( 1995-يىل 6-ئاينىڭ 30-كۈنى 8-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 14-يىغىنىدا ماقۇللانغان، 2002-يىل 10-ئاينىڭ 28-كۈنى 9-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك ئادەم قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 30-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ سۇغۇرتا قانۇنى > غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 1-قېتىم تۈزىتىلگەن، 2009-يىل 2-ئاينىڭ 28 – كۈنى 11-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 7-يىغىنىدا تۈزىتىش كىرگۈزۈلگەن، 2014-يىل 8-ئاينىڭ 31-كۈنىگە ئاساسەن ئۆزگەرتىلگەن
12-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 10-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ سۇغۇرتا قانۇنى > قاتارلىق بەش قانۇنغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 2-قېتىم تۈزىتىلدى
)

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب سۇغۇرتا توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف جىسمانىي سۇغۇرتا توختامى

3 §.مال-مۈلۈك سۇغۇرتىسى توختامى

3-باب سۇغۇرتا شىركىتى

4-باب سۇغۇرتا تىجارەت قائىدىسى

5-باب سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىرى ۋە سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىرى

6-باب سۇغۇرتا كەسپىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن سۇغۇرتا پائالىيىتىنى قېلىپلاشتۇرۇش، سۇغۇرتا پائالىيىتىدىكى توختاملاشقۇچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، سۇغۇرتا كەسپىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىش، ئىجتىمائىي-ئىقتىسادىي تەرتىپ ۋە ئىجتىمائىي ئاممىۋى مەنپەئەتنى قوغداش، سۇغۇرتا ئىشلىرىنىڭ ساغلام تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان سۇغۇرتا سۇغۇرتىلىغۇچى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە سۇغۇرتىچىغا سۇغۇرتا ھەققى تۆلەشنى كۆرسىتىدۇ، سۇغۇرتىچى توختامدا پۈتۈشكەن يۈز بېرىش ئېھتىمالى بولغان ھادىسە سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان مال-مۈلۈك زىيىنىغا سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ،
ياكى قەرزدار ئۆلۈپ كەتكەندە، مېيىپ بولۇپ قالغاندا، كېسەل بولۇپ قالغاندا ياكى توختامدا پۈتۈشكەن ياش، مۇددەت قاتارلىق شەرتلەرگە يەتكەندە، سۇغۇرتا پۇلى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدىغان سودا سۇغۇرتا ھەرىكىتى.

3-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى چېگراسى ئىچىدە سۇغۇرتا پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشقا مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ.

4-ماددا سۇغۇرتا پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشتا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا رىئايە قىلىش، ئىجتىمائىي ئەخلاققا ھۆرمەت قىلىش شەرت، جامائەت مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزۈشكە بولمايدۇ.

5-ماددا سۇغۇرتا پائالىيىتىدىكى توختاملاشقۇچىلار ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈش، مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشتا سەمىمىي بولۇش، لەۋزىدە تۇرۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى كېرەك.

6-ماددا سۇغۇرتا كەسپىنى مۇشۇ قانۇن بويىچە تەسىس قىلىنغان سۇغۇرتا شىركىتى، شۇنىڭدەك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا سۇغۇرتا تەشكىلاتى باشقۇرىدۇ، باشقا ئورۇن ۋە شەخسلەر سۇغۇرتا كەسپى بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

7-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى چېگراسى ئىچىدىكى قانۇنىي ئىگىلەر ۋە باشقا تەشكىلاتلار چېگرا ئىچىدە سۇغۇرتا بېجىرىشكە ئېھتىياجلىق بولسا، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تەۋەسىدىكى سۇغۇرتا شىركىتىگە سۇغۇرتىلىتىشى كېرەك.

8-ماددا سۇغۇرتا كەسپى ۋە بانكا كەسپى، ئاكسىيە كەسپى، ھاۋالە كەسپىدە كەسىپكە ئايرىپ تىجارەت قىلىش، كەسىپكە ئايرىپ باشقۇرۇش يولغا قويۇلىدۇ، سۇغۇرتا شىركىتى بىلەن بانكا، ئاكسىيە، ھاۋالە كەسپى ئاپپاراتى ئايرىم-ئايرىم تەسىس قىلىنىدۇ.
دۆلەت ئايرىم بەلگىلىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

9-ماددا گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇغۇرتا كەسپىنى قانۇن بويىچە نازارەت قىلىدۇ-باشقۇرىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش ئېھتىياجىغا ئاساسەن ۋاكالەت ئاپپاراتى تەسىس قىلىدۇ.
ۋاكالەت ئاپپاراتى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ھوقۇقى بويىچە نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىدۇ.

2-باب سۇغۇرتا توختامى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

10-ماددا سۇغۇرتا توختامى سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن سۇغۇرتىلىغۇچى سۇغۇرتا ھوقۇق-مەجبۇرىيەت مۇناسىۋىتىنى پۈتۈشكەن كېلىشىمدۇر.

سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىچى بىلەن سۇغۇرتا توختامى تۈزگەن ھەمدە توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا ھەققى تۆلەش مەجبۇرىيىتى بار كىشىنى كۆرسىتىدۇ.

سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن سۇغۇرتا توختامى تۈزگەن ھەمدە توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدىغان سۇغۇرتا شىركىتىنى كۆرسىتىدۇ.

11-ماددا سۇغۇرتا توختامى تۈزۈشتە، كېڭىشىپ بىرلىككە كېلىش، ھەرقايسى تەرەپلەرنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتىنى ئادىللىق پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىپ بېكىتىش كېرەك.

قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا سۇغۇرتىلاش شەرت دەپ بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، سۇغۇرتا توختامى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن تۈزۈلىدۇ.

12-ماددا جىسمانىي سۇغۇرتىدىكى سۇغۇرتىلىغۇچى سۇغۇرتا توختامى تۈزگەندە، سۇغۇرتىلانغۇچىغا قارىتا سۇغۇرتا مەنپەئىتىگە ئىگە بولۇشى كېرەك.

مال-مۈلۈك سۇغۇرتىسىدىكى قەرزدار سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندە، سۇغۇرتا نىشانىغا قارىتا سۇغۇرتا مەنپەئىتىگە ئىگە بولۇشى كېرەك.

جىسمانىي سۇغۇرتا ئادەمنىڭ ئۆمرى ۋە بەدىنىنى سۇغۇرتا نىشانى قىلغان سۇغۇرتىنى كۆرسىتىدۇ.

مال-مۈلۈك سۇغۇرتىسى مال-مۈلۈك ۋە ئۇنىڭغا ئالاقىدار مەنپەئەتنى سۇغۇرتا نىشانى قىلغان سۇغۇرتىنى كۆرسىتىدۇ.

سۇغۇرتىلانغۇچى ئۆزىنىڭ مال-مۈلكى ياكى جىسمانىي جەھەتتىن سۇغۇرتا توختامىدا كاپالەتلەندۈرۈلگەن، سۇغۇرتا پۇلىنى تەلەپ قىلىش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدىغان كىشىنى كۆرسىتىدۇ.
سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچى بولسا بولىدۇ.

سۇغۇرتا مەنپەئىتى سۇغۇرتىلىغۇچى ياكى قەرزدار سۇغۇرتا نىشانىنى قانۇن جەھەتتىن ئېتىراپ قىلغان مەنپەئەتنى كۆرسىتىدۇ.

13-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى سۇغۇرتا تەلىپىنى ئوتتۇرىغا قويغاندا، سۇغۇرتىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىپ سۇغۇرتىلىغاندا، سۇغۇرتا توختامى ۋۇجۇدقا كەلگەن بولىدۇ.
سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىغا سۇغۇرتا تالونى ياكى باشقا سۇغۇرتا ئىسپاتىنى ۋاقتىدا ئىمزا قويۇپ بېرىشى كېرەك.

سۇغۇرتا تالونى ياكى باشقا سۇغۇرتا ئىسپاتلىرىغا توختاملاشقۇچى ئىككى تەرەپ پۈتۈشكەن توختام مەزمۇنى ئېنىق يېزىلىشى كېرەك.
توختاملاشقۇچىلار توختام مەزمۇنىنى باشقا يازما شەكىلدە ئېنىق يېزىشنى پۈتۈشسىمۇ بولىدۇ.

قانۇن بويىچە تۈزۈلگەن سۇغۇرتا توختامى ۋۇجۇدقا كەلگەن ۋاقىتتىن باشلاپ كۈچكە ئىگە.
سۇغۇرتىچى بىلەن سۇغۇرتىچى توختامنىڭ كۈچى توغرىسىدا قوشۇمچە شەرت ياكى قوشۇمچە مۆھلەت پۈتۈشسە بولىدۇ.

14-ماددا سۇغۇرتا توختامى تۈزۈلگەندىن كېيىن، سۇغۇرتىلىغۇچى سۇغۇرتا ھەققىنى پۈتۈم بويىچە تاپشۇرغاندا، سۇغۇرتىچى پۈتۈشكەن ۋاقىتتىن باشلاپ سۇغۇرتا جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

15-ماددا سۇغۇرتا توختامى تۈزۈلگەندىن كېيىن، سۇغۇرتىچى مۇشۇ قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى ياكى سۇغۇرتا توختامىدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلسا بولمايدۇ.

16-ماددا سۇغۇرتا توختامى تۈزۈشتە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا نىشانى ياكى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئالاقىدار ئەھۋالى توغرىسىدا سوئال سورىسا، سۇغۇرتىچى ئەينەن ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئەينەن ئۇقتۇرۇپ قويۇش مەجبۇرىيىتىنى قەستەن ياكى زور سەۋەنلىك بىلەن ئادا قىلماي، سۇغۇرتىچىنىڭ سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى ئۆستۈرۈشكە قوشۇلۇش-قوشۇلماسلىقنى قارار قىلىشىغا ياكى ئۇنى ئۆستۈرۈشىگە تەسىر يەتسە، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن توختامنى بىكار قىلىش ھوقۇقى سۇغۇرتىچى بىكار قىلىش سەۋەبىنى بىلگەن كۈندىن باشلاپ، 30 كۈندىن ئارتۇق ئىشلەتمىسە يوقىلىدۇ.
توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن كۈندىن باشلاپ 2 يىلدىن ئاشقان بولسا، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلسا بولمايدۇ؛
سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى ئەينەن ئۇقتۇرۇپ قويۇش مەجبۇرىيىتىنى قەستەن ئادا قىلمىسا، سۇغۇرتىچى توختام بىكار قىلىنىشتىن ئىلگىرى يۈزبەرگەن سۇغۇرتا ھادىسىسىدە سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ ھەمدە سۇغۇرتا ھەققىنى قايتۇرۇپ بەرمەيدۇ.

سۇغۇرتىچى ئېغىر سەۋەنلىك بىلەن ئەينەن ئۇقتۇرۇپ قويۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماي، سۇغۇرتا ھادىسىسىنىڭ يۈز بېرىشىگە ئېغىر تەسىر يەتكۈزسە، سۇغۇرتىچى توختام بىكار قىلىنىشتىن بۇرۇن يۈز بەرگەن سۇغۇرتا ھادىسىسىدە سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ، لېكىن، سۇغۇرتا ھەققىنى قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى توختام تۈزگەندە سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئەينەن ئېيتمىغان ئەھۋالىنى بىلگەن بولسا، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلسا بولمايدۇ؛
سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

سۇغۇرتا ھادىسىسى سۇغۇرتا توختامىدا پۈتۈشكەن سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى دائىرىسىدىكى ھادىسىنى كۆرسىتىدۇ.

17-ماددا سۇغۇرتا توختامى تۈزۈشتە، سۇغۇرتىچى تەمىنلىگەن ئەندىزىلىك ماددىلار قوللىنىلغان بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلىغۇچىغا تەمىنلىگەن سۇغۇرتا تالونىغا ئەندىزىلىك ماددىلارنى قوشۇمچە قىلىشى، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىغا توختام مەزمۇنىنى چۈشەندۈرۈشى كېرەك.

سۇغۇرتا توختامىدىكى سۇغۇرتىچىنىڭ جاۋابكارلىقى كەچۈرۈم قىلىنىدىغان ماددىلاردا، سۇغۇرتىچى توختام تۈزگەندە، سۇغۇرتا تالونى، سۇغۇرتا تالونى ياكى باشقا سۇغۇرتا ئىسپاتلىرىدا سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ دىققىتىنى قوزغايدىغان ئەسكەرتىش بېرىشى ھەمدە شۇ ماددىلارنىڭ مەزمۇنىنى يازما ياكى ئاغزاكى شەكىلدە سۇغۇرتىلانغۇچىغا ئېنىق چۈشەندۈرۈشى كېرەك؛
ئەسكەرتمىگەن ياكى ئېنىق چۈشەندۈرمىگەن ماددىلار كۈچكە ئىگە ئەمەس.

18-ماددا سۇغۇرتا توختامى تۆۋەندىكى ئىشلارنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى كېرەك :

( 1 ) سۇغۇرتىچىنىڭ نامى ۋە تۇرۇشلۇق جايى؛

( 2 ) سۇغۇرتىلىغۇچى، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ياكى نامى، تۇرۇشلۇق جايى، شۇنىڭدەك جىسمانىي سۇغۇرتىدىن مەنپەئەتلەنگۈچىنىڭ ئىسىم-فامىلىسى ۋە نامى، تۇرۇشلۇق ئورنى؛

( 3 ) سۇغۇرتا نىشانى؛

( 4 ) سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى ۋە جاۋابكارلىقىنى كەچۈرۈم قىلىش؛

( 5 ) سۇغۇرتا مۇددىتى ۋە سۇغۇرتا جاۋابكارلىقىنىڭ باشلىنىش ۋاقتى؛

( 6 ) سۇغۇرتا سوممىسى؛

( 7 ) سۇغۇرتا ھەققى ۋە تۆلەش چارىسى؛

( 8 ) سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش چارىسى؛

( 9 ) خىلاپلىق جاۋابكارلىقى ۋە تالاش-تارتىشنى بىر تەرەپ قىلىش؛

( 10 ) توختام تۈزگەن يىل، ئاي، كۈن.

سۇغۇرتىچى بىلەن سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىغا ئالاقىدار باشقا ئىشلارنى پۈتۈشسە بولىدۇ.

مەنپەئەتلەنگۈچى جىسمانىي سۇغۇرتا توختامىدا قەرزدار ياكى سۇغۇرتىلىغۇچى بېكىتكەن سۇغۇرتا پۇلىدىن بەھرىمەن بولۇش ھوقۇقىغا ئىگە كىشىنى كۆرسىتىدۇ.
سۇغۇرتىغا قاتناشقۇچى، قەرزدار مەنپەئەتلەنگۈچى بولسا بولىدۇ.

سۇغۇرتا سوممىسى سۇغۇرتىچىنىڭ سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدىغان ئەڭ يۇقىرى چېكىنى كۆرسىتىدۇ.

19-ماددا سۇغۇرتىچى تەمىنلىگەن ئەندىزىلىك ماددىلار قوللىنىلىپ تۈزۈلگەن سۇغۇرتا توختامىدىكى تۆۋەندىكى ماددىلار ئىناۋەتسىز :

( 1 ) سۇغۇرتىچىنىڭ قانۇن بويىچە ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك مەجبۇرىيىتىنى كەچۈرۈم قىلغان ياكى سۇغۇرتىلىغۇچى، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ جاۋابكارلىقىنى ئېغىرلاشتۇرۇۋەتكەن بولسا؛

( 2 ) سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتدارنىڭ قانۇن بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان ھوقۇقىنى نەزەردىن ساقىت قىلغانلار.

20-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن سۇغۇرتىچى توختام مەزمۇنىنى كېڭىشىپ ئۆزگەرتسە بولىدۇ.

سۇغۇرتا توختامىنى ئۆزگەرتىشتە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا تالونى ياكى باشقا سۇغۇرتا ئىسپاتلىرىغا تەستىق سېلىشى ياكى تەستىق تالونىنى قوشۇمچە چاپلىشى كېرەك.ياكى سۇغۇرتىچى بىلەن سۇغۇرتىچى ئۆزگەرتىش يازما كېلىشىمى تۈزۈشى كېرەك.

21-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتدار سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەنلىكىنى بىلگەندىن كېيىن، سۇغۇرتىچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.
قەستەنلىك ياكى زور سەۋەنلىك بىلەن ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇش قىلماي، سۇغۇرتا ھادىسىسىنىڭ خاراكتېرى، سەۋەبى، زىيان دەرىجىسى قاتارلىقلارنى بېكىتكىلى بولمىسا، سۇغۇرتىچى بېكىتكىلى بولمايدىغان قىسمىغا قارىتا سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ، لېكىن سۇغۇرتىچى باشقا يوللار ئارقىلىق سۇغۇرتا ھادىسىسىنىڭ يۈز بەرگەنلىكىنى ۋاقتىدا بىلگەنلىرى ياكى ۋاقتىدا بىلىشكە تېگىشلىك بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

22-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، سۇغۇرتا توختامى بويىچە سۇغۇرتىچىدىن سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىشنى تەلەپ قىلغاندا، سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچى سۇغۇرتىچىغا ئۆزى تەمىنلىيەلەيدىغان سۇغۇرتا ھادىسىسىنىڭ خاراكتېرى، سەۋەبى، زىيان دەرىجىسى قاتارلىقلارغا مۇناسىۋەتلىك ئىسپات ۋە ماتېرىياللارنى تەمىنلىشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە، ئالاقىدار ئىسپات ۋە ماتېرىياللار مۇكەممەل ئەمەس دەپ قارىسا، سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىگە بىر قېتىمدىلا تولۇقلاپ بېرىشنى ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

23-ماددا سۇغۇرتىچى قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىنىڭ سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش تەلىپىنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن، ۋاقتىدا تەكشۈرۈپ بېكىتىشى كېرەك؛
ئەھۋال مۇرەككەپ بولسا، 30 كۈن ئىچىدە تەكشۈرۈپ بېكىتىش كېرەك، لېكىن توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.
سۇغۇرتىچى تەكشۈرۈپ بېكىتىش نەتىجىسىنى قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىگە ئۇقتۇرۇشى كېرەك؛
سۇغۇرتا جاۋابكارلىقىغا تەۋە بولسا، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچى بىلەن سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش كېلىشىمى ھاسىل قىلغاندىن كېيىنكى 10 كۈن ئىچىدە، سۇغۇرتا پۇلى بېرىش ياكى بېرىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىدۇ.
سۇغۇرتا توختامىدا سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش مۇددىتى پۈتۈشۈلگەن بولسا، سۇغۇرتىچى پۈتۈم بويىچە سۇغۇرتا پۇلى بېرىش ياكى بېرىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيىتىنى ۋاقتىدا ئادا قىلمىسا، سۇغۇرتا پۇلى بەرگەندىن باشقا، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىنىڭ بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان زىيىنىنى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ سۇغۇرتىچىنىڭ سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشىغا قانۇنسىز ئارىلىشىشىغا يول قويۇلمايدۇ، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىنىڭ سۇغۇرتا پۇلى ئېلىش ھوقۇقىنى چەكلىشىگىمۇ يول قويۇلمايدۇ.

24-ماددا سۇغۇرتىچى مۇشۇ قانۇننىڭ 23-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە تەكشۈرۈپ بېكىتكەندىن كېيىن، سۇغۇرتا جاۋابكارلىقىغا تەۋە بولمىسا، تەكشۈرۈپ بېكىتىلگەن كۈندىن باشلاپ ئۈچ كۈن ئىچىدە قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىگە سۇغۇرتا پۇلى تۆلەشنى رەت قىلىش ياكى بېرىشنى رەت قىلىش ئۇقتۇرۇشى چىقىرىشى ھەمدە سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈشى كېرەك.

25-ماددا سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش تەلىپى ۋە ئالاقىدار ئىسپات-ماتېرىياللارنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 60 كۈن ئىچىدە، ئۇنىڭغا تۆلەيدىغان ياكى بېرىدىغان سۇغۇرتا پۇلىنىڭ سوممىسىنى بېكىتكىلى بولمىسا، بۇرۇنقى ئىسپات ۋە ماتېرىياللارغا ئاساسەن بېكىتكىلى بولىدىغان سوممىغا ئاساسەن ئاۋۋال تۆلىشى كېرەك؛
سۇغۇرتىچى ئەڭ ئاخىرىدا سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش سوممىسىنى بېكىتكەندىن كېيىن، مۇناسىپ پەرق سوممىسى تۆلىشى كېرەك.

26-ماددا ئۆمۈر سۇغۇرتىسىدىن باشقا سۇغۇرتىدىكى قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىنىڭ سۇغۇرتىچىدىن سۇغۇرتا پۇلى تۆلەپ بېرىش ياكى بېرىشنى تەلەپ قىلىش دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى ئىككى يىل بولىدۇ، ئۇ سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەنلىكىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

ئۆمۈر سۇغۇرتىسىدىكى قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىنىڭ سۇغۇرتىچىغا سۇغۇرتا پۇلى بېرىشنى تەلەپ قىلىشىدىكى دەۋا ۋاقىت چېكىنىڭ سۈرۈكى بەش يىل بولىدۇ، ئۇ سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەنلىكىنى بىلگەن ياكى بىلىشكە تېگىشلىك بولغان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ.

27-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرمىگەندە، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچى سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەردى دەپ يالغان ئېيتىپ، سۇغۇرتىچىدىن سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىشنى تەلەپ قىلسا، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق، سۇغۇرتا ھەققىنى قايتۇرۇپ بەرمەيدۇ.

سۇغۇرتىچى، قەرزدار قەستەن سۇغۇرتا ھادىسىسى پەيدا قىلغان بولسا، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق، سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ؛
مۇشۇ قانۇننىڭ 43-ماددىسىدا بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، سۇغۇرتا ھەققى قايتۇرۇلمايدۇ.

سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچى ئويدۇرۇپ چىقارغان، ئۆزگەرتىۋالغان ئالاقىدار ئىسپات، ماتېرىيال ياكى باشقا دەلىل-ئىسپاتلارنى ئىشلىتىپ، ساختا ھادىسە سەۋەبىنى ئويدۇرغان ياكى زىيان دەرىجىسىنى مۇبالىغىلەشتۈرگەن بولسا، سۇغۇرتىچى ئۇنىڭ يالغان مەلۇم قىلغان قىسمىغا قارىتا سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

سۇغۇرتىچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىدە ئالدىنقى ئۈچ تارماقتا بەلگىلەنگەن قىلمىشلارنىڭ بىرى سادىر قىلىنىپ، سۇغۇرتىچىنىڭ سۇغۇرتا پۇلى تۆلىشى ياكى چىقىم قىلىشىغا سەۋەبچى بولسا، ئۇنى قايتۇرۇش ياكى تۆلەش كېرەك.

28-ماددا سۇغۇرتىچى ئۆزى ئۈستىگە ئالغان سۇغۇرتا كەسپىنى ئايرىم سۇغۇرتا شەكلىدە باشقا سۇغۇرتىچىغا قىسمەن ئۆتكۈزۈپ بەرگەن بولسا، قايتا سۇغۇرتا بولىدۇ.

قايتا سۇغۇرتا قوبۇل قىلغۇچىنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن، قايتا سۇغۇرتا ئايرىغۇچى ئۆزى مەسئۇل بولۇش جاۋابكارلىقى ۋە ئەسلىدىكى سۇغۇرتىغا ئالاقىدار ئەھۋاللارنى قايتا سۇغۇرتىنى قوبۇل قىلغۇچىغا يازما ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

29-ماددا قايتا سۇغۇرتا قوبۇل قىلغۇچى ئەسلىدىكى سۇغۇرتىدىكى سۇغۇرتىلانغۇچىدىن سۇغۇرتا ھەققى تۆلەشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ.

ئەسلىي سۇغۇرتىدىكى قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچى قايتا سۇغۇرتىنى قوبۇل قىلغۇچىغا سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش تەلىپىنى قويسا بولمايدۇ.

قايتا سۇغۇرتا ئايرىغۇچى قايتا سۇغۇرتىنى قوبۇل قىلغۇچىنىڭ قايتا سۇغۇرتا جاۋابكارلىقىنى ئادا قىلمىغانلىقىنى باھانە قىلىپ، ئەسلىدىكى سۇغۇرتا جاۋابكارلىقىنى ئادا قىلىشنى رەت قىلسا ياكى ئادا قىلىشنى كېچىكتۈرسە بولمايدۇ.

30-ماددا سۇغۇرتىچى تەمىنلىگەن ئەندىزىلىك ماددىلار قوللىنىلىپ تۈزۈلگەن سۇغۇرتا توختامىدا، سۇغۇرتىچى بىلەن سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتدار ئوتتۇرىسىدا توختام ماددىلىرى ئۈستىدە تالاش-تارتىش كۆرۈلسە، ئادەتتىكى چۈشەنچە بويىچە ئىزاھلاش كېرەك.
توختام ماددىلىرى ئىككىدىن ئارتۇق ئىزاھلانسا، خەلق سوت مەھكىمىسى ياكى كېسىم ئاپپاراتى قەرزدار ۋە مەنپەئەتلەنگۈچىگە پايدىلىق ئىزاھات بېرىشى كېرەك.

2-پاراگراف جىسمانىي سۇغۇرتا توختامى

31-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى تۆۋەندىكى خادىملارغا قارىتا سۇغۇرتا مەنپەئىتىگە ئىگە :

( 1 ) ئۆزى؛

( 2 ) جورىسى، پەرزەنتى، ئاتا-ئانىسى؛

( 3 ) ئالدىنقى تارماقچىدىن سىرت، سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن بېقىش، قاراش ياكى بېقىش مۇناسىۋىتى بولغان ئائىلىدىكى باشقا ئەزالار، يېقىن تۇغقانلىرى؛

( 4 ) سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن ئەمگەك مۇناسىۋىتى بولغان ئەمگەكچىلەر.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، قەرزدار سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئۆزى ئۈچۈن توختام تۈزۈشىگە قوشۇلسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىغا قارىتا سۇغۇرتا مەنپەئىتىگە ئىگە، دەپ قارىلىدۇ.

توختام تۈزگەندە، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ سۇغۇرتىلانغۇچىغا قارىتا سۇغۇرتا مەنپەئىتى بولمىسا، توختام ئىناۋەتسىز بولىدۇ.

32-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى مەلۇم قىلغان سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ يېشى ھەقىقىي بولمىسا ھەمدە ئۇنىڭ ھەقىقىي يېشى توختامدا پۈتۈشكەن ياش چەكلىمىسىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلسا ھەمدە توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا تالونىنىڭ نەق پۇل قىممىتىنى قايتۇرۇپ بەرسە بولىدۇ.
سۇغۇرتىچىنىڭ توختامنى بىكار قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشىدە مۇشۇ قانۇننىڭ 16-ماددىسىنىڭ 3-تارمىقى، 6-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

سۇغۇرتىچى مەلۇم قىلغان سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ يېشى ھەقىقىي بولماي، سۇغۇرتىچى تۆلىگەن سۇغۇرتا ھەققى تۆلەشكە تېگىشلىك سۇغۇرتا ھەققىدىن ئاز بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىدىن سۇغۇرتا ھەققىنى تولۇقلاپ تاپشۇرۇشنى تۈزىتىشكە ھەمدە تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق ياكى سۇغۇرتا پۇلى بەرگەندە، ئەمەلىي تۆلىگەن سۇغۇرتا ھەققى بىلەن تۆلەشكە تېگىشلىك سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتى بويىچە تۆلەيدۇ.

سۇغۇرتىچى مەلۇم قىلغان سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ يېشى ھەقىقىي بولماي، سۇغۇرتىلىغۇچى تۆلىگەن سۇغۇرتا ھەققى سۇغۇرتا ھەققىدىن ئېشىپ كەتسە، سۇغۇرتىچى ئارتۇق ئالغان سۇغۇرتا ھەققىنى سۇغۇرتىلانغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

33-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوق كىشىنى ئۆلۈم سۇغۇرتا پۇلى بېرىش شەرتى قىلىنغان جىسمانىي سۇغۇرتىغا قاتناشتۇرسا بولمايدۇ، سۇغۇرتىلىغۇچىمۇ سۇغۇرتىلىسا بولمايدۇ.

ئاتا-ئانىلار قۇرامىغا يەتمىگەن پەرزەنتىنى سۇغۇرتىلاتقان جىسمانىي سۇغۇرتا ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرىمايدۇ.
لېكىن، قەرزدار ئۆلۈپ كەتكەندە بەرگەن سۇغۇرتا پۇلىنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن چەكتىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ.

34-ماددا ئۆلۈم سۇغۇرتا پۇلى بېرىش شەرتى قىلىنغان توختامدا، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالمىغان ھەمدە سۇغۇرتا سوممىسىنى ئېتىراپ قىلمىغان بولسا، توختام ئىناۋەتسىز.

ئۆلگەنلەرنى سۇغۇرتا پۇلى بېرىش شەرتى قىلغان توختامدا ئىمزالانغان سۇغۇرتا تالونىنى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ ئۆتۈنۈپ بېرىشكە ياكى گۆرۈگە قويۇشقا بولمايدۇ.

ئاتا-ئانىلار قۇرامىغا يەتمىگەن پەرزەنتىنى سۇغۇرتىلاتقان جىسمانىي سۇغۇرتا مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرىمايدۇ.

35-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە سۇغۇرتىچىغا بارلىق سۇغۇرتا ھەققىنى بىر قېتىمدىلا تۆلىسە ياكى مۇددەتكە بۆلۈپ تۆلىسە بولىدۇ.

36-ماددا توختامدا سۇغۇرتا ھەققىنى مۇددەتكە بۆلۈپ تۆلەش پۈتۈشۈلگەن بولسا، سۇغۇرتىچى تۇنجى قارارلىق سۇغۇرتا ھەققىنى تۆلىگەندىن كېيىن، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلىغۇچى سۈيلىگەن كۈندىن باشلاپ 30 كۈندىن ئارتۇق شۇ مەزگىللىك سۇغۇرتا ھەققىنى تۆلىمىسە ياكى پۈتۈشكەن مۇددەتتىن 60 كۈن ئېشىپ كەتسىمۇ شۇ مەزگىللىك سۇغۇرتا ھەققى تۆلىمىسە، توختامنىڭ كۈچى توختاپ قالىدۇ
ياكى سۇغۇرتىچى توختامدا پۈتۈشكەن شەرت بويىچە سۇغۇرتا سوممىسىنى كېمەيتىدۇ.

سۇغۇرتىلانغۇچىدا ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرسە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلىنى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە بېرىشى كېرەك، لېكىن نېسى قالغان سۇغۇرتا ھەققىنى تۇتۇپ قالسا بولىدۇ.

37-ماددا توختامنىڭ كۈچى مۇشۇ قانۇننىڭ 36-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە توختىتىپ تۇرۇلىدۇ، سۇغۇرتىچى بىلەن سۇغۇرتىلىغۇچى كېڭىشىش ۋە كېلىشىم ھاسىل قىلىش ئارقىلىق، سۇغۇرتىلىغۇچى سۇغۇرتا ھەققىنى تولۇقلاپ تاپشۇرغاندىن كېيىن توختامنىڭ كۈچى ئەسلىگە كېلىدۇ.
لېكىن، توختام كۈچى توختىتىپ تۇرۇلغان كۈندىن باشلاپ ئىككى يىل توشقاندا ئىككى تەرەپ كېلىشىم ھاسىل قىلمىسا، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

سۇغۇرتىچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە توختامنى بىكار قىلسا، توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا تالونىنىڭ نەق پۇل قىممىتىنى قايتۇرۇشى كېرەك.

38-ماددا سۇغۇرتىچى ئۆمۈر سۇغۇرتىسى ھەققىنى دەۋا ئۇسۇلى ئارقىلىق سۇغۇرتىلانغۇچىدىن تۆلەشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ.

39-ماددا جىسمانىي سۇغۇرتىدىن مەنپەئەتلەنگۈچىنى سۇغۇرتىلانغۇچى ياكى سۇغۇرتىلىغۇچى بېكىتىدۇ.

سۇغۇرتىچى مەنپەئەتلەنگۈچىنى بەلگىلىگەندە، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك.
سۇغۇرتىچى ئۆزىنىڭ ئەمگەك مۇناسىۋىتى بولغان ئەمگەكچىنى جىسمانىي سۇغۇرتىغا قاتناشتۇرغاندا، سۇغۇرتىلانغۇچىنى ۋە ئۇنىڭ يېقىن تۇغقانلىرىدىن باشقا مەنپەئەتلەنگۈچىنى بەلگىلەپ قويسا بولمايدۇ.

قەرزدار ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوق ياكى ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدار چەكلەنگەن كىشى بولسا، ئۇنىڭ ۋەسىيسى مەنپەئەتلەنگۈچىنى بەلگىلەپ بەرسە بولىدۇ.

40-ماددا قەرزدار ياكى سۇغۇرتىلىغۇچى بىر ياكى بىرنەچچە كىشىنى مەنپەئەتلەنگۈچى قىلىپ بېكىتسە بولىدۇ.

مەنپەئەتدار بىرنەچچە بولسا، قەرزدار ياكى سۇغۇرتىلىغۇچى مەنپەئەتلىنىش تەرتىپى ۋە مەنپەئەتلىنىش ئۈلۈشىنى بېكىتسە بولىدۇ؛
مەنپەئەتلىنىش ئۈلۈشى بېكىتىلمىگەن بولسا، مەنپەئەتلەنگۈچى ئوخشاش ئۈلۈش بويىچە مەنپەئەتلىنىش ھوقۇقىغا ئىگە بولىدۇ.

41-ماددا قەرزدار ياكى سۇغۇرتىلىغۇچى مەنپەئەتدارنى ئۆزگەرتسە ھەمدە سۇغۇرتىچىغا يازما ئۇقتۇرۇش قىلسا بولىدۇ.
سۇغۇرتىچى مەنپەئەتدارنى ئۆزگەرتىدىغان يازما ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن، سۇغۇرتا تالونى ياكى باشقا سۇغۇرتا ئىسپاتىغا تەستىق سېلىشى ياكى تەستىق تالونىنى قوشۇمچە قىلىشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى مەنپەئەتلەنگۈچىنى ئۆزگەرتكەندە، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك.

42-ماددا قەرزدار ئۆلگەندىن كېيىن، تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، سۇغۇرتا پۇلى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ مىراسى سۈپىتىدە، سۇغۇرتىچى «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ۋارىسلىق قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە سۇغۇرتا پۇلى بېرىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىدۇ :

( 1 ) مەنپەئەتدار بەلگىلەنمىگەن بولسا ياكى مەنپەئەتدار ئېنىق بەلگىلەنمىگەن بولسا، بېكىتكىلى بولمىسا؛

( 2 ) مەنپەئەتلەنگۈچى سۇغۇرتىلانغۇچىدىن بۇرۇن ئۆلۈپ كەتكەن بولسا، باشقا مەنپەئەتلەنگۈچىلەر بولمىسا؛

( 3 ) مەنپەئەتلەنگۈچى قانۇن بويىچە مەنپەئەتلىنىش ھوقۇقىدىن مەھرۇم بولسا ياكى مەنپەئەتلىنىش ھوقۇقىدىن ۋاز كەچسە، باشقا مەنپەئەتلەنگۈچى بولمىسا.

مەنپەئەتدار بىلەن قەرزدار بىر ۋەقەدە ئۆلۈپ كەتكەن ھەمدە ئۆلۈمنىڭ ئىلگىرى-كېيىنلىك تەرتىپىنى بېكىتكىلى بولمىسا، مەنپەئەتدار ئاۋۋال ئۆلگەن دەپ قارىلىدۇ.

43-ماددا سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئۆلۈپ كېتىشى، مېيىپ بولۇپ قېلىشى ياكى كېسەل بولۇپ قېلىشىنى قەستەن كەلتۈرۈپ چىقارغان بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
سۇغۇرتىچى ئىككى يىلدىن ئارتۇق سۇغۇرتا ھەققىنى تولۇق تاپشۇرغان بولسا، سۇغۇرتىچى توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە باشقا ھوقۇقدارلارغا سۇغۇرتا تالونىنىڭ نەق پۇل قىممىتىنى قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

مەنپەئەتلەنگۈچى سۇغۇرتىلانغۇچىنى قەستەن ئۆلتۈرۈپ قويغان، مېيىپ قىلىپ قويغان ياكى ئۇنىڭ مەقسىتىگە يېتەلمىگەن بولسا، شۇ مەنپەئەتلەنگۈچى مەنپەئەتلىنىش ھوقۇقىدىن مەھرۇم بولىدۇ.

44-ماددا قەرزدار ئۆلۈپ كەتكەندە، سۇغۇرتا پۇلى بېرىش شەرتى قىلىنغان توختامدا، توختام ۋۇجۇدقا كەلگەن ياكى توختام كۈچى ئەسلىگە كەلگەن كۈندىن باشلاپ ئىككى يىل ئىچىدە، قەرزدار ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالغان بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ، لېكىن قەرزدار ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالغاندا ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوق كىشى بولغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

سۇغۇرتىچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە سۇغۇرتا پۇلى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمىسا، توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا تالونىنىڭ نەق پۇل قىممىتىنى قايتۇرۇشى كېرەك.

45-ماددا قەرزدار قەستەن جىنايەت ئۆتكۈزۈپ ياكى قانۇن بويىچە قوللانغان جىنايى مەجبۇرلاش تەدبىرىگە قارشىلىق كۆرسىتىپ مېيىپ بولۇپ قالسا ياكى ئۆلۈپ كەتسە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلى بېرىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.
سۇغۇرتىچى ئىككى يىلدىن ئارتۇق سۇغۇرتا ھەققىنى تولۇق تاپشۇرغان بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا تالونىنىڭ نەق پۇل قىممىتىنى توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە قايتۇرۇشى كېرەك.

46-ماددا قەرزدار ئۈچىنچى تەرەپنىڭ ھەرىكىتى سەۋەبىدىن ئۆلۈپ كېتىش، مېيىپ بولۇپ قېلىش ياكى كېسەل بولۇپ قېلىش قاتارلىق سۇغۇرتا ھادىسىلىرىگە ئۇچرىغاندا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچى ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىگە سۇغۇرتا پۇلى بەرگەندىن كېيىن، ئۈچىنچى تەرەپتىن تۆلىتىۋېلىش ھوقۇقىغا ئىگە ئەمەس، لېكىن قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچى يەنىلا ئۈچىنچى تەرەپتىن تۆلەم تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

47-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى توختامنى بىكار قىلسا، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلىش ئۇقتۇرۇشىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 30 كۈن ئىچىدە، توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا تالونىنىڭ نەق پۇل قىممىتىنى قايتۇرۇشى كېرەك.

3 §.مال-مۈلۈك سۇغۇرتىسى توختامى

48-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندە، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ سۇغۇرتا نىشانىغا قارىتا سۇغۇرتا مەنپەئىتى بولمىسا، سۇغۇرتىچىدىن سۇغۇرتا پۇلى تۆلەشنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ.

49-ماددا سۇغۇرتا نىشانى ئۆتۈنۈپ بېرىلگەندە، سۇغۇرتا نىشانىدىكى ئۆتۈنۈلگۈچى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتىگە ۋارىسلىق قىلىدۇ.

سۇغۇرتا نىشانى ئۆتۈنۈپ بېرىلگەندە، قەرزدار ياكى ئۆتۈنۈلگۈچى سۇغۇرتىچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك، لېكىن مال تىرانسپورت سۇغۇرتا توختامى ۋە ئايرىم پۈتۈشكەن توختاملار بۇنىڭ سىرتىدا.

سۇغۇرتا نىشانىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش سەۋەبىدىن خەۋپ-خەتەر دەرىجىسى كۆرۈنەرلىك ئېشىپ كەتسە، سۇغۇرتىچى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 30 كۈن ئىچىدە، توختامدىكى پۈتۈم بويىچە سۇغۇرتا ھەققىنى كۆپەيتسە ياكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.
سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلسا، ئالغان سۇغۇرتا ھەققىنى توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغان كۈندىن باشلاپ توختام بىكار قىلىنغان كۈنگىچە ئېلىشقا تېگىشلىك قىسمىنى تۇتۇپ قالغاندىن كېيىن، سۇغۇرتىلانغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

قەرزدار، ئۆتۈنۈلگۈچى مۇشۇ ماددىنىڭ 2-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن ئۇقتۇرۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغان بولسا، ئۆتۈنۈپ بېرىش سەۋەبىدىن سۇغۇرتا نىشانىنىڭ خەۋپ-خەتەر دەرىجىسى كۆرۈنەرلىك ئېشىپ كەتكەن سۇغۇرتا ھادىسىسىدە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

50-ماددا يۈك تىرانسپورت سۇغۇرتا توختامى ۋە تىرانسپورت قورالى يۈرۈش مۇساپىسى سۇغۇرتا توختامىدا، سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغاندىن كېيىن توختاملاشقۇچىلار توختامنى بىكار قىلسا بولمايدۇ.

51-ماددا قەرزدار دۆلەتنىڭ ئوت مۇداپىئە، بىخەتەرلىك، ئىشلەپچىقىرىش مەشغۇلاتى، ئەمگەك مۇھاپىزىتى قاتارلىق جەھەتلەردىكى بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىپ، سۇغۇرتا نىشانىنىڭ بىخەتەرلىكىنى قوغدىشى كېرەك.

سۇغۇرتىچى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە سۇغۇرتا نىشانىنىڭ بىخەتەرلىك ئەھۋالىنى تەكشۈرۈپ، سۇغۇرتىلىغۇچى، سۇغۇرتىلانغۇچىغا خەتەرلىك ئامىللار ۋە يوشۇرۇن خەۋپنى تۈگىتىش توغرىسىدا ۋاقتىدا يازما تەكلىپ بەرسە بولىدۇ.

سۇغۇرتىچى، قەرزدار ئۆزىنىڭ سۇغۇرتا نىشانىنىڭ بىخەتەرلىكىگە بولغان ئادا قىلىشقا تېگىشلىك مەسئۇلىيىتىنى پۈتۈم بويىچە ئادا قىلمىسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا ھەققىنى كۆپەيتىپ بېرىشنى ياكى توختامنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ بىخەتەرلىكىنى قوغداش ئۈچۈن، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، بىخەتەرلىك بويىچە ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى قوللانسا بولىدۇ.

52-ماددا توختامنىڭ كۈچكە ئىگە مۇددىتى ئىچىدە، سۇغۇرتا نىشانىنىڭ خەۋپ-خەتەر دەرىجىسى كۆرۈنەرلىك ئاشقان بولسا، قەرزدار توختامدىكى پۈتۈم بويىچە سۇغۇرتىچىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.سۇغۇرتىچى توختامدىكى پۈتۈم بىلەن سۇغۇرتا ھەققىنى كۆپەيتسە ياكى توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ.
سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلسا، ئالغان سۇغۇرتا ھەققىنى توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغان كۈندىن باشلاپ توختام بىكار قىلىنغان كۈنگىچە ئېلىشقا تېگىشلىك قىسمىنى تۇتۇپ قالغاندىن كېيىن، سۇغۇرتىلانغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

قەرزدار ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئۇقتۇرۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، سۇغۇرتا نىشانىنىڭ خەۋپ-خەتەر دەرىجىسىنىڭ كۆرۈنەرلىك ئېشىشى سەۋەبىدىن سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرسە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

53-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا ھەققىنى تۆۋەنلىتىشى ھەمدە مۇناسىپ سۇغۇرتا ھەققىنى كۈن بويىچە ھېسابلاپ قايتۇرۇشى كېرەك، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا :

( 1 ) سۇغۇرتا ھەق نىسبىتىنى بېكىتىشكە ئالاقىدار ئەھۋاللاردا ئۆزگىرىش بولۇپ، سۇغۇرتا نىشانىنىڭ خەۋپ-خەتەر دەرىجىسى كۆرۈنەرلىك تۆۋەنلىگەن بولسا؛

( 2 ) سۇغۇرتا نىشانىنىڭ سۇغۇرتا قىممىتى كۆرۈنەرلىك تۆۋەنلىگەن بولسا.

54-ماددا سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلىنىشتىن ئىلگىرى، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا، توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتىچىغا رەسمىيەت ھەققى تۆلىشى، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا ھەققىنى قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغاندىن كېيىن، سۇغۇرتىچى توختامنى بىكار قىلىشنى تەلەپ قىلسا، سۇغۇرتىچى ئالغان سۇغۇرتا ھەققىنى توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغان كۈندىن باشلاپ توختام بىكار قىلىنغان كۈنگىچە ئېلىشقا تېگىشلىك قىسمىنى تۇتۇپ قالغاندىن كېيىن، سۇغۇرتىلانغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

55-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ سۇغۇرتا قىممىتىنى پۈتۈشكەن ھەمدە توختامغا ئېنىق يېزىلغان بولسا، سۇغۇرتا نىشانىدا زىيان كۆرۈلسە، پۈتۈشكەن سۇغۇرتا قىممىتى تۆلەم ھېسابلاش ئۆلچىمى قىلىنىدۇ.

سۇغۇرتىچى بىلەن سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ سۇغۇرتا قىممىتىنى پۈتۈشمىگەن بولسا، سۇغۇرتا نىشانى زىيانغا ئۇچرىغاندا، سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەن چاغدىكى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ ئەمەلىي قىممىتى تۆلەم ھېسابلاش ئۆلچىمى قىلىنىدۇ.

سۇغۇرتا سوممىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.
سۇغۇرتا قىممىتىدىن ئېشىپ كەتكەن قىسمىنىڭ ئېشىپ كەتكەن قىسمى ئىناۋەتسىز بولسا، سۇغۇرتىچى مۇناسىپ سۇغۇرتا ھەققىنى قايتۇرۇشى كېرەك.

سۇغۇرتا سوممىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن تۆۋەن بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا سوممىسى بىلەن سۇغۇرتا قىممىتىنىڭ نىسبىتى بويىچە سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ، توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

56-ماددا تەكرار سۇغۇرتا بويىچە سۇغۇرتىلىغۇچى تەكرار سۇغۇرتىغا ئالاقىدار ئەھۋاللارنى سۇغۇرتىچىلارغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

تەكرار سۇغۇرتىلانغان سۇغۇرتىچىلار تۆلىگەن سۇغۇرتا پۇلىنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ.
توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ھەرقايسى سۇغۇرتىچىلار سۇغۇرتا سوممىسى بىلەن سۇغۇرتا سوممىسىنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسىنىڭ نىسبىتى بويىچە سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

تەكرار سۇغۇرتىلانغان سۇغۇرتىلىغۇچى سۇغۇرتا سوممىسىنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن ئاشقان قىسمى ھەققىدە سۇغۇرتىلىغۇچىلاردىن سۇغۇرتا ھەققىنى نىسبەت بويىچە قايتۇرۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

تەكرار سۇغۇرتا سۇغۇرتىلىغۇچى ئوخشاش بىر سۇغۇرتا نىشانى، ئوخشاش بىر سۇغۇرتا مەنپەئىتى، ئوخشاش بىر بىخەتەرلىك ھادىسىسىگە قارىتا ئايرىم-ئايرىم ھالدا ئىككىدىن ئارتۇق سۇغۇرتىچى بىلەن سۇغۇرتا توختامى تۈزگەن ھەمدە سۇغۇرتا سوممىسىنىڭ ئومۇمىي يىغىندىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن ئېشىپ كەتكەن سۇغۇرتىنى كۆرسىتىدۇ.

57-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندە، قەرزدار پۈتۈن كۈچى بىلەن زۆرۈر تەدبىر قوللىنىپ، زىياننىڭ ئالدىنى ئېلىشى ياكى ئۇنى ئازايتىشى كېرەك.

سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، قەرزدار سۇغۇرتا نىشانىدىكى زىياننىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى ئۇنى ئازايتىش ئۈچۈن چىقىم قىلغان زۆرۈر، مۇۋاپىق خىراجەتنى سۇغۇرتىچى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
سۇغۇرتىچى ئۈستىگە ئالغان خىراجەت سوممىسى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ زىيان تۆلەم سوممىسىدىن سىرت ئايرىم ھېسابلىنىدۇ، ئەڭ يۇقىرى بولغاندا سۇغۇرتا سوممىسىنىڭ سوممىسىدىن ئېشىپ كەتمەيدۇ.

58-ماددا سۇغۇرتا نىشانىدا قىسمەن زىيان كۆرۈلسە، سۇغۇرتىچى تۆلەم بەرگەن كۈندىن باشلاپ 30 كۈن ئىچىدە توختامنى بىكار قىلسا بولىدۇ؛
سۇغۇرتىچى توختامنى ئايرىم پۈتۈشكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، توختامنى بىكار قىلسىمۇ بولىدۇ، لېكىن 15 كۈن بۇرۇن سۇغۇرتىلانغۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

توختام بىكار قىلىنسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا نىشانىنىڭ زىيانغا ئۇچرىمىغان قىسمىدىكى سۇغۇرتا ھەققىنى توختامدا پۈتۈشكىنى بويىچە سۇغۇرتا جاۋابكارلىقى باشلانغان كۈندىن باشلاپ توختام بىكار قىلىنغان كۈنگىچە ئېلىشقا تېگىشلىك قىسمىنى تۇتۇپ قالغاندىن كېيىن، سۇغۇرتىلانغۇچىغا قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

59-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، سۇغۇرتىچى بارلىق سۇغۇرتا سوممىسىنى تۆلىگەن ھەمدە سۇغۇرتا سوممىسى سۇغۇرتا قىممىتىگە تەڭ بولسا، زىيانغا ئۇچراش سۇغۇرتا نىشانىنىڭ بارلىق ھوقۇقى سۇغۇرتىچىغا مەنسۇپ بولىدۇ؛
سۇغۇرتا سوممىسى سۇغۇرتا قىممىتىدىن تۆۋەن بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا سوممىسى بىلەن سۇغۇرتا قىممىتىنىڭ نىسبىتى بويىچە زىيانغا ئۇچرىغان سۇغۇرتا نىشانىنىڭ قىسمەن ھوقۇقىغا ئېرىشىدۇ.

60-ماددا ئۈچىنچى تەرەپنىڭ سۇغۇرتا نىشانىغا بولغان زىيىنى سەۋەبىدىن سۇغۇرتا ھادىسىسى كېلىپ چىققان بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىغا سۇغۇرتا پۇلى تۆلىگەن كۈندىن باشلاپ، تۆلەم سوممىسى دائىرىسىدە سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئۈچىنچى تەرەپتىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى ۋاكالىتەن يۈرگۈزىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، قەرزدار 3-تەرەپتىن زىيان تۆلىمىگە ئېرىشكەن بولسا، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلىنى تۆلىگەندە، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ 3-تەرەپتىن ئالغان تۆلەم سوممىسىنى مۇناسىپ تۇتۇپ قالسا بولىدۇ.

سۇغۇرتىچى مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئورۇن بېسىپ تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزسە، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ تۆلەم ئالمىغان قىسمىنىڭ ئۈچىنچى تەرەپتىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىغا تەسىر يەتمەيدۇ.

61-ماددا سۇغۇرتا ھادىسىسى يۈز بەرگەندىن كېيىن، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلى تۆلەشتىن بۇرۇن، قەرزدار ئۈچىنچى تەرەپتىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىدىن ۋاز كەچسە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا پۇلىنى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىغا سۇغۇرتا پۇلى تۆلىگەندىن كېيىن، قەرزدار سۇغۇرتىچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، ئۈچىنچى تەرەپتىن تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىدىن ۋاز كەچسە، بۇ ھەرىكەت ئىناۋەتسىز.

قەرزدار قەستەنلىك ياكى زور سەۋەنلىك تۈپەيلىدىن، سۇغۇرتىچى ئورۇن بېسىپ تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزەلمىسە، سۇغۇرتىچى مۇناسىپ سۇغۇرتا پۇلىنى تۇتۇپ قالسا ياكى قايتۇرۇشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

62-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئائىلە ئەزالىرى ياكى ئۇنىڭ تەركىبىدىكى خادىملاردىن مۇشۇ قانۇننىڭ 60-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن سۇغۇرتا ھادىسىسىنى قەستەن كەلتۈرۈپ چىقارغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ئائىلە ئەزالىرى ياكى ئۇلارنىڭ تەركىبىدىكى خادىملاردىن ئورۇن بېسىپ تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزسە بولمايدۇ.

63-ماددا سۇغۇرتىچى ئۈچىنچى تەرەپكە ئورۇن بېسىپ تۆلەم تەلەپ قىلىش ھوقۇقىنى يۈرگۈزگەندە، قەرزدار سۇغۇرتىچىغا زۆرۈر ھۆججەت ۋە بىلگەن ئالاقىدار ئەھۋاللارنى تەمىنلىشى كېرەك.

64-ماددا سۇغۇرتىچى، سۇغۇرتىلانغۇچىلار سۇغۇرتا ھادىسىسىنىڭ خاراكتېرى، سەۋەبى ۋە سۇغۇرتا نىشانىنىڭ زىيان دەرىجىسىنى ئېنىقلاش ۋە بېكىتىش ئۈچۈن چىقىم قىلغان زۆرۈر، مۇۋاپىق خىراجەتنى سۇغۇرتىچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

65-ماددا سۇغۇرتىچى جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىدىكى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئۈچىنچى تەرەپكە سالغان زىيىنىنى قانۇندىكى بەلگىلىمە ياكى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە، شۇ ئۈچىنچى تەرەپكە سۇغۇرتا پۇلى بىۋاسىتە تۆلىسە بولىدۇ.

جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىدىكى سۇغۇرتىلانغۇچىلار 3-تەرەپكە زىيان سالغاندا، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ 3-تەرەپكە ئۈستىگە ئالىدىغان تۆلەم جاۋابكارلىقى بېكىتىلگەن بولسا، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن، سۇغۇرتىچى شۇ 3-تەرەپكە بىۋاسىتە سۇغۇرتا پۇلى تۆلىشى كېرەك.
قەرزدار ئىلتىماس قىلىشتا سۇسلۇق قىلسا، ئۈچىنچى تەرەپ ئۆزىنىڭ ئېرىشىشكە تېگىشلىك تۆلەم قىسمى توغرىسىدا سۇغۇرتىچىدىن سۇغۇرتا پۇلى تۆلەشنى بىۋاسىتە تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىدىكى قەرزدار 3-تەرەپكە زىيان سالغاندا، قەرزدار شۇ 3-تەرەپكە تۆلەم بەرمىسە، سۇغۇرتىچى سۇغۇرتىلانغۇچىغا سۇغۇرتا پۇلى تۆلىسە بولمايدۇ.

جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ ئۈچىنچى تەرەپ ئالدىدا قانۇن بويىچە ئۈستىگە ئېلىشقا تېگىشلىك تۆلەم جاۋابكارلىقىنى سۇغۇرتا نىشانى قىلغان سۇغۇرتىنى كۆرسىتىدۇ.

66-ماددا جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىدىكى قەرزدار ئۈچىنچى تەرەپكە زىيان سالغان سۇغۇرتا ھادىسىسى تۇغدۇرغانلىقى ئۈچۈن كېسىم ياكى دەۋا قىلىنغان بولسا، قەرزدار تۆلىگەن كېسىم ياكى دەۋا ھەققى شۇنىڭدەك باشقا زۆرۈر، مۇۋاپىق خىراجەتلەرنى توختامدا ئايرىم پۈتۈشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا، سۇغۇرتىچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

3-باب سۇغۇرتا شىركىتى

67-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى قۇرۇشتا، گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىش كېرەك.

گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ قۇرۇش ئىلتىماسىنى تەكشۈرگەندە، سۇغۇرتا كەسپىنىڭ تەرەققىياتى ۋە ئادىل رىقابەت ئېھتىياجىنى ئويلىشىشى كېرەك.

68-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى قۇرۇشتا تۆۋەندىكى شەرتلەرنى ھازىرلاش كېرەك :

( 1 ) ئاساسلىق پايچىكلار سىجىل پايدا ئېلىش ئىقتىدارىغا ئىگە، ئىناۋىتى ياخشى، يېقىنقى ئۈچ يىل ئىچىدە قانۇن-بەلگىلىمىگە خىلاپ ئېغىر خاتىرىسى يوق، ساپ مۈلكى خەلق پۇلىدىن 200 مىليون يۈەندىن تۆۋەن ئەمەس؛

( 2 ) مۇشۇ قانۇن ۋە «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ شىركەت قانۇنى»دىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن نىزامنامىسى بولۇش؛

( 3 ) مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتال بولۇش؛

( 4 ) ۋەزىپە ئۆتىگەن كەسپىي بىلىم ۋە كەسپىي خىزمەت تەجرىبىسىنى ھازىرلىغان مۇدىر، نازارەتچىلىك ۋە يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىم بولۇش؛

( 5 ) مۇكەممەل تەشكىلىي ئاپپاراتى ۋە باشقۇرۇش تۈزۈمى بولۇش؛

( 6 ) تەلەپكە ئۇيغۇن تىجارەت سورۇنى ۋە تىجارەت كەسپىگە مۇناسىۋەتلىك باشقا ئەسلىھەلىرى بولۇش؛

( 7 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا شەرتلەر.

69-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى قۇرۇشتا، رويخەتكە ئالدۇرۇلغان كاپىتالنىڭ ئەڭ تۆۋەن چېكى 200 مىليون يۈەن خەلق پۇلى بولىدۇ.

گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ كەسىپ دائىرىسى، تىجارەت كۆلىمىگە ئاساسەن، رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتالنىڭ ئەڭ تۆۋەن چېكىنى تەڭشىسە بولىدۇ، لېكىن مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن چەكتىن تۆۋەن بولسا بولمايدۇ.

سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ رويخەتكە ئالدۇرغان كاپىتالى چوقۇم ئەمەلىي تاپشۇرۇلغان پۇل كاپىتالى بولۇشى كېرەك.

70-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى قۇرۇشنى ئىلتىماس قىلىشتا، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا يازما ئىلتىماس سۇنۇش ھەمدە تۆۋەندىكى ماتېرىياللارنى تاپشۇرۇش كېرەك :

( 1 ) قۇرۇش ئىلتىماسىدا، ئىلتىماسقا قۇرۇلماقچى بولغان سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ نامى، رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتال، كەسىپ دائىرىسى قاتارلىقلار ئېنىق يېزىلىشى كېرەك؛

( 2 ) مۇمكىنچىلىك تەتقىقات دوكلاتى؛

( 3 ) قۇرۇشقا تەييارلىق كۆرۈش لايىھەسى؛

( 4 ) مەبلەغ سالغۇچىنىڭ تىجارەت كىنىشكىسى ياكى باشقا ئارقا كۆرۈنۈش ماتېرىياللىرى، بوغالتىرلىق ئورنى ئىقتىسادىي تەپتىش قىلغان ئۆتكەن بىر يىللىق مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى؛

( 5 ) مەبلەغ سالغۇچى ئېتىراپ قىلغان تەييارلىق گۇرۇپپىسىنىڭ مەسئۇلى ۋە تەيىنلىنىدىغان باش مۇدىر، دىرېكتورلار ئىسىملىكى ۋە ئۆزىنىڭ ئېتىراپ قىلىش ئىسپاتى؛

( 6 ) گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا ماتېرىياللار.

71-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇغۇرتا شىركىتى قۇرۇش ئىلتىماسىنى تەكشۈرۈپ، قوبۇل قىلغان كۈندىن باشلاپ 6 ئاي ئىچىدە قۇرۇشقا تەييارلىق كۆرۈشنى تەستىقلاش ياكى تەستىقلىماسلىق توغرىسىدا قارار چىقىرىشى ھەمدە ئىلتىماس قىلغۇچىغا يازما ئۇقتۇرۇش قىلىشى كېرەك.
قارار تەستىقلانمىسا، سەۋەبىنى يازما چۈشەندۈرۈش كېرەك.

72-ماددا ئىلتىماس قىلغۇچى قۇرۇلۇشقا تەييارلىق كۆرۈشنى تەستىقلاش ئۇقتۇرۇشىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ بىر يىل ئىچىدە قۇرۇلۇشقا تەييارلىق كۆرۈش خىزمىتىنى تاماملىشى كېرەك؛
قۇرۇلۇشقا تەييارلىق كۆرۈش مەزگىلىدە سۇغۇرتا تىجارىتى پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشقا بولمايدۇ.

73-ماددا قۇرۇشقا تەييارلىق كۆرۈش خىزمىتى تاماملانغاندىن كېيىن، ئىلتىماس قىلغۇچى مۇشۇ قانۇننىڭ 68-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن قۇرۇش شەرتىنى ھازىرلىسا، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا تىجارەت باشلاش ئىلتىماسى سۇنسا بولىدۇ.

گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تىجارەت باشلاش ئىلتىماسىنى قوبۇل قىلغان كۈندىن باشلاپ 60 كۈن ئىچىدە تىجارەت باشلاشنى تەستىقلاش ياكى تەستىقلىماسلىق توغرىسىدا قارار چىقىرىشى كېرەك.
تەستىقلاشنى قارار قىلسا، تىجارەت سۇغۇرتا كەسپى ئىجازەتنامىسى بېرىلىدۇ؛
قارار تەستىقلانمىسا، ئىلتىماس قىلغۇچىغا يازما ئۇقتۇرۇش قىلىش ھەمدە سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈش كېرەك.

74-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى چېگراسى ئىچىدە تارماق ئاپپارات قۇرۇشتا، سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى كېرەك.

سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ تارماق ئاپپاراتلىرىنىڭ قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتى بولمايدۇ، ئۇنىڭ ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى سۇغۇرتا شىركىتى ئۈستىگە ئالىدۇ.

75-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى تارماق ئاپپارات قۇرۇشنى ئىلتىماس قىلىشتا، سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا يازما ئىلتىماس سۇنۇشى ھەمدە تۆۋەندىكى ماتېرىياللارنى تاپشۇرۇشى كېرەك :

( 1 ) ئىلتىماس قەغىزى تەسىس قىلىش؛

( 2 ) ئاپپاراتنىڭ ئۈچ يىللىق كەسىپ تەرەققىيات يىرىك پىلانى ۋە بازار تەھلىل ماتېرىيالى تەسىس قىلىش؛

( 3 ) يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىمنىڭ قىسقىچە تەرجىمىھالى ۋە ئالاقىدار ئىسپات ماتېرىياللىرى؛

( 4 ) گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا ماتېرىياللار.

76-ماددا سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ تارماق ئاپپارات قۇرۇش ئىلتىماسىنى تەكشۈرۈشى، قوبۇل قىلغان كۈندىن باشلاپ 60 كۈن ئىچىدە تەستىقلاش ياكى تەستىقلىماسلىق توغرىسىدا قارار چىقىرىشى كېرەك.
تەستىقلاشنى قارار قىلغاندا، تارماق ئاپپاراتلارنىڭ تىجارەت سۇغۇرتا كەسپى ئىجازەتنامىسى بېرىلىدۇ؛
قارار تەستىقلانمىسا، ئىلتىماس قىلغۇچىغا يازما ئۇقتۇرۇش قىلىش ھەمدە سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈش كېرەك.

77-ماددا تەستىقلىنىپ قۇرۇلغان سۇغۇرتا شىركىتى ۋە ئۇنىڭ تارماق ئاپپاراتلىرى سۇغۇرتا كەسپى تىجارىتى ئىجازەتنامىسىگە ئاساسەن سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش ئورگىنىغا تىزىملىتىپ، تىجارەت كىنىشكىسى ئالىدۇ.

78-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى ۋە ئۇنىڭ تارماق ئاپپاراتلىرى تىجارەت سۇغۇرتا كەسپى ئىجازەتنامىسىگە ئېرىشكەن كۈندىن باشلاپ ئالتە ئاي ئىچىدە، يولسىز سەۋەبلەر بىلەن سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش ئورگىنىغا تىزىملاتمىسا، ئۇنىڭ تىجارەت سۇغۇرتا كەسپى ئىجازەتنامىسى كۈچتىن قالىدۇ.

79-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ چېگرا سىرتىدا تارماق شىركەت، تارماق ئاپپارات قۇرۇشتا، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى كېرەك.

80-ماددا چەت ئەل سۇغۇرتا ئاپپاراتلىرى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى چېگراسى ئىچىدە ۋاكالەت ئاپپاراتى قۇرۇشتا، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى كېرەك.
ۋەكىل ئاپپاراتلارنىڭ سۇغۇرتا تىجارىتى بىلەن شۇغۇللىنىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

81-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى ۋە يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىلىرى ئەخلاقلىق بولۇشى، سۇغۇرتىغا ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارنى پىششىق بىلىشى، مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشتا زۆرۈر بولغان ئىگىلىك باشقۇرۇش ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇشى ھەمدە ۋەزىپىگە تەيىنلىنىشتىن بۇرۇن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەستىقلىغان ۋەزىپە ئۆتەش سالاھىيىتىگە ئېرىشىشى كېرەك.

سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملىرىنىڭ دائىرىسىنى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەيدۇ.

82-ماددا «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ شىركەت قانۇنى»نىڭ 146-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋاللار ياكى تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى بولسا، سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىسى بولسا بولمايدۇ :

( 1 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى ياكى ئىنتىزامغا خىلاپ قىلمىشى تۈپەيلىدىن پۇل مۇئامىلىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەرىپىدىن ۋەزىپە ئۆتەش سالاھىيىتى بىكار قىلىنغان پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملىرىنىڭ ۋەزىپە ئۆتەش سالاھىيىتى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان كۈندىن باشلاپ بەش يىلدىن ئاشمىغانلار؛

( 2 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىش ياكى ئىنتىزامغا خىلاپ قىلمىش تۈپەيلىدىن كەسىپكارلىق سالاھىيىتى بىكار قىلىنغان ئادۋوكات، رويخەتكە ئېلىنغان بوغالتىر ياكى مۈلۈك باھالاش ئاپپاراتى، دەلىللەش ئاپپاراتى قاتارلىق ئاپپاراتلارنىڭ كەسپىي خادىملىرىنىڭ كەسىپكارلىق سالاھىيىتى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان كۈندىن باشلاپ بەش يىلدىن ئاشمىغانلىرى.

83-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملىرىدىن شىركەت ۋەزىپىسىنى ئىجرا قىلغاندا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ياكى شىركەت نىزامنامىسىدىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، شىركەتكە زىيان سالغانلىرى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

84-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىدە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى كېرەك :

( 1 ) نامىنى ئۆزگەرتىش؛

( 2 ) رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتالنى ئۆزگەرتىش؛

( 3 ) شىركەت ياكى تارماق ئاپپاراتنىڭ تىجارەت ئورنىنى ئۆزگەرتىش؛

( 4 ) تارماق ئاپپاراتنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش؛

( 5 ) شىركەتنى ئايرىش ياكى قوشۇۋېتىش؛

( 6 ) شىركەت نىزامنامىسىگە تۈزىتىش كىرگۈزۈش؛

( 7 ) چىقارغان مەبلىغى چەكلىك مەسئۇلىيەت شىركىتى كاپىتال ئومۇمىي سوممىسىنىڭ ％ 5 تىن كۆپرەكىنى ئىگىلەيدىغان پايچىكلارنى ئۆزگەرتىش ياكى پاي چەكلىك شىركىتى پېيىنىڭ ％ 5 تىن كۆپرەكىنى ئۆزگەرتىش؛

( 8 ) گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا ئەھۋاللار.

85-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى كەسپىي خادىملارنى تەكلىپ قىلىپ ئىشلىتىپ، ئىنچىكە ھېسابلاپ دوكلات قىلىش تۈزۈمى ۋە بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن دوكلات قىلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىشى كېرەك.

86-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، ئالاقىدار دوكلات، مەلۇمات جەدۋىلى، ھۆججەت ۋە ماتېرىياللارنى يوللىشى كېرەك.

سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ تۆلەم ئىقتىدارى دوكلاتى، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى، ئىنچىكە ھېسابلاش دوكلاتى، بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن دوكلات ۋە باشقا ئالاقىدار دوكلات، مەلۇمات جەدۋىلى، ھۆججەت ۋە ماتېرىياللار سۇغۇرتا كەسپى ئىشلىرىنى ئەينەن خاتىرىلىشى كېرەك، ساختا خاتىرە، ئازدۇرۇش خاراكتېرلىك بايان ۋە زور دەرىجىدە چۈشۈرۈپ قويۇشقا بولمايدۇ.

87-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە كەسپىي تىجارەت پائالىيىتىنىڭ مۇكەممەل ھېسابات دەپتىرى، دەسلەپكى دوكۇمېنتى ۋە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى ئوبدان ساقلىشى كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ھېساب دەپتىرى، ئەسلىي دوكۇمېنت ۋە ئالاقىدار ماتېرىياللارنى ساقلاش مۇددىتى سۇغۇرتا توختامى ئاخىرلاشقان كۈندىن باشلاپ ھېسابلىنىدۇ، سۇغۇرتا مۇددىتى بىر يىلدىن تۆۋەن بولسا بەش يىلدىن كەم بولماسلىقى، سۇغۇرتا مۇددىتى 1 يىلدىن ئېشىپ كەتسە 10 يىلدىن كەم بولماسلىقى كېرەك.

88-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى بوغالتىرلىق ئورنى، مۈلۈك باھالاش ئاپپاراتى، مەبلەغ-ئىناۋەت دەرىجىسىنى باھالاش ئاپپاراتى قاتارلىق ۋاسىتىچى مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرىنى تەكلىپ قىلغان ياكى بوشاتقاندا، سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا دوكلات قىلىشى كېرەك؛
بوغالتىرلىق ئورنى، مۈلۈك باھالاش ئاپپاراتى، مەبلەغ-ئىناۋەت دەرىجىسىنى باھالاش ئاپپاراتى قاتارلىق ۋاسىتىچى مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرىنى بوشىتىشتا، سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈشى كېرەك.

89-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى بۆلۈنۈش، قوشۇلۇش سەۋەبىدىن تارقىتىۋېتىشكە توغرا كەلسە ياكى پايچىكلار يىغىنى، پايچىكلار يىغىنى تارقىتىۋېتىشنى قارار قىلسا ياكى شىركەت نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن تارقىتىۋېتىش سەۋەبى كۆرۈلسە، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەستىقلىغاندىن كېيىن تارقىتىۋېتىلىدۇ.

ئۆمۈر سۇغۇرتىسى كەسپىنى باشقۇرىدىغان سۇغۇرتا شىركىتىنى ئايرىۋېتىشكە، قوشۇۋېتىشكە ياكى قانۇن بويىچە ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا بولمايدۇ.

سۇغۇرتا شىركىتى تارقىتىۋېتىلگەندە، قانۇن بويىچە ھېسابات ئېنىقلاش گۇرۇپپىسى قۇرۇپ، ھېسابات ئېنىقلاش كېرەك.

90-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىدە «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ كارخانا ۋەيرانچىلىقى قانۇنى»نىڭ 2-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋال كۆرۈلسە، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، سۇغۇرتا شىركىتى ياكى ئۇنىڭ ھەقدارى خەلق سوت مەھكىمىسىگە قايتا تەرتىپكە سېلىش، يارىشىش ياكى ۋەيرانچىلىق ھېساباتىنى ئېنىقلاشنى قانۇن بويىچە ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ؛
گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى خەلق سوت مەھكىمىسىگە شۇ سۇغۇرتا شىركىتىنى قايتا تەرتىپكە سېلىش ياكى ۋەيرانچىلىق ھېساباتىنى ئېنىقلاشنى قانۇن بويىچە ئىلتىماس قىلسىمۇ بولىدۇ.

91-ماددا ۋەيران بولغان مال-مۈلۈك ۋەيران بولۇش خىراجىتى ۋە ئورتاق پايدا قەرزىنى ئاۋۋال ئۈزگەندىن كېيىن، تۆۋەندىكى تەرتىپ بويىچە تۆلىنىدۇ :

( 1 ) ئىشچى-خىزمەتچىلەرنىڭ قەرز قالغان مائاشى ۋە داۋالىنىش، مېيىپلىك ياردەم پۇلى، نەپىقە پۇلى، قەرز بولغان ئىشچى-خىزمەتچىلەرنىڭ شەخسىي ھېساباتىغا كىرگۈزۈشكە تېگىشلىك ئاساسىي كۈتۈنۈش سۇغۇرتىسى، ئاساسىي داۋالىنىش سۇغۇرتىسى خىراجىتى، شۇنىڭدەك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئىشچى-خىزمەتچىلەرگە بېرىش تولۇقلىما پۇلى بېرىش بەلگىلەنگەن بولسا؛

( 2 ) سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش؛

( 3 ) سۇغۇرتا شىركىتى نېسى قالدۇرغان باج پۇلى ( 1 ) تۈرلۈك بەلگىلىمىدىن باشقا ئىجتىمائىي سۇغۇرتا خىراجىتى ۋە قەرز قالغان باج پۇلى؛

( 4 ) ئادەتتىكى ۋەيران بولۇش تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققان ھەقدارلىق.

ۋەيران بولغان مال-مۈلۈك ئوخشاش تەرتىپ بويىچە ئۈزۈش تەلىپىنى ئۈزۈشكە يەتمىسە، نىسبەت بويىچە تەقسىم قىلىنىدۇ.

ۋەيران بولۇش سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى ۋە يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىلىرىنىڭ مائاشى شۇ شىركەتتىكى ئىشچى-خىزمەتچىلەرنىڭ ئوتتۇرىچە مائاشى بويىچە ھېسابلىنىدۇ.

92-ماددا ئۆمۈر سۇغۇرتىسى كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان سۇغۇرتا شىركىتى قانۇن بويىچە بىكار قىلىنغان ياكى قانۇن بويىچە ۋەيران بولغانلىقى جاكارلانغان بولسا، ئۇنىڭ قولىدىكى ئۆمۈر سۇغۇرتىسى توختامى ۋە جاۋابكارلىق تەييارلىق فوندى ئۆمۈر سۇغۇرتىسى كەسپى بار باشقا سۇغۇرتا شىركىتىگە ئۆتۈنۈپ بېرىلىشى شەرت؛
باشقا سۇغۇرتا شىركەتلىرى بىلەن ئۆتۈنۈپ بېرىش كېلىشىمى ھاسىل قىلغىلى بولمىسا، گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۆمۈر سۇغۇرتىسى كەسپىنى يولغا قويغان سۇغۇرتا شىركىتى ئۆتۈنۈپ بېرىشنى قوبۇل قىلىدۇ.

ئۆتۈنۈشتىن بۇرۇنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئۆمۈر سۇغۇرتىسى توختامى ۋە جاۋابكارلىق تەييارلىق فوندىنى قوبۇل قىلىشنى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەپ بەرگەن بولسا، قەرزدار ۋە مەنپەئەتلەنگۈچىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش كېرەك.

93-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى كەسپىي پائالىيىتىنى قانۇن بويىچە ئاخىرلاشتۇرۇشتا، سۇغۇرتا كەسپى تىجارەت ئىجازەتنامىسىنى رويخەتتىن ئۆچۈرۈشى كېرەك.

94-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ بۇ قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ شىركەت قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

4-باب سۇغۇرتا تىجارەت قائىدىسى

95-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ كەسىپ دائىرىسى :

( 1 ) جىسمانىي سۇغۇرتا كەسپى ئۆمۈر سۇغۇرتىسى، ساغلاملىق سۇغۇرتىسى، كۈتۈلمىگەن زەخىم سۇغۇرتىسى قاتارلىق سۇغۇرتا كەسىپلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ؛

( 2 ) مال-مۈلۈك سۇغۇرتىسى كەسپى مال-مۈلۈك زىيىنى سۇغۇرتىسى، جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسى، ئىناۋەت سۇغۇرتىسى، كاپالەت سۇغۇرتىسى قاتارلىق سۇغۇرتا كەسىپلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ؛

( 3 ) گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەستىقلىغان سۇغۇرتىغا مۇناسىۋەتلىك باشقا كەسىپلەر.

سۇغۇرتىچى جىسمانىي سۇغۇرتا كەسپى ۋە مال-مۈلۈك سۇغۇرتا كەسپىنى قوشۇمچە قىلسا بولمايدۇ.
لېكىن، مال-مۈلۈك سۇغۇرتىسى كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان سۇغۇرتا شىركىتى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقى بىلەن، قىسقا مۇددەتلىك ساغلاملىق سۇغۇرتىسى كەسپى ۋە كۈتۈلمىگەن زەخىم سۇغۇرتا كەسپى بىلەن شۇغۇللانسا بولىدۇ.

سۇغۇرتا شىركىتى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە تەستىقلىغان كەسىپ دائىرىسىدە سۇغۇرتا تىجارىتى پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشى كېرەك.

96-ماددا گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقلىشى بىلەن، سۇغۇرتا شىركىتى مۇشۇ قانۇننىڭ 95-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن سۇغۇرتا كەسپىنىڭ تۆۋەندىكى قايتا سۇغۇرتا كەسپى بىلەن شۇغۇللانسا بولىدۇ :

( 1 ) ئايرىپ چىقىرىش سۇغۇرتىسى؛

( 2 ) بۆلۈپ سۇغۇرتىلىتىش.

97-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتال ئومۇمىي سوممىسىنىڭ ％ 20 ى بويىچە كاپالەت پۇلى ئېلىپ، گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى بېكىتكەن بانكىغا قويۇشى كېرەك، شىركەت ھېسابات ئېنىقلىغاندا قەرزنى ئۈزۈشكە ئىشلەتكەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.

98-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش، تۆلەم ئىقتىدارىغا كاپالەتلىك قىلىش پىرىنسىپىغا ئاساسەن، تۈرلۈك جاۋابكارلىق تەييارلىق فوندىنى ئېلىشى كېرەك.

سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ جاۋابكارلىق تەييارلىق فوندىنى ئېلىش ۋە ئاغدۇرۇشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىدۇ.

99-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى قانۇن بويىچە جامائەت فوندى ئېلىشى كېرەك.

100-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى سۇغۇرتا كاپالەت فوندى تاپشۇرۇشى كېرەك.

سۇغۇرتا كاپالەت فوندىنى مەركەزلەشتۈرۈپ باشقۇرۇش ھەمدە تۆۋەندىكى ئەھۋالدا بىرتۇتاش ئىشلىتىش كېرەك :

( 1 ) سۇغۇرتا شىركىتى بىكار قىلىنغاندا ياكى ۋەيران بولغانلىقى جاكارلانغاندا، سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىگە قۇتقۇزۇش ياردىمى بېرىش؛

( 2 ) سۇغۇرتا شىركىتى بىكار قىلىنغان ياكى ۋەيران بولغانلىقى جاكارلانغاندا، قانۇن بويىچە ئۆزىنىڭ ئۆمۈر سۇغۇرتىسى توختامىنى قوبۇل قىلغان سۇغۇرتا شىركىتىگە قۇتقۇزۇش پۇلى بېرىش؛

( 3 ) گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن باشقا ئەھۋاللار.

سۇغۇرتا كاپالەت فوندىنى توپلاش، باشقۇرۇش ۋە ئىشلىتىشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن چىقىرىدۇ.

101-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى كەسىپ كۆلىمى ۋە خەۋپ-خەتەر دەرىجىسىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان ئەڭ تۆۋەن تۆلەم ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇشى كېرەك.
سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ ئېتىراپ قىلغان مۈلكىدىن ئېتىراپ قىلىنغان قەرزنى چىقىرىۋېتىشتىكى پەرق سوممىسى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن سوممىدىن تۆۋەن بولسا بولمايدۇ؛
بەلگىلەنگەن ساندىن تۆۋەن بولغاندا، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەلىپى بويىچە مۇناسىپ تەدبىر قوللىنىپ بەلگىلەنگەن سانغا يەتكۈزۈش كېرەك.

102-ماددا مال-مۈلۈك سۇغۇرتىسى كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ شۇ يىللىق ئۆزى ئېلىپ قالغان سۇغۇرتا ھەققى ئەمەلىي كاپىتال بىلەن جامائەت فوندى يىغىندىسىنىڭ تۆت ھەسسىسىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

103-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ ھەر بىر خەتەرلىك ئورۇن، يەنى بىر قېتىملىق سۇغۇرتا ھادىسىسىدە كېلىپ چىقىش ئېھتىمالى بولغان ئەڭ چوڭ زىيان دائىرىسىدە ئۈستىگە ئالىدىغان مەسئۇلىيىتى ئەمەلىي كاپىتال بىلەن جامائەت فوندى يىغىندىسىنىڭ ％ 10 ىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك؛
ئېشىپ كەتكەن قىسمىنى قايتا سۇغۇرتىلىتىش كېرەك.

سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ خەتەرلىك ئورۇنلارنى ئايرىشى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

104-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ خەتەرلىك ئورۇنلارنى ئايرىش ئۇسۇلى ۋە زور ئاپەت خەۋپ-خەتىرىنى ئورۇنلاشتۇرۇش لايىھەسىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەنگە ئالدۇرۇش كېرەك.

105-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە قايتا سۇغۇرتا بېجىرىشى ھەمدە قايتا سۇغۇرتا قوبۇل قىلغۇچىنى ئېھتىياتچانلىق بىلەن تاللىشى كېرەك.

106-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى مەبلەغنى پۇختا ئىشلىتىشى، بىخەتەرلىك پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى كېرەك.

سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ مەبلىغىنى ئىشلىتىش تۆۋەندىكى شەكىللەر بىلەنلا چەكلىنىدۇ :

( 1 ) بانكىدا ئامانەت قويۇش؛

( 2 ) زايوم، پاي چېكى، ئاكسىيە سېلىنما فوندى ئۈلۈشى قاتارلىق باھالىق ئاكسىيەلەرنى ئېلىپ-سېتىش؛

( 3 ) كۆچمەس مۈلۈككە مەبلەغ سېلىش؛

( 4 ) گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن مەبلەغنى ئىشلىتىدىغان باشقا شەكىللەر.

سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ مەبلەغنى ئىشلىتىشتىكى كونكرېت باشقۇرۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئالدىنقى ئىككى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۈزىدۇ.

107-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ گوۋۇيۈەن ئاكسىيە نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بىلەن بىرلىكتە تەستىقلىشى بىلەن، سۇغۇرتا شىركىتى سۇغۇرتا مۈلكىنى باشقۇرۇش شىركىتى قۇرسا بولىدۇ.

سۇغۇرتا مۈلكىنى باشقۇرۇش شىركىتى ئاكسىيەگە مەبلەغ سېلىش ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانغاندا، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئاكسىيە قانۇنى»قاتارلىق قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەرگە رىئايە قىلىشى كېرەك.

سۇغۇرتا مۈلكىنى باشقۇرۇش شىركىتىنى باشقۇرۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

108-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، باغلىنىشلىق سودىنى باشقۇرۇش ۋە ئۇچۇر ئاشكارىلاش تۈزۈمىنى ئورنىتىشى كېرەك.

109-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ پاي كونترول قىلغان پايچىكى، ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىسى، مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملىرى باغلىنىشلىق سودىدىن پايدىلىنىپ شىركەتنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان سالسا بولمايدۇ.

110-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتى، خەۋپ-خەتەرنى باشقۇرۇش ئەھۋالى، سۇغۇرتا مەھسۇلاتلىرىنىڭ تىجارەت ئەھۋالى قاتارلىق مۇھىم، زور ئىشلارنى ھەقىقىي، توغرا، تولۇق ئاشكارىلىشى كېرەك.

111-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىدىكى سۇغۇرتا ساتقۇچى خادىملارنىڭ پەزىلىتى ياخشى بولۇشى، سۇغۇرتا سېتىشتا كەسپىي ئىقتىدارغا ئىگە بولۇشى كېرەك.
سۇغۇرتا ساتقۇچىلارنىڭ ھەرىكەت قائىدىسى ۋە باشقۇرۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەيدۇ.

112-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىرىنى تىزىملاپ باشقۇرۇش تۈزۈمىنى ئورنىتىشى، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىرىنى تەربىيەلەش ۋە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسىنى سەمىمىيەت مەجبۇرىيىتىگە خىلاپ ھەرىكەتتە بولۇشقا كۈشكۈرتسە، يېتەكلىسە بولمايدۇ.

113-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى ۋە ئۇنىڭ تارماق ئاپپاراتلىرى قانۇن بويىچە سۇغۇرتا كەسپى ئىجازەتنامىسى ئىشلىتىشى كېرەك، سۇغۇرتا كەسپى ئىجازەتنامىسىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە، ئىجارىگە بېرىشكە، ئارىيەتكە بېرىشكە بولمايدۇ.

114-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، سۇغۇرتا ماددىلىرى ۋە سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى ئادىل، مۇۋاپىق تۈزۈشى، سۇغۇرتىلانغۇچىلار، سۇغۇرتىلانغۇچىلار ۋە مەنپەئەتلەنگۈچىلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزمەسلىكى كېرەك.

سۇغۇرتا شىركىتى توختامدىكى پۈتۈم ۋە مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش مەجبۇرىيىتىنى ۋاقتىدا ئادا قىلىشى كېرەك.

115-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى كەسىپنى قانات يايدۇرۇشتا ئادىل رىقابەت پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى كېرەك، ناتوغرا رىقابەت بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

116-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى سۇغۇرتا كەسپىي پائالىيىتىدە تۆۋەندىكى قىلمىشلارنى سادىر قىلسا بولمايدۇ :

( 1 ) سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتدارنى ئالداش؛

( 2 ) سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ سۇغۇرتا توختامىغا ئالاقىدار مۇھىم ئەھۋاللارنى يوشۇرۇشى؛

( 3 ) سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن ئەينەن ئۇقتۇرۇپ قويۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشىغا توسقۇنلۇق قىلىش ياكى ئۇنى مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن راست ئېيتىپ قويۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماسلىققا قىزىقتۇرۇش؛

( 4 ) سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار، مەنپەئەتلەنگۈچىنىڭ سۇغۇرتا توختامىدا پۈتۈشكەندىن باشقا سۇغۇرتا ھەققىدىن ئۈستەك بېرىش ياكى باشقا مەنپەئەت بېرىشكە ۋەدە بېرىش؛

( 5 ) سۇغۇرتا توختامىدا پۈتۈشكەن سۇغۇرتا پۇلى تۆلەش ياكى بېرىش مەجبۇرىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلماسلىقنى رەت قىلىش؛

( 6 ) يۈز بەرمىگەن سۇغۇرتا ھادىسىسىنى قەستەن ئويدۇرۇپ چىقىرىش، سۇغۇرتا توختامىنى ئويدۇرۇپ چىقىرىش ياكى يۈز بەرگەن سۇغۇرتا ھادىسىسىنىڭ زىيان دەرىجىسىنى قەستەن مۇبالىغە قىلىپ ساختا تۆلەم بېرىش، سۇغۇرتا پۇلىنى ئالداپ ئېلىۋېلىش ياكى باشقا ناتوغرا مەنپەئەتكە ئېرىشىش؛

( 7 ) سۇغۇرتا ھەققىنى ئىشلىتىۋېلىش، تۇتۇپ قېلىش، ئىگىلىۋېلىش؛

( 8 ) قانۇنلۇق سالاھىيەتكە ئېرىشەلمىگەن ئاپپاراتقا سۇغۇرتا سېتىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشنى ھاۋالە قىلىش؛

( 9 ) سۇغۇرتا كەسپىنى قانات يايدۇرۇپ باشقا ئاپپارات ياكى شەخسلەرنىڭ نامۇۋاپىق مەنپەئىتىگە ئېرىشىش؛

( 10 ) سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسى ياكى سۇغۇرتا باھالاش ئاپپاراتىدىن پايدىلىنىپ، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىك كەسپىنى ئويدۇرۇش ياكى سۇغۇرتىدىن قايتۇرۇشنى ئويدۇرۇش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن ھەقنى ئالداپ ئېلىۋېلىش قاتارلىق قانۇنغا خىلاپ ھەرىكەتلەر بىلەن شۇغۇللانغانلار؛

( 11 ) ساختا پاكىت ئويدۇرۇپ چىقىرىش، تارقىتىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن رىقابەتچىسىنىڭ سودا ئىناۋىتىگە زىيان يەتكۈزۈش ياكى باشقا ناتوغرا رىقابەت قىلمىشلىرى ئارقىلىق سۇغۇرتا بازىرىنىڭ تەرتىپىنى قالايمىقانلاشتۇرۇش؛

( 12 ) كەسپىي پائالىيەتتە بىلىپ قالغان سۇغۇرتىچى، سۇغۇرتىلانغۇچىلارنىڭ سودا مەخپىيىتى؛

( 13 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە خىلاپ باشقا قىلمىشلار.

5-باب سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىرى ۋە سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىرى

117-ماددا سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى سۇغۇرتىچىنىڭ ھاۋالىسى بويىچە، سۇغۇرتىچىدىن شېرىنكانە ئالىدۇ ھەمدە سۇغۇرتىچى ھوقۇق بەرگەن دائىرىدە سۇغۇرتا كەسپىنى ۋاكالىتەن بېجىرىدىغان ئاپپارات ياكى شەخسنى كۆرسىتىدۇ.

سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى مەخسۇس سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان سۇغۇرتا كەسپىي ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى ۋە سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك كەسپىنى قوشۇمچە قىلىدىغان، قوشۇمچە سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

118-ماددا سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسى سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ مەنپەئىتىنى ئاساس قىلىپ، سۇغۇرتىلىغۇچى بىلەن سۇغۇرتىچىنىڭ سۇغۇرتا توختامى تۈزۈشىنى ۋاسىتىچىلىك مۇلازىمىتى قىلىدىغان ھەمدە قانۇن بويىچە شېرىنكانە ئالىدىغان ئاپپاراتنى كۆرسىتىدۇ.

119-ماددا سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىرى گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن شەرتنى ھازىرلىشى، سۇغۇرتا نازارەت قىلىش – باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەرگەن تىجارەت، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك كەسپى ئىجازەتنامىسى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىك كەسپى ئىجازەتنامىسىنى ئېلىشى كېرەك.

120-ماددا سۇغۇرتا كەسپى ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسى شىركەت شەكلىدە تەسىس قىلىنىدۇ، ئۇنىڭ رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتالىنىڭ ئەڭ تۆۋەن چېكى «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ شىركەت قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇغۇرتا كەسپىي ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسىنىڭ كەسىپ دائىرىسى ۋە تىجارەت كۆلىمىگە ئاساسەن، رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتالنىڭ ئەڭ تۆۋەن چېكىنى تەڭشىسە بولىدۇ، لېكىن بۇ «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ شىركەت قانۇنى»دا بەلگىلەنگەن چەكتىن تۆۋەن بولسا بولمايدۇ.

سۇغۇرتا كەسپىي ۋاكالەت ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسىنىڭ رويخەتكە ئالدۇرغان كاپىتالى ياكى چىقارغان مەبلىغى ئەمەلىي تاپشۇرۇلغان پۇل كاپىتالى بولۇشى شەرت.

121-ماددا سۇغۇرتا كەسپىي ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىلىرى ئەخلاقلىق بولۇشى، سۇغۇرتىغا دائىر قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا پىششىق بولۇشى، مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشتا زۆرۈر بولغان ئىگىلىك باشقۇرۇش ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇشى ھەمدە ۋەزىپىگە تەيىنلىنىشتىن ئىلگىرى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەستىقلىغان ۋەزىپە ئۆتەش سالاھىيىتىگە ئېرىشىشى كېرەك.

122-ماددا شەخسىي سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىرى، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتىنىڭ ۋاكالەتچى كەسىپكارلىرى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسىنىڭ ۋاسىتىچىلىك كەسىپكارلىرى ئەخلاقلىق بولۇشى، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك كەسپى ياكى سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىك كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىشتا ئېھتىياجلىق كەسپىي ئىقتىدارغا ئىگە بولۇشى كېرەك.

123-ماددا سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسىنىڭ ئۆزىنىڭ تىجارەت سورۇنى بولۇشى، مەخسۇس ھېسابات دەپتىرى تۇرغۇزۇپ، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك كەسپى، ۋاسىتىچىلىك كەسپىنىڭ كىرىم-چىقىم ئەھۋالىنى خاتىرىلىشى كېرەك.

124-ماددا سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىرى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە كاپالەت پۇلى تاپشۇرۇشى ياكى كەسپىي جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىغا قاتناشتۇرۇشى كېرەك.

125-ماددا شەخسىي سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى ئۆمۈر سۇغۇرتىسى كەسپىنى ۋاكالىتەن بېجىرگەندە، ئىككىدىن ئارتۇق سۇغۇرتىچىنىڭ ھاۋالىسىنى بىرلا ۋاقىتتا قوبۇل قىلسا بولمايدۇ.

126-ماددا سۇغۇرتىچى سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسىگە سۇغۇرتا كەسپىنى ۋاكالىتەن بېجىرىشنى ھاۋالە قىلغاندا، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى بىلەن ھاۋالىلىك ۋاكالەتچىلىك كېلىشىمى ئىمزالاپ، ئىككى تەرەپنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتىنى قانۇن بويىچە پۈتۈشۈشى كېرەك.

127-ماددا سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى سۇغۇرتىچىنىڭ ھوقۇق بېرىشىگە ئاساسەن سۇغۇرتا كەسپىنى ۋاكالىتەن بېجىرىش ھەرىكىتىدە، سۇغۇرتىچى جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى ۋاكالەتلىك ھوقۇقى يوق تۇرۇپ، ۋاكالەتلىك ھوقۇقىدىن ھالقىپ تۇرۇپ ياكى ۋاكالەتلىك ھوقۇقى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن سۇغۇرتىچىنىڭ نامىدا توختام تۈزۈپ، سۇغۇرتىلانغۇچىنى ئۆزىنىڭ ۋاكالەتلىك ھوقۇقى بارلىقىغا ئىشىنىدىغان ئاساسقا ئىگە قىلغان بولسا، شۇ ۋاكالەتچىلىك ھەرىكىتى كۈچكە ئىگە.
سۇغۇرتىچى ھوقۇق ھالقىغان سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسىنىڭ جاۋابكارلىقىنى قانۇن بويىچە سۈرۈشتۈرسە بولىدۇ.

128-ماددا سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسى خاتالىق ئۆتكۈزۈپ سۇغۇرتىلىغۇچى، سۇغۇرتىلانغۇچىغا زىيان سالغان بولسا، قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

129-ماددا سۇغۇرتا پائالىيىتى توختاملاشقۇچىلىرى سۇغۇرتا ئاممىۋى باھالاش ئاپپاراتى قاتارلىق قانۇن بويىچە قۇرۇلغان مۇستەقىل باھالاش ئاپپاراتى ياكى ئالاقىدار كەسپىي بىلىمگە ئىگە خادىملارغا سۇغۇرتا ھادىسىسىنى باھالاش ۋە باھالاشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.

سۇغۇرتا ھادىسىسىنى باھالاش ۋە باھالاش ھاۋالىسىنى قوبۇل قىلغان ئاپپارات ۋە خادىملار قانۇن بويىچە، مۇستەقىل، ئوبيېكتىپ، ئادىل باھالىشى كېرەك، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئارىلىشىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئاپپارات ۋە خادىملاردىن قەستەنلىك ياكى سەۋەنلىك بىلەن سۇغۇرتىلىغۇچى ياكى سۇغۇرتىلانغۇچىغا زىيان سالغانلىرى قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

130-ماددا سۇغۇرتا شېرىنكانىسى پەقەت سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسىگە تۆلەش بىلەنلا چەكلىنىدۇ، باشقىلارغا تۆلەشكە بولمايدۇ.

131-ماددا سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىرى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ كەسىپكارلىرى سۇغۇرتا كەسپىنى بېجىرىش پائالىيىتىدە تۆۋەندىكى ھەرىكەتلەرنى قىلسا بولمايدۇ :

( 1 ) سۇغۇرتىلىغۇچى، سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىنى ئالداش؛

( 2 ) سۇغۇرتا توختامىغا ئالاقىدار مۇھىم ئەھۋاللارنى يوشۇرۇش؛

( 3 ) سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن ئەينەن ئۇقتۇرۇپ قويۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشىغا توسقۇنلۇق قىلىش ياكى ئۇنى مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن راست ئېيتىپ قويۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلماسلىققا قىزىقتۇرۇش؛

( 4 ) سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىگە سۇغۇرتا توختامىدا پۈتۈشكەندىن باشقا مەنپەئەت بېرىش ياكى ۋەدە بېرىش؛

( 5 ) مەمۇرىي ھوقۇق، ۋەزىپە ياكى كەسىپ جەھەتتىكى قولايلىق، شۇنىڭدەك باشقا ناتوغرا ۋاسىتىلەردىن پايدىلىنىپ، سۇغۇرتىلانغۇچىنى سۇغۇرتا توختامى تۈزۈشكە مەجبۇرلاش، قىزىقتۇرۇش ياكى چەكلەش؛

( 6 ) سۇغۇرتا توختامىنى ئويدۇرۇپ چىقىرىش، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئۆزگەرتىش ياكى سۇغۇرتا توختامىدىكى توختاملاشقۇچىلارنى ساختا ئىسپات ماتېرىيالى بىلەن تەمىنلەش؛

( 7 ) سۇغۇرتا ھەققى ياكى سۇغۇرتا پۇلىنى ئىشلىتىۋېلىش، تۇتۇپ قېلىش، ئىگىلىۋېلىش؛

( 8 ) كەسىپ قولايلىقلىقىدىن پايدىلىنىپ، باشقا ئاپپارات ياكى شەخسلەرگە نامۇۋاپىق نەپ يەتكۈزۈش؛

( 9 ) سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىلەردە تىل بىرىكتۈرۈۋېلىپ، سۇغۇرتا پۇلىنى ئالداپ ئېلىۋېلىش؛

( 10 ) كەسپىي پائالىيەتتە بىلىپ قالغان سۇغۇرتىچى، سۇغۇرتىلىغۇچى، سۇغۇرتىلانغۇچىنىڭ سودا مەخپىيىتى.

132-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 86-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقى، 113-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى ۋە سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسىگە تەتبىقلىنىدۇ.

6-باب سۇغۇرتا كەسپىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

133-ماددا سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مۇشۇ قانۇن ۋە گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن مەسئۇلىيەت بويىچە، قانۇن بويىچە، ئاشكارا، ئادىل بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىپ، سۇغۇرتا كەسپىنى نازارەت قىلىدۇ ۋە باشقۇرىدۇ، سۇغۇرتا بازىرى تەرتىپىنى قوغدايدۇ، سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ۋە مەنپەئەتدارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدۇ.

134-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار بويىچە سۇغۇرتا كەسپىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشقا دائىر قائىدىلەرنى چىقىرىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.

135-ماددا جەمئىيەتتىكى ئاممىنىڭ مەنپەئىتىگە مۇناسىۋەتلىك سۇغۇرتا تۈرلىرى، قانۇن بويىچە مەجبۇرىي سۇغۇرتا قىلىنىدىغان سۇغۇرتا تۈرلىرى ۋە يېڭىدىن يولغا قويۇلغان ئۆمۈر سۇغۇرتىسى تۈرلىرى قاتارلىق سۇغۇرتا ماددىلىرى ۋە سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا تەستىقلىتىش كېرەك.
گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەستىقلىغاندا، جەمئىيەتتىكى ئاممىنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداش ۋە ناتوغرا رىقابەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى كېرەك.
باشقا سۇغۇرتا تۈرلىرىنىڭ سۇغۇرتا ماددىلىرى ۋە سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەنگە ئالدۇرۇش كېرەك.

سۇغۇرتا ماددىلىرى ۋە سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى تەستىقلاش، ئەنگە ئالدۇرۇشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە تۈزىدۇ.

136-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى ئىشلەتكەن سۇغۇرتا ماددىلىرى ۋە سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا ياكى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسىگە خىلاپ بولسا، سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئىشلىتىشنى توختىتىشقا، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولسا، يېڭى سۇغۇرتا ماددىلىرى ۋە سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى مەلۇم مۇددەت ئىچىدە ئىلتىماس قىلىش مەنئى قىلىنسا بولىدۇ.

137-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ تۆلەم ئىقتىدارىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ چىقىم ئىقتىدارىنى نازارەت قىلىپ تىزگىنلىشى كېرەك.

138-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۆلەم ئىقتىدارى يېتەرسىز سۇغۇرتا شىركەتلىرىنى نۇقتىلىق نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئوبيېكتى قاتارىغا كىرگۈزۈشى ھەمدە كونكرېت ئەھۋالغا قاراپ تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ :

( 1 ) كاپىتالنى كۆپەيتىش، قايتا سۇغۇرتا بېجىرىشكە بۇيرۇش؛

2 ) كەسىپ دائىرىسىگە چەك قويۇش؛

( 3 ) پايچىكلارغا پايدا تەقسىم قىلىپ بېرىشكە چەك قويۇش؛

( 4 ) مۇقىم مۈلۈك سېتىۋېلىش ياكى تىجارەت خىراجىتى كۆلىمىگە چەك قويۇش؛

( 5 ) مەبلەغنىڭ ئىشلىتىلىشىگە چەك قويۇش شەكلى، نىسبىتى؛

( 6 ) تارماق ئاپپاراتلارنى كۆپەيتىشكە چەك قويۇش؛

( 7 ) ناچار مۈلۈكنى كىمئارتۇق قىلىپ سېتىشقا، سۇغۇرتا كەسپىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بۇيرۇش؛

( 8 ) مۇدىر، نازارەتچىلىك، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملارنىڭ ئىش ھەققى سەۋىيەسىنى چەكلەش؛

( 9 ) سودا خاراكتېرلىك ئېلانلارنى چەكلەش؛

10 ) يېڭى كەسىپلەرنى قوبۇل قىلىشنى توختىتىشقا بۇيرۇش.

139-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە تۈرلۈك جاۋابكارلىق تەييارلىق فوندىنى ئالمىغان ياكى ئاغدۇرمىغان بولسا، ياكى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە قايتا سۇغۇرتا بېجىرمىگەن بولسا ياكى مۇشۇ قانۇندىكى مەبلەغ ئىشلىتىش توغرىسىدىكى بەلگىلىمىلەرگە ئېغىر خىلاپلىق قىلغان بولسا، سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ ھەمدە مەسئۇل خادىمنى ۋە ئالاقىدار باشقۇرغۇچى خادىملارنى تەڭشەشكە بۇيرۇسا بولىدۇ.

140-ماددا سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مۇشۇ قانۇننىڭ 139-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىش قارارى چىقارغاندىن كېيىن، سۇغۇرتا شىركىتى مۆھلەت ئۆتسىمۇ تۈزەتمىسە، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش – باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇغۇرتا كەسپىي خادىملىرىنى تاللاپ ئەۋەتىشنى ۋە شۇ سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك خادىملىرىنى بەلگىلەپ تەرتىپكە سېلىش گۇرۇپپىسى تەشكىللەپ، شىركەتنى تەرتىپكە سېلىشنى قارار قىلسا بولىدۇ.

تەرتىپكە سېلىش قارارىغا تەرتىپكە سېلىنغان شىركەتنىڭ نامى، تەرتىپكە سېلىش سەۋەبى، تەرتىپكە سېلىش گۇرۇپپىسىنىڭ ئەزالىرى ۋە تەرتىپكە سېلىش مۆھلىتىنى ئېنىق يېزىش ھەمدە ئېلان چىقىرىش كېرەك.

141-ماددا تەرتىپكە سېلىش گۇرۇپپىسى تەرتىپكە سېلىنغان سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ كۈندىلىك كەسىپلىرىنى نازارەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
تەرتىپكە سېلىنغان شىركەتنىڭ مەسئۇلى ۋە ئالاقىدار باشقۇرغۇچى خادىملار تەرتىپكە سېلىش گۇرۇپپىسىنىڭ نازارىتى ئاستىدا خىزمەت ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشى كېرەك.

142-ماددا تەرتىپكە سېلىش جەريانىدا، تەرتىپكە سېلىنغان سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ ئەسلىدىكى كەسپى داۋاملاشتۇرۇلىدۇ.
لېكىن، گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەرتىپكە سېلىنغان شىركەتنى ئەسلىدىكى بىر قىسىم كەسىپلەرنى توختىتىشقا، يېڭى كەسىپلەرنى قوبۇل قىلىشنى توختىتىشقا، مەبلەغنىڭ ئىشلىتىلىشىنى تەڭشەشكە بۇيرۇسا بولىدۇ.

143-ماددا تەرتىپكە سېلىنغان سۇغۇرتا شىركىتى تەرتىپكە سېلىش ئارقىلىق مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ قىلمىشىنى تۈزىتىپ، نورمال تىجارىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرگەن بولسا، تەرتىپكە سېلىش گۇرۇپپىسى دوكلات بېرىدۇ، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقى بىلەن تەرتىپكە سېلىشنى ئاخىرلاشتۇرىدۇ ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئېلان قىلىدۇ.

144-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىدە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۇنى ئۆتكۈزۈۋېلىپ ئۆتكۈزۈۋالسا بولىدۇ :

( 1 ) شىركەتنىڭ تۆلەم ئىقتىدارى ئېغىر دەرىجىدە يېتەرسىز بولسا؛

( 2 ) مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئاممىۋى مەنپەئەتكە زىيان سالغان، شىركەتنىڭ تۆلەم ئىقتىدارىغا ئېغىر خەۋپ يەتكۈزۈش ياكى ئېغىر خەۋپ يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغانلار.

ئۆتكۈزۈۋېلىنغان سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ ھەقدارلىق-قەرزدارلىق مۇناسىۋىتى ئۆتكۈزۈۋېلىش سەۋەبلىك ئۆزگىرىپ كەتمەيدۇ.

145-ماددا ئۆتكۈزۈۋېلىپ باشقۇرۇش گۇرۇپپىسىنىڭ تەشكىللىنىشى ۋە ئۆتكۈزۈۋېلىپ يولغا قويۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى قارار قىلىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.

146-ماددا ئۆتكۈزۈۋېلىش مۇددىتى توشقاندا، گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۆتكۈزۈۋېلىش مۇددىتىنى ئۇزارتىشنى قارار قىلسا بولىدۇ، لېكىن ئۆتكۈزۈۋېلىش مۇددىتى ئەڭ ئۇزۇن بولغاندا ئىككى يىلدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

147-ماددا ئۆتكۈزۈۋېلىش مۇددىتى توشۇپ، ئۆتكۈزۈۋېلىنغان سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ نورمال تىجارەت ئىقتىدارى ئەسلىگە كەلگەن بولسا، ئۆتكۈزۈۋېلىشنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئاخىرلاشتۇرۇشنى قارار قىلىدۇ ھەمدە ئېلان چىقىرىدۇ.

148-ماددا تەرتىپكە سېلىنغان، ئۆتكۈزۈۋېلىنغان سۇغۇرتا شىركەتلىرىدە «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ كارخانا ۋەيرانچىلىقى قانۇنى»نىڭ 2-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئەھۋال بولسا، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى خەلق سوت مەھكىمىسىگە سۇغۇرتا شىركىتىنى قايتا تەرتىپكە سېلىش ياكى ۋەيرانچىلىق ھېساباتىنى ئېنىقلاشنى قانۇن بويىچە ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

149-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىدىن قانۇنغا خىلاپ تىجارەت قىلغانلىقى ئۈچۈن سۇغۇرتا كەسپى تىجارىتى ئىجازەتنامىسى قانۇن بويىچە بىكار قىلىنغانلىرىنىڭ ياكى تۆلەم ئىقتىدارى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن ئۆلچەمدىن تۆۋەن بولغانلىرىنىڭ سۇغۇرتا بازىرىنىڭ تەرتىپى، ئومۇمنىڭ مەنپەئىتىگە ئېغىر زىيان يەتكۈزىدىغانلىرىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بىكار قىلىدۇ ھەمدە ئېلان چىقىرىپ، ھېسابات ئېنىقلاش گۇرۇپپىسىنى قانۇن بويىچە ۋاقتىدا تەشكىللەپ، ھېسابات ئېنىقلايدۇ.

150-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇغۇرتا شىركىتىدىكى پايچىكلار، ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىلاردىن بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇر ۋە ماتېرىياللارنى بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

151-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ پايچىكلىرى باغلىنىشلىق سودىدىن پايدىلىنىپ شىركەت مەنپەئىتىگە ئېغىر زىيان سالغان، شىركەتنىڭ تۆلەم ئىقتىدارىغا خەۋپ يەتكۈزسە، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ.
تەلەپ بويىچە تۈزىتىشتىن ئىلگىرى، گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۇلارنىڭ پايچىكلار ھوقۇقىنى چەكلىسە بولىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئىلكىدىكى سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ پاي ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بۇيرۇلسا بولىدۇ.

152-ماددا سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى ۋە يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملار بىلەن نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش توغرىسىدا سۆزلىشىپ، ئۇلاردىن شىركەتنىڭ كەسپىي پائالىيىتى ۋە خەۋپ-خەتەرنى باشقۇرۇشتىكى مۇھىم، زور ئىشلار توغرىسىدا ئىزاھات بېرىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

153-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى تەرتىپكە سېلىش، ئۆتكۈزۈۋېلىش، ھېسابات ئېنىقلاشنى بىكار قىلىش مەزگىلىدە ياكى زور خەۋپ-خەتەر كۆرۈلگەندە، گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى شۇ شىركەتنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىسى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ :

( 1 ) چېگرادىن چىقىشنى باشقۇرۇش ئورگىنىغا ئۇنىڭ چېگرادىن چىقىشىنى قانۇن بويىچە توسۇشنى ئۇقتۇرۇش قىلىش؛

( 2 ) قانۇن يۈرگۈزۈش ئورگانلىرىغا مال-مۈلكىنى يۆتكەش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن بىر تەرەپ قىلىشنى ئىلتىماس قىلىش ياكى مال-مۈلكىگە باشقا ھوقۇقلارنى بېكىتىش.

154-ماددا سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشتا تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ :

( 1 ) سۇغۇرتا شىركىتى، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسى، سۇغۇرتا مۈلۈك باشقۇرۇش شىركىتى، چەت ئەل سۇغۇرتا ئاپپاراتىنىڭ ۋەكىل ئاپپاراتىنى نەق مەيداندا تەكشۈرۈش؛

( 2 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىش يۈزبەرگەن ئورۇنغا كىرىپ تەكشۈرۈپ دەلىل-ئىسپات ئېلىش؛

( 3 ) ئالاقىدارلار ۋە تەكشۈرۈلىدىغان ۋەقەگە مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە شەخستىن سوئال سوراش، ئۇلاردىن تەكشۈرۈلىدىغان ۋەقەغا مۇناسىۋەتلىك ئىشلارغا ئىزاھات بېرىشنى تەلەپ قىلىش؛

( 4 ) تەكشۈرۈلگەن ۋەقەگە مۇناسىۋەتلىك مال-مۈلۈك ھوقۇقىنى تىزىملاش قاتارلىق ماتېرىياللارنى كۆرۈپ چىقىش، كۆپەيتىش؛

( 5 ) سۇغۇرتا شىركىتى، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسى، سۇغۇرتا مۈلكىنى باشقۇرۇش شىركىتى، چەت ئەل سۇغۇرتا ئاپپاراتىنىڭ ۋەكىل ئاپپاراتى، شۇنىڭدەك تەكشۈرۈلگەن ۋەقەگە مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە شەخسلەرنىڭ مالىيە-بوغالتىرلىق ماتېرىياللىرى ۋە باشقا ئالاقىدار ھۆججەت ۋە ماتېرىياللارنى كۆرۈش، كۆپەيتىش؛
يۆتكەش، تىقىۋېلىش ياكى بۇزۇۋېتىش ئېھتىمالى بولغان ھۆججەت ۋە ماتېرىياللارنى پېچەتلەش؛

( 6 ) قانۇنغا خىلاپ تىجارەت قىلىشقا چېتىشلىق سۇغۇرتا شىركىتى، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسى، سۇغۇرتا مۈلكىنى باشقۇرۇش شىركىتى، چەت ئەل سۇغۇرتا ئاپپاراتىنىڭ ۋەكىل ئاپپاراتى، شۇنىڭدەك قانۇنغا خىلاپ ئىشلارغا چېتىشلىق ئورۇن ۋە شەخسلەرنىڭ بانكا ھېساباتىنى سۈرۈشتۈرۈش؛

( 7 ) قانۇنغا خىلاپ مەبلەغ قاتارلىق دېلوغا چېتىشلىق مال-مۈلۈكنى يوشۇرغانلىقى ياكى يۆتكىۋېتىش، تىقىۋېلىش ئېھتىمالى بولغانلىقى ياكى مۇھىم دەلىل-ئىسپاتلارنى تىقىۋېلىش، ياسىۋېلىش، بۇزۇۋېتىش دەلىل-ئىسپاتى بولغانلىرىنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلىنىڭ تەستىقى بىلەن خەلق سوت مەھكىمىسىگە توڭلىتىش ياكى پېچەتلەشنى ئىلتىماس قىلىش.

سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 1 ) تارماقچىسى، ( 2 ) تارماقچىسى ۋە ( 5 ) تارماقچىسىدىكى تەدبىرلەرنى قوللىنىشتا، سۇغۇرتا نازارەت قىلىش – باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى كېرەك؛
( 6 ) تۈرلۈك تەدبىر قوللىنىشتا، گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىنىڭ تەستىقىنى ئېلىش كېرەك.

سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە نازارەت قىلىدۇ، تەكشۈرىدۇ ياكى تەكشۈرىدۇ، ئۇلارنىڭ نازارەت قىلىدىغان، تەكشۈرىدىغان خادىمى ئىككىدىن كەم بولسا بولمايدۇ ھەمدە قانۇنلۇق گۇۋاھنامىسى ۋە نازارەت قىلىش، تەكشۈرۈش، تەكشۈرۈش ئۇقتۇرۇشىنى كۆرسىتىشى كېرەك؛
نازارەت قىلىدىغان-تەكشۈرىدىغان، تەكشۈرىدىغان خادىم ئىككىدىن كەم بولسا ياكى قانۇنلۇق كىنىشكىسى ۋە نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش، تەكشۈرۈش ئۇقتۇرۇشىنى كۆرسەتمىسە، تەكشۈرۈلىدىغان، تەكشۈرۈلىدىغان ئورۇن ۋە شەخس رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

155-ماددا سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىدۇ، تەكشۈرۈلگۈچى، تەكشۈرگۈچى ئورۇن ۋە شەخس ماسلىشىشى كېرەك.

156-ماددا سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ خادىملىرى خىزمىتىگە سادىق بولۇشى، قانۇن بويىچە ئىش بېجىرىشى، ئادىل، پاك بولۇشى كېرەك، ۋەزىپىسىدىكى قولايلىقتىن پايدىلىنىپ نامۇۋاپىق مەنپەئەتكە ئېرىشىۋېلىشقا، بىلگەن ئالاقىدار ئورۇن ۋە شەخسلەرنىڭ سودا مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇشقا بولمايدۇ.

157-ماددا گوۋۇيۈەن سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى جۇڭگو خەلق بانكىسى، گوۋۇيۈەننىڭ باشقا پۇل مۇئامىلە نازارەت قىلىش – باشقۇرۇش ئاپپاراتى بىلەن نازارەت قىلىش-قوغداش ئۇچۇرىدىن تەڭ پايدىلىنىش مېخانىزمى ئورنىتىشى كېرەك.

سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىپ، نازارەت قىلغاندا، تەكشۈرگەندە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ماسلىشىشى كېرەك.

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

158-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن سۇغۇرتا شىركىتى، سۇغۇرتا مۈلكىنى باشقۇرۇش شىركىتىنى قۇرغان ياكى سودا سۇغۇرتا كەسپى بىلەن قانۇنسىز تىجارەت قىلغانلارغا سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بىكار قىلىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 200 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

159-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۆز مەيلىچە سۇغۇرتا كەسپى ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسى قۇرغان ياكى سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك كەسپى ئىجازەتنامىسى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىك كەسپى ئىجازەتنامىسى ئالماي تۇرۇپ، سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك كەسپى، سۇغۇرتا ۋاستىچىلىك كەسپى بىلەن شۇغۇللانغانلارنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بىكار قىلىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ،
قوشۇمچە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 50 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 300 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

160-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تەستىقلانغان كەسىپ دائىرىسىدىن ھالقىپ تىجارەت قىلغانلىرىنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 100 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
مۇددەت ئۆتسىمۇ تۈزەتمىگەنلەر ياكى ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلار ئىشنى توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا ياكى كەسىپ ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىشقا بۇيرۇلىدۇ.

1611-ماددا سۇغۇرتا شىركەتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 116-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرىنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 300 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنىڭ كەسىپ دائىرىسىگە چەك قويۇلىدۇ، يېڭى كەسىپ قوبۇل قىلىشنى توختىتىشقا ياكى كەسىپ ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىشقا بۇيرۇلىدۇ.

16-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 84-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىرىنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

163-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرىنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 300 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ :

( 1 ) نورمىدىن ئاشۇرۇپ سۇغۇرتىلىغان، قىلمىشى ئېغىر بولغانلار؛

( 2 ) ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارى يوقلار ئۆلۈم سۇغۇرتا پۇلى بېرىش شەرتى قىلىنغان سۇغۇرتىنى سۇغۇرتىلىغان بولسا.

164-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 300 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ كەسىپ دائىرىسىگە چەك قويۇشقا، يېڭى كەسىپ قوبۇل قىلىشنى توختىتىشقا ياكى كەسىپ ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىشقا بۇيرۇشقا بولىدۇ :

( 1 ) كاپالەت پۇلىنى ساقلاشقا بېرىشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان ياكى كاپالەت پۇلىنى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا ئىشلەتكەنلەر؛

( 2 ) تۈرلۈك جاۋابكارلىق تەييارلىق فوندىنى بەلگىلىمە بويىچە ئالمىغان ياكى ئاغدۇرمىغانلار؛

( 3 ) سۇغۇرتا كاپالەت فوندى تاپشۇرۇش ياكى جامائەت فوندىنى ئېلىشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 4 ) قايتا سۇغۇرتا بېجىرىشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 5 ) سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ مەبلىغىنى ئىشلىتىشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 6 ) تارماق ئاپپارات قۇرۇش تەستىقلانمىغانلار؛

( 7 ) سۇغۇرتا ماددىلىرى، سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى تەستىقلاشنى بەلگىلىمە بويىچە ئىلتىماس قىلمىغان بولسا.

165-ماددا سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 131-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن قىلمىشلارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرىنى سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 300 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ كەسپىي ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنىدۇ.

16-ماددا سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرىنى سۇغۇرتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلار ئىش توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا ياكى كەسىپ ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىشقا بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) كاپالەت پۇلى تاپشۇرۇش ياكى كەسپىي جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىغا قاتناشتۇرۇشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 2 ) كەسپىي كىرىم-چىقىم ئەھۋالىنى خاتىرىلەشتە بەلگىلىمە بويىچە مەخسۇس ھېسابات دەپتىرى تۇرغۇزمىغانلار.

167-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ۋەزىپە ئۆتەش سالاھىيىتى يوقلارنى تەكلىپ قىلغانلارنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

168-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، كەسىپ ئىجازەتنامىسىنى ئۆتۈنۈپ بەرگەن، ئىجارىگە بەرگەن، ئارىيەتكە بەرگەنلەرگە سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرى ئىش توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا ياكى كەسىپ ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىشقا بۇيرۇلىدۇ.

16-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
مۆھلەت ئۆتسىمۇ تۈزەتمىگەنلەرگە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ :

( 1 ) دوكلات، مەلۇمات جەدۋىلى، ھۆججەت، ماتېرىيالنى بەلگىلىمە بويىچە يوللىمىغان ياكى ساقلىمىغانلار ياكى مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇر، ماتېرىياللارنى بەلگىلىمە بويىچە تەمىنلىمىگەنلەر؛

( 2 ) سۇغۇرتا ماددىلىرى، سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى ئەنگە ئالدۇرۇشنى بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 3 ) ئۇچۇرنى ئاشكارىلاشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار.

170-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ كەسىپ دائىرىسىگە چەك قويۇشقا، يېڭى كەسىپ قوبۇل قىلىشنى توختىتىشقا ياكى كەسىپ ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىشقا بۇيرۇشقا بولىدۇ :

( 1 ) ساختا دوكلات، مەلۇمات جەدۋىلى، ھۆججەت، ماتېرىيال تۈزگەن ياكى تەمىنلىگەنلەر؛

( 2 ) قانۇن بويىچە نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى رەت قىلغانلار ياكى ئۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلغانلار؛

( 3 ) تەستىقلىتىلغان ياكى ئەنگە ئالدۇرۇلغان سۇغۇرتا ماددىلىرى، سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى بەلگىلىمە بويىچە ئىشلەتمىگەنلەر.

171-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى، سۇغۇرتا مۈلكىنى باشقۇرۇش شىركىتى، سۇغۇرتا كەسپىي ۋاكالەتچىلىك ئاپپاراتى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىرىغا سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مۇشۇ قانۇننىڭ 160-ماددىسىدىن 170-ماددىسىغىچە بولغان ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە شۇ ئورۇنغا جازا بەرگەندىن سىرت، ئۇنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىدۇ،
قوشۇمچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنىڭ ۋەزىپە ئۆتەش سالاھىيىتى ئېلىپ تاشلىنىدۇ.

172-ماددا شەخسىي سۇغۇرتا ۋاكالەتچىلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىرىغا سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىدۇ، قوشۇمچە 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

173-ماددا چەت ئەل سۇغۇرتا ئاپپاراتلىرىدىن گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپ، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى چېگراسى ئىچىدە ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ۋەكىل ئاپپارات تەسىس قىلغانلىرىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بىكار قىلىدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 300 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

چەت ئەل سۇغۇرتا ئاپپاراتلىرىدىن جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى چېگراسى ئىچىدە قۇرغان ۋەكىل ئاپپاراتلىرىدىن سۇغۇرتا تىجارىتى پائالىيىتى قىلغانلىرىنى سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 200 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئۇنىڭ باش ۋەكىلى ئالماشتۇرۇۋېتىشكە بۇيرۇلسا بولىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنىڭ ۋەكىللىك ئاپپاراتى ئەمەلدىن قالدۇرۇلىدۇ.

174-ماددا سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىلەردە تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرى سادىر قىلىپ، سۇغۇرتا ئالدامچىلىقى ھەرىكىتى قىلغان بولسىمۇ جىنايەت شەكىللەندۈرمىسە، قانۇن بويىچە مەمۇرىي جازا بېرىلىدۇ :

( 1 ) سۇغۇرتىلىغۇچى سۇغۇرتا نىشانىنى قەستەن ئويدۇرۇپ چىقىرىپ، سۇغۇرتا پۇلىنى ئالداپ ئېلىۋالغان بولسا؛

( 2 ) يۈز بەرمىگەن سۇغۇرتا ھادىسىسىنى ئويدۇرغان ياكى ساختا ھادىسە سەۋەبىنى ئويدۇرغان ياكى زىيان دەرىجىسىنى مۇبالىغىلەشتۈرۈپ، سۇغۇرتا پۇلىنى ئالداپ ئېلىۋالغانلار؛

( 3 ) قەستەن سۇغۇرتا ھادىسىسى پەيدا قىلىپ، سۇغۇرتا پۇلىنى ئالداپ ئېلىۋالغانلار.

سۇغۇرتا ھادىسىسىنى بېكىتكۈچى، باھالىغۇچى، ئىسپاتلىغۇچى قەستەن ساختا ئىسپات ھۆججىتى بېرىپ، سۇغۇرتىلىغۇچى، قەرزدار ياكى مەنپەئەتلەنگۈچىنىڭ سۇغۇرتا ئالدامچىلىقى قىلىشىغا شارائىت يارىتىپ بەرگەن بولسا، ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىلىدۇ.

175-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، باشقىلارغا زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

176-ماددا سۇغۇرتا نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرىنىڭ نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش، تەكشۈرۈش خىزمەت ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە يۈرگۈزۈشىنى رەت قىلغان ۋە ئۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلغان، زوراۋانلىق قىلىش، تەھدىت سېلىش ئۇسۇلىنى قوللانمىغانلارغا قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ.

177-ماددا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلاردىن قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئالاقىدار جاۋابكارلارنىڭ تاكى ئۆمۈر بويى سۇغۇرتا كەسپىگە كىرىشىنى مەنئى قىلسا بولىدۇ.

178-ماددا سۇغۇرتا نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش خىزمىتى بىلەن شۇغۇللانغۇچىلىرىدا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ :

( 1 ) ئاپپاراتنىڭ تەسىس قىلىنىشىنى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا تەستىقلىغانلار؛

( 2 ) بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا سۇغۇرتا ماددىلىرى، سۇغۇرتا ھەققى نىسبىتىنى تەستىقلاتقانلار؛

( 3 ) بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا نەق مەيداننى تەكشۈرگەنلەر؛

( 4 ) بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا ئىسچوتنى تەكشۈرگەن ياكى مەبلەغنى توڭلىتقانلار؛

( 5 ) ئۆزى بىلىدىغان مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە شەخسنىڭ سودا مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويغانلار؛

( 6 ) بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا مەمۇرىي جازا بەرگەنلەر؛

( 7 ) خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىش، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلىشتەك باشقا قىلمىشلار.

179-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

180-ماددا سۇغۇرتا شىركىتى سۇغۇرتا ساھەسى جەمئىيىتىگە كىرىشى كېرەك.
سۇغۇرتا ۋاكالەتچىسى، سۇغۇرتا ۋاسىتىچىسى، سۇغۇرتا ئاممىۋى مۆلچەرلەش ئاپپاراتى سۇغۇرتا كەسپى جەمئىيىتىگە كىرسە بولىدۇ.

سۇغۇرتا كەسپىي جەمئىيىتى سۇغۇرتا كەسپىنىڭ قانۇنىيەتلىك تەشكىلاتى، ئىجتىمائىي تەشكىلات تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە.

181-ماددا سۇغۇرتا شىركىتىدىن باشقا قانۇن بويىچە قۇرۇلغان سۇغۇرتا تەشكىلاتلىرى تىجارەت قىلىدىغان باشقا سودا سۇغۇرتا كەسپىگە مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ.

182-ماددا دېڭىز ئۈستى سۇغۇرتىسىغا «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دېڭىز سودىسى قانۇنى»دىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ؛
«جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دېڭىز سودىگەرلىرى قانۇنى»دا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە مۇشۇ قانۇندىكى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

183-ماددا جۇڭگو-چەت ئەل شېرىكچىلىكىدىكى سۇغۇرتا شىركىتى، چەت ئەل مەبلىغىدىكى شېرىكسىز سۇغۇرتا شىركىتى، تاشقى مەبلەغ سۇغۇرتا شىركىتىنىڭ شۆبە شىركەتلىرى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ؛
قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

184-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى ئۈچۈن مۇلازىمەت قىلىدىغان سۇغۇرتا ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتىنى قوللايدۇ.
يېزا ئىگىلىك سۇغۇرتىسى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلىنىدۇ.

مەجبۇرىي سۇغۇرتىدا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

185-ماددا بۇ قانۇن 2009-يىل 10-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.