( 1988 ـ يىل 9 ـ ئاينىڭ 5 ـ كۈنى 7 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 3 ـ يىغىنىدا ماقۇللاندى، 2010 ـ يىل 4 ـ ئاينىڭ 29 ـ كۈنى 11 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك قانۇن قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 14 ـ يىغىنىدا 1 ـ قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى، 2024 ـ يىل 2 ـ ئاينىڭ 27 ـ كۈنى 14 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 8 ـ يىغىنىدا 2 ـ قېتىم تۈزىتىش كەلتۈرۈلدى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب دۆلەت مەخپىيىتىنىڭ دائىرىسى ۋە مەخپىيلىك دەرىجىسى

3-باب مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تۈزۈمى

4-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

5-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

6-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش، دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئەتىنى قوغداش، ئىسلاھات-ئېچىۋېتىش ئىشلىرى ۋە سوتسىيالىستىك زامانىۋىلاشتۇرۇش قۇرۇلۇشى ئىشلىرىنىڭ ئوڭۇشلۇق ئېلىپ بېرىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا بىنائەن چىقىرىلدى.

2-ماددا دۆلەت مەخپىيىتى − دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئىتىگە مۇناسىۋەتلىك بولغان، قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپ بويىچە بېكىتىلىدىغان، مەلۇم ۋاقىت ئىچىدە مەلۇم دائىرىدىكى خادىملارنىڭ بىلىشى بىلەنلا چەكلىنىدىغان ئىشلارنى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيەسىنىڭ دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش دېيىلىدۇ ) خىزمىتىگە بولغان رەھبەرلىكىدە چىڭ تۇرۇش.
مەركەز مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتى رەھبەرلىك ئاپپاراتى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىگە رەھبەرلىك قىلىدۇ، دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتى ئىستراتېگىيەسى ۋە زور فاڭجېن-سىياسەتلەرنى مۇھاكىمە قىلىپ تۈزىدۇ ۋە يولغا قويۇشقا يېتەكچىلىك قىلىدۇ، دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاشقا دائىر مۇھىم، زور ئىشلار ۋە مۇھىم خىزمەتلەرنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇپ، دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنىڭ قانۇنچىللىق قۇرۇلۇشىنى ئالغا سىلجىتىدۇ.

4-ماددا مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىدە ئومۇمىي دۆلەت خەۋپسىزلىكى قارىشىدا چىڭ تۇرۇلۇپ، پارتىيە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش، قانۇن بويىچە باشقۇرۇش، پائال ئالدىنى ئېلىش، مۇھىم نۇقتىنى گەۋدىلەندۈرۈش، تېخنىكا بىلەن باشقۇرۇشقا تەڭ ئەھمىيەت بېرىش، يېڭىلىق يارىتىپ تەرەققىي قىلىش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىنىپ، ھەم دۆلەتنىڭ مەخپىي بىخەتەرلىكىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىنىدۇ، ھەم ئۇچۇر بايلىقىدىن مۇۋاپىق پايدىلىنىشقا قولايلىق يارىتىلىدۇ.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئاشكارىلاش بەلگىلەنگەن ئىشلارنى قانۇن بويىچە ئاشكارىلاش كېرەك.

5-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنى قانۇن قوغدايدۇ.

بارلىق دۆلەت ئورگانلىرى ۋە قوراللىق كۈچلەر، پارتىيەلەر ۋە خەلق تەشكىلاتلىرى، كارخانا، كەسپىي تەشكىلاتلار ۋە باشقا ئىجتىمائىي تەشكىلاتلارنىڭ، شۇنىڭدەك پۇقرالارنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەجبۇرىيىتى بار.

دۆلەتنىڭ مەخپىي بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزىدىغان ھەرقانداق قىلمىش قانۇندا سۈرۈشتۈرۈلۈشى شەرت.

6-ماددا دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارماقلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

7-ماددا دۆلەت ئورگىنى ۋە دۆلەت مەخپىيىتىگە چېتىلىدىغان ئورۇنلار ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ ئورگان، ئورۇن دېيىلىدۇ ) شۇ ئورگان ۋە شۇ ئورۇننىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىنى باشقۇرىدۇ.

مەركەزدىكى دۆلەت ئورگانلىرى ئۆز خىزمەت ھوقۇقى دائىرىسىدە ئۆز سىستېمىسىنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىنى باشقۇرىدۇ ياكى ئۇنىڭغا يېتەكچىلىك قىلىدۇ.

8-ماددا ئورگان، ئورۇنلار مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتى مەسئۇلىيەت تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ، قانۇن بويىچە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتى ئاپپاراتى تەسىس قىلىپ ياكى مەخسۇس ئادەم بەلگىلەپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىگە مەسئۇل قىلىپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنى باشقۇرۇش تۈزۈمىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بويىچە مۇداپىئەلىنىش تەدبىرلىرىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەشۋىق-تەربىيەسىنى قانات يايدۇرۇپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

9-ماددا دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەشۋىق-تەربىيەسىنى كۆپ خىل شەكىللەرنى قوللىنىپ كۈچەيتىپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەربىيەسىنى خەلق مائارىپى سىستېمىسى ۋە مەمۇرلار تەلىم-تەربىيەسى سىستېمىسىغا كىرگۈزۈپ، ئاممىۋى تارقىتىش تاراتقۇلىرىنى جەمئىيەتكە يۈزلىنىپ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەشۋىق – تەربىيەسى بېرىشكە ئىلھاملاندۇرۇپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بىلىملىرىنى ئومۇملاشتۇرۇپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش قانۇنچىللىقىنى تەشۋىق قىلىپ، پۈتكۈل جەمئىيەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ئېڭىنى كۈچەيتىدۇ.

10-ماددا دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش پەن-تېخنىكا تەتقىقاتى ۋە ئۇنى قوللىنىشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ، ئۆز ئالدىغا يېڭىلىق يارىتىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ساھەسىدىكى بىلىم مۈلۈك ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە قوغدايدۇ.

11-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىنى شۇ دەرىجىلىك خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى، كېرەكلىك خىراجەتنى شۇ دەرىجىلىك خامچوتقا كىرگۈزۈشى كېرەك.

ئورگان، ئورۇنلارنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇشقا كېتىدىغان خىراجىتىنى شۇ ئورگان، شۇ ئورۇننىڭ يىللىق خامچوتى ياكى يىللىق كىرىم-چىقىم پىلانىغا كىرگۈزۈش كېرەك.

12-ماددا دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ئىختىساسلىقلىرىنى يېتىشتۈرۈش ۋە قوشۇن قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، مۇناسىۋەتلىك رىغبەتلەندۈرۈش-كاپالەتلەندۈرۈش مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش، قوغداش خىزمىتىدە گەۋدىلىك تۆھپە قوشقان تەشكىلات ۋە شەخسلەر دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تەقدىرلىنىدۇ ۋە مۇكاپاتلىنىدۇ.

2-باب دۆلەت مەخپىيىتىنىڭ دائىرىسى ۋە مەخپىيلىك دەرىجىسى

13-ماددا دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئىتىگە چېتىلىدىغان تۆۋەندىكى ئىشلار ئاشكارىلانغاندىن كېيىن، دۆلەتنىڭ سىياسىي، ئىقتىساد، دۆلەت مۇداپىئەسى، دىپلوماتىيە قاتارلىق ساھەلەردىكى خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولسا، دۆلەت مەخپىيىتى قىلىپ بېكىتىش كېرەك :

( 1 ) دۆلەت ئىشلىرىدىكى مۇھىم، زور تەدبىرلەردىكى مەخپىي ئىشلار؛

( 2 ) دۆلەت مۇداپىئە قۇرۇلۇشى ۋە قوراللىق كۈچلەر پائالىيىتىدىكى مەخپىي ئىشلار؛

( 3 ) دىپلوماتىيە ۋە تاشقى ئىشلار پائالىيىتىدىكى مەخپىي ئىشلار، شۇنىڭدەك سىرتقا قارىتا مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالىدىغان مەخپىي ئىشلار؛

( 4 ) خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات داۋامىدىكى مەخپىي ئىشلار؛

( 5 ) پەن-تېخنىكا جەريانىدىكى مەخپىي ئىشلار؛

( 6 ) دۆلەت خەۋپسىزلىكىنى قوغداش ھەرىكىتى ۋە جىنايى ئىشلار جىنايىتىدىكى مەخپىي ئىشلارنى سۈرۈشتۈرۈش؛

( 7 ) دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى بېكىتكەن باشقا مەخپىي ئىشلار.

پارتىيەنىڭ مەخپىي ئىشلىرى ئىچىدە ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغانلىرى دۆلەت مەخپىيىتىگە كىرىدۇ.

14-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنىڭ مەخپىيەت دەرىجىسى قەتئىي مەخپىي، مەخپىي دەپ ئۈچ دەرىجىگە ئايرىلىدۇ.

مۇتلەق مەخپىي دەرىجىلىك دۆلەت مەخپىيىتى ئەڭ مۇھىم دۆلەت مەخپىيىتى، ئاشكارىلىنىپ كەتسە دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئەتىنى پەۋقۇلئاددە ئېغىر زىيانغا ئۇچرىتىدۇ؛
مەخپىي دەرىجىلىك دۆلەت مەخپىيىتى مۇھىم دۆلەت مەخپىيىتى، ئاشكارىلىنىپ قالسا دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئەتىنى ئېغىر زىيانغا ئۇچرىتىدۇ؛
مەخپىيەت دەرىجىلىك دۆلەت مەخپىيىتى ئادەتتىكى دۆلەت مەخپىيىتى، ئاشكارىلىنىپ قالسا دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئەتىنى زىيانغا ئۇچرىتىدۇ.

15-ماددا دۆلەت مەخپىيىتى ۋە ئۇنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش دەرىجىسىنىڭ كونكرېت دائىرىسى ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ئىشلىرى دائىرىسى دېيىلىدۇ ) نى دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ئۆز ئالدىغا ياكى مۇناسىۋەتلىك مەركىزىي دۆلەت ئورگانلىرى بىلەن بىرلىكتە بەلگىلەيدۇ.

ھەربىي ئىشلار جەھەتتىكى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ئىشلىرىنىڭ دائىرىسىنى مەركىزىي ھەربىي كومىتېت بەلگىلەيدۇ.

مەخپىي ئىشلارنىڭ دائىرىسىنى بېكىتىشتە زۆرۈر، مۇۋاپىق بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىش، ئىلمىي دەلىللەش-باھالاش ھەمدە ئەھۋالنىڭ ئۆزگىرىشىگە قاراپ ۋاقتىدا تەڭشەش كېرەك.
مەخپىيەتلىكنى ساقلايدىغان ئىشلار دائىرىسىگە دائىر بەلگىلىمىنى مۇناسىۋەتلىك دائىرىدە ئېلان قىلىش كېرەك.

16-ماددا ئورگان، ئورۇننىڭ ئاساسلىق مەسئۇللىرى ۋە ئۇلار بېكىتكەن خادىملار مەخپىي جاۋابكار بولىدۇ، شۇ ئورگان، شۇ ئورۇننىڭ دۆلەت مەخپىيىتىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش ۋە بىكار قىلىش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

ئورگان، ئورۇن شۇ ئورگان، شۇ ئورۇننىڭ دۆلەت مەخپىيىتىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش ۋە بىكار قىلىشتا، ئۈستىگە ئالغۇچى كونكرېت پىكىرنى ئوتتۇرىغا قويۇشى، مەخپىي جاۋابكار تەكشۈرۈپ تەستىقلىشى كېرەك.

17-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنىڭ مەخپىيەت دەرىجىسىنى بېكىتىشتە، مەخپىيەتلىكنى بېكىتىش ھوقۇق دائىرىسىگە ئەمەل قىلىش كېرەك.

مەركەزدىكى دۆلەت ئورگانلىرى، ئۆلكە دەرىجىلىك ئورگانلار ۋە ئۇلار ھوقۇق بەرگەن ئورگان، ئورۇنلار مۇتلەق مەخپىي دەرىجە، مەخپىي دەرىجە ۋە مەخپىي دەرىجىلىك دۆلەت مەخپىيىتىنى بېكىتسە بولىدۇ؛
رايون بار شەھەر دەرىجىلىك ئورگان ۋە ئۇ ھوقۇق بەرگەن ئورگان، ئورۇن مەخپىي دەرىجىلىك ۋە مەخپىي دەرىجىلىك دۆلەت مەخپىيىتىنى بېكىتسە بولىدۇ؛
ئالاھىدە ئەھۋالدا يۇقىرىقى بەلگىلىمە بويىچە ھوقۇق بېرىپ مەخپىيەتلىكنى بېكىتكىلى بولمىسا، دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ياكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرغۇچى تارمىقى ئورگان، ئورۇنلارغا مەخپىيەتلىكنى بېكىتىش ھوقۇق چېكى بەرسە بولىدۇ.
كونكرېت مەخپىي نومۇر بېكىتىش ھوقۇق چېكى، ھوقۇق بېرىش دائىرىسىنى دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى بەلگىلەيدۇ.

تۆۋەن دەرىجىلىك ئورگان، ئورۇنلار شۇ ئورگان، شۇ ئورۇن ۋۇجۇدقا كەلتۈرگەن ئالاقىدار مەخپىي ئىشلارنى يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان، ئورۇننىڭ مەخپىي ئىشلارنى بېكىتىش ھوقۇق چېكى دەپ قاراپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرلىرىنى ئالدىن قوللىنىشى ھەمدە يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان ۋە ئورۇننىڭ بېكىتىشىگە دەرھال يوللىشى كېرەك؛
يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان، ئورۇن بولمىسا، مۇناسىپ مەخپىيەتلىك بېكىتىش ھوقۇق دائىرىسى بار كەسپىي مەسئۇل تارماق ياكى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىنىڭ بېكىتىشىگە دەرھال سۇنۇش كېرەك.

جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى، دۆلەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى خىزمەت دائىرىسىدە بەلگىلەنگەن ھوقۇق دائىرىسىدە دۆلەت مەخپىيىتىنىڭ مەخپىيەت دەرىجىسىنى بېكىتىدۇ.

18-ماددا ئورگان، ئورۇنلاردىن يۇقىرى بېكىتكەن دۆلەت مەخپىيىتى ئىشلىرىنى ئىجرا قىلىشتا ياكى باشقا ئورگان، ئورۇن بېكىتكەن دۆلەت مەخپىيەسى ئىشلىرىنى بېجىرىشتە، ئادەم ئەۋەتىپ مەخپىيەتلىكنى بېكىتىشكە توغرا كەلسە، ئىجرا قىلىدىغان، بېجىرىدىغان دۆلەت مەخپىيىتى ئىشلىرىنىڭ مەخپىيەتلىك دەرىجىسىگە قاراپ بېكىتىش كېرەك.

19-ماددا ئورگان، ئورۇنلار پەيدا بولغان دۆلەت مەخپىيىتى ئىشلىرىدا مەخپىيەتلىكنى ساقلايدىغان ئىشلار دائىرىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە مەخپىيەتلىك دەرىجىسىنى بېكىتىشى، شۇنىڭ بىلەن بىللە، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى ۋە بىلىش دائىرىسىنى بېكىتىشى كېرەك؛
شارائىتى بارلىرى مەخپىي نۇقتىلارنى كۆرسەتسە بولىدۇ.

20-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش مۇددىتىنى ئىشلارنىڭ خاراكتېرى ۋە ئالاھىدىلىكىگە قاراپ، دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئىتىنى قوغداش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، زۆرۈر مۇددەت ئىچىدە چەكلەش كېرەك؛
مۇددىتىنى بېكىتكىلى بولمىسا، مەخپىيەتلىكنى بىكار قىلىشنىڭ شەرتىنى بېكىتىش كېرەك.

دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش مۇددىتى ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، قەتئىي مەخپىيەتلىكنى ساقلاش دەرىجىسى 30 يىلدىن، مەخپىي تۇتۇش دەرىجىسى 20 يىلدىن، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش دەرىجىسى 10 يىلدىن ئاشماسلىقى لازىم.

ئورگان، ئورۇنلار خىزمەت ئېھتىياجىغا ئاساسەن، كونكرېت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى، مەخپىيەتلىكنى بىكار قىلىش ۋاقتى ياكى مەخپىيەتلىكنى بىكار قىلىش شەرتىنى بېكىتىشى كېرەك.

ئورگان، ئورۇنلاردىن ئالاقىدار ئىشلارنى قارار قىلىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش خىزمىتى جەريانىدا مەخپىي تۇتۇشقا تېگىشلىك ئىشلارنى بېكىتىپ، خىزمەت ئېھتىياجىغا قاراپ ئاشكارىلاشنى قارار قىلسا، رەسمىي ئېلان قىلغاندا مەخپىيەتلىكنى بىكار قىلدى دەپ قارىلىدۇ.

21-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنى بىلىش دائىرىسىنى خىزمەت ئېھتىياجىغا قاراپ ئەڭ كىچىك دائىرىدە بەلگىلەش كېرەك.

دۆلەت مەخپىيىتىنى بىلىش دائىرىسى كونكرېت خادىملارغا چەكلەنسە، كونكرېت خادىملارغا چەكلىنىدۇ؛
كونكرېت خادىملارغا چەك قويۇشقا بولمىسا، ئورگان، ئورۇنلارغا چەك قويۇلىدۇ، شۇ ئورگان، ئورۇن كونكرېت خادىملارغا چەك قويىدۇ.

دۆلەت مەخپىيىتىنى بىلىش دائىرىسى سىرتىدىكى خادىملاردىن خىزمەت ئېھتىياجى بىلەن دۆلەت مەخپىيىتىنى بىلگەنلىرى ئورگان، ئورۇننىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى ياكى ئۇلار بېكىتكەن خادىمغا تەستىقلىتىشى كېرەك.
ئەسلىدىكى مەخپىيەتلىكنى بېكىتكەن ئورگان، ئورۇنلاردىن دۆلەت مەخپىيىتىنى بىلىش دائىرىسىنى كېڭەيتىش توغرىسىدا ئېنىق بەلگىلىمە بولغانلىرى شۇ بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلىشى كېرەك.

22-ماددا ئورگان، ئورۇنلار دۆلەت مەخپىيىتىنى ئۈستىگە ئالغان قەغەز ۋاسىتە، نۇر ۋاسىتىسى، ئېلېكتىروماگنىت ۋاسىتىسى قاتارلىق ۋاسىتىلەر ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ دۆلەت مەخپىي ۋاسىتىسى دېيىلىدۇ )، شۇنىڭدەك دۆلەت مەخپىيىتىگە تەۋە ئۈسكۈنە، مەھسۇلاتلارغا دۆلەت مەخپىيىتى بەلگىسى قويۇشى كېرەك.

دۆلەت مەخپىيىتىگە چېتىلىدىغان ئېلېكتىرونلۇق ھۆججەتلەردە دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە دۆلەت مەخپىيىتى بەلگىسى بېرىش كېرەك.

دۆلەت مەخپىيىتىگە تەۋە بولمىسا، دۆلەت مەخپىيىتى بەلگىسى قويۇشقا بولمايدۇ.

23-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنىڭ مەخپىيەت دەرىجىسى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى ۋە بىلىش دائىرىسىنى ئەھۋالنىڭ ئۆزگىرىشىگە قاراپ ۋاقتىدا ئۆزگەرتىش كېرەك.
دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش دەرىجىسى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى ۋە بىلىش دائىرىسىگە ئۆزگەرتىشنى ئەسلىدىكى مەخپىيەتلىكنى بېكىتكەن ئورگان، ئورۇن بەلگىلەيدۇ، يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان قارار قىلسىمۇ بولىدۇ.

دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش دەرىجىسى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى ۋە بىلىش دائىرىسى ئۆزگەرگەندە، بىلىش دائىرىسىدىكى ئورگان، ئورۇن ياكى خادىملارغا ۋاقتىدا يازما ئۇقتۇرۇش قىلىش كېرەك.

24-ماددا ئورگان، ئورۇنلار بېكىتىلگەن دۆلەت مەخپىيىتىنى ھەر يىلى تەكشۈرۈپ تۇرۇشى كېرەك.

دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش مۇددىتى توشقانلار مەخپىيەتلىكنى ئۆزلۈكىدىن بىكار قىلىدۇ.
مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى ئىچىدە، مەخپىيەتلىكنى ساقلايدىغان ئىشلارنىڭ دائىرىسى تەڭشەلگەنلىكتىن دۆلەت مەخپىيىتى قىلىنمىسا ياكى ئاشكارىلانغاندىن كېيىن دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە مەنپەئىتىگە زىيان يەتمىسە، داۋاملىق مەخپىيەتلىكنى ساقلاشقا توغرا كەلمىسە، مەخپىيەتلىكنى ۋاقتىدا بىكار قىلىش كېرەك؛
مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتىنى ئۇزارتىشقا توغرا كەلسە، ئەسلىدىكى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى توشۇشتىن بۇرۇن مەخپىيەتلىكنى ساقلاش دەرىجىسى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى ۋە بىلىش دائىرىسىنى قايتىدىن بېكىتىش كېرەك.
مەخپىيەتلىكنى مۇددەتتىن بۇرۇن بىكار قىلىشقا ياكى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتىنى ئۇزارتىشقا ئەسلىدىكى مەخپىيەتلىكنى بېكىتكەن ئورگان، ئورۇن قارار قىلىدۇ، يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان قارار قىلسىمۇ بولىدۇ.

25-ماددا ئورگان، ئورۇنلاردىن دۆلەت مەخپىيىتىگە تەۋە ياكى تەۋە ئەمەسلىكى ياكى قانداق مەخپىيەت دەرىجىسى ئېنىق بولمىغان ياكى تالاش-تارتىش كۆرۈلگەنلىرىنى دۆلەت مەخپىيىتىنى باشقۇرۇش تارمىقى ياكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە ئاساسەن بېكىتىدۇ.

3-باب مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تۈزۈمى

26-ماددا دۆلەت مەخپىي ۋاسىتىسىنى ياساش، قوبۇل قىلىش، تارقىتىش، يەتكۈزۈش، ئىشلىتىش، كۆپەيتىش، ساقلاش، رېمونت قىلىش ۋە كۆيدۈرۈۋېتىش دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

مۇتلەق مەخپىي دەرىجىلىك دۆلەت مەخپىيىتى ۋاسىتىسىنى دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان ئەسلىھە، ئۈسكۈنىلەردە ساقلاش ھەمدە مەخسۇس ئادەم بەلگىلەپ باشقۇرۇش كېرەك؛
ئەسلىدىكى مەخپىي شىفىر بېكىتكەن ئورگان، ئورۇن ياكى ئۇنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگىنىنىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپ كۆپەيتىۋېلىشقا ۋە كۆچۈرۈۋېلىشقا بولمايدۇ؛
تاپشۇرۇۋېلىش، تارقىتىش، يەتكۈزۈش ۋە سىرتقا ئېلىپ چىقىشتا، بەلگىلەنگەن خادىم مەسئۇل بولۇشى ھەمدە زۆرۈر بىخەتەرلىك تەدبىرى قوللىنىشى كېرەك.

27-ماددا دۆلەتنىڭ مەخپىي ئۈسكۈنىلىرىگە، مەھسۇلاتلىرىنى تەتقىق قىلىپ ياساش، ئىشلەپچىقىرىش، توشۇش، ئىشلىتىش، ساقلاش، رېمونت قىلىش ۋە كۆيدۈرۈۋېتىشتە، دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن كېلىش كېرەك.

28-ماددا ئورگان، ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مەخپىي ۋاسىتىسىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك، ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ تۆۋەندىكى قىلمىشلارنى سادىر قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ :

( 1 ) دۆلەت مەخپىيىتى ۋاسىتىسىگە قانۇنسىز ئېرىشىش، ئۇنى ئىلكىدە تۇتۇش؛

( 2 ) دۆلەت مەخپىي ۋاسىتىلىرىنى ئېلىپ-سېتىش، يەتكۈزۈپ بېرىش ياكى ئۆز ئالدىغا كۆيدۈرۈۋېتىش؛

( 3 ) ئادەتتىكى پوچتا، تېز يەتكۈزۈش قاتارلىق مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى بولمىغان يوللار ئارقىلىق دۆلەتنىڭ مەخپىي ۋاسىتىسىنى يەتكۈزۈش؛

( 4 ) دۆلەت مەخپىي ۋاسىتىسى ئارقىلىق چېگرادىن چىقىرىش، توشۇتۇش؛

( 5 ) ئالاقىدار مەسئۇل تارماقنىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپ، دۆلەتنىڭ مەخپىي ۋاسىتىسىنى چېگرادىن ئېلىپ چىقىش، يەتكۈزۈش؛

( 6 ) دۆلەتنىڭ مەخپىي ۋاسىتىلىرىنىڭ مەخپىيەتلىكىنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە خىلاپ باشقا قىلمىشلار.

29-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنى قانۇنسىز كۆپەيتىش، خاتىرىلەش، ساقلاش مەنئى قىلىنىدۇ.

دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە بىنائەن ئۈنۈملۈك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى قوللانماي، ئالاقە تورى ۋە باشقا ئاممىۋى ئۇچۇر تورى ياكى سىملىق ۋە سىمسىز خەۋەرلىشىشتە دۆلەت مەخپىيىتىنى يەتكۈزۈش مەنئى قىلىنىدۇ.

شەخسىي ئالاقە ۋە خەۋەرلىشىشتە دۆلەت مەخپىيىتىگە چېتىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

30-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلايدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان كومپيۇتېر ئۇچۇر سىستېمىسى ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسى دېيىلىدۇ ) مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان دەرىجىسى بويىچە دەرىجىگە ئايرىپ قوغدايدۇ.

مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسىنى دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمى بويىچە پىلانلاش، قۇرۇش، يۈرۈشتۈرۈش، ئاسراش ھەمدە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ئەسلىھەلىرى، ئۈسكۈنىلىرىنى سەپلەش كېرەك.
مەخپىي ئەسلىھە، ئۈسكۈنىلەرنى مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسى بىلەن ماس قەدەمدە پىلانلاش، ماس قەدەمدە قۇرۇش، ماس قەدەمدە يۈرۈشتۈرۈش كېرەك.

مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسى بەلگىلىمە بويىچە، تەكشۈرۈشتە لاياقەتلىك بولغاندىن كېيىن ئاندىن ئىشلىتىشكە كىرىشتۈرۈلۈشى ھەمدە خەۋپ-خەتەرنى باھالاشنى قەرەللىك قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

31-ماددا ئورگان، ئورۇنلار ئۇچۇر سىستېمىسى، ئۇچۇر ئۈسكۈنىسىنىڭ مەخپىيەتلىكىنى ساقلاشنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنى ئۆزى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئەسلىھەسى قۇرۇپ، بىخەتەرلىك، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خەۋپ-خەتىرى يوشۇرۇن خەۋپىنى ۋاقتىدا بايقىشى ھەمدە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.
ھەر قانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ تۆۋەندىكى قىلمىشلارنى سادىر قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ :

( 1 ) دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئاساسەن ئۈنۈملۈك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى قوللانماي، مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسى، مەخپىيەتلىككە چېتىشلىق ئۇچۇر ئۈسكۈنىسىنى ئالاقە تورى ۋە باشقا ئاممىۋى ئۇچۇر تورىغا ئۇلاش؛

( 2 ) دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئاساسەن ئۈنۈملۈك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى قوللانماي، مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسى، مەخپىيەتلىككە چېتىشلىق ئۇچۇر ئۈسكۈنىسى بىلەن ئالاقە تورى ۋە باشقا ئاممىۋى ئۇچۇر تورى ئارىسىدا ئۇچۇر ئالماشتۇرۇش؛

( 3 ) مەخپىيەتلىككە چېتىلمايدىغان ئۇچۇر سىستېمىسى، مەخپىيەتلىككە چېتالمايدىغان ئۇچۇر ئۈسكۈنىسىنى ئىشلىتىش ئارقىلىق دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش ياكى بىر تەرەپ قىلىش؛

( 4 ) مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسىنىڭ بىخەتەرلىك تېخنىكىلىق تەرتىپى، باشقۇرۇش تەرتىپىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۇيۇۋېتىش، ئۆزگەرتىش؛

( 5 ) بىخەتەرلىك تېخنىكىسى بويىچە بىر تەرەپ قىلىنماي چېكىنىپ ئىشلىتىلگەن مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر ئۈسكۈنىسىنى سوۋغا قىلىش، سېتىش، تاشلىۋېتىش ياكى باشقا ئىشقا ئىشلىتىش ئورنىغا ئۆزگەرتىش؛

( 6 ) ئۇچۇر سىستېمىسى، ئۇچۇر ئۈسكۈنىسىنىڭ مەخپىيەتلىكىنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە خىلاپ باشقا قىلمىشلار.

32-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنى قوغداشقا ئىشلىتىلىدىغان خەۋپسىزلىك، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەھسۇلاتلىرى ۋە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تېخنىكىلىق جابدۇقلىرى دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

دۆلەت بىخەتەرلىك، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەھسۇلاتلىرى ۋە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تېخنىكا جابدۇقلىرىنى ئارىلاپ تەكشۈرۈش، قايتا تەكشۈرۈش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ، دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى قۇرغان ياكى ھوقۇق بەرگەن ئاپپارات تەكشۈرىدۇ.

33-ماددا گېزىت-ژۇرنال، كىتاب، ئۈن-سىن بۇيۇملىرى، ئېلېكتىرونلۇق نەشر بۇيۇملىرىنى تەھرىرلەش، نەشر قىلىش، بېسىش، تارقىتىش، رادىيو پىروگراممىسى، تېلېۋىزىيە پىروگراممىسى، كىنو ئىشلەش ۋە قويۇش، تور ئۇچۇرلىرىنى ئىشلەش، كۆپەيتىش، ئېلان قىلىش، تارقىتىشتا دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىش كېرەك.

34-ماددا تور تىجارىتى قىلغۇچىلار ئابۇنىچىلىرى ئېلان قىلغان ئۇچۇرلارنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، رېۋىزىيە ئورگىنى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى، دۆلەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا ماسلىشىپ، دۆلەت مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇشقا چېتىشلىق دېلولارنى تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك؛
ئالاقە تورى ۋە باشقا ئاممىۋى ئۇچۇر تورىدىن پايدىلىنىپ ئېلان قىلىنغان ئۇچۇرنىڭ دۆلەت مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇش گۇمانى بارلىقىنى بايقىغاندا، شۇ ئۇچۇرنى يەتكۈزۈشنى دەرھال توختىتىپ، مۇناسىۋەتلىك خاتىرىنى ساقلاپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ياكى جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى، دۆلەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا دوكلات قىلىش كېرەك؛
مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ياكى جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى، دۆلەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن، دۆلەت مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇشقا چېتىلىدىغان ئۇچۇرلارنى ئۆچۈرۈۋېتىش ھەمدە مۇناسىۋەتلىك ئۈسكۈنىلەرنى تېخنىكىلىق بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.

35-ماددا ئورگان، ئورۇنلار ئاشكارىلىنىدىغان ئۇچۇرلارنى قانۇن بويىچە مەخپىي تۇتۇشى، دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىشى كېرەك.

36-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىگە چېتىلىدىغان سانلىق مەلۇماتلارنى بىر تەرەپ قىلىش پائالىيىتى ۋە ئۇنىڭ بىخەتەرلىكىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى قانات يايدۇرۇش دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

دۆلەت مەخپىيەتنى باشقۇرۇش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارماق بىلەن بىرلىكتە بىخەتەرلىك، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بويىچە ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش مېخانىزمى ئورنىتىپ، بىخەتەرلىك، مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنىڭ ئالدىنى ئېلىش-كونترول قىلىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، سانلىق مەلۇماتلار توپلىنىش، باغلىنىشلىق بولۇشتىن كېلىپ چىقىدىغان مەخپىيەتلىكنى ئاشكارىلاپ قويۇش خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

ئورگان، ئورۇنلار توپلانغان، باغلىنىشلىق بولغاندىن كېيىن دۆلەتنىڭ مەخپىي ئىشلىرىغا تەۋە بولغان سانلىق مەلۇماتلارنىڭ بىخەتەرلىكىنى باشقۇرۇشنى قانۇن بويىچە كۈچەيتىشى كېرەك.

37-ماددا ئورگان، ئورۇنلاردىن چېگرا سىرتىدىكىلەرگە ياكى چېگرا سىرتىدىكىلەرگە جۇڭگو چېگراسى ئىچىدە قۇرغان تەشكىلات، ئاپپاراتلارغا دۆلەت مەخپىيىتىنى يەتكۈزۈپ بېرىش، تەيىنلىگەن، تەكلىپ قىلىپ ئىشلەتكەن چېگرا سىرتىدىكىلەردىن خىزمەت ئېھتىياجى بىلەن دۆلەت مەخپىيىتىنى بىلگەنلىرى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بولىدۇ.

38-ماددا يىغىن ئۆتكۈزۈش ياكى باشقا پائالىيەتلەر دۆلەت مەخپىيىتىگە چېتىلسا، ئۇيۇشتۇرغۇچى ئورۇن مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى قوللىنىشى ھەمدە قاتناشقۇچىلارغا مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەربىيەسى بېرىشى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنىڭ كونكرېت تەلىپىنى ئوتتۇرىغا قويۇشى كېرەك.

39-ماددا ئورگان، ئورۇنلار مۇتلەق مەخپىي دەرىجىلىك ياكى بىرقەدەر كۆپ مەخپىي دەرىجىلىك، مەخپىي دەرىجىلىك دۆلەت مەخپىيىتىگە چېتىلىدىغان ئاپپاراتنى مەخپىيەتلىكنى ساقلاشتىكى ئەجەللىك تارماق قىلىپ بېكىتىپ، دۆلەت مەخپىيىتى ۋاسىتىسىنى مەركەزلىك ياسايدىغان، ساقلايدىغان، ساقلايدىغان مەخسۇس سورۇننى مەخپىيەتلىكنى ساقلاشتىكى ئەجەللىك ئورۇن قىلىپ بېكىتىشى كېرەك،
دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمى بويىچە زۆرۈر تېخنىكىلىق مۇداپىئەلىنىش ئەسلىھەلىرى، ئۈسكۈنىلىرىنى سەپلەش، ئىشلىتىش.

40-ماددا ھەربىي چەكلەنگەن رايون، ھەربىي باشقۇرۇش رايونى ۋە دۆلەت مەخپىيىتىگە تەۋە بولغان سىرتقا ئېچىۋېتىشكە بولمايدىغان باشقا سورۇن، ئورۇنلارغا مەخپىيەت ساقلاش تەدبىرى قوللىنىش كېرەك، مۇناسىۋەتلىك تارماقنىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپ، سىرتقا ئېچىۋېتىشنى ياكى ئېچىۋېتىش دائىرىسىنى كېڭەيتىشنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن قارار قىلىشقا بولمايدۇ.

مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ھەربىي ئەسلىھەلەر ۋە مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان باشقا مۇھىم ئورۇنلار ئەتراپىدىكى رايونلار دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى بويىچە مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

41-ماددا دۆلەتنىڭ مەخپىي كەسپىگە چېتىلىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار مۇناسىپ مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنى باشقۇرۇش ئىقتىدارىنى ھازىرلىشى، دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىشى كېرەك.

دۆلەتنىڭ مەخپىي ۋاسىتىسىنى ياساش، كۆپەيتىش، رېمونت قىلىش، كۆيدۈرۈۋېتىش، مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسىنى توپلاشتۇرۇش، قورال-جابدۇقلارنى پەن تەتقىقات بويىچە ئىشلەپچىقىرىش ياكى مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ھەربىي ئەسلىھە قۇرۇلۇشى قاتارلىق دۆلەتنىڭ مەخپىي كەسپىگە چېتىلىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار تەكشۈرۈپ تەستىقلاتقاندىن كېيىن، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش سالاھىيىتىگە ئېرىشىشى كېرەك.

42-ماددا دۆلەتنىڭ مەخپىيىتىگە چېتىلىدىغان مال، مۇلازىمەتنى سېتىۋالىدىغان ئورگان، ئورۇنلار، دۆلەتنىڭ مەخپىيىتىگە بىۋاسىتە چېتىلىدىغان قۇرۇلۇش قىلىش، لايىھەلەش، قۇرۇلۇش قىلىش، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش قاتارلىق ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىشى كېرەك.

ئورگان، ئورۇنلار كارخانا، كەسپىي ئورۇنلارغا دۆلەت مەخپىيىتىگە چېتىلىدىغان كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشنى ھاۋالە قىلغاندا، ئۇلار بىلەن مەخپىيەتلىكنى ساقلاش كېلىشىمى ئىمزالاپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەلىپىنى ئوتتۇرىغا قويۇشى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى قوللىنىشى كېرەك.

43-ماددا مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئىش ئورنىدا ئىشلەۋاتقان خادىملار ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملار دېيىلىدۇ )، مەخپىيەتلىككە چېتىلىش دەرىجىسىگە ئاساسەن مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان يادرولۇق خادىملار، مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان مۇھىم خادىملار ۋە ئادەتتىكى مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملارغا ئايرىلىپ، تۈرگە ئايرىپ باشقۇرۇش يولغا قويۇلىدۇ.

مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملارنى ۋەزىپىگە تەيىنلىگەن، تەكلىپ قىلىپ ئىشلەتكەندە، دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تەكشۈرۈش كېرەك.

مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملار ياخشى سىياسىي ساپا ۋە ئەخلاققا ئىگە بولۇشى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەلىم-تەربىيەسى ئارقىلىق، مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئىش ئورنىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقالايدىغان خىزمەت ئىقتىدارى ۋە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بىلىم-ماھارىتىنى ھازىرلىشى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ۋەدىنامىسى ئىمزالىشى، دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە قاتتىق رىئايە قىلىشى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەسئۇلىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئەتىنى قانۇن قوغدايدۇ.
مەخپىيەتلىكنى ساقلاش سەۋەبىدىن قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى تەسىرگە ۋە چەكلىمىگە ئۇچرىغان مەخپىيەتلىككە چېتىلغانلارغا دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە مۇناسىپ تەمىنات ياكى تولۇقلىما بېرىلىدۇ.

44-ماددا ئورگان، ئورۇنلار مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملارنى باشقۇرۇش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملارنىڭ ھوقۇقى، ئىش ئورنى مەسئۇلىيىتى ۋە تەلىپىنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ، مەخپىيەتلىككە مۇناسىۋەتلىك خادىملارنىڭ مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش ئەھۋالىغا قارىتا دائىملىق نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

45-ماددا مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملار چېگرادىن چىقىشتا ئالاقىدار تارماقنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى كېرەك، ئالاقىدار ئورگان مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان كىشىلەر چېگرادىن چىقسا دۆلەت خەۋپسىزلىكىگە خەۋپ يەتكۈزىدۇ ياكى دۆلەت مەنپەئىتىگە ئېغىر زىيان يەتكۈزىدۇ، دەپ قارىسا، چېگرادىن چىقىشنى تەستىقلاشقا بولمايدۇ.

46-ماددا مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملار ئىش ئورنىدىن ئايرىلسا، خىزمىتىدىن ئايرىلسا، دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىشى كېرەك.
ئورگان، ئورۇنلار مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەربىيەسى بويىچە ئەسكەرتىشنى قانات يايدۇرۇشى، دۆلەت مەخپىي ۋاسىتىسىنى چېكىندۈرۈشى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى بويىچە باشقۇرۇشنى يولغا قويۇشى كېرەك.
مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغانلار مەخپىيەتلىكنى ئاشكارىلاپ قويغان مەزگىلدە بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا ئىشقا ئورۇنلاشسا ۋە چېگرادىن چىقسا بولمايدۇ، دۆلەت مەخپىيىتىنى ھەرقانداق يول بىلەن ئاشكارىلاپ قويسا بولمايدۇ؛
مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىش، بىلگەن دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش مەجبۇرىيىتىنى داۋاملىق ئادا قىلىش كېرەك.
مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملاردىن ئىش ئورنىدىن ئايرىلىش، خىزمەتتىن ئايرىلىش ۋە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مۇددىتى دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە ئېغىر خىلاپلىق قىلغانلىرىنى ئورگان، ئورۇن تەڭ دەرىجىلىك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىشى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرغۇچى تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرى قوللىنىشى كېرەك.

47-ماددا دۆلەت خادىملىرى ياكى باشقا پۇقرالار دۆلەت مەخپىيىتىنىڭ ئاشكارىلىنىپ قالغانلىقى ياكى ئاشكارىلىنىپ قېلىش ئېھتىمالى بارلىقىنى بايقىغاندا، دەرھال قۇتقۇزۇش تەدبىرى قوللىنىشى ھەمدە ئالاقىدار ئورگان، ئورۇنلارغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىشى كېرەك.
ئورگان، ئورۇنلار دوكلاتنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن، دەرھال بىر تەرەپ قىلىشى ھەمدە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىشى كېرەك.

4-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

48-ماددا دۆلەت مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش قائىدىسى ۋە دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ئۆلچىمىنى تۈزىدۇ.

49-ماددا مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەشۋىق-تەربىيەسى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بويىچە تەكشۈرۈش، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تېخنىكىلىق مۇداپىئەسى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاشقا دائىر قانۇنغا خىلاپ دېلولارنى تەكشۈرۈش-بىر تەرەپ قىلىش خىزمىتىنى قانۇن بويىچە تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىگە يېتەكچىلىك قىلىدۇ ۋە نازارەت قىلىدۇ-باشقۇرىدۇ.

50-ماددا مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى دۆلەت مەخپىيىتىنى بېكىتىش، ئۆزگەرتىش ياكى بىكار قىلىشنىڭ مۇۋاپىق بولمىغانلىقىنى بايقىسا، مۇناسىۋەتلىك ئورگان، ئورۇنغا تۈزىتىشنى ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

51-ماددا مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ئورگان، ئورۇنلارنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش قانۇن-نىزاملىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تۈزۈملەرگە رىئايە قىلىش ئەھۋالىنى قانۇن بويىچە تەكشۈرىدۇ؛
مەخپىيەتلىكنى ساقلاش قانۇنىغا خىلاپ دەپ گۇمان قىلىنغانلارنى ۋاقتىدا تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىش ياكى مۇناسىۋەتلىك ئورگان، ئورۇننىڭ تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشىغا تەشكىللەش، ھەيدەكچىلىك قىلىش كېرەك؛
جىنايەتكە چېتىلغانلىرىنى قانۇن بويىچە رېۋىزىيە ئورگانلىرى، ئەدلىيە ئورگانلىرىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىش كېرەك.

دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە ئېغىر خىلاپلىق قىلغان مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان خادىملارنى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ئالاقىدار ئورگان، ئورۇنلارغا مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئىش ئورنىدىن يۆتكەپ كېتىش تەكلىپىنى بېرىشى كېرەك.

مۇناسىۋەتلىك ئورگان، ئورۇن ۋە شەخسلەر مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىغا ماسلىشىپ، مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشى كېرەك.

52-ماددا مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بويىچە تەكشۈرۈش ۋە دېلونى تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىش جەريانىدا مۇناسىۋەتلىك ماتېرىيال، سوئال سورىغۇچى، خاتىرىلەش ئەھۋالىغا ئاساسەن قانۇن بويىچە مۇناسىۋەتلىك ئەسلىھە، ئۈسكۈنە، ھۆججەت-ماتېرىيال قاتارلىقلارنى تىزىملاپ ساقلىسا بولىدۇ؛
زۆرۈر تېپىلغاندا، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تېخنىكىسىنى تەكشۈرتسە بولىدۇ.

مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنى تەكشۈرۈش ۋە دېلونى تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىش جەريانىدا بايقىغان قانۇنسىز ئېرىشىش، قولىدىكى دۆلەت مەخپىيىتى ۋاسىتىسىنى يىغىۋېلىشى كېرەك؛
دۆلەت مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇش يوشۇرۇن خەۋپى بارلىقىنى بايقىسا، تەدبىر قوللىنىشنى، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشنى تەلەپ قىلىشى كېرەك؛
دۆلەت مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇش خەۋپى ساقلانغان ئەسلىھە، ئۈسكۈنە، سورۇنلارنى ئىشلىتىشنى توختىتىشقا بۇيرۇش كېرەك.

53-ماددا دۆلەت مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇشقا چېتىشلىق دېلولارنى بېجىرىدىغان ئورگانلاردىن مۇناسىۋەتلىك ئىشلارنىڭ دۆلەت مەخپىيىتىگە تەۋە ياكى تەۋە ئەمەسلىكىنى، قانداق مەخپىيەت دەرىجىسىگە تەۋە ئىكەنلىكىنى باھالاشقا توغرا كەلسە، دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ياكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارماق باھالايدۇ.

54-ماددا ئورگان، ئورۇنلاردىن دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلغانلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلمىگەنلىرىگە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى تۈزىتىش تەكلىپى بېرىشى كېرەك؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار بىر دەرىجە يۇقىرى ئورگان ياكى رېۋىزىيە ئورگىنىنىڭ شۇ ئورگان، ئورۇننىڭ جاۋابكار رەھبىرىي خادىمى ۋە بىۋاسىتە جاۋابكارلىقىنى قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىشىغا سۇنۇلىدۇ.

55-ماددا رايون تەسىس قىلىنغان شەھەر دەرىجىلىكتىن يۇقىرى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارماقلىرى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خەۋپ-خەتىرىنى باھالاش مېخانىزمى، كۆزىتىپ ئۆلچەش، سىگنال بېرىش تۈزۈمى، جىددىي بىر تەرەپ قىلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە ئۇچۇر توپلاش، تەھلىل قىلىش، ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش قىلىش خىزمىتىنى قانات يايدۇرىدۇ.

56-ماددا مەخپىيەت جەمئىيىتى قاتارلىق ساھە تەشكىلاتلىرى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە پائالىيەت قانات يايدۇرۇپ، ساھە تەلەپچانلىقىغا تۈرتكە بولىدۇ، ساھەنىڭ ساغلام تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

5-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

57-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارغا ئەھۋالنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىگە قاراپ قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلار قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى مۇسادىرە قىلىنىدۇ :

( 1 ) دۆلەتنىڭ مەخپىي ۋاسىتىسىگە قانۇنسىز ئېرىشكەن، ئۇنى ئىلكىدە تۇتقانلار؛

( 2 ) دۆلەتنىڭ مەخپىي ۋاسىتىسىنى ئېلىپ-ساتقان، يەتكۈزۈپ بەرگەن ياكى ئۆز ئالدىغا كۆيدۈرۈۋەتكەنلەر؛

( 3 ) ئادەتتىكى پوچتا، تېز يەتكۈزۈش قاتارلىق مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى بولمىغان يوللار ئارقىلىق دۆلەتنىڭ مەخپىي ۋاسىتىسىنى يەتكۈزگەنلەر؛

( 4 ) دۆلەت مەخپىي ۋاسىتىسىنى چېگرادىن يەتكۈزۈپ بەرگەن، توشۇتقان ياكى ئالاقىدار مەسئۇل تارماقنىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپ، دۆلەت مەخپىي ۋاسىتىسىنى ئېلىپ ماڭغان، يەتكۈزگەنلەر؛

( 5 ) دۆلەت مەخپىيىتىنى قانۇنسىز كۆپەيتكەن، خاتىرىلىگەن، ساقلىغانلار؛

( 6 ) شەخسىي ئالاقە ۋە خەۋەرلىشىش جەريانىدا دۆلەت مەخپىيىتىگە چېتىلغانلار؛

( 7 ) دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئاساسەن ئۈنۈملۈك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى قوللانماي، ئالاقە تورى ۋە باشقا ئاممىۋى ئۇچۇر تورى ياكى سىملىق ۋە سىمسىز خەۋەرلىشىشتە دۆلەت مەخپىيىتىنى يەتكۈزگەنلەر؛

( 8 ) دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئاساسەن ئۈنۈملۈك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى قوللانماي، مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسى، مەخپىيەتلىككە چېتىشلىق ئۇچۇر ئۈسكۈنىسىنى ئالاقە تورى ۋە باشقا ئاممىۋى ئۇچۇر تورىغا ئۇلىغانلار؛

( 9 ) دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئاساسەن ئۈنۈملۈك مەخپىيەتلىكنى ساقلاش تەدبىرى قوللانماي، مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسى، مەخپىيەتلىككە چېتىشلىق ئۇچۇر ئۈسكۈنىسى بىلەن ئالاقە تورى ۋە باشقا ئاممىۋى ئۇچۇر تورى ئارىسىدا ئۇچۇر ئالماشتۇرغانلار؛

( 10 ) مەخپىيەتلىككە چېتىلمايدىغان ئۇچۇر سىستېمىسى، مەخپىيەتلىككە چېتالمايدىغان ئۇچۇر ئۈسكۈنىسىنى ئىشلىتىپ دۆلەت مەخپىيىتىنى ساقلىغان، بىر تەرەپ قىلغانلار؛

( 11 ) مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر سىستېمىسىنىڭ بىخەتەرلىك تېخنىكىلىق تەرتىپى، باشقۇرۇش تەرتىپىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن چۈشۈرۈۋەتكەن، ئۆزگەرتكەنلەر؛

( 12 ) بىخەتەرلىك تېخنىكىسى بويىچە بىر تەرەپ قىلىنماي چېكىنىپ ئىشلىتىلگەن مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان ئۇچۇر ئۈسكۈنىسىنى سوۋغا قىلغان، ساتقان، تاشلىۋەتكەن ياكى باشقا ئىشقا ئىشلەتكەنلەر؛

( 13 ) مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ باشقا ئەھۋاللار.

ئالدىنقى تارماقتىكى ئەھۋال كۆرۈلسىمۇ جىنايەت شەكىللەندۈرمىگەن ھەمدە جازا تەتبىقلانمايدىغانلارنى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى تۇرۇشلۇق ئورگان، ئورنىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىدۇ.

58-ماددا ئورگان، ئورۇنلاردىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دۆلەت مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇش ئېغىر، زور دېلوسى سادىر قىلغانلىرىنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.
جازا تەتبىقلانمايدىغانلارنى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەسئۇل تارمىقىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىدۇ.

ئورگان، ئورۇنلاردىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، مەخپىيەتلىكنى بېكىتىشكە تېگىشلىك ئىشلارنىڭ مەخپىيەتلىكىنى بېكىتمەي، مەخپىيەتلىكنى بېكىتىشكە بولمايدىغان ئىشلارنىڭ مەخپىيەتلىكىنى بېكىتىپ ياكى مەخپىيەتلىكنى بىكار قىلىشنى تەكشۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلماي، ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلىرىنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

59-ماددا تور تىجارەتچىلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 34-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىرىغا جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى، دۆلەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى، تېلېگراف مەسئۇل تارمىقى، مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

60-ماددا مەخپىيەتلىكنى ساقلاش سالاھىيىتىگە ئېرىشكەن كارخانا، كەسپىي ئورۇنلاردىن دۆلەتنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلغانلىرىنى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش ياكى ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ تەنقىدلەيدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان كەسىپلىرى ۋاقتىنچە توختىتىلىدۇ، سالاھىيەت دەرىجىسى تۆۋەنلىتىلىدۇ؛
قىلمىشى پەۋقۇلئاددە ئېغىر بولغانلىرىنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش سالاھىيىتى بىكار قىلىنىدۇ.

مەخپىيەتلىكنى ساقلاش سالاھىيىتىگە ئېرىشەلمىگەن كارخانا، كەسپىي ئورۇنلاردىن مۇشۇ قانۇننىڭ 41-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان كەسىپلەر بىلەن قانۇنغا خىلاپ شۇغۇللانغانلىرىنى مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەخپىيەتلىككە چېتىلىدىغان كەسىپلەرنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش ياكى ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ تەنقىدلەيدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ.

61-ماددا مەخپىيەتلىكنى ساقلاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىنىڭ خادىملىرىدىن مەخپىيەتلىكنى ساقلاشنى باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش جەريانىدا خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلانغان، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلغان، نەپسانىيەتچىلىك قىلغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

62-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

6-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

63-ماددا جۇڭگو خەلق ئازادلىق ئارمىيەسى ۋە جۇڭگو خەلق قوراللىق ساقچى قىسمىنىڭ مەخپىيەتلىكنى ساقلاش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇش توغرىسىدىكى كونكرېت بەلگىلىمىسىنى مەركىزىي ھەربىي كومىتېت مۇشۇ قانۇنغا ئاساسەن چىقىرىدۇ.

64-ماددا ئورگان، ئورۇنلاردىن فۇنكسىيە ئادا قىلىش جەريانىدا پەيدا بولغانلىرى ياكى ئېرىشكەنلىرى دۆلەت مەخپىيىتىگە تەۋە بولمىسىمۇ، لېكىن ئاشكارىلاپ قويغاندىن كېيىن بەلگىلىك پايدىسىز تەسىر پەيدا قىلىدىغان ئىشلاردا خىزمەت مەخپىيىتىنى باشقۇرۇش چارىسىنى قوللىنىپ، زۆرۈر قوغداش تەدبىرى قوللىنىلىدۇ.
خىزمەت مەخپىيىتىنى باشقۇرۇش چارىسى ئايرىم بەلگىلىنىدۇ.

65-ماددا بۇ قانۇن 2024-يىل 5-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.