（1989年4月4日第七届全国人民代表大会第二次会议通过 根据2014年11月1日第十二届全国人民代表大会常务委员会第十一次会议《关于修改<中华人民共和国行政诉讼法>的决定》第一次修正 根据2017年6月27日第十二届全国人民代表大会常务委员会第二十八次会议《关于修改<中华人民共和国民事诉讼法>和<中华人民共和国行政诉讼法>的决定》第二次修正）
( 1989-يىل 4-ئاينىڭ 4-كۈنى 7-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى 2-يىغىنىدا ماقۇللاندى دەۋا قانۇنى > ۋە < جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مەمۇرىي دەۋا قانۇنى > نىڭ قارارى > غا 2-قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى )
目 录
مۇندەرىجە
第一章 总则
1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ
第二章 受案范围
2-باب دېلو قوبۇل قىلىش دائىرىسى
第三章 管辖
ئۈچىنچى باب باشقۇرۇش تەۋەلىكى
第四章 诉讼参加人
4-باب دەۋا قاتناشقۇچى
第五章 证据
5-باب دەلىل-ئىسپات
第六章 起诉和受理
6-باب ئەرز قىلىش ۋە قوبۇل قىلىش
第七章 审理和判决
7-باب قاراپ چىقىش ۋە ھۆكۈم چىقىرىش
第一节 一般规定
1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە
第二节 第一审普通程序
2-پاراگراف 1-سوتنىڭ ئادەتتىكى تەرتىپى
第三节 简易程序
3-پاراگراف ئاددىي تەرتىپ
第四节 第二审程序
4-پاراگراف 2-سوت تەرتىپى
第五节 审判监督程序
5-پاراگراف سوت نازارەتچىلىكى تەرتىپى
第八章 执行
سەككىزىنچى باب ئىجرا قىلىش
第九章 涉外行政诉讼
9-باب چەت ئەلگە چېتىشلىق مەمۇرىي دەۋا
第十章 附则
10-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ
第一章 总则
1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ
第一条 为保证人民法院公正、及时审理行政案件，解决行政争议，保护公民、法人和其他组织的合法权益，监督行政机关依法行使职权，根据宪法，制定本法。
1-ماددا بۇ قانۇن خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ مەمۇرىي دېلولارنى ئادىل، ۋاقتىدا قاراپ چىقىشىغا كاپالەتلىك قىلىش، مەمۇرىي تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش، پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ۋە باشقا تەشكىلاتلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، مەمۇرىي ئورگاننىڭ خىزمەت ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە يۈرگۈزۈشىنى نازارەت قىلىش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا بىنائەن چىقىرىلدى.
第二条 公民、法人或者其他组织认为行政机关和行政机关工作人员的行政行为侵犯其合法权益，有权依照本法向人民法院提起诉讼。
2-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار مەمۇرىي ئورگان ۋە مەمۇرىي ئورگان خادىملىرىنىڭ مەمۇرىي ھەرىكىتى قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە دەخلى-تەرۇز قىلدى دەپ قارىسا، مۇشۇ قانۇن بويىچە خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
前款所称行政行为，包括法律、法规、规章授权的组织作出的行政行为。
ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان مەمۇرىي ھەرىكەت قانۇن-نىزام، قائىدىلەردە ھوقۇق بېرىلگەن تەشكىلات چىقارغان مەمۇرىي ھەرىكەتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
第三条 人民法院应当保障公民、法人和其他组织的起诉权利，对应当受理的行政案件依法受理。
3-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ۋە باشقا تەشكىلاتلارنىڭ دەۋا ھوقۇقىنى كاپالەتلەندۈرۈشى، قوبۇل قىلىشقا تېگىشلىك مەمۇرىي دېلولارنى قانۇن بويىچە قوبۇل قىلىشى كېرەك.
行政机关及其工作人员不得干预、阻碍人民法院受理行政案件。
مەمۇرىي ئورگان ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ مەمۇرىي دېلونى قوبۇل قىلىشىغا ئارىلىشىۋالسا ۋە توسقۇنلۇق قىلسا بولمايدۇ.
被诉行政机关负责人应当出庭应诉。不能出庭的，应当委托行政机关相应的工作人员出庭。
ئەرز قىلىنغان مەمۇرىي ئورگاننىڭ مەسئۇلى سوتقا چىقىپ ئەرزگە جاۋاب بېرىشى كېرەك. سوتقا چىققىلى بولمىسا، مەمۇرىي ئورگاندىكى مۇناسىپ خادىمغا سوتقا چىقىشنى ھاۋالە قىلىش كېرەك.
第四条 人民法院依法对行政案件独立行使审判权，不受行政机关、社会团体和个人的干涉。
4-ماددا خەلق سوت مەھكىمىلىرى مەمۇرىي دېلولارغا قارىتا قانۇن بويىچە سوت قىلىش ھوقۇقىنى مۇستەقىل يۈرگۈزىدۇ، مەمۇرىي ئورگانلار، ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار ۋە شەخسلەرنى ئارىلاشتۇرمايدۇ.
人民法院设行政审判庭，审理行政案件。
خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي سوت كوللېگىيەسى تەسىس قىلىپ، مەمۇرىي دېلولارنى قاراپ چىقىدۇ.
第五条 人民法院审理行政案件，以事实为根据，以法律为准绳。
5-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلولارنى قاراپ چىقىشتا پاكىتنى ئاساس، قانۇننى ئۆلچەم قىلىدۇ.
第六条 人民法院审理行政案件，对行政行为是否合法进行审查。
6-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلونى قاراپ چىقىپ، مەمۇرىي ھەرىكەتنىڭ قانۇنلۇق ياكى قانۇنلۇق ئەمەسلىكىنى تەكشۈرىدۇ.
第七条 人民法院审理行政案件，依法实行合议、回避、公开审判和两审终审制度。
7-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلولارنى قاراپ چىقىشتا، كېڭىشىش، چەتلەپ تۇرۇش، ئاشكارا سوت قىلىش ۋە ئىككى سوت ئاخىرقى سوت قىلىش تۈزۈمىنى قانۇن بويىچە يولغا قويىدۇ.
第八条 当事人在行政诉讼中的法律地位平等。
8-ماددا دەۋالاشقۇچىلارنىڭ مەمۇرىي دەۋادىكى قانۇنىي ئورنى باراۋەر.
第九条 各民族公民都有用本民族语言、文字进行行政诉讼的权利。
9-ماددا ھەر مىللەت پۇقرالار ئۆزىنىڭ مىللىي تىل-يېزىقى بىلەن مەمۇرىي دەۋا قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.
在少数民族聚居或者多民族共同居住的地区，人民法院应当用当地民族通用的语言、文字进行审理和发布法律文书。
ئاز سانلىق مىللەتلەر توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان ياكى كۆپ مىللەت ئورتاق ئولتۇراقلاشقان جايلاردا خەلق سوت مەھكىمىلىرى شۇ جايدىكى مىللەتلەر ئورتاق قوللىنىدىغان تىل-يېزىق ئارقىلىق قاراپ چىقىشى ۋە قانۇن ھۆججەتلىرىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.
人民法院应当对不通晓当地民族通用的语言、文字的诉讼参与人提供翻译。
خەلق سوت مەھكىمىسى شۇ جايدىكى مىللەتلەر ئورتاق قوللىنىدىغان تىل-يېزىقنى بىلمەيدىغان دەۋا قاتناشقۇچىلىرىغا تەرجىمە قىلدۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
第十条 当事人在行政诉讼中有权进行辩论。
10-ماددا دەۋالاشقۇچىلار مەمۇرىي دەۋادا مۇنازىرە قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
第十一条 人民检察院有权对行政诉讼实行法律监督。
11-ماددا خەلق تەپتىش مەھكىمىلىرى مەمۇرىي دەۋاغا قارىتا قانۇن نازارەتچىلىكى قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
第二章 受案范围
2-باب دېلو قوبۇل قىلىش دائىرىسى
第十二条 人民法院受理公民、法人或者其他组织提起的下列诉讼:
12-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار قىلغان تۆۋەندىكى دەۋانى قوبۇل قىلىدۇ :
（一）对行政拘留、暂扣或者吊销许可证和执照、责令停产停业、没收违法所得、没收非法财物、罚款、警告等行政处罚不服的；
( 1 ) مەمۇرىي توختىتىپ قويۇش، ئىجازەتنامە ۋە كىنىشكىنى ۋاقىتلىق تۇتۇپ قېلىش ياكى بىكار قىلىش، ئىشلەپچىقىرىشنى، تىجارەتنى توختىتىشقا بۇيرۇش، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىش، قانۇنسىز پۇل-مېلىنى مۇسادىرە قىلىش، جەرىمانە قويۇش، ئاگاھلاندۇرۇش قاتارلىق مەمۇرىي جازالارغا قايىل بولمىغانلار؛
（二）对限制人身自由或者对财产的查封、扣押、冻结等行政强制措施和行政强制执行不服的；
( 2 ) جىسمانىي ئەركىنلىكنى چەكلەشكە ياكى مال-مۈلۈكنى پېچەتلەش، تۇتۇپ قېلىش، توڭلىتىش قاتارلىق مەمۇرىي مەجبۇرلاش تەدبىرىگە ۋە مەمۇرىي مەجبۇرىي ئىجرا قىلىشقا قايىل بولمىغانلار؛
（三）申请行政许可，行政机关拒绝或者在法定期限内不予答复，或者对行政机关作出的有关行政许可的其他决定不服的；
( 3 ) مەمۇرىي ئىجازەت ئىلتىماس قىلغاندا، مەمۇرىي ئورگان رەت قىلسا ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە جاۋاب بەرمىسە ياكى مەمۇرىي ئورگاننىڭ مەمۇرىي ئىجازەتكە مۇناسىۋەتلىك باشقا قارارلىرىغا قايىل بولمىسا؛
（四）对行政机关作出的关于确认土地、矿藏、水流、森林、山岭、草原、荒地、滩涂、海域等自然资源的所有权或者使用权的决定不服的；
( 4 ) مەمۇرىي ئورگان چىقارغان يەر، قېزىلما بايلىق، ئېقىن، ئورمان، تاغ، ئوتلاق، قاقاسلىق، ساھىل، دېڭىز تەۋەسى قاتارلىق تەبىئىي بايلىقلارنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى ياكى ئىشلىتىش ھوقۇقىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈش توغرىسىدىكى قارارغا قايىل بولمىسا؛
（五）对征收、征用决定及其补偿决定不服的；
( 5 ) ئېلىش، ئېلىپ ئىشلىتىش قارارى ۋە ئۇنىڭ تولۇقلىما قارارىغا قايىل بولمىغانلار؛
（六）申请行政机关履行保护人身权、财产权等合法权益的法定职责，行政机关拒绝履行或者不予答复的；
( 6 ) مەمۇرىي ئورگاننىڭ جىسمانىي ھوقۇق، مال-مۈلۈك ھوقۇقى قاتارلىق قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداشتىكى قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشىنى ئىلتىماس قىلغاندا، مەمۇرىي ئورگان ئادا قىلىشنى رەت قىلسا ياكى جاۋاب بەرمىسە؛
（七）认为行政机关侵犯其经营自主权或者农村土地承包经营权、农村土地经营权的；
( 7 ) مەمۇرىي ئورگان ئۆزىنىڭ ئۆز ئالدىغا ئىگىلىك باشقۇرۇش ھوقۇقى ياكى يېزا يېرىنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى، يېزا يېرىنى باشقۇرۇش ھوقۇقىغا دەخلى-تەرۇز قىلدى دەپ قارىسا؛
（八）认为行政机关滥用行政权力排除或者限制竞争的；
( 8 ) مەمۇرىي ئورگانلار مەمۇرىي ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىپ رىقابەتنى چەتكە قاققان ياكى چەكلىگەن دەپ قارىسا؛
（九）认为行政机关违法集资、摊派费用或者违法要求履行其他义务的；
( 9 ) مەمۇرىي ئورگان قانۇنغا خىلاپ ھالدا مەبلەغ توپلىغان، خىراجەت سېلىقى سالغان ياكى قانۇنغا خىلاپ ھالدا باشقا مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلغان بولسا؛
（十）认为行政机关没有依法支付抚恤金、最低生活保障待遇或者社会保险待遇的；
( 10 ) مەمۇرىي ئورگان قانۇن بويىچە نەپىقە پۇلى، ئەڭ تۆۋەن تۇرمۇش كاپالىتى تەمىناتى ياكى ئىجتىمائىي سۇغۇرتا تەمىناتى بەرمىدى دەپ قارىغان بولسا؛
（十一）认为行政机关不依法履行、未按照约定履行或者违法变更、解除政府特许经营协议、土地房屋征收补偿协议等协议的；
( 11 ) مەمۇرىي ئورگان مەمۇرىي ئورگان ئالاھىدە ئىجازەتلىك تىجارەت كېلىشىمى، يەر-ئۆي ئېلىش تۆلەم كېلىشىمى قاتارلىق كېلىشىملەرنى قانۇن بويىچە ئادا قىلمىغان، پۈتۈشكىنى بويىچە ئادا قىلمىغان ياكى قانۇنغا خىلاپ ھالدا ئۆزگەرتمىگەن، بىكار قىلمىغان بولسا؛
（十二）认为行政机关侵犯其他人身权、财产权等合法权益的。
( 12 ) مەمۇرىي ئورگان باشقا جىسمانىي ھوقۇق، مال-مۈلۈك ھوقۇقى قاتارلىق قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە دەخلى-تەرۇز قىلدى دەپ قارىغان بولسا.
除前款规定外，人民法院受理法律、法规规定可以提起诉讼的其他行政案件。
ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگىنىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، خەلق سوت مەھكىمىلىرى قانۇن-نىزاملاردا دەۋا قىلىشقا بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن باشقا مەمۇرىي دېلولارنى قوبۇل قىلىدۇ.
第十三条 人民法院不受理公民、法人或者其他组织对下列事项提起的诉讼:
13-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلارنىڭ تۆۋەندىكى ئىشلار ئۈستىدىن قىلغان دەۋاسىنى قوبۇل قىلمايدۇ :
（一）国防、外交等国家行为；
( 1 ) دۆلەت مۇداپىئەسى، دىپلوماتىيە قاتارلىق دۆلەت ھەرىكىتى؛
（二）行政法规、规章或者行政机关制定、发布的具有普遍约束力的决定、命令；
( 2 ) مەمۇرىي نىزام، قائىدە ياكى مەمۇرىي ئورگان چىقارغان، ئېلان قىلغان ئومۇميۈزلۈك چەكلەش كۈچىگە ئىگە قارار، بۇيرۇقلار؛
（三）行政机关对行政机关工作人员的奖惩、任免等决定；
( 3 ) مەمۇرىي ئورگاننىڭ مەمۇرىي ئورگان خادىملىرىنى مۇكاپاتلاش-جازالاش، تەيىنلەش-قالدۇرۇش قاتارلىقلار توغرىسىدىكى قارارى؛
（四）法律规定由行政机关最终裁决的行政行为。
( 4 ) قانۇندا مەمۇرىي ئورگاننىڭ ئاخىرقى قارار قىلىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن مەمۇرىي ھەرىكەت.
第三章 管辖
ئۈچىنچى باب باشقۇرۇش تەۋەلىكى
第十四条 基层人民法院管辖第一审行政案件。
14-ماددا ئاساسىي قاتلام خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدە 1-سوت مەمۇرىي دېلوسى.
第十五条 中级人民法院管辖下列第一审行政案件:
15-ماددا ئوتتۇرا خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدە تۆۋەندىكى 1-سوت مەمۇرىي دېلولىرى :
（一）对国务院部门或者县级以上地方人民政府所作的行政行为提起诉讼的案件；
( 1 ) گوۋۇيۈەن تارمىقى ياكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى بەرگەن مەمۇرىي ھەرىكەت ئۈستىدىن دەۋا قىلىش دېلوسى؛
（二）海关处理的案件；
( 2 ) تاموژنا بىر تەرەپ قىلغان دېلولار؛
（三）本辖区内重大、复杂的案件；
( 3 ) ئۆز تەۋەلىكىدىكى مۇھىم، زور، مۇرەككەپ دېلولار؛
（四）其他法律规定由中级人民法院管辖的案件。
( 4 ) قانۇنلاردا ئوتتۇرا خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدە بولىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن باشقا دېلولار.
第十六条 高级人民法院管辖本辖区内重大、复杂的第一审行政案件。
16-ماددا يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆز تەۋەلىكىدىكى مۇھىم، زور، مۇرەككەپ 1-سوت مەمۇرىي دېلولىرىنى باشقۇرىدۇ.
第十七条 最高人民法院管辖全国范围内重大、复杂的第一审行政案件。
17-ماددا ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكى پۈتۈن مەملىكەت دائىرىسىدىكى مۇھىم، زور، مۇرەككەپ 1-سوت مەمۇرىي دېلولىرى.
第十八条 行政案件由最初作出行政行为的行政机关所在地人民法院管辖。经复议的案件，也可以由复议机关所在地人民法院管辖。
18-ماددا مەمۇرىي دېلو دەسلەپتە مەمۇرىي ھەرىكەت قىلغان مەمۇرىي ئورگان تۇرۇشلۇق جايدىكى خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدە بولىدۇ. قايتا قاراپ چىقىلغان دېلولارنى قايتا قاراپ چىققۇچى ئورگان تۇرۇشلۇق جايدىكى خەلق سوت مەھكىمىسى باشقۇرسىمۇ بولىدۇ.
经最高人民法院批准，高级人民法院可以根据审判工作的实际情况，确定若干人民法院跨行政区域管辖行政案件。
ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ تەستىقى بىلەن، يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسى سوت خىزمىتىنىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا قاراپ، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ مەمۇرىي رايون ھالقىغان بىرقانچە مەمۇرىي دېلوسىنى بېكىتسە بولىدۇ.
第十九条 对限制人身自由的行政强制措施不服提起的诉讼，由被告所在地或者原告所在地人民法院管辖。
19-ماددا جىسمانىي ئەركىنلىكنى چەكلەيدىغان مەمۇرىي مەجبۇرلاش تەدبىرىگە قايىل بولماي قىلىنغان دەۋا جاۋابكار تۇرۇشلۇق جاي ياكى دەۋاگەر تۇرۇشلۇق جايدىكى خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدە بولىدۇ.
第二十条 因不动产提起的行政诉讼，由不动产所在地人民法院管辖。
20-ماددا كۆچمەس مۈلۈك سەۋەبىدىن قىلىنغان مەمۇرىي دەۋا كۆچمەس مۈلۈك بار جايدىكى خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدە بولىدۇ.
第二十一条 两个以上人民法院都有管辖权的案件，原告可以选择其中一个人民法院提起诉讼。原告向两个以上有管辖权的人民法院提起诉讼的，由最先立案的人民法院管辖。
21-ماددا ئىككىدىن ئارتۇق خەلق سوت مەھكىمىسى باشقۇرۇش تەۋەلىكى ھوقۇقىغا ئىگە دېلولاردا، دەۋاگەر ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىرىنى تاللاپ دەۋا قىلسا بولىدۇ. دەۋاگەر باشقۇرۇش تەۋەلىكى ھوقۇقىغا ئىگە ئىككىدىن ئارتۇق خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا، ئەڭ ئاۋۋال دېلو ئاچقان خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدە بولىدۇ.
第二十二条 人民法院发现受理的案件不属于本院管辖的，应当移送有管辖权的人民法院，受移送的人民法院应当受理。受移送的人民法院认为受移送的案件按照规定不属于本院管辖的，应当报请上级人民法院指定管辖，不得再自行移送。
22-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى قوبۇل قىلغان دېلونىڭ شۇ مەھكىمىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدە ئەمەسلىكىنى بايقىسا، باشقۇرۇش تەۋەلىكى ھوقۇقىغا ئىگە خەلق سوت مەھكىمىسىگە ئۆتكۈزۈپ بېرىشى، ئۆتكۈزۈپ بېرىلگەن خەلق سوت مەھكىمىسى ئېتىراپ قىلىشى كېرەك. ئۆتكۈزۈپ بېرىلگەن خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆتكۈزۈپ بېرىلگەن دېلونى بەلگىلىمە بويىچە شۇ مەھكىمىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىگە تەۋە ئەمەس دەپ قارىسا، يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىنى بەلگىلەپ بېرىشىگە يوللىشى كېرەك، يەنە ئۆزى ئۆتكۈزۈپ بەرسە بولمايدۇ.
第二十三条 有管辖权的人民法院由于特殊原因不能行使管辖权的，由上级人民法院指定管辖。
23-ماددا باشقۇرۇش تەۋەلىكى ھوقۇقىغا ئىگە خەلق سوت مەھكىمىسى ئالاھىدە سەۋەب بىلەن باشقۇرۇش تەۋەلىكى ھوقۇقىنى يۈرگۈزەلمىسە، يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسى باشقۇرۇش تەۋەلىكىنى بەلگىلەپ بېرىدۇ.
人民法院对管辖权发生争议，由争议双方协商解决。协商不成的，报它们的共同上级人民法院指定管辖。
خەلق سوت مەھكىمىسى باشقۇرۇش تەۋەلىكى ھوقۇقى ئۈستىدە تالاش-تارتىش قىلسا، تالاش-تارتىشنى ئىككى تەرەپ كېڭىشىپ ھەل قىلىدۇ. كېلىشەلمىسە، ئۇلارنى يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسى بىرلىكتە باشقۇرۇپ بېرىدۇ.
第二十四条 上级人民法院有权审理下级人民法院管辖的第一审行政案件。
24-ماددا يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسى تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدىكى 1-سوت مەمۇرىي دېلوسىنى قاراپ چىقىشقا ھوقۇقلۇق.
下级人民法院对其管辖的第一审行政案件，认为需要由上级人民法院审理或者指定管辖的，可以报请上级人民法院决定。
تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆزىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدىكى 1-سوت مەمۇرىي دېلولىرىدا يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ قاراپ چىقىشىغا ياكى باشقۇرۇش تەۋەلىكىنى بەلگىلەپ بېرىشىگە توغرا كېلىدۇ دەپ قارىسا، يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىسىنىڭ قارار قىلىشىغا سۇنسا بولىدۇ.
第四章 诉讼参加人
4-باب دەۋا قاتناشقۇچى
第二十五条 行政行为的相对人以及其他与行政行为有利害关系的公民、法人或者其他组织，有权提起诉讼。
25-ماددا مەمۇرىي ھەرىكەتتىكى ئاداچىلار، شۇنىڭدەك مەمۇرىي ھەرىكەت بىلەن پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بولغان باشقا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار دەۋا قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
有权提起诉讼的公民死亡，其近亲属可以提起诉讼。
دەۋا قىلىشقا ھوقۇقلۇق پۇقرا ئۆلۈپ كەتسە، ئۇنىڭ يېقىن تۇغقانلىرى دەۋا قىلسا بولىدۇ.
有权提起诉讼的法人或者其他组织终止，承受其权利的法人或者其他组织可以提起诉讼。
دەۋا قىلىشقا ھوقۇقلۇق قانۇنىي ئىگە ياكى باشقا تەشكىلات ئاخىرلاشقاندا، ئۇنىڭ ھوقۇقىنى ئۈستىگە ئالغان قانۇنىي ئىگە ياكى ھەرقايسى تەشكىلات دەۋا قىلسا بولىدۇ.
人民检察院在履行职责中发现生态环境和资源保护、食品药品安全、国有财产保护、国有土地使用权出让等领域负有监督管理职责的行政机关违法行使职权或者不作为，致使国家利益或者社会公共利益受到侵害的，应当向行政机关提出检察建议，督促其依法履行职责。行政机关不依法履行职责的，人民检察院依法向人民法院提起诉讼。
خەلق تەپتىش مەھكىمىلىرى مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش داۋامىدا ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ۋە بايلىق ئاسراش، يېمەكلىك-دورا بىخەتەرلىكى، دۆلەت مال-مۈلكىنى قوغداش، دۆلەت ئىلكىدىكى يەرنىڭ ئىشلىتىش ھوقۇقىنى ھەقلىق بېرىش قاتارلىق ساھەلەردىكى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار مەمۇرىي ئورگانلارنىڭ خىزمەت ھوقۇقىنى قانۇنغا خىلاپ يۈرگۈزۈپ ياكى قىلىدىغاننى قىلماي، دۆلەت مەنپەئىتى ياكى ئاممىۋى مەنپەئەتنى زىيانغا ئۇچراتقانلىقىنى بايقىسا، مەمۇرىي ئورگانغا تەپتىش تەكلىپى بېرىشى كېرەك، ئۇنىڭ قانۇن بويىچە مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىدۇ. مەمۇرىي ئورگان مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلمىسا، خەلق تەپتىش مەھكىمىسى خەلق سوت مەھكىمىسىگە قانۇن بويىچە دەۋا قىلىدۇ.
第二十六条 公民、法人或者其他组织直接向人民法院提起诉讼的，作出行政行为的行政机关是被告。
26-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە بىۋاسىتە دەۋا قىلسا، مەمۇرىي ھەرىكەت قىلىدىغان مەمۇرىي ئورگان جاۋابكاردۇر.
经复议的案件，复议机关决定维持原行政行为的，作出原行政行为的行政机关和复议机关是共同被告；复议机关改变原行政行为的，复议机关是被告。
قايتا قاراپ چىققۇچى ئورگان قايتا قاراپ چىقىلغان دېلودا ئەسلىدىكى مەمۇرىي ھەرىكەتنى ساقلاپ قېلىشنى قارار قىلغان بولسا، ئەسلىدىكى مەمۇرىي ھەرىكەتنى قىلغان مەمۇرىي ئورگان بىلەن قايتا قاراپ چىقغۇچى ئورگان ئورتاق جاۋابكارلاردۇر؛ قايتا قاراپ چىققۇچى ئورگان ئەسلىدىكى مەمۇرىي ھەرىكىتىنى ئۆزگەرتكەن بولسا، قايتا قاراپ چىقغۇچى ئورگان جاۋابكاردۇر.
复议机关在法定期限内未作出复议决定，公民、法人或者其他组织起诉原行政行为的，作出原行政行为的行政机关是被告；起诉复议机关不作为的，复议机关是被告。
قايتا قاراپ چىققۇچى ئورگان قانۇندا بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە قايتا قاراپ چىقىش قارارى چىقارمىغاندا، پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار ئەسلىدىكى مەمۇرىي ھەرىكەت ئۈستىدىن ئەرز قىلسا، ئەسلىدىكى مەمۇرىي ھەرىكەت قىلغان مەمۇرىي ئورگان جاۋابكار بولىدۇ؛ ئەيىبلىگەندە قايتا قاراپ چىققۇچى ئورگان قىلىدىغاننى قىلمىسا، قايتا قاراپ چىقغۇچى ئورگان جاۋابكار بولىدۇ.
两个以上行政机关作出同一行政行为的，共同作出行政行为的行政机关是共同被告。
ئىككىدىن ئارتۇق مەمۇرىي ئورگان ئوخشاش بىر مەمۇرىي ھەرىكەت قىلغان بولسا، بىرلىكتە مەمۇرىي ھەرىكەت قىلغان مەمۇرىي ئورگان ئورتاق جاۋابكارلاردۇر.
行政机关委托的组织所作的行政行为，委托的行政机关是被告。
مەمۇرىي ئورگان ھاۋالە قىلغان تەشكىلات قىلغان مەمۇرىي ھەرىكەتتە ھاۋالە قىلغان مەمۇرىي ئورگان جاۋابكاردۇر.
行政机关被撤销或者职权变更的，继续行使其职权的行政机关是被告。
مەمۇرىي ئورگان بىكار قىلىنغان ياكى خىزمەت ھوقۇقى ئۆزگەرتىلگەن بولسا، ئۆز خىزمەت ھوقۇقىنى داۋاملىق يۈرگۈزىدىغان مەمۇرىي ئورگان جاۋابكاردۇر.
第二十七条 当事人一方或者双方为二人以上，因同一行政行为发生的行政案件，或者因同类行政行为发生的行政案件、人民法院认为可以合并审理并经当事人同意的，为共同诉讼。
27-ماددا دەۋالاشقۇچى بىر تەرەپ ياكى ئىككى تەرەپ ئىككىدىن ئارتۇق بولسا، بىر مەمۇرىي ھەرىكەت بىلەن يۈز بەرگەن مەمۇرىي دېلولار ياكى ئوخشاش تۈردىكى مەمۇرىي ھەرىكەت بىلەن سادىر بولغان مەمۇرىي دېلولارنى، خەلق سوت مەھكىمىسى بىرلىكتە قاراپ چىقىشقا بولىدۇ دەپ قارىغان ھەمدە دەۋالاشقۇچىلارنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغانلىرى ئورتاق دەۋا بولىدۇ.
第二十八条 当事人一方人数众多的共同诉讼，可以由当事人推选代表人进行诉讼。代表人的诉讼行为对其所代表的当事人发生效力，但代表人变更、放弃诉讼请求或者承认对方当事人的诉讼请求，应当经被代表的当事人同意。
28-ماددا دەۋالاشقۇچى بىر تەرەپنىڭ ئادەم سانى كۆپ بولغان ئورتاق دەۋادا ئالاقىدارلار ۋەكىل كۆرسىتىپ دەۋا قىلسا بولىدۇ. ۋەكىللەرنىڭ دەۋا ھەرىكىتى ئۆزى ۋەكىللىك قىلغان دەۋالاشقۇچىغا نىسبەتەن كۈچكە ئىگە، لېكىن ۋەكىل دەۋا تەلىپىنى ئۆزگەرتمەكچى، ۋاز كەچمەكچى ياكى قارشى تەرەپنىڭ دەۋا تەلىپىنى ئېتىراپ قىلماقچى بولسا، ئۆزى ۋەكىللىك قىلغان ئالاقىدارنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك.
第二十九条 公民、法人或者其他组织同被诉行政行为有利害关系但没有提起诉讼，或者同案件处理结果有利害关系的，可以作为第三人申请参加诉讼，或者由人民法院通知参加诉讼。
29-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلارنىڭ دەۋا قىلىنغان مەمۇرىي ھەرىكەت بىلەن پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بولسىمۇ، دەۋا قىلمىغان ياكى دېلونى بىر تەرەپ قىلىش نەتىجىسى بىلەن پايدا-مەنپەئەت مۇناسىۋىتى بولسا، 3-كىشى سۈپىتىدە دەۋاغا قاتنىشىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ ياكى خەلق سوت مەھكىمىسى دەۋاغا قاتنىشىشنى ئۇقتۇرسا بولىدۇ.
人民法院判决第三人承担义务或者减损第三人权益的，第三人有权依法提起上诉。
خەلق سوت مەھكىمىسى 3-كىشىنى مەجبۇرىيەتنى ئۈستىگە ئېلىش ياكى 3-كىشىنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى ئازايتىش ھەققىدە ھۆكۈم چىقارغان بولسا، 3-كىشى قانۇن بويىچە نارازىلىق ئەرزى سۇنۇشقا ھوقۇقلۇق.
第三十条 没有诉讼行为能力的公民，由其法定代理人代为诉讼。法定代理人互相推诿代理责任的，由人民法院指定其中一人代为诉讼。
30-ماددا دەۋا ھەرىكەت ئىقتىدارى يوق پۇقرالارنىڭ دەۋاسىنى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىسى ۋاكالىتەن قىلىدۇ. قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىلەر ۋاكالەتچىلىك جاۋابكارلىقىنى بىر-بىرىگە ئىتتىرسە، خەلق سوت مەھكىمىسى ئۇلارنىڭ ئىچىدىن بىرىنى ۋاكالىتەن دەۋا قىلىشقا بېكىتىدۇ.
第三十一条 当事人、法定代理人，可以委托一至二人作为诉讼代理人。
31-ماددا ئالاقىدارلار، قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋاكالەتچىلەر بىردىن ئىككىگىچە كىشىنى دەۋا ۋاكالەتچىسى قىلىپ ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.
下列人员可以被委托为诉讼代理人:
تۆۋەندىكى خادىملار دەۋا ۋاكالەتچىسى قىلىپ ھاۋالە قىلىنسا بولىدۇ :
（一）律师、基层法律服务工作者；
( 1 ) ئادۋوكاتلار، ئاساسىي قاتلام قانۇن مۇلازىمىتى خادىملىرى؛
（二）当事人的近亲属或者工作人员；
( 2 ) ئالاقىدارلارنىڭ يېقىن تۇغقانلىرى ياكى خادىملىرى؛
（三）当事人所在社区、单位以及有关社会团体推荐的公民。
( 3 ) ئالاقىدارلار تۇرۇشلۇق مەھەللە، ئورۇن، شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىك ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار كۆرسەتكەن پۇقرالار.
第三十二条 代理诉讼的律师，有权按照规定查阅、复制本案有关材料，有权向有关组织和公民调查，收集与本案有关的证据。对涉及国家秘密、商业秘密和个人隐私的材料，应当依照法律规定保密。
32-ماددا دەۋانى ۋاكالىتەن قىلىدىغان ئادۋوكات بەلگىلىمە بويىچە شۇ دېلوغا مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى كۆرۈپ چىقىش، كۆپەيتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق، مۇناسىۋەتلىك تەشكىلات ۋە پۇقرالاردىن تەكشۈرۈپ، شۇ دېلوغا مۇناسىۋەتلىك دەلىل-ئىسپاتلارنى توپلاشقا ھوقۇقلۇق. دۆلەت مەخپىيىتى، سودا مەخپىيىتى ۋە شەخسىي سىرغا چېتىلىدىغان ماتېرىياللارنى قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە مەخپىي تۇتۇش كېرەك.
当事人和其他诉讼代理人有权按照规定查阅、复制本案庭审材料，但涉及国家秘密、商业秘密和个人隐私的内容除外。
ئالاقىدارلار ۋە باشقا دەۋا ۋاكالەتچىلىرى شۇ دېلونىڭ سوت ماتېرىياللىرىنى بەلگىلىمە بويىچە كۆرۈش، كۆپەيتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق، لېكىن دۆلەت مەخپىيىتى، سودا مەخپىيىتى ۋە شەخسىي سىرغا چېتىلىدىغان مەزمۇنلار بۇنىڭ سىرتىدا.
第五章 证据
5-باب دەلىل-ئىسپات
第三十三条 证据包括:
33-ماددا دەلىل-ئىسپات مۇنۇلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :
（一）书证；
( 1 ) يازما ئىسپات؛
（二）物证；
( 2 ) ماددىي ئىسپات؛
（三）视听资料；
( 3 ) ئۈن-سىن ماتېرىياللىرى؛
（四）电子数据；
( 4 ) ئېلېكترونلۇق سانلىق مەلۇماتلار؛
（五）证人证言；
( 5 ) گۇۋاھچىنىڭ گۇۋاھلىق سۆزى؛
（六）当事人的陈述；
( 6 ) ئالاقىدارلارنىڭ بايانى؛
（七）鉴定意见；
( 7 ) باھالاش پىكرى؛
（八）勘验笔录、现场笔录。
( 8 ) تەكشۈرۈش خاتىرىسى، نەق مەيدان خاتىرىسى.
以上证据经法庭审查属实，才能作为认定案件事实的根据。
يۇقىرىقى دەلىل-ئىسپاتلار سوتنىڭ تەكشۈرۈشى ئارقىلىق راست بولسا، ئاندىن دېلو پاكىتىنى بېكىتىشنىڭ ئاساسى قىلىنىدۇ.
第三十四条 被告对作出的行政行为负有举证责任，应当提供作出该行政行为的证据和所依据的规范性文件。
34-ماددا جاۋابكار قىلغان مەمۇرىي ھەرىكەتتە دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقىغا ئىگە، شۇ مەمۇرىي ھەرىكەتنى قىلغانلىقىغا دائىر دەلىل-ئىسپات ۋە ئاساس قىلىنغان قائىدە خاراكتېرلىك ھۆججەت بىلەن تەمىنلىشى كېرەك.
被告不提供或者无正当理由逾期提供证据，视为没有相应证据。但是，被诉行政行为涉及第三人合法权益，第三人提供证据的除外。
جاۋابكار دەلىل-ئىسپات تەمىنلەپ بەرمىسە ياكى يولسىز سەۋەبلەر بىلەن مۇددەتنى ئۆتكۈزۈۋېتىپ تەمىنلەپ بەرمىسە، مۇناسىپ دەلىل-ئىسپات يوق دەپ قارىلىدۇ. لېكىن، ئەرز قىلىنغان مەمۇرىي ھەرىكەت 3-كىشىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە چېتىلىدۇ، 3-كىشى دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىپ بەرگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
第三十五条 在诉讼过程中，被告及其诉讼代理人不得自行向原告、第三人和证人收集证据。
35-ماددا دەۋا جەريانىدا جاۋابكار ۋە ئۇنىڭ دەۋا ۋاكالەتچىسى دەۋاگەر، 3-كىشى ۋە گۇۋاھچىلاردىن ئۆز ئالدىغا دەلىل-ئىسپات توپلىسا بولمايدۇ.
第三十六条 被告在作出行政行为时已经收集了证据，但因不可抗力等正当事由不能提供的，经人民法院准许，可以延期提供。
36-ماددا جاۋابكار مەمۇرىي ھەرىكەت قىلىۋاتقاندا دەلىل-ئىسپاتلارنى توپلىغان بولسا، لېكىن تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال قاتارلىق جىددىي ئىشلار سەۋەبىدىن تەمىنلەپ بېرەلمىسە، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ رۇخسىتى بىلەن تەمىنلەشنى كېچىكتۈرۈشكە بولىدۇ.
原告或者第三人提出了其在行政处理程序中没有提出的理由或者证据的，经人民法院准许，被告可以补充证据。
دەۋاگەر ياكى 3-كىشى ئۆزىنىڭ مەمۇرىي بىر تەرەپ قىلىش تەرتىپىدە ئوتتۇرىغا قويمىغان سەۋەبى ياكى دەلىل-ئىسپاتىنى ئوتتۇرىغا قويغان بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ رۇخسىتى بىلەن، جاۋابكار دەلىل-ئىسپاتنى تولۇقلىسا بولىدۇ.
第三十七条 原告可以提供证明行政行为违法的证据。原告提供的证据不成立的，不免除被告的举证责任。
37-ماددا دەۋاگەر مەمۇرىي ھەرىكەتنىڭ قانۇنغا خىلاپ ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلايدىغان دەلىل-ئىسپاتلارنى بەرسە بولىدۇ. دەۋاگەر بەرگەن دەلىل-ئىسپات پۇت تىرەپ تۇرالمىسا، جاۋابكارنىڭ دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقى كەچۈرۈم قىلىنمايدۇ.
第三十八条 在起诉被告不履行法定职责的案件中，原告应当提供其向被告提出申请的证据。但有下列情形之一的除外:
38-ماددا جاۋابكار قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمىدى دەپ ئەرز قىلىنغان دېلولاردا، دەۋاگەر جاۋابكارغا ئىلتىماس قىلغان دەلىل-ئىسپاتىنى بېرىشى كېرەك. لېكىن تۆۋەندىكى ئەھۋاللاردىن بىرى كۆرۈلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا :
（一）被告应当依职权主动履行法定职责的；
( 1 ) جاۋابكار قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى خىزمەت ھوقۇقى بويىچە تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئادا قىلىشى كېرەك بولسا؛
（二）原告因正当理由不能提供证据的。
( 2 ) دەۋاگەر يوللۇق سەۋەب بىلەن دەلىل-ئىسپات كۆرسىتەلمىسە.
在行政赔偿、补偿的案件中，原告应当对行政行为造成的损害提供证据。因被告的原因导致原告无法举证的，由被告承担举证责任。
مەمۇرىي تۆلەم، تولۇقلىما دېلولىرىدا، دەۋاگەر مەمۇرىي ھەرىكەت كەلتۈرۈپ چىقارغان زىيانغا دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىپ بېرىشى كېرەك. جاۋابكارنىڭ سەۋەبىدىن دەۋاگەر دەلىل-ئىسپات كۆرسىتەلمىسە، دەلىل-ئىسپات كۆرسىتىش جاۋابكارلىقىنى جاۋابكار ئۈستىگە ئالىدۇ.
第三十九条 人民法院有权要求当事人提供或者补充证据。
39-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى دەلىل-ئىسپات بەرگۈچىلەردىن تەمىنلەشنى ياكى تولۇقلاشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
第四十条 人民法院有权向有关行政机关以及其他组织、公民调取证据。但是，不得为证明行政行为的合法性调取被告作出行政行为时未收集的证据。
40-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي ئورگان، شۇنىڭدەك باشقا تەشكىلات، پۇقرالاردىن دەلىل-ئىسپات ئېلىشقا ھوقۇقلۇق. لېكىن، مەمۇرىي ھەرىكەتنىڭ قانۇنلۇقلۇقىنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن جاۋابكار مەمۇرىي ھەرىكەت قىلغاندا توپلىغان دەلىل-ئىسپاتلارنى ئېلىشقا بولمايدۇ.
第四十一条 与本案有关的下列证据，原告或者第三人不能自行收集的，可以申请人民法院调取:
41-ماددا شۇ دېلوغا مۇناسىۋەتلىك تۆۋەندىكى دەلىل-ئىسپاتلارنى دەۋاگەر ياكى 3-كىشى ئۆزى توپلىيالمىسا، خەلق سوت مەھكىمىسىگە ئېلىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ :
（一）由国家机关保存而须由人民法院调取的证据；
( 1 ) دەلىل-ئىسپاتلارنى دۆلەت ئورگىنى ساقلاپ قويىدىغان ھەمدە خەلق سوت مەھكىمىسى ئېلىش شەرت بولغان دەلىل-ئىسپاتلار؛
（二）涉及国家秘密、商业秘密和个人隐私的证据；
( 2 ) دۆلەت مەخپىيىتى، سودا مەخپىيىتى ۋە شەخسىي سىرغا چېتىلىدىغان دەلىل-ئىسپاتلار؛
（三）确因客观原因不能自行收集的其他证据。
( 3 ) ئوبيېكتىپ سەۋەب تۈپەيلىدىن ئۆزى توپلىيالمايدىغان باشقا دەلىل-ئىسپاتلار ھەقىقەتەن.
第四十二条 在证据可能灭失或者以后难以取得的情况下，诉讼参加人可以向人民法院申请保全证据，人民法院也可以主动采取保全措施。
42-ماددا دەلىل-ئىسپات يوقىلىپ كېتىش ئېھتىمالى بولغان ياكى كېيىن ئېرىشىش قىيىن بولغان ئەھۋالدا، دەۋا قاتناشقۇچى خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەلىل-ئىسپاتنى ئامان ساقلاشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ، خەلق سوت مەھكىمىسىمۇ تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئامان ساقلاش تەدبىرى قوللانسىمۇ بولىدۇ.
第四十三条 证据应当在法庭上出示，并由当事人互相质证。对涉及国家秘密、商业秘密和个人隐私的证据，不得在公开开庭时出示。
43-ماددا دەلىل-ئىسپاتلارنى سوتتا كۆرسىتىش ھەمدە ئالاقىدارلار ئۆزئارا يۈزلەشتۈرۈشى كېرەك. دۆلەت مەخپىيىتىگە، سودا مەخپىيىتىگە ۋە شەخسىي سىرغا چېتىلىدىغان دەلىل-ئىسپاتلارنى ئوچۇق سوت ئاچقاندا كۆرسىتىشكە بولمايدۇ.
人民法院应当按照法定程序，全面、客观地审查核实证据。对未采纳的证据应当在裁判文书中说明理由。
خەلق سوت مەھكىمىسى دەلىل-ئىسپاتلارنى قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپ بويىچە ئومۇميۈزلۈك، ئوبيېكتىپ تەكشۈرۈپ ئېنىقلىشى كېرەك. قوبۇل قىلىنمىغان دەلىل-ئىسپاتقا ھۆكۈم-كېسىم ھۆججىتىدە سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈش كېرەك.
以非法手段取得的证据，不得作为认定案件事实的根据。
قانۇنسىز ۋاسىتىلەر بىلەن ئېرىشكەن دەلىل-ئىسپاتنى دېلو پاكىتىنى بېكىتىشنىڭ ئاساسى قىلىشقا بولمايدۇ.
第六章 起诉和受理
6-باب ئەرز قىلىش ۋە قوبۇل قىلىش
第四十四条 对属于人民法院受案范围的行政案件，公民、法人或者其他组织可以先向行政机关申请复议，对复议决定不服的，再向人民法院提起诉讼；也可以直接向人民法院提起诉讼。
44-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ دېلو قوبۇل قىلىش دائىرىسىگە كىرىدىغان مەمۇرىي دېلولاردا ئاۋۋال مەمۇرىي ئورگانغا قايتا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ، قايتا قاراپ چىقىش قارارىغا قايىل بولمىسا، ئاندىن خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلىدۇ؛ خەلق سوت مەھكىمىسىگە بىۋاسىتە دەۋا قىلسىمۇ بولىدۇ.
法律、法规规定应当先向行政机关申请复议，对复议决定不服再向人民法院提起诉讼的，依照法律、法规的规定。
قانۇن-نىزاملاردا ئالدى بىلەن مەمۇرىي ئورگانغا قايتا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلىش كېرەك، قايتا قاراپ چىقىش قارارىغا قايىل بولماي تۇرۇپ، ئاندىن خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلىش بەلگىلەنگەن بولسا، قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.
第四十五条 公民、法人或者其他组织不服复议决定的，可以在收到复议决定书之日起十五日内向人民法院提起诉讼。复议机关逾期不作决定的，申请人可以在复议期满之日起十五日内向人民法院提起诉讼。法律另有规定的除外。
45-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار قايتا قاراپ چىقىش قارارىغا قايىل بولمىسا، قايتا قاراپ چىقىش قارارىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 15 كۈن ئىچىدە خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ. قايتا قاراپ چىققۇچى ئورگان مۇددەت ئۆتسىمۇ قارار قىلمىسا، ئىلتىماس قىلغۇچى قايتا قاراپ چىقىش مۇددىتى توشقان كۈندىن باشلاپ 15 كۈن ئىچىدە خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ. قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
第四十六条 公民、法人或者其他组织直接向人民法院提起诉讼的，应当自知道或者应当知道作出行政行为之日起六个月内提出。法律另有规定的除外。
46-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە بىۋاسىتە دەۋا قىلسا، مەمۇرىي ھەرىكەت چىقىرىلغان كۈندىن باشلاپ ئالتە ئاي ئىچىدە ئوتتۇرىغا قويۇشى كېرەك. قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
因不动产提起诉讼的案件自行政行为作出之日起超过二十年，其他案件自行政行为作出之日起超过五年提起诉讼的，人民法院不予受理。
كۆچمەس مۈلۈك سەۋەبىدىن دەۋا قىلىنغان دېلو مەمۇرىي ھەرىكەت قىلىنغان كۈندىن باشلاپ 20 يىلدىن ئاشقان، باشقا دېلولار مەمۇرىي ھەرىكەت چىقىرىلغان كۈندىن باشلاپ بەش يىلدىن ئاشقان ۋاقىتتىن باشلاپ دەۋا قىلىنغان بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسى قوبۇل قىلمايدۇ.
第四十七条 公民、法人或者其他组织申请行政机关履行保护其人身权、财产权等合法权益的法定职责，行政机关在接到申请之日起两个月内不履行的，公民、法人或者其他组织可以向人民法院提起诉讼。法律、法规对行政机关履行职责的期限另有规定的，从其规定。
47-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار مەمۇرىي ئورگاننىڭ ئۆزىنىڭ جىسمانىي ھوقۇقى، مال-مۈلۈك ھوقۇقى قاتارلىق قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداشنى قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشىنى ئىلتىماس قىلغاندا، مەمۇرىي ئورگان ئىلتىماسنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ ئىككى ئاي ئىچىدە ئادا قىلمىسا، پۇقرالار، قانۇنىي ئىگە ياكى باشقا تەشكىلاتلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ. قانۇن-نىزاملاردا مەمۇرىي ئورگاننىڭ مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش مۇددىتى توغرىسىدا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.
公民、法人或者其他组织在紧急情况下请求行政机关履行保护其人身权、财产权等合法权益的法定职责，行政机关不履行的，提起诉讼不受前款规定期限的限制。
پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار جىددىي ئەھۋالدا مەمۇرىي ئورگاندىن ئۆزىنىڭ جىسمانىي ھوقۇقى، مال-مۈلۈك ھوقۇقى قاتارلىق قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداشنى قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشنى تەلەپ قىلغاندا، مەمۇرىي ئورگان ئادا قىلمىسا، دەۋا قىلىش ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن مۆھلەتنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرىمايدۇ.
第四十八条 公民、法人或者其他组织因不可抗力或者其他不属于其自身的原因耽误起诉期限的，被耽误的时间不计算在起诉期限内。
48-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان ئەھۋال ياكى ئۆزىگە تەۋە بولمىغان باشقا سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن دەۋا مۇددىتىنى كېچىكتۈرۈپ قويغان بولسا، كېچىكتۈرۈلگەن ۋاقىت دەۋا مۇددىتى ئىچىدە ھېسابلانمايدۇ.
公民、法人或者其他组织因前款规定以外的其他特殊情况耽误起诉期限的，在障碍消除后十日内，可以申请延长期限，是否准许由人民法院决定。
پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن باشقا ئالاھىدە ئەھۋاللار تۈپەيلىدىن دەۋا مۆھلىتىنى كېچىكتۈرسە، توسالغۇنى تۈگىتىپ 10 كۈن ئىچىدە، مۆھلەتنى ئۇزارتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ قارار قىلىشىغا رۇخسەت قىلىش-قىلماسلىقنى خەلق سوت مەھكىمىسى قارار قىلسا بولىدۇ.
第四十九条 提起诉讼应当符合下列条件:
49-ماددا دەۋا قىلىشتا تۆۋەندىكى شەرتلەرگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك :
（一）原告是符合本法第二十五条规定的公民、法人或者其他组织；
( 1 ) دەۋاگەر مۇشۇ قانۇننىڭ 25-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان پۇقرا، قانۇنىي ئىگە ياكى باشقا تەشكىلات؛
（二）有明确的被告；
( 2 ) ئېنىق جاۋابكار بولۇش؛
（三）有具体的诉讼请求和事实根据；
( 3 ) كونكرېت دەۋا تەلىپى ۋە پاكىت ئاساسى بولۇش؛
（四）属于人民法院受案范围和受诉人民法院管辖。
( 4 ) خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ دېلو قوبۇل قىلىش دائىرىسىگە ۋە ئەرز قوبۇل قىلىنغان خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكىدە بولىدۇ.
第五十条 起诉应当向人民法院递交起诉状，并按照被告人数提出副本。
50-ماددا دەۋادا خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا خېتى سۇنۇش ھەمدە جاۋابكارنىڭ ئادەم سانىغا قاراپ قوشۇمچە نۇسخىسىنى بېرىش كېرەك.
书写起诉状确有困难的，可以口头起诉，由人民法院记入笔录，出具注明日期的书面凭证，并告知对方当事人。
دەۋا خېتى يېزىشتا ھەقىقەتەن قىيىنچىلىق بولسا، ئاغزاكى دەۋا قىلسا بولىدۇ، خەلق سوت مەھكىمىسى خاتىرىگە خاتىرىلەپ، چېسلا ئەسكەرتىلگەن يازما ئىسپات بېرىدۇ ھەمدە ئالاقىدارلار قارشى تەرەپكە ئۇقتۇرۇپ قويىدۇ.
第五十一条 人民法院在接到起诉状时对符合本法规定的起诉条件的，应当登记立案。
51-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى دەۋا خېتىنى تاپشۇرۇۋالغاندا، مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن دەۋا شەرتىگە ئۇيغۇن كەلگەنلىرىنى تىزىملاپ دېلو تۇرغۇزۇشى كېرەك.
对当场不能判定是否符合本法规定的起诉条件的，应当接收起诉状，出具注明收到日期的书面凭证，并在七日内决定是否立案。不符合起诉条件的，作出不予立案的裁定。裁定书应当载明不予立案的理由。原告对裁定不服的，可以提起上诉。
نەق مەيداندا مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن دەۋا قىلىش شەرتىگە ئۇيغۇن ياكى ئۇيغۇن ئەمەسلىكىگە ھۆكۈم قىلغىلى بولمىسا، دەۋا خېتىنى قوبۇل قىلىپ، تاپشۇرۇۋالغان ۋاقىتنى ئەسكەرتىدىغان يازما ئىسپات بېرىشى ھەمدە دېلو تۇرغۇزۇش-تۇرغۇزماسلىقنى يەتتە كۈن ئىچىدە قارار قىلىشى كېرەك. دەۋا قىلىش شەرتىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، دېلو تۇرغۇزماسلىق ھەققىدە كېسىم چىقىرىدۇ. كېسىمنامىگە دېلو تۇرغۇزماسلىقنىڭ سەۋەبى ئېنىق يېزىلىشى كېرەك. دەۋاگەر كېسىمگە قايىل بولمىسا، نارازىلىق ئەرزى سۇنسا بولىدۇ.
起诉状内容欠缺或者有其他错误的，应当给予指导和释明，并一次性告知当事人需要补正的内容。不得未经指导和释明即以起诉不符合条件为由不接收起诉状。
دەۋا خېتىنىڭ مەزمۇنى يېتەرسىز بولسا ياكى باشقا خاتالىق بولسا، يېتەكچىلىك قىلىش ۋە چۈشەندۈرۈش ھەمدە ئالاقىدارلارغا تولۇقلاشقا تېگىشلىك مەزمۇنلارنى بىر قېتىمدىلا ئۇقتۇرۇش كېرەك. يېتەكچىلىك قىلماي تۇرۇپ ۋە ئېنىق چۈشەندۈرمەي تۇرۇپ، دەۋا شەرتكە ئۇيغۇن كەلمەيدۇ دېگەننى باھانە قىلىپ دەۋا خېتىنى قوبۇل قىلمىسا بولمايدۇ.
对于不接收起诉状、接收起诉状后不出具书面凭证，以及不一次性告知当事人需要补正的起诉状内容的，当事人可以向上级人民法院投诉，上级人民法院应当责令改正，并对直接负责的主管人员和其他直接责任人员依法给予处分。
دەۋا خېتىنى قوبۇل قىلمىغان، دەۋا خېتىنى قوبۇل قىلغاندىن كېيىن يازما ئىسپات بەرمىگەن، شۇنىڭدەك ئالاقىدارلارغا تولۇقلاشقا تېگىشلىك دەۋا خېتىنىڭ مەزمۇنىنى بىر قېتىمدىلا ئۇقتۇرمىغانلارنى ئالاقىدارلار يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسىگە ئەرز قىلسا بولىدۇ، يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسى تۈزىتىشكە بۇيرۇشى ھەمدە بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈشى كېرەك.
第五十二条 人民法院既不立案，又不作出不予立案裁定的，当事人可以向上一级人民法院起诉。上一级人民法院认为符合起诉条件的，应当立案、审理，也可以指定其他下级人民法院立案、审理。
52-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى دېلو ئاچمىسا ھەم دېلو ئېچىش كېسىمى چىقارمىسا، ئالاقىدارلار بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ. بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسى دەۋا قىلىش شەرتىگە ئۇيغۇن كېلىدۇ دەپ قارىسا، دېلو تۇرغۇزۇشى، قاراپ چىقىشى كېرەك، باشقا تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرىنى دېلو تۇرغۇزۇش، قاراپ چىقىشقا بەلگىلىسىمۇ بولىدۇ.
第五十三条 公民、法人或者其他组织认为行政行为所依据的国务院部门和地方人民政府及其部门制定的规范性文件不合法，在对行政行为提起诉讼时，可以一并请求对该规范性文件进行审查。
53-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار مەمۇرىي ھەرىكەتنى ئاساس قىلغان دەپ قارىغان گوۋۇيۈەننىڭ تارماقلىرى ۋە يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ تارماقلىرى چىقارغان قائىدە خاراكتېرلىك ھۆججەتلەر قانۇنغا ئۇيغۇن بولمىسا، مەمۇرىي ھەرىكەت ئۈستىدىن دەۋا قىلغاندا، قائىدە خاراكتېرلىك ھۆججەتلەرنى تەكشۈرۈشنى بىراقلا تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
前款规定的规范性文件不含规章。
ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن قائىدە خاراكتېرلىك ھۆججەتلەر قائىدىنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ.
第七章 审理和判决
7-باب قاراپ چىقىش ۋە ھۆكۈم چىقىرىش
第一节 一般规定
1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە
第五十四条 人民法院公开审理行政案件，但涉及国家秘密、个人隐私和法律另有规定的除外。
54-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلونى ئوچۇق قاراپ چىقىدۇ، لېكىن دۆلەت مەخپىيىتى، شەخسىي سىرغا ۋە قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
涉及商业秘密的案件，当事人申请不公开审理的，可以不公开审理。
سودا مەخپىيىتىگە چېتىلىدىغان دېلولارغا ئالاقىدارلار ئاشكارا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسا، ئوچۇق قاراپ چىقمىسىمۇ بولىدۇ.
第五十五条 当事人认为审判人员与本案有利害关系或者有其他关系可能影响公正审判，有权申请审判人员回避。
55-ماددا دەۋالاشقۇچىلار سوت قىلغۇچىنىڭ شۇ دېلو بىلەن پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى ياكى باشقا مۇناسىۋىتى بولغاچقا، ئادىل سوت قىلىشقا تەسىر يېتىشى مۇمكىن دەپ قارىسا، سوت قىلغۇچىنىڭ ئۆزىنى چەتكە ئېلىشىنى ئىلتىماس قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
审判人员认为自己与本案有利害关系或者有其他关系，应当申请回避。
سوت قىلغۇچى ئۆزىنى شۇ دېلو بىلەن پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى ياكى باشقا مۇناسىۋىتى بار دەپ قارىسا، چەتكە ئېلىشنى ئىلتىماس قىلىشى كېرەك.
前两款规定，适用于书记员、翻译人员、鉴定人、勘验人。
ئالدىنقى ئىككى تارماقتىكى بەلگىلىمە پۈتۈكچى، تەرجىمان، بېكىتكۈچى، تەكشۈرگۈچىگە تەتبىقلىنىدۇ.
院长担任审判长时的回避，由审判委员会决定；审判人员的回避，由院长决定；其他人员的回避，由审判长决定。当事人对决定不服的，可以申请复议一次。
مەھكىمە باشلىقى باش سوتچى بولغان چاغدا ئۆزىنى چەتكە ئېلىشنى سوت كومىتېتى قارار قىلىدۇ؛ سوت خادىملىرىنىڭ ئۆزىنى چەتكە ئېلىشىنى مەھكىمە باشلىقى قارار قىلىدۇ؛ باشقا خادىملارنىڭ ئۆزىنى چەتكە ئېلىشىنى باش سوتچى قارار قىلىدۇ. توختاملاشقۇچىلار قارارغا قايىل بولمىسا، يەنە بىر قېتىم قايتا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.
第五十六条 诉讼期间，不停止行政行为的执行。但有下列情形之一的，裁定停止执行:
56-ماددا دەۋا مەزگىلىدە، مەمۇرىي ھەرىكەتنىڭ ئىجراسى توختىمايدۇ. لېكىن تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، كېسىم ئىجرا قىلىنىشتىن توختايدۇ :
（一）被告认为需要停止执行的；
( 1 ) جاۋابكار ئىجرا قىلىشنى توختىتىش كېرەك دەپ قارىسا؛
（二）原告或者利害关系人申请停止执行，人民法院认为该行政行为的执行会造成难以弥补的损失，并且停止执行不损害国家利益、社会公共利益的；
( 2 ) دەۋاگەر ياكى مەنپەئەتدارلار ئىجرا قىلىشنى توختىتىشنى ئىلتىماس قىلغاندا، خەلق سوت مەھكىمىسى شۇ مەمۇرىي ھەرىكەتنىڭ ئىجراسى تولدۇرغۇسىز زىيان پەيدا قىلىدۇ دەپ قارىغان ھەمدە ئىجرا قىلىشنى توختاتسا دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەتكە زىيان يەتمەيدۇ؛
（三）人民法院认为该行政行为的执行会给国家利益、社会公共利益造成重大损害的；
( 3 ) خەلق سوت مەھكىمىسى شۇ مەمۇرىي ھەرىكەتنىڭ ئىجرا قىلىنىشى دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەتكە ئېغىر، زور زىيان يەتكۈزىدۇ دەپ قارىغان بولسا؛
（四）法律、法规规定停止执行的。
( 4 ) قانۇن-نىزاملاردا ئىجرا قىلىنىشتىن توختاش بەلگىلەنگەنلەر.
当事人对停止执行或者不停止执行的裁定不服的，可以申请复议一次。
ئىجرا قىلىنىشتىن توختىغان ياكى ئىجرا قىلىنمىغان كېسىمگە قايىل بولمىغان ئالاقىدارلار قايتا بىر قېتىم قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.
第五十七条 人民法院对起诉行政机关没有依法支付抚恤金、最低生活保障金和工伤、医疗社会保险金的案件，权利义务关系明确、不先予执行将严重影响原告生活的，可以根据原告的申请，裁定先予执行。
57-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي ئورگاننىڭ قانۇن بويىچە نەپىقە پۇلى، ئەڭ تۆۋەن تۇرمۇش كاپالەت پۇلى ۋە ئىشتا يارىلىنىش، داۋالىنىش، ئىجتىمائىي سۇغۇرتا پۇلى بەرمەسلىك دېلولىرىدا ھوقۇق-مەجبۇرىيەتنىڭ مۇناسىۋىتى ئېنىق بولۇپ، ئاۋۋال ئىجرا قىلمىسا دەۋاگەرنىڭ تۇرمۇشىغا ئېغىر تەسىر يېتىدۇ دەپ ئەرز قىلسا، دەۋاگەرنىڭ ئىلتىماسىغا ئاساسەن ئاۋۋال كېسىم چىقىرىپ ئىجرا قىلسا بولىدۇ.
当事人对先予执行裁定不服的，可以申请复议一次。复议期间不停止裁定的执行。
ئالاقىدارلار ئالدىن ئىجرا قىلىنغان كېسىمگە قايىل بولمىسا، يەنە بىر قېتىم قايتا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ. قايتا قاراپ چىقىش مەزگىلىدە كېسىمنىڭ ئىجراسى توختىمايدۇ.
第五十八条 经人民法院传票传唤，原告无正当理由拒不到庭，或者未经法庭许可中途退庭的，可以按照撤诉处理；被告无正当理由拒不到庭，或者未经法庭许可中途退庭的，可以缺席判决。
58-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى چاقىرىق قەغىزى چاقىرتىپ چاقىرغان بولسىمۇ، دەۋاگەر يولسىز سەۋەبلەر بىلەن سوتقا كېلىشنى رەت قىلسا ياكى سوتنىڭ ئىجازىتىنى ئالماي تۇرۇپ يېرىم يولدا سوتتىن چىقىپ كەتسە، دەۋادىن ۋاز كەچكەنلىك بويىچە بىر تەرەپ قىلسا بولىدۇ؛ جاۋابكار يولسىز سەۋەبلەر بىلەن سوتقا كېلىشنى رەت قىلسا ياكى سوتنىڭ رۇخسىتىنى ئالماي تۇرۇپ يېرىم يولدا سوتتىن چىقىپ كەتسە، دەرقەمسىز ھۆكۈم چىقارسا بولىدۇ.
第五十九条 诉讼参与人或者其他人有下列行为之一的，人民法院可以根据情节轻重，予以训诫、责令具结悔过或者处一万元以下的罚款、十五日以下的拘留；构成犯罪的，依法追究刑事责任:
59-ماددا دەۋا قاتناشقۇچىلىرىدىن ياكى باشقا كىشىلەردىن تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرىغا خەلق سوت مەھكىمىسى ئەھۋالنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىگە قاراپ تەنبىھ بەرسە، پۇشايمان قىلغانلىقىغا بۇيرۇسا ياكى 10 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا، 15 كۈندىن تۆۋەن توختىتىپ قويسا بولىدۇ؛ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ :
（一）有义务协助调查、执行的人，对人民法院的协助调查决定、协助执行通知书，无故推拖、拒绝或者妨碍调查、执行的；
( 1 ) تەكشۈرۈش، ئىجرا قىلىشقا ھەمكارلىشىش مەجبۇرىيىتى بار كىشى، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ تەكشۈرۈش، قارار قىلىش ۋە ئىجرا قىلىشقا ھەمكارلىشىش ئۇقتۇرۇشىنى سەۋەبسىز كەينىگە سۈرگەن، رەت قىلغان ياكى تەكشۈرۈش ۋە ئىجرا قىلىشقا توسقۇنلۇق قىلغان بولسا؛
（二）伪造、隐藏、毁灭证据或者提供虚假证明材料，妨碍人民法院审理案件的；
( 2 ) دەلىل-ئىسپاتلارنى ئويدۇرۇپ چىقىرىپ، يوشۇرۇپ، يوق قىلىۋېتىپ ياكى ساختا ئىسپات ماتېرىيالى بېرىپ، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ دېلونى قاراپ چىقىشىغا توسقۇنلۇق قىلغانلار؛
（三）指使、贿买、胁迫他人作伪证或者威胁、阻止证人作证的；
( 3 ) باشقىلارنى ساختا ئىسپات بېرىشكە كۈشكۈرتكەن، پارا بېرىپ سېتىۋالغان، تەھدىت سالغان ياكى گۇۋاھچىنىڭ گۇۋاھلىق بېرىشىنى توسقان بولسا؛
（四）隐藏、转移、变卖、毁损已被查封、扣押、冻结的财产的；
( 4 ) پېچەتلەنگەن، تۇتۇپ قېلىنغان، توڭلىتىلغان مال-مۈلۈكنى يوشۇرغان، يۆتكىۋەتكەن، سېتىۋەتكەن، بۇزۇۋەتكەنلەر؛
（五）以欺骗、胁迫等非法手段使原告撤诉的；
( 5 ) ئالدامچىلىق قىلىش، تەھدىت سېلىش قاتارلىق قانۇنسىز ۋاسىتىلەر بىلەن دەۋاگەرنى دەۋادىن ۋاز كەچتۈرگەنلەر؛
（六）以暴力、威胁或者其他方法阻碍人民法院工作人员执行职务，或者以哄闹、冲击法庭等方法扰乱人民法院工作秩序的；
( 6 ) زوراۋانلىق قىلىش، تەھدىت سېلىش ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن خەلق سوت مەھكىمىسى خادىملىرىنىڭ ۋەزىپە ئىجرا قىلىشىغا توسقۇنلۇق قىلغان ياكى سوتتا ۋاراڭ-چۇرۇڭ قىلىش، سوتقا ھۇجۇم قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ خىزمەت تەرتىپىنى قالايمىقانلاشتۇرغانلار؛
（七）对人民法院审判人员或者其他工作人员、诉讼参与人、协助调查和执行的人员恐吓、侮辱、诽谤、诬陷、殴打、围攻或者打击报复的。
( 7 ) خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ سوت خادىملىرى ياكى باشقا خادىملىرى، دەۋا قاتناشقۇچىلىرى، تەكشۈرۈش ۋە ئىجرا قىلىشقا ياردەملەشكۈچىلىرىگە قورقۇتۇش، ھاقارەت قىلىش، تۆھمەت قىلىش، قارا چاپلاش، ئۇرۇش، قورشاپ ھۇجۇم قىلىش ياكى زەربە بېرىپ ئۆچ ئالغانلار.
人民法院对有前款规定的行为之一的单位，可以对其主要负责人或者直接责任人员依照前款规定予以罚款、拘留；构成犯罪的，依法追究刑事责任。
ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغان ئورۇنلارنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى ياكى بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە جەرىمانە قويسا، توختىتىپ قويسا بولىدۇ؛ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.
罚款、拘留须经人民法院院长批准。当事人不服的，可以向上一级人民法院申请复议一次。复议期间不停止执行。
جەرىمانە قويۇش، توختىتىپ قويۇشنى خەلق سوت مەھكىمىسى باشلىقىنىڭ تەستىقىدىن ئۆتكۈزۈش شەرت. ئالاقىدارلار قايىل بولمىسا، بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسىگە بىر قېتىم قايتا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ. قايتا قاراپ چىقىش مەزگىلىدە ئىجرا قىلىنىدۇ.
第六十条 人民法院审理行政案件，不适用调解。但是，行政赔偿、补偿以及行政机关行使法律、法规规定的自由裁量权的案件可以调解。
60-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلولارنى قاراپ چىقىشتا مۇرەسسە تەتبىقلىمايدۇ. لېكىن، مەمۇرىي تۆلەم، تولۇقلىما شۇنىڭدەك مەمۇرىي ئورگان قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن ئەركىن ئۆلچەش ھوقۇقىنى يۈرگۈزىدىغان دېلولارنى مۇرەسسە قىلسا بولىدۇ.
调解应当遵循自愿、合法原则，不得损害国家利益、社会公共利益和他人合法权益。
مۇرەسسەدە ئىختىيارلىق، قانۇنلۇق بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىش كېرەك، دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەت ۋە باشقىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزۈشكە بولمايدۇ.
第六十一条 在涉及行政许可、登记、征收、征用和行政机关对民事争议所作的裁决的行政诉讼中，当事人申请一并解决相关民事争议的，人民法院可以一并审理。
61-ماددا مەمۇرىي ئىجازەت بېرىش، تىزىملاش، ئېلىش، ئېلىپ ئىشلىتىش ۋە مەمۇرىي ئورگاننىڭ ھەق تەلەپ تالاش-تارتىشىغا قارىتا چىقارغان قارارىغا چېتىلىدىغان مەمۇرىي دەۋادا ئالاقىدارلار ئالاقىدار ھەق تەلەپ بەس-تارتىشلىرىنى بىرلىكتە ھەل قىلىشنى ئىلتىماس قىلسا، خەلق سوت مەھكىمىسى بىرلىكتە قاراپ چىقسا بولىدۇ.
在行政诉讼中，人民法院认为行政案件的审理需以民事诉讼的裁判为依据的，可以裁定中止行政诉讼。
مەمۇرىي دەۋا جەريانىدا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلونى قاراپ چىقىشتا ھەق تەلەپ دەۋاسى ھەققىدىكى ھۆكۈمنى ئاساس قىلىش كېرەك دەپ قارىسا، كېسىم ئارقىلىق مەمۇرىي دەۋانى توختىتىپ تۇرسا بولىدۇ.
第六十二条 人民法院对行政案件宣告判决或者裁定前，原告申请撤诉的，或者被告改变其所作的行政行为，原告同意并申请撤诉的，是否准许，由人民法院裁定。
62-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلو ھەققىدە ھۆكۈم چىقىرىش ياكى كېسىم چىقىرىشتىن ئىلگىرى، دەۋاگەر دەۋادىن ۋاز كېچىشنى ئىلتىماس قىلسا ياكى جاۋابكار ئۆزى قىلغان مەمۇرىي ھەرىكەتنى ئۆزگەرتسە، دەۋاگەر قوشۇلسا ھەمدە دەۋادىن ۋاز كېچىشنى ئىلتىماس قىلسا، رۇخسەت قىلامدۇ-يوق، خەلق سوت مەھكىمىسى كېسىم چىقىرىدۇ.
第六十三条 人民法院审理行政案件，以法律和行政法规、地方性法规为依据。地方性法规适用于本行政区域内发生的行政案件。
63-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلولارنى قاراپ چىقىشتا قانۇن ۋە مەمۇرىي نىزام، يەرلىك نىزاملارنى ئاساس قىلىدۇ. يەرلىك نىزام شۇ مەمۇرىي رايوندا يۈزبەرگەن مەمۇرىي دېلولارغا تەتبىقلىنىدۇ.
人民法院审理民族自治地方的行政案件，并以该民族自治地方的自治条例和单行条例为依据。
خەلق سوت مەھكىمىلىرى مىللىي ئاپتونوم جايلارنىڭ مەمۇرىي دېلولىرىنى قاراپ چىقىدۇ ھەمدە شۇ مىللىي ئاپتونوم جاينىڭ ئاپتونومىيە نىزامىنى ۋە يەككە نىزامىنى ئاساس قىلىدۇ.
人民法院审理行政案件，参照规章。
خەلق سوت مەھكىمىلىرى مەمۇرىي دېلولارنى قاراپ چىقىشتا قائىدىدىن پايدىلاندى.
第六十四条 人民法院在审理行政案件中，经审查认为本法第五十三条规定的规范性文件不合法的，不作为认定行政行为合法的依据，并向制定机关提出处理建议。
64-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلونى قاراپ چىقىش جەريانىدا، تەكشۈرۈش ئارقىلىق مۇشۇ قانۇننىڭ 53-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن قائىدە خاراكتېرلىك ھۆججەتلەر قانۇنغا ئۇيغۇن ئەمەس دەپ قارىسا، مەمۇرىي ھەرىكەتنىڭ قانۇنلۇق ئىكەنلىكىنى بېكىتىشنىڭ ئاساسى قىلمايدۇ ھەمدە تۈزگۈچى ئورگانغا بىر تەرەپ قىلىش تەكلىپى بېرىدۇ.
第六十五条 人民法院应当公开发生法律效力的判决书、裁定书，供公众查阅，但涉及国家秘密、商业秘密和个人隐私的内容除外。
65-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى قانۇن كۈچىگە ئىگە ھۆكۈمنامە، كېسىمنامىنى ئاشكارىلاپ، ئاممىنىڭ كۆرۈشى ئۈچۈن بېرىشى كېرەك، لېكىن دۆلەت مەخپىيىتى، سودا مەخپىيىتى ۋە شەخسىي سىرغا چېتىلىدىغان مەزمۇنلار بۇنىڭ سىرتىدا.
第六十六条 人民法院在审理行政案件中，认为行政机关的主管人员、直接责任人员违法违纪的，应当将有关材料移送监察机关、该行政机关或者其上一级行政机关；认为有犯罪行为的，应当将有关材料移送公安、检察机关。
66-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلونى قاراپ چىقىش جەريانىدا، مەمۇرىي ئورگاندىكى مەسئۇل خادىم، بىۋاسىتە جاۋابكار قانۇن-ئىنتىزامغا خىلاپلىق قىلسا، مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى رېۋىزىيە ئورگىنى، شۇ مەمۇرىي ئورگان ياكى ئۇنىڭ بىر دەرىجە يۇقىرى مەمۇرىي ئورگىنىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك، دەپ قارىدى؛ جىنايى قىلمىشى بار دەپ قارىغانلار مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى جامائەت خەۋپسىزلىكى، تەپتىش ئورگانلىرىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.
人民法院对被告经传票传唤无正当理由拒不到庭，或者未经法庭许可中途退庭的，可以将被告拒不到庭或者中途退庭的情况予以公告，并可以向监察机关或者被告的上一级行政机关提出依法给予其主要负责人或者直接责任人员处分的司法建议。
خەلق سوت مەھكىمىسى جاۋابكارنى چاقىرىقنامە ئارقىلىق چاقىرتىپ يولسىز سەۋەبلەر بىلەن سوتقا كەلمىگەندە ياكى سوتنىڭ رۇخسىتىنى ئالماي تۇرۇپ سوتتىن يېرىم يولدا چېكىنگەندە، جاۋابكارنىڭ سوتقا كېلىشنى رەت قىلىش ياكى يېرىم يولدا سوتتىن چېكىنىش ئەھۋالىنى ئېلان قىلسا بولىدۇ ھەمدە رېۋىزىيە ئورگىنى ياكى جاۋابكارنىڭ بىر دەرىجە يۇقىرى مەمۇرىي ئورگىنىغا ئۆزىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى ياكى بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە قانۇن يۈرگۈزۈش تەكلىپى بەرسە بولىدۇ.
第二节 第一审普通程序
2-پاراگراف 1-سوتنىڭ ئادەتتىكى تەرتىپى
第六十七条 人民法院应当在立案之日起五日内，将起诉状副本发送被告。被告应当在收到起诉状副本之日起十五日内向人民法院提交作出行政行为的证据和所依据的规范性文件，并提出答辩状。人民法院应当在收到答辩状之日起五日内，将答辩状副本发送原告。
67-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى دېلو تۇرغۇزۇلغان كۈندىن باشلاپ بەش كۈن ئىچىدە دەۋا خېتىنىڭ قوشۇمچە نۇسخىسىنى جاۋابكارغا ئەۋەتىپ بېرىشى كېرەك. جاۋابكار دەۋا خېتىنىڭ قوشۇمچە نۇسخىسىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 15 كۈن ئىچىدە خەلق سوت مەھكىمىسىگە مەمۇرىي ھەرىكەت قىلغاندىكى دەلىل-ئىسپاتلارنى ۋە ئاساس قىلىنغان قائىدە خاراكتېرلىك ھۆججەتنى تاپشۇرۇشى ھەمدە جاۋابنامە بېرىشى كېرەك. خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆزىنى ئاقلاش خېتىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ بەش كۈن ئىچىدە، ئۆزىنى ئاقلاش خېتىنىڭ قوشۇمچە نۇسخىسىنى دەۋاگەرگە ئەۋەتىپ بېرىشى كېرەك.
被告不提出答辩状的，不影响人民法院审理。
جاۋابكار ئۆزىنى ئاقلاش خېتى ئوتتۇرىغا قويمىسا، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ قاراپ چىقىشىغا تەسىر يەتمەيدۇ.
第六十八条 人民法院审理行政案件，由审判员组成合议庭，或者由审判员、陪审员组成合议庭。合议庭的成员，应当是三人以上的单数。
68-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلونى قاراپ چىقىشتا، سوتچىلار كېڭەشمە سوت ئۇيۇشتۇرىدۇ ياكى سوتچى، زاسېداتېللار كېڭەشمە سوت قىلىدۇ. كېڭەشمە سوتنىڭ ئەزالىرى ئۈچتىن ئارتۇق كىشى بار تاق سان بولۇشى كېرەك.
第六十九条 行政行为证据确凿，适用法律、法规正确，符合法定程序的，或者原告申请被告履行法定职责或者给付义务理由不成立的，人民法院判决驳回原告的诉讼请求。
69-ماددا مەمۇرىي ھەرىكەتنىڭ دەلىل-ئىسپاتى تولۇق، قانۇن-نىزاملارنىڭ تەتبىقلىنىشى توغرا، قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپكە ئۇيغۇن بولسا ياكى دەۋاگەر جاۋابكارنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشىنى ئىلتىماس قىلسا ياكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش سەۋەبى پۇت تىرەپ تۇرالمىسا، خەلق سوت مەھكىمىسى دەۋاگەرنىڭ دەۋا تەلىپىنى رەت قىلىشقا ھۆكۈم چىقىرىدۇ.
第七十条 行政行为有下列情形之一的，人民法院判决撤销或者部分撤销，并可以判决被告重新作出行政行为:
70-ماددا مەمۇرىي ھەرىكەتتە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، خەلق سوت مەھكىمىسى بىكار قىلىش ياكى قىسمەن بىكار قىلىش توغرىسىدا ھۆكۈم چىقىرىدۇ ھەمدە جاۋابكارغا قايتىدىن مەمۇرىي ھەرىكەت قىلىش توغرىسىدا ھۆكۈم چىقارسا بولىدۇ :
（一）主要证据不足的；
( 1 ) ئاساسلىق دەلىل-ئىسپات يېتەرلىك بولمىسا؛
（二）适用法律、法规错误的；
( 2 ) قانۇن-نىزاملارنىڭ تەتبىقلىنىشى خاتا بولسا؛
（三）违反法定程序的；
( 3 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپكە خىلاپ بولغانلار؛
（四）超越职权的；
( 4 ) خىزمەت ھوقۇقىدىن ھالقىپ كەتكەنلەر؛
（五）滥用职权的；
( 5 ) خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلانغانلار؛
（六）明显不当的。
( 6 ) روشەن مۇۋاپىق بولمىغانلار.
第七十一条 人民法院判决被告重新作出行政行为的，被告不得以同一的事实和理由作出与原行政行为基本相同的行政行为。
71-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى جاۋابكارنى قايتا مەمۇرىي ھەرىكەت قىلىشقا ھۆكۈم چىقارغاندا، جاۋابكار ئوخشاش بىر پاكىت ۋە سەۋەب بىلەن ئەسلىدىكى مەمۇرىي ھەرىكىتىگە ئاساسەن ئوخشاش مەمۇرىي ھەرىكەت قىلسا بولمايدۇ.
第七十二条 人民法院经过审理，查明被告不履行法定职责的，判决被告在一定期限内履行。
72-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى قاراپ چىقىش ئارقىلىق، جاۋابكارنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمىغانلىقىنى ئېنىقلىسا، جاۋابكارنى بەلگىلىك مۇددەت ئىچىدە ئادا قىلىشقا ھۆكۈم قىلىدۇ.
第七十三条 人民法院经过审理，查明被告依法负有给付义务的，判决被告履行给付义务。
73-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى قاراپ چىقىش ئارقىلىق، جاۋابكارنىڭ قانۇن بويىچە بېرىم مەجبۇرىيىتى بارلىقىنى ئېنىقلىسا، جاۋابكارنى بېرىم مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا ھۆكۈم قىلىدۇ.
第七十四条 行政行为有下列情形之一的，人民法院判决确认违法，但不撤销行政行为:
74-ماددا مەمۇرىي ھەرىكەتتە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، خەلق سوت مەھكىمىسى قانۇنغا خىلاپ دەپ ھۆكۈم چىقىرىدۇ، لېكىن مەمۇرىي ھەرىكەت بىكار قىلىنمايدۇ :
（一）行政行为依法应当撤销，但撤销会给国家利益、社会公共利益造成重大损害的；
( 1 ) مەمۇرىي ھەرىكەتنى قانۇن بويىچە بىكار قىلىشقا تېگىشلىك بولسىمۇ، لېكىن بىكار قىلىش دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەتكە زور زىيان سالسا؛
（二）行政行为程序轻微违法，但对原告权利不产生实际影响的。
( 2 ) مەمۇرىي ھەرىكەت تەرتىپى قانۇنغا يېنىكرەك خىلاپ بولسىمۇ، لېكىن دەۋاگەرنىڭ ھوقۇقىغا ئەمەلىي تەسىر يەتكۈزمىسە.
行政行为有下列情形之一，不需要撤销或者判决履行的，人民法院判决确认违法:
مەمۇرىي ھەرىكەتلەردە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلۈپ، بىكار قىلىش ياكى ئىجرا قىلىش ھاجەتسىز بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسى قانۇنغا خىلاپ دەپ ھۆكۈم چىقىرىدۇ :
（一）行政行为违法，但不具有可撤销内容的；
( 1 ) مەمۇرىي ھەرىكىتى قانۇنغا خىلاپ بولسىمۇ، لېكىن بىكار قىلىشقا بولىدىغان مەزمۇنى بولمىسا؛
（二）被告改变原违法行政行为，原告仍要求确认原行政行为违法的；
( 2 ) جاۋابكار ئەسلىدىكى قانۇنغا خىلاپ مەمۇرىي ھەرىكىتىنى ئۆزگەرتكەن بولسىمۇ، دەۋاگەر يەنىلا ئەسلىدىكى مەمۇرىي ھەرىكىتىنىڭ قانۇنغا خىلاپ ئىكەنلىكىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشنى تەلەپ قىلسا؛
（三）被告不履行或者拖延履行法定职责，判决履行没有意义的。
( 3 ) جاۋابكار قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلماي ياكى ئادا قىلىشنى كېچىكتۈرسە، ئادا قىلىش توغرىسىدا ھۆكۈم چىقىرىشنىڭ ئەھمىيىتى يوق.
第七十五条 行政行为有实施主体不具有行政主体资格或者没有依据等重大且明显违法情形，原告申请确认行政行为无效的，人民法院判决确认无效。
75-ماددا مەمۇرىي ھەرىكەتنى يولغا قويۇش سۇبيېكتىنىڭ مەمۇرىي سۇبيېكتلىق سالاھىيىتى بولماسلىق ياكى ئاساسى بولماسلىق قاتارلىق مۇھىم، زور ھەمدە قانۇنغا روشەن خىلاپلىق قىلىش ئەھۋالى بولسا، دەۋاگەر مەمۇرىي ھەرىكەتنى ئىناۋەتسىز دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈشنى ئىلتىماس قىلسا، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ ھۆكۈمى ئىناۋەتسىز دەپ مۇئەييەنلەشتۈرىدۇ.
第七十六条 人民法院判决确认违法或者无效的，可以同时判决责令被告采取补救措施；给原告造成损失的，依法判决被告承担赔偿责任。
76-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى ھۆكۈمنىڭ قانۇنغا خىلاپ ئىكەنلىكىنى ياكى ئىناۋەتسىز ئىكەنلىكىنى مۇئەييەنلەشتۈرسە، جاۋابكارنى قۇتقۇزۇش تەدبىرى قوللىنىشقا بىرلا ۋاقىتتا ھۆكۈم چىقىرىپ بۇيرۇسا بولىدۇ؛ دەۋاگەرگە زىيان سالغان بولسا، قانۇن بويىچە جاۋابكارنى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشقا ھۆكۈم قىلىدۇ.
第七十七条 行政处罚明显不当，或者其他行政行为涉及对款额的确定、认定确有错误的，人民法院可以判决变更。
77-ماددا مەمۇرىي جازا روشەن مۇۋاپىق بولمىغان ياكى باشقا مەمۇرىي ھەرىكەت پۇل سوممىسىنى بېكىتىش، بېكىتىشتە ھەقىقەتەن خاتالىق بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆزگەرتىشكە ھۆكۈم چىقارسا بولىدۇ.
人民法院判决变更，不得加重原告的义务或者减损原告的权益。但利害关系人同为原告，且诉讼请求相反的除外。
خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆزگەرتىش ھەققىدە ھۆكۈم چىقىرىشتا، دەۋاگەرنىڭ مەجبۇرىيىتىنى ئېغىرلاشتۇرۇۋېتىشكە ياكى دەۋاگەرنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى زىيانغا ئۇچرىتىشقا بولمايدۇ. لېكىن، مەنپەئەتدارلار ئوخشاشلا دەۋاگەر بولسا ھەمدە دەۋا تەلىپى قارىمۇقارشى بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
第七十八条 被告不依法履行、未按照约定履行或者违法变更、解除本法第十二条第一款第十一项规定的协议的，人民法院判决被告承担继续履行、采取补救措施或者赔偿损失等责任。
78-ماددا جاۋابكار مۇشۇ قانۇننىڭ 12-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقىنىڭ ( 11 ) تارماقچىسىدا بەلگىلەنگەن كېلىشىمنى قانۇن بويىچە ئادا قىلمىسا، پۈتۈشكىنى بويىچە ئادا قىلمىسا ياكى قانۇنغا خىلاپ ھالدا ئۆزگەرتمىسە ۋە بىكار قىلسا، خەلق سوت مەھكىمىسى جاۋابكارنى داۋاملىق ئادا قىلىش، قۇتقۇزۇش تەدبىرى قوللىنىش ياكى زىياننى تۆلەش قاتارلىق جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشقا ھۆكۈم قىلىدۇ.
被告变更、解除本法第十二条第一款第十一项规定的协议合法，但未依法给予补偿的，人民法院判决给予补偿。
جاۋابكار مۇشۇ قانۇننىڭ 12-ماددا 1-تارمىقىنىڭ 11-تارماقچىسىدا بەلگىلەنگەن كېلىشىمنى ئۆزگەرتىش، بىكار قىلىش توغرىسىدا قانۇنلۇق كېلىشىم تۈزگەن بولسىمۇ، قانۇن بويىچە تولۇقلىما بەرمىسە، خەلق سوت مەھكىمىسى ھۆكۈم چىقىرىپ تولۇقلىما بېرىدۇ.
第七十九条 复议机关与作出原行政行为的行政机关为共同被告的案件，人民法院应当对复议决定和原行政行为一并作出裁判。
79-ماددا قايتا قاراپ چىققۇچى ئورگان بىلەن ئەسلىدىكى مەمۇرىي ھەرىكەت قىلغان مەمۇرىي ئورگان ئورتاق جاۋابكار قىلىنغان دېلو بولسا، خەلق سوت مەھكىمىسى قايتا قاراپ چىقىش قارارى بىلەن ئەسلىدىكى مەمۇرىي ھەرىكەتكە بىرلىكتە ھۆكۈم چىقىرىشى كېرەك.
第八十条 人民法院对公开审理和不公开审理的案件，一律公开宣告判决。
80-ماددا خەلق سوت مەھكىمىلىرى ئوچۇق-ئاشكارا سوت قىلىنغان ۋە ئاشكارا سوت قىلىنمىغان دېلولارغا بىردەك ئوچۇق ھۆكۈم چىقىرىدۇ.
当庭宣判的，应当在十日内发送判决书；定期宣判的，宣判后立即发给判决书。
سوتتا ھۆكۈم ئېلان قىلىدىغانلار 10 كۈن ئىچىدە ھۆكۈمنامە ئەۋەتىشى كېرەك؛ ھۆكۈمى قەرەللىك ئېلان قىلىنغان بولسا، ھۆكۈم چىقىرىلغاندىن كېيىن دەرھال ھۆكۈمنامە بېرىلىدۇ.
宣告判决时，必须告知当事人上诉权利、上诉期限和上诉的人民法院。
ھۆكۈمنى جاكارلايدىغان چاغدا، دەۋالاشقۇچىلارغا نارازىلىق ئەرزى بېرىش ھوقۇقى، نارازىلىق ئەرزى بېرىش مۇددىتى ۋە نارازىلىق ئەرزى بېرىدىغان خەلق سوت مەھكىمىسىگە ئۇقتۇرۇپ قويۇش شەرت.
第八十一条 人民法院应当在立案之日起六个月内作出第一审判决。有特殊情况需要延长的，由高级人民法院批准，高级人民法院审理第一审案件需要延长的，由最高人民法院批准。
81-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى دېلو تۇرغۇزۇلغان كۈندىن باشلاپ 6 ئاي ئىچىدە 1-سوت ھۆكۈمىنى چىقىرىشى كېرەك. ئالاھىدە ئەھۋال كۆرۈلۈپ ئۇزارتىشقا توغرا كەلسە، يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسى تەستىقلايدۇ، يۇقىرى خەلق تەپتىش مەھكىمىسى 1-سوت قىلىنغان دېلونى قاراپ چىقىشتا ئۇزارتىشقا توغرا كەتسە، ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى تەستىقلىشى بىلەن.
第三节 简易程序
3-پاراگراف ئاددىي تەرتىپ
第八十二条 人民法院审理下列第一审行政案件，认为事实清楚、权利义务关系明确、争议不大的，可以适用简易程序:
82-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى تۆۋەندىكى 1-سوت مەمۇرىي دېلولىرىنى قاراپ چىقىپ، پاكىت ئېنىق، ھوقۇق-مەجبۇرىيەت مۇناسىۋىتى ئېنىق، تالاش-تارتىش چوڭ ئەمەس دەپ قارىسا، ئاددىي تەرتىپنى تەتبىقلىسا بولىدۇ :
（一）被诉行政行为是依法当场作出的；
( 1 ) ئەرز قىلىنغان مەمۇرىي ھەرىكەت قانۇن بويىچە نەق مەيداندا قىلىنغان بولسا؛
（二）案件涉及款额二千元以下的；
( 2 ) دېلوغا چېتىلىدىغان سومما 2000 يۈەندىن تۆۋەن بولغانلار؛
（三）属于政府信息公开案件的。
( 3 ) ھۆكۈمەت ئۇچۇرىنى ئاشكارىلاش دېلوسىغا تەۋە بولسا.
除前款规定以外的第一审行政案件，当事人各方同意适用简易程序的，可以适用简易程序。
ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگىنىدىن باشقا 1-سوت مەمۇرىي دېلولىرىدا، دەۋالاشقۇچىلار ھەرقايسى تەرەپلەر ئاددىي تەرتىپنى تەتبىقلاشقا قوشۇلسا، ئاددىي تەرتىپنى تەتبىقلىسا بولىدۇ.
发回重审、按照审判监督程序再审的案件不适用简易程序。
قايتا سوت قىلىشقا قايتۇرۇلغان، سوت نازارەتچىلىك تەرتىپى بويىچە قايتا سوت قىلىنغان دېلولارغا ئاددىي تەرتىپ تەتبىقلانمايدۇ.
第八十三条 适用简易程序审理的行政案件，由审判员一人独任审理，并应当在立案之日起四十五日内审结。
83-ماددا ئاددىي تەرتىپ تەتبىقلىنىپ قاراپ چىقىلىدىغان مەمۇرىي دېلولارنى بىر سوتچى ئۆز ئالدىغا قاراپ چىقىدۇ ھەمدە دېلو تۇرغۇزۇلغان كۈندىن باشلاپ 45 كۈن ئىچىدە قاراپ چىقىپ ئاياغلاشتۇرۇشى كېرەك.
第八十四条 人民法院在审理过程中，发现案件不宜适用简易程序的，裁定转为普通程序。
84-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى قاراپ چىقىش جەريانىدا، دېلوغا ئاددىي تەرتىپ تەتبىقلاشقا بولمايدىغانلىقىنى سەزسە، كېسىم ئادەتتىكى تەرتىپكە ئۆزگەرتىلىدۇ.
第四节 第二审程序
4-پاراگراف 2-سوت تەرتىپى
第八十五条 当事人不服人民法院第一审判决的，有权在判决书送达之日起十五日内向上一级人民法院提起上诉。当事人不服人民法院第一审裁定的，有权在裁定书送达之日起十日内向上一级人民法院提起上诉。逾期不提起上诉的，人民法院的第一审判决或者裁定发生法律效力。
85-ماددا دەۋالاشقۇچىلار خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ 1-سوت ھۆكۈمىگە قايىل بولمىسا، ھۆكۈمنامە يەتكۈزۈلگەن كۈندىن باشلاپ 15 كۈن ئىچىدە بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسىگە نارازىلىق ئەرزى بېرىشكە ھوقۇقلۇق. دەۋالاشقۇچىلار خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ 1-سوت كېسىمىگە قايىل بولمىسا، كېسىمنامە يەتكۈزۈلگەن كۈندىن باشلاپ 10 كۈن ئىچىدە بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسىگە نارازىلىق ئەرزى بېرىشكە ھوقۇقلۇق. سۈرۈك ئۆتسىمۇ نارازىلىق ئەرزى بەرمىسە، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ 1-سوت ھۆكۈمى ياكى كېسىمى قانۇن كۈچىگە ئىگە بولىدۇ.
第八十六条 人民法院对上诉案件，应当组成合议庭，开庭审理。经过阅卷、调查和询问当事人，对没有提出新的事实、证据或者理由，合议庭认为不需要开庭审理的，也可以不开庭审理。
86-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى نارازىلىق ئەرزى دېلوسىغا قارىتا كېڭەشمە سوت ئۇيۇشتۇرۇپ، سوت ئېچىپ قاراپ چىقىشى كېرەك. دېلو ئارخىپىنى كۆرۈش، تەكشۈرۈش ۋە ئالاقىدارلاردىن سوئال سوراش ئارقىلىق، كېڭەشمە سوت يېڭى پاكىت، دەلىل-ئىسپات ياكى سەۋەبنى ئوتتۇرىغا قويمىغان ئەھۋالدا سوت ئېچىپ قاراپ چىقىش ھاجەتسىز دەپ قارىسا، سوت ئېچىپ قاراپ چىقمىسىمۇ بولىدۇ.
第八十七条 人民法院审理上诉案件，应当对原审人民法院的判决、裁定和被诉行政行为进行全面审查。
87-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى نارازىلىق ئەرزى دېلوسىنى قاراپ چىقىشتا، ئەسلىي سوت قىلىنغان خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ ھۆكۈم، كېسىم ۋە دەۋا قىلىنغان مەمۇرىي ھەرىكىتىنى ئومۇميۈزلۈك تەكشۈرۈشى كېرەك.
第八十八条 人民法院审理上诉案件，应当在收到上诉状之日起三个月内作出终审判决。有特殊情况需要延长的，由高级人民法院批准，高级人民法院审理上诉案件需要延长的，由最高人民法院批准。
88-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى نارازىلىق ئەرزى دېلوسىنى قاراپ چىقىشتا، نارازىلىق ئەرز خېتىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 3 ئاي ئىچىدە ئاخىرقى ھۆكۈم چىقىرىشى كېرەك. ئالاھىدە ئەھۋال بولۇپ ئۇزارتىشقا توغرا كەلسە، يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسى تەستىقلايدۇ، يۇقىرى خەلق تەپتىش مەھكىمىسى نارازىلىق ئەرزى دېلولىرىنى قاراپ چىقىشنى ئۇزارتىشقا توغرا كەتسە، ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى تەستىقلىشى بىلەن.
第八十九条 人民法院审理上诉案件，按照下列情形，分别处理:
89-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى نارازىلىق ئەرزى دېلوسىنى قاراپ چىقىشتا، تۆۋەندىكى ئەھۋاللار بويىچە ئايرىم-ئايرىم بىر تەرەپ قىلىدۇ :
（一）原判决、裁定认定事实清楚，适用法律、法规正确的，判决或者裁定驳回上诉，维持原判决、裁定；
( 1 ) ئەسلىي ھۆكۈم ۋە كېسىمدە پاكىت ئېنىق، قانۇن-نىزاملارنىڭ تەتبىقلىنىشى توغرا دەپ بېكىتىلگەن بولسا، ھۆكۈم ياكى كېسىم ئارقىلىق نارازىلىق ئەرزى رەت قىلىنىدۇ، ئەسلىي ھۆكۈم ۋە كېسىم ساقلاپ قېلىنىدۇ؛
（二）原判决、裁定认定事实错误或者适用法律、法规错误的，依法改判、撤销或者变更；
( 2 ) ئەسلىي ھۆكۈم ۋە كېسىمدە پاكىتنىڭ خاتا بولغانلىقى ياكى قانۇن-نىزاملارنىڭ خاتا تەتبىقلانغانلىقى بېكىتىلگەن بولسا، قانۇن بويىچە ھۆكۈمنى ئۆزگەرتىش، بىكار قىلىش ياكى ئۆزگەرتىش؛
（三）原判决认定基本事实不清、证据不足的，发回原审人民法院重审，或者查清事实后改判；
( 3 ) ئەسلىي ھۆكۈمدە ئاساسىي پاكىت ئېنىق ئەمەس، دەلىل-ئىسپات يېتەرلىك ئەمەس دەپ بېكىتىلسە، ئەسلىي سوت قىلغان خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ قايتا سوت قىلىشىغا يوللايدۇ ياكى پاكىتنى ئېنىقلىغاندىن كېيىن ھۆكۈمنى ئۆزگەرتىدۇ؛
（四）原判决遗漏当事人或者违法缺席判决等严重违反法定程序的，裁定撤销原判决，发回原审人民法院重审。
( 4 ) ئەسلىي ھۆكۈمدە دەۋالاشقۇچىلار چۈشۈپ قالغان ياكى قانۇنغا خىلاپ ھالدا دەرقەمسىز ھۆكۈم چىقىرىش قاتارلىق قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپكە ئېغىر خىلاپ بولسا، ئەسلىي ھۆكۈم كېسىم ئارقىلىق بىكار قىلىنىدۇ، ئەسلىي سوت قىلغان خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ قايتا سوت قىلىشىغا ئەۋەتىلىدۇ.
原审人民法院对发回重审的案件作出判决后，当事人提起上诉的，第二审人民法院不得再次发回重审。
ئەسلىي سوت قىلىنغان خەلق سوت مەھكىمىسى قايتا سوت قىلىشقا قايتۇرۇلغان دېلوغا ھۆكۈم چىقارغاندىن كېيىن، دەۋالاشقۇچىلار نارازىلىق ئەرزى سۇنغان بولسا، 2-سوتتا خەلق سوت مەھكىمىسى يەنە قايتا سوت قىلىشقا يول قويمايدۇ.
人民法院审理上诉案件，需要改变原审判决的，应当同时对被诉行政行为作出判决。
خەلق سوت مەھكىمىلىرى نارازىلىق ئەرزى دېلوسىنى قاراپ چىقىشتا، ئەسلىي ھۆكۈمنى ئۆزگەرتىشكە توغرا كەلسە، دەۋا قىلىنغان مەمۇرىي ھەرىكەتكە بىرلا ۋاقىتتا ھۆكۈم چىقىرىشى كېرەك.
第五节 审判监督程序
5-پاراگراف سوت نازارەتچىلىكى تەرتىپى
第九十条 当事人对已经发生法律效力的判决、裁定，认为确有错误的，可以向上一级人民法院申请再审，但判决、裁定不停止执行。
90-ماددا ئالاقىدارلار قانۇن كۈچىگە ئىگە ھۆكۈم ۋە كېسىملەردە ھەقىقەتەن خاتالىق بار دەپ قارىسا، بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسىگە قايتا سوت قىلىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ، لېكىن ھۆكۈم ۋە كېسىملار ئىجرا قىلىنىشتىن توختىمايدۇ.
第九十一条 当事人的申请符合下列情形之一的，人民法院应当再审:
91-ماددا دەۋالاشقۇچىلارنىڭ ئىلتىماسى تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىگە ئۇيغۇن كەلسە، خەلق سوت مەھكىمىسى قايتا سوت قىلىشى كېرەك :
（一）不予立案或者驳回起诉确有错误的；
( 1 ) دېلو تۇرغۇزماسلىق ياكى ئەيىبلەشنى رەت قىلىشتا ھەقىقەتەن خاتالىق بولسا؛
（二）有新的证据，足以推翻原判决、裁定的；
( 2 ) ئەسلىي ھۆكۈم ۋە كېسىمنى ئاغدۇرۇۋېتەلەيدىغان يېڭى دەلىل-ئىسپات بولسا؛
（三）原判决、裁定认定事实的主要证据不足、未经质证或者系伪造的；
( 3 ) ئەسلىي ھۆكۈم ۋە كېسىمدە پاكىت بېكىتىلگەن ئاساسلىق دەلىل-ئىسپات يېتەرلىك بولمىغان، يۈزلەشتۈرۈلمىگەن ياكى ئويدۇرۇپ چىقىرىلغان بولسا؛
（四）原判决、裁定适用法律、法规确有错误的；
( 4 ) ئەسلىي ھۆكۈم ۋە كېسىمنىڭ قانۇن-نىزاملارنى تەتبىقلىشىدا ھەقىقەتەن خاتالىق بولسا؛
（五）违反法律规定的诉讼程序，可能影响公正审判的；
( 5 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن دەۋا تەرتىپىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئادىل سوت قىلىشقا تەسىر يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولسا؛
（六）原判决、裁定遗漏诉讼请求的；
( 6 ) ئەسلىي ھۆكۈم ۋە كېسىمدە دەۋا تەلىپى چۈشۈپ قالغان بولسا؛
（七）据以作出原判决、裁定的法律文书被撤销或者变更的；
( 7 ) ئەسلىي ھۆكۈم ۋە كېسىم چىقىرىلغان قانۇن ھۆججەتلىرى بىكار قىلىنغان ياكى ئۆزگەرتىلگەن بولسا؛
（八）审判人员在审理该案件时有贪污受贿、徇私舞弊、枉法裁判行为的。
( 8 ) سوت خادىملىرىدىن شۇ دېلونى قاراپ چىققاندا خىيانەتچىلىك، پارىخورلۇق، نەپسانىيەتچىلىك، قانۇننى بۇزۇپ ھۆكۈم چىقىرىش قىلمىشى كۆرۈلگەنلىرى.
第九十二条 各级人民法院院长对本院已经发生法律效力的判决、裁定，发现有本法第九十一条规定情形之一，或者发现调解违反自愿原则或者调解书内容违法，认为需要再审的，应当提交审判委员会讨论决定。
92-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ باشلىقلىرى شۇ مەھكىمىنىڭ قانۇن كۈچىگە ئىگە ھۆكۈم ۋە كېسىملىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 91-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللارنىڭ بىرى بارلىقىنى سەزگەندە ياكى مۇرەسسەنىڭ ئىختىيارلىق پىرىنسىپىغا ياكى مۇرەسسەدىكى مەزمۇننىڭ قانۇنغا خىلاپ ئىكەنلىكىنى سەزگەندە، قايتا سوت قىلىش كېرەك دەپ قارىسا، سوت كومىتېتىنىڭ مۇزاكىرە قىلىپ قارار قىلىشىغا سۇنۇشى كېرەك.
最高人民法院对地方各级人民法院已经发生法律效力的判决、裁定，上级人民法院对下级人民法院已经发生法律效力的判决、裁定，发现有本法第九十一条规定情形之一，或者发现调解违反自愿原则或者调解书内容违法的，有权提审或者指令下级人民法院再审。
ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ قانۇن كۈچىگە ئىگە ھۆكۈم ۋە كېسىملىرىدىن يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسى تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ قانۇن كۈچىگە ئىگە ھۆكۈمى ۋە كېسىمىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 91-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىكىنى سەزسە ياكى مۇرەسسەنىڭ ئىختىيار قىلىش پىرىنسىپىغا خىلاپلىق قىلغانلىقى ياكى مۇرەسسەنامە مەزمۇنىنىڭ قانۇنغا خىلاپ ئىكەنلىكىنى سەزسە، سوت قىلىشقا ياكى تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىلىرىنىڭ قايتا سوت قىلىشىغا بۇيرۇق قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
第九十三条 最高人民检察院对各级人民法院已经发生法律效力的判决、裁定，上级人民检察院对下级人民法院已经发生法律效力的判决、裁定，发现有本法第九十一条规定情形之一，或者发现调解书损害国家利益、社会公共利益的，应当提出抗诉。
93-ماددا ئالىي خەلق تەپتىش مەھكىمىسى ھەر دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ قانۇن كۈچىگە ئىگە ھۆكۈم ۋە كېسىملىرىدىن، يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىسىنىڭ تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ قانۇن كۈچىگە ئىگە ھۆكۈمى ۋە كېسىمىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 91-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىكىنى سەزسە ياكى مۇرەسسەنامىنىڭ دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەتكە زىيان يەتكۈزگەنلىكىنى سەزسە، ئېتىراز بىلدۈرۈشى كېرەك.
地方各级人民检察院对同级人民法院已经发生法律效力的判决、裁定，发现有本法第九十一条规定情形之一，或者发现调解书损害国家利益、社会公共利益的，可以向同级人民法院提出检察建议，并报上级人民检察院备案；也可以提请上级人民检察院向同级人民法院提出抗诉。
يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىلىرى تەڭ دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسى ئالدىدا قانۇن كۈچىگە ئىگە ھۆكۈم ۋە كېسىم چىقىرىپ، مۇشۇ قانۇننىڭ 91-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سەزگەن ياكى مۇرەسسەنامىنىڭ دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەتكە زىيان يەتكۈزگەنلىكىنى سەزگەن بولسا، تەڭ دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىسىگە تەپتىش تەكلىپى بەرسە ھەمدە يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىسىگە ئەنگە ئالدۇرسا بولىدۇ؛ يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىسىنىڭ تەڭ دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسىگە ئېتىراز بىلدۈرۈشىنى ئىلتىماس قىلسىمۇ بولىدۇ.
各级人民检察院对审判监督程序以外的其他审判程序中审判人员的违法行为，有权向同级人民法院提出检察建议。
ھەر دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىلىرى سوت نازارەتچىلىك تەرتىپىدىن باشقا سوت تەرتىپىدىكى سوت خادىملىرىنىڭ قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى ھەققىدە تەڭ دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسىگە تەپتىش تەكلىپى بېرىشكە ھوقۇقلۇق.
第八章 执行
سەككىزىنچى باب ئىجرا قىلىش
第九十四条 当事人必须履行人民法院发生法律效力的判决、裁定、调解书。
94-ماددا ئالاقىدارلار خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ قانۇن كۈچىگە ئىگە ھۆكۈمى، كېسىمى، مۇرەسسەنامىسىنى ئادا قىلىشى شەرت.
第九十五条 公民、法人或者其他组织拒绝履行判决、裁定、调解书的，行政机关或者第三人可以向第一审人民法院申请强制执行，或者由行政机关依法强制执行。
95-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار ھۆكۈم، كېسىم، مۇرەسسەنامىنى ئادا قىلىشنى رەت قىلسا، مەمۇرىي ئورگان ياكى 3-كىشى 1-سوت خەلق سوت مەھكىمىسىگە مەجبۇرىي ئىجرا قىلدۇرۇشنى ئىلتىماس قىلسا ياكى مەمۇرىي ئورگان قانۇن بويىچە مەجبۇرىي ئىجرا قىلدۇرسا بولىدۇ.
第九十六条 行政机关拒绝履行判决、裁定、调解书的，第一审人民法院可以采取下列措施:
96-ماددا مەمۇرىي ئورگان ھۆكۈم، كېسىم، مۇرەسسەنامىنى ئادا قىلىشنى رەت قىلسا، 1-سوت خەلق سوت مەھكىمىسى تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ :
（一）对应当归还的罚款或者应当给付的款额，通知银行从该行政机关的账户内划拨；
( 1 ) قايتۇرۇشقا تېگىشلىك جەرىمانە ياكى بېرىشكە تېگىشلىك پۇل سوممىسىنى بانكىغا شۇ مەمۇرىي ئورگاننىڭ ھېساباتىدىن ئاجرىتىپ بېرىشنى ئۇقتۇرۇش قىلىش؛
（二）在规定期限内不履行的，从期满之日起，对该行政机关负责人按日处五十元至一百元的罚款；
( 2 ) بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە ئادا قىلمىغانلارغا مۇددىتى توشقان كۈندىن باشلاپ، شۇ مەمۇرىي ئورگاننىڭ مەسئۇلىغا كۈن بويىچە 50 يۈەندىن 100 يۈەنگىچە جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
（三）将行政机关拒绝履行的情况予以公告；
( 3 ) مەمۇرىي ئورگاننىڭ ئادا قىلىشنى رەت قىلىش ئەھۋالىنى ئېلان قىلىش؛
（四）向监察机关或者该行政机关的上一级行政机关提出司法建议。接受司法建议的机关，根据有关规定进行处理，并将处理情况告知人民法院；
( 4 ) رېۋىزىيە ئورگىنى ياكى شۇ مەمۇرىي ئورگاندىكى بىر دەرىجە يۇقىرى مەمۇرىي ئورگانغا قانۇن يۈرگۈزۈش تەكلىپى بېرىش. قانۇن يۈرگۈزۈش تەكلىپىنى قوبۇل قىلغان ئورگان مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر بويىچە بىر تەرەپ قىلىدۇ ھەمدە بىر تەرەپ قىلىش ئەھۋالىنى خەلق سوت مەھكىمىسىگە ئۇقتۇرىدۇ؛
（五）拒不履行判决、裁定、调解书，社会影响恶劣的，可以对该行政机关直接负责的主管人员和其他直接责任人员予以拘留；情节严重，构成犯罪的，依法追究刑事责任。
( 5 ) ھۆكۈم، كېسىم، مۇرەسسەنامىنى ئادا قىلماي، ئىجتىمائىي تەسىرى يامان بولغانلارنىڭ شۇ مەمۇرىي ئورگاننىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرى توختىتىپ قويۇلسا بولىدۇ؛ قىلمىشى ئېغىر بولۇپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.
第九十七条 公民、法人或者其他组织对行政行为在法定期限内不提起诉讼又不履行的，行政机关可以申请人民法院强制执行，或者依法强制执行。
97-ماددا پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار مەمۇرىي ھەرىكىتى ئۈچۈن قانۇندا بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە دەۋا قىلمىسا ھەم ئادا قىلمىسا، مەمۇرىي ئورگان خەلق سوت مەھكىمىسىگە مەجبۇرىي ئىجرا قىلدۇرۇشنى ئىلتىماس قىلسا ياكى قانۇن بويىچە مەجبۇرىي ئىجرا قىلدۇرسا بولىدۇ.
第九章 涉外行政诉讼
9-باب چەت ئەلگە چېتىشلىق مەمۇرىي دەۋا
第九十八条 外国人、无国籍人、外国组织在中华人民共和国进行行政诉讼，适用本法。法律另有规定的除外。
98-ماددا چەت ئەللىكلەر، دۆلەت تەۋەلىكى يوقلار ۋە چەت ئەل تەشكىلاتلىرىنىڭ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىدە مەمۇرىي دەۋا قىلىشىغا مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ. قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
第九十九条 外国人、无国籍人、外国组织在中华人民共和国进行行政诉讼，同中华人民共和国公民、组织有同等的诉讼权利和义务。
99-ماددا چەت ئەللىكلەر، دۆلەت تەۋەلىكى يوقلار، چەت ئەل تەشكىلاتلىرى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىدە مەمۇرىي دەۋا قىلىدۇ، ئۇلارنىڭ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى پۇقرالىرى ۋە تەشكىلاتلىرى بىلەن ئوخشاش دەۋا ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتى بار.
外国法院对中华人民共和国公民、组织的行政诉讼权利加以限制的，人民法院对该国公民、组织的行政诉讼权利，实行对等原则。
چەت ئەل سوت مەھكىمىلىرى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پۇقرالىرى ۋە تەشكىلاتلىرىنىڭ مەمۇرىي دەۋا ھوقۇقىغا چەك قويغان بولسا، خەلق سوت مەھكىمىلىرى شۇ دۆلەتنىڭ پۇقرالىرى ۋە تەشكىلاتىنىڭ مەمۇرىي دەۋا ھوقۇقىغا باراۋەر پىرىنسىپنى يولغا قويىدۇ.
第一百条 外国人、无国籍人、外国组织在中华人民共和国进行行政诉讼，委托律师代理诉讼的，应当委托中华人民共和国律师机构的律师。
100-ماددا چەت ئەللىكلەر، دۆلەت تەۋەلىكى يوقلار ۋە چەت ئەل تەشكىلاتلىرى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىدە مەمۇرىي دەۋا قىلسا، ۋاكالەتچىلىككە دەۋا قىلىشنى ھاۋالە قىلسا، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ئادۋوكات ئاپپاراتىنىڭ ئادۋوكاتىغا ھاۋالە قىلىش كېرەك.
第十章 附则
10-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ
第一百零一条 人民法院审理行政案件，关于期间、送达、财产保全、开庭审理、调解、中止诉讼、终结诉讼、简易程序、执行等，以及人民检察院对行政案件受理、审理、裁判、执行的监督，本法没有规定的，适用《中华人民共和国民事诉讼法》的相关规定。
101-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلونى قاراپ چىقىشتا، سۈرۈك، يەتكۈزۈش، مال-مۈلۈكنى ئامان ساقلاش، سوت ئېچىپ قاراپ چىقىش، مۇرەسسە قىلىش، دەۋانى توختىتىپ تۇرۇش، دەۋانى ئاخىرلاشتۇرۇش، تەرتىپنى ئاددىيلاشتۇرۇش، ئىجرا قىلىش قاتارلىقلار، شۇنىڭدەك خەلق تەپتىش مەھكىمىسىنىڭ مەمۇرىي دېلونى قوبۇل قىلىش، قاراپ چىقىش، ھۆكۈم چىقىرىش ۋە ئىجرا قىلىشىنى نازارەت قىلىشى توغرىسىدا بۇ قانۇندا بەلگىلىمە يوق، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ھەق تەلەپ دەۋا قانۇنى»دىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.
第一百零二条 人民法院审理行政案件，应当收取诉讼费用。诉讼费用由败诉方承担，双方都有责任的由双方分担。收取诉讼费用的具体办法另行规定。
102-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەمۇرىي دېلونى قاراپ چىقىشتا، دەۋا ھەققى ئېلىشى كېرەك. دەۋا ھەققىنى دەۋادا يېڭىلگۈچى تەرەپ ئۈستىگە ئالىدۇ، ھەر ئىككى تەرەپنىڭ مەسئۇلىيىتى بولسا ئىككى تەرەپ ئۈستىگە ئالىدۇ. دەۋا ھەققى ئېلىشنىڭ كونكرېت چارىسى ئايرىم بەلگىلىنىدۇ.
第一百零三条 本法自1990年10月1日起施行。
103-ماددا بۇ قانۇن 1990-يىل 10-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.