( 1993 ـ يىلى 7 ـ ئاينىڭ 2 ـ كۈنى 8 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 2 ـ يىغىنىدا ماقۇللانغان، 2002 ـ يىل 12 ـ ئاينىڭ 28 ـ كۈنى 9 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلقنىڭ قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 31 ـ يىغىنىدا ئۆزگەرتىلگەن، 2009 ـ يىل 8 ـ ئاينىڭ 27 ـ كۈنى 11 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 10 ـ يىغىنىنىڭ «بىر قىسىم قانۇنلارغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 1 ـ قېتىم تۈزىتىلگەن، 2012 ـ يىل 12-ئاينىڭ 28 ـ كۈنىدىكى 11 ـ نۆۋەتلىك خەلق قۇرۇلتىيىغا ئاساسەن تۈزىتىلگەن
مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 30-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك قانۇنى > غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا 2-قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تۈزۈلمىسى

3-باب يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى

4-باب يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى ئوبوروت قىلىش ۋە پىششىقلاش

5-باب ئاشلىق بىخەتەرلىكى

6-باب يېزا ئىگىلىك سېلىنمىسى ۋە مەدەت بېرىش-قوغداش

7-باب يېزا ئىگىلىك پەن-تېخنىكىسى ۋە يېزا ئىگىلىك مائارىپى

8-باب يېزا ئىگىلىك بايلىقى ۋە يېزا ئىگىلىك مۇھىتىنى قوغداش

9-باب دېھقانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش

10-باب يېزا ئىقتىسادىي تەرەققىياتى

11-باب قانۇن ئىجراسىنى نازارەت قىلىش

12-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

13-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا يېزا ئىگىلىكىنىڭ خەلق ئىگىلىكىدىكى ئۇللۇق ئورنىنى مۇستەھكەملەش ۋە كۈچەيتىش، يېزا ئىسلاھاتىنى چوڭقۇرلاشتۇرۇش، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنى راۋاجلاندۇرۇش، يېزا ئىگىلىكىنى زامانىۋىلاشتۇرۇشنى ئالغا سۈرۈش، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، دېھقانلارنىڭ كىرىمىنى ئاشۇرۇش، دېھقانلارنىڭ پەن-مەدەنىيەت ساپاسىنى ئۆستۈرۈش، يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىنىڭ سىجىل، مۇقىم، ساغلام تەرەققىي قىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە،
بۇ قانۇن ئومۇميۈزلۈك ھاللىق جەمئىيەت قۇرۇش نىشانىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان يېزا ئىگىلىكى تېرىقچىلىق، ئورمانچىلىق، چارۋىچىلىق ۋە بېلىقچىلىق قاتارلىق كەسىپلەرنى، جۈملىدىن ئۇنىڭغا بىۋاسىتە مۇناسىۋەتلىك بولغان ئىشلەپچىقىرىشتىن بۇرۇنقى، ئىشلەپچىقىرىش داۋامىدىكى، ئىشلەپچىقىرىشتىن كېيىنكى مۇلازىمەتنى كۆرسىتىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرى، دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرى، يېزا ئىگىلىك كارخانىلىرى ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش – تىجارەت بىلەن شۇغۇللىنىدىغان باشقا تەشكىلاتلارنى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىكىنى خەلق ئىگىلىكىنى راۋاجلاندۇرۇشتا بىرىنچى ئورۇنغا قويىدۇ.

يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىي تەرەققىياتىنىڭ ئاساسىي نىشانى:سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكىنى راۋاجلاندۇرۇش تەلىپىگە لايىق يېزا ئىقتىسادىي تۈزۈلمىسى بەرپا قىلىپ، يېزا ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنى ئۈزلۈكسىز ئازاد قىلىپ ۋە راۋاجلاندۇرۇپ، يېزا ئىگىلىكىنىڭ ئومۇمىي ساپاسى ۋە ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ تەمىناتى ۋە سۈپىتىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىپ، خەلق ئىگىلىكىنىڭ تەرەققىياتى ۋە نوپۇسنىڭ كۆپىيىشى، تۇرمۇشنىڭ ياخشىلىنىش ئېھتىياجىنى قاندۇرۇشتىن ئىبارەت
دېھقانلارنىڭ كىرىمى ۋە تۇرمۇش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، يېزىلاردىكى ئارتۇق ئەمگەك كۈچلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىكىدىن باشقا كەسىپلەرگە ۋە شەھەر-بازارلارغا يۆتكىلىشىگە تۈرتكە بولۇپ، شەھەر-يېزا پەرقى ۋە رايونلار پەرقىنى كىچىكلىتىپ، باي، دېموكراتىك، مەدەنىي سوتسىيالىستىك يېڭى يېزا قۇرۇپ، يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزىلارنىڭ زامانىۋىلىشىشىنى پەيدىنپەي ئىشقا ئاشۇرۇش كېرەك.

4-ماددا دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ، يېزا ئىگىلىكىنىڭ يېمەكلىك، سانائەت خام ئەشيالىرى ۋە باشقا يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى بىلەن تەمىنلەش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش ۋە ياخشىلاش، يېزىلارنىڭ ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش قاتارلىق كۆپ جەھەتلەردىكى رولىنى تېخىمۇ ياخشى جارى قىلدۇرۇشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

5-ماددا دۆلەت ئومۇمىي مۈلۈكچىلىك ئاساسىي گەۋدە قىلىنغان، كۆپ خىل مۈلۈكچىلىكتىكى ئىگىلىك بىرلىكتە راۋاجلاندۇرۇلىدىغان ئاساسىي ئىقتىسادىي تۈزۈمدە چىڭ تۇرۇپ ۋە ئۇنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، يېزا ئىگىلىكىنى گۈللەندۈرىدۇ.

دۆلەت يېزىلاردىكى ئائىلىلەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ئاساس قىلىنغان، بىرتۇتاش باشقۇرۇش بىلەن تارقاق باشقۇرۇش بىرلەشتۈرۈلگەن قوش قاتلاملىق باشقۇرۇش تۈزۈلمىسىنى ئۇزاققىچە مۇقىملاشتۇرۇپ، ئىجتىمائىيلاشقان مۇلازىمەت سىستېمىسىنى راۋاجلاندۇرۇپ، كوللېكتىپ ئىگىلىكنىڭ ئەمەلىي كۈچىنى زورايتىپ، دېھقانلارنى ئورتاق بېيىش يولىغا مېڭىشقا يېتەكلەيدۇ.

دۆلەت يېزىلاردا ئەمگىكىگە قاراپ تەقسىم قىلىش ئاساسىي گەۋدە قىلىنغان، كۆپ خىل تەقسىمات ئۇسۇلى تەڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدىغان تەقسىمات تۈزۈمىدە چىڭ تۇرىدۇ ۋە ئۇنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

6-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىكىنى پەن-مائارىپ ئارقىلىق گۈللەندۈرۈش ۋە يېزا ئىگىلىكىنى ئىمكانىيەتلىك سىجىل راۋاجلاندۇرۇش فاڭجېنىدا چىڭ تۇرىدۇ.

دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزىلارنىڭ ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىدۇ، يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىي قۇرۇلمىسىنى تەڭشەيدۇ، ئەلالاشتۇرىدۇ، يېزا ئىگىلىكىنى كەسىپلەشتۈرۈپ باشقۇرۇشنى ئالغا سىلجىتىدۇ، يېزا ئىگىلىك پەن-تېخنىكىسى، مائارىپ ئىشلىرىنى راۋاجلاندۇرىدۇ، يېزا ئىگىلىكىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغدايدۇ، يېزا ئىگىلىكىنى ماشىنىلاشتۇرۇش ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ، يېزا ئىگىلىكىنىڭ ئۇنىۋېرسال ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

7-ماددا دۆلەت دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ مال-مۈلكىنى، شۇنىڭدەك باشقا قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدۇ، دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىمايدۇ.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تەدبىر قوللىنىپ دېھقانلارنىڭ كىرىمىنى ئاشۇرۇپ، دېھقانلارنىڭ يۈكىنى ھەقىقىي يېنىكلىتىشى كېرەك.

8-ماددا پۈتكۈل جەمئىيەت يېزا ئىگىلىكىگە يۈكسەك ئەھمىيەت بېرىشى، يېزا ئىگىلىكىنىڭ تەرەققىياتىنى قوللىشى كېرەك.

دۆلەت يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىنى راۋاجلاندۇرۇشتا كۆرۈنەرلىك نەتىجىگە ئېرىشكەن ئورۇن ۋە شەخسلەرنى مۇكاپاتلايدۇ.

9-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىي تەرەققىيات خىزمىتىگە بىرتۇتاش مەسئۇل بولىدۇ، مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ۋە پۈتۈن جەمئىيەتنى يېزا ئىگىلىكىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ۋە يېزا ئىگىلىكىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشقا مۇلازىمەت قىلىش جەھەتتىكى تۈرلۈك خىزمەتلەرنى ياخشى ئىشلەشكە تەشكىللەيدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىي تەرەققىيات خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ، گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئۆز مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە ئالاقىدار يېزا ئىگىلىكى ۋە كەنت ئىقتىسادىي تەرەققىيات خىزمەتلىرىگە مەسئۇل بولىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارماقلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ تېرىقچىلىق، چارۋىچىلىق، بېلىقچىلىق قاتارلىق يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىي تەرەققىيات خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ، ئورمانچىلىق مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئورمانچىلىق خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى-تىجارىتىگە مۇلازىمەت قىلىشقا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلىرىگە مەسئۇل بولىدۇ.

2-باب يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تۈزۈلمىسى

10-ماددا دۆلەت يېزا يېرىنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ، يېزا يېرى ھۆددىگەرلىك مۇناسىۋىتىنىڭ ئۇزاققىچە مۇقىم بولۇشىنى قانۇن بويىچە كاپالەتلەندۈرىدۇ، دېھقانلارنىڭ ھۆددە يەردىن پايدىلىنىش ھوقۇقىنى قوغدايدۇ.

يېزا يېرىنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ئۇسۇلى، مۇددىتى، ھۆددە بەرگۈچى ۋە ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ھوقۇق-مەجبۇرىيىتى، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قوغداش ۋە ئوبوروت قىلىش قاتارلىقلار «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ يەر باشقۇرۇش قانۇنى»ۋە «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيتىنىڭ يېزا يەر ھۆددىگەرلىكى قانۇنى»غا تەتبىقلىنىدۇ.

يېزىلاردىكى كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلار ئائىلىلەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ئاساسىدا، كوللېكتىپ مۈلكىنى قانۇن بويىچە باشقۇرۇشى، ئەزالىرىغا ئىشلەپچىقىرىش، تېخنىكا، ئۇچۇر قاتارلىق مۇلازىمەتلەرنى قىلىشى، كوللېكتىپ بايلىقىنى مۇۋاپىق ئېچىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىشقا تەشكىللەپ، ئىقتىسادىي ئەمەلىي كۈچنى زورايتىشى كېرەك.

11-ماددا دۆلەت دېھقانلارنىڭ ئائىلە ھۆددەرلىكى ئاساسىدا تۈرلۈك كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن قۇرۇشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتى ئەزالىرىغا خىزمەت قىلىش ئاساسىي مەقسىتىدە چىڭ تۇرۇپ، ئىختىيارىي قاتنىشىش، ئەركىن چېكىنىش، دېموكراتىك باشقۇرۇش، ئوشۇقچىلىقنى قايتۇرۇش پىرىنسىپىغا ئاساسەن، نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن دائىرىدە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارىتى ۋە مۇلازىمەت پائالىيىتىنى قانۇن بويىچە قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرى كۆپ خىل شەكىللەردە قانۇن بويىچە قۇرۇلسا، قانۇن بويىچە تىزىمغا ئالدۇرسا بولىدۇ.
ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرىنىڭ مال-مۈلكى ۋە ئۆز ئالدىغا ئىگىلىك باشقۇرۇش ھوقۇقىغا چېقىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

12-ماددا دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى دېموكراتىك باشقۇرۇش، ئەمگىكىگە قاراپ تەقسىم قىلىش بىلەن پايغا قاراپ پايدا تەقسىم قىلىشنى بىرلەشتۈرۈش پىرىنسىپىغا ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن ئەمەل قىلىپ، مەبلەغ، تېخنىكا، ماددىي بۇيۇم قاتارلىقلارنى پاي قىلىپ قوشۇپ، قانۇن بويىچە تۈرلۈك كارخانىلارنى قۇرسا بولىدۇ.

13-ماددا دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ كۆپ خىل شەكىلدىكى يېزا ئىگىلىكىنى كەسىپلەشتۈرۈپ باشقۇرۇشنى راۋاجلاندۇرىدۇ، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش، پىششىقلاش، سېتىش بىر گەۋدىلەشكەن تىجارەتنى راۋاجلاندۇرۇشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

دۆلەت يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى ئىشلەپچىقىرىدىغان، پىششىقلايدىغان، ئوبوروت مۇلازىمىتى قىلىدىغان كارخانا، پەن تەتقىقات ئورنى ۋە باشقا تەشكىلاتلارنى دېھقانلار ياكى دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرى بىلەن توختام تۈزۈش ياكى تۈرلۈك كارخانا قۇرۇش قاتارلىق شەكىللەر ئارقىلىق، پايدىدىن تەڭ بەھرىمەن بولىدىغان، خەۋپ-خەتەرنى تەڭ ئۈستىگە ئالىدىغان مەنپەئەت ئورتاق گەۋدىسى شەكىللەندۈرۈپ، يېزا ئىگىلىكىنى كەسىپلەشتۈرۈپ باشقۇرۇشنى ئالغا سىلجىتىپ، يېزا ئىگىلىكىنىڭ تەرەققىياتىغا تۈرتكە بولىدۇ.

14-ماددا دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار بويىچە يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى ساھە جەمئىيەتلىرىنى قۇرۇپ، ئەزالىرىغا ئىشلەپچىقىرىش، سېتىش، ئۇچۇر، تېخنىكا، تەربىيەلەش قاتارلىق مۇلازىمەتلەرنى قىلسا، ماسلاشتۇرۇش ۋە تەلەپچان بولۇش رولىنى جارى قىلدۇرۇپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى سودىسىنى قۇتقۇزۇش تەدبىرى ھەققىدە ئىلتىماس سۇنۇپ، ئەزالارنىڭ ۋە ساھەنىڭ مەنپەئىتىنى قوغدىسا بولىدۇ.

3-باب يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى

15-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىياتنىڭ ئوتتۇرا، ئۇزاق مەزگىللىك يىرىك پىلانى، يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىي تەرەققىياتىنىڭ ئاساسىي نىشانى ۋە يېزا ئىگىلىك بايلىقىنىڭ رايونىغا قاراپ، يېزا ئىگىلىك تەرەققىيات يىرىك پىلانىنى تۈزىدۇ.

ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى يېزا ئىگىلىك تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، تەدبىر قوللىنىپ رايون ئەۋزەللىكىنى جارى قىلدۇرۇپ، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش رايونلىرىنىڭ مۇۋاپىق جايلىشىشىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ، يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىي قۇرۇلمىسىنى تەڭشەشكە يېتەكچىلىك قىلىدۇ ۋە ئۇنى ماسلاشتۇرىدۇ.

16-ماددا دۆلەت دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنى ئۆز جايىنىڭ ئەمەلىيىتىگە بىرلەشتۈرۈپ، بازار ئېھتىياجىغا ئاساسەن، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش قۇرۇلمىسىنى تەڭشەپ ۋە سەرخىللاشتۇرۇپ، تېرىقچىلىق، ئورمانچىلىق، چارۋىچىلىق ۋە بېلىقچىلىقنى ماس راۋاجلاندۇرۇپ، سۈپەتلىك، يۇقىرى ھوسۇللۇق، يۇقىرى ئۈنۈملۈك يېزا ئىگىلىكىنى راۋاجلاندۇرۇپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ خەلقئارا رىقابەت كۈچىنى ئاشۇرۇشقا يېتەكلەيدۇ ۋە قوللايدۇ.

تېرىقچىلىقتا سورتنى ئەلالاشتۇرۇش، سۈپەتنى ئۆستۈرۈش، ئۈنۈمنى ئاشۇرۇش مەركەز قىلىنىپ، زىرائەت قۇرۇلمىسى، سورت قۇرۇلمىسى ۋە سۈپەت قۇرۇلمىسى تەڭشىلىدۇ.

ئورمان ئېكولوگىيە قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، تەبىئىي ئورماننى قوغداش، تېرىلغۇدىن ئورمانغا قايتۇرۇش ۋە قۇمدىن مۇداپىئەلىنىش، قۇمنى تىزگىنلەش قۇرۇلۇشىنى يولغا قويۇپ، ئىھاتە ئورمىنى سىستېما قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، تېز ئۆسىدىغان، مول ھوسۇللۇق ئورمان، سانائەت خام ئەشيا ئورمىنى ۋە ئىش ھەققى ئورمىنى بەرپا قىلىشنى تېزلىتىش كېرەك.

ئوتلاقنى قوغداش ۋە بەرپا قىلىش كۈچەيتىلىدۇ، چارۋىچىلىق تېز تەرەققىي قىلدۇرۇلىدۇ، قوتاندا بېقىش ۋە قوتاندا بېقىش كېڭەيتىلىدۇ، چارۋا-ئۆي قۇشلىرىنىڭ نەسلى ياخشىلىنىدۇ، يەم-خەشەك سانائىتى ۋە چارۋا-ئۆي قۇشلىرى مەھسۇلاتلىرىنى پىششىقلاش كەسپى پائال راۋاجلاندۇرۇلىدۇ.

بېلىقچىلىق ئىشلەپچىقىرىشىدا بېلىقچىلىق بايلىقىنى قوغداش ۋە ئۇنىڭدىن مۇۋاپىق پايدىلىنىش، تۇتۇش قۇرۇلمىسىنى تەڭشەش، سۇ مەھسۇلاتلىرى باقمىچىلىقى، يىراق ئوكيان بېلىقچىلىقى ۋە سۇ مەھسۇلاتلىرىنى پىششىقلاش كەسپىنى پائال تەرەققىي قىلدۇرۇش كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى سىياسەت تۈزۈپ، مەبلەغ ئورۇنلاشتۇرۇپ، يېزا ئىگىلىك قۇرۇلمىسىنى تەڭشەشكە يېتەكچىلىك قىلىشى ۋە مەدەت بېرىشى كېرەك.

17-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، يېزا ئىگىلىكىنى ئۇنىۋېرسال ئېچىش ۋە ئېتىز-ئېرىق سۇچىلىق، يېزا ئىگىلىك ئېكولوگىيە-مۇھىتىنى ئاسراش، يېزا-كەنت يولى، يېزا ئېنېرگىيەسى ۋە ئېلېكتىر تورى، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى ساقلاش ۋە ئوبوروت قىلىش، بېلىقچىلىق پورتى، ئوتلاق قاشاسى، ھايۋانات-ئۆسۈملۈك ئەسلىي نەسىللىك ئۇرۇق بازىسى قاتارلىق يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش شارائىتىنى ياخشىلىشى كېرەك،
يېزا ئىگىلىكىنىڭ ئۇنىۋېرسال ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى قوغداش ۋە ئۆستۈرۈش كېرەك.

18-ماددا دۆلەت ھايۋانات ۋە ئۆسۈملۈك نەسلىنى تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئىشلەپچىقىرىش، يېڭىلاش ۋە ئەلا نەسىلنى كېڭەيتىش، ئىشلىتىشكە يار-يۆلەك بولىدۇ، نەسىل تاللاپ يېتىشتۈرۈش بىلەن ئىشلەپچىقىرىش، باشقۇرۇشنى بىرلەشتۈرۈشكە ئىلھام بېرىدۇ، نەسىل قۇرۇلۇشى ۋە چارۋا-قۇش ئەلا نەسىل قۇرۇلۇشىنى يولغا قويىدۇ.
گوۋۇيۈەن ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مەخسۇس مەبلەغ تەسىس قىلىپ، ھايۋانات-ئۆسۈملۈك ئەلا سورتىنى تاللاپ يېتىشتۈرۈش ۋە كېڭەيتىش خىزمىتىگە مەدەت بېرىشكە ئىشلىتىدۇ.

19-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى ئېتىز-ئېرىق سۇچىلىق ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، ئېتىز-ئېرىق سۇ ئىنشائاتى ئەسلىھەلىرىنى باشقۇرۇش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، سۇنى تېجەپ ئىشلىتىشى، سۇ تېجەش تىپىدىكى يېزا ئىگىلىكىنى راۋاجلاندۇرۇشى، يېزا ئىگىلىكىدىن باشقا قۇرۇلۇشلارنىڭ سۇغىرىش مەنبەسىنى ئىگىلىشىنى قانۇن بويىچە قاتتىق تىزگىنلىشى، ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ ئېتىز-ئېرىق ئېرىق سۇچىلىق ئەسلىھەلىرىنى قانۇنسىز ئىگىلىۋېلىشى ياكى بۇزۇشىنى مەنئى قىلىشى كېرەك.

دۆلەت سۇ كەمچىل رايونلارنىڭ سۇ تېجەش تىپىدىكى يېزا ئىگىلىكىنى راۋاجلاندۇرۇشىغا نۇقتىلىق يار-يۆلەك بولىدۇ.

20-ماددا دۆلەت دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ ئىلغار، قوللىنىشچان يېزا ئىگىلىك ماشىنىلىرىنى ئىشلىتىشىگە ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ، يېزا ئىگىلىك ماشىنىلىرىنىڭ بىخەتەرلىكىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، يېزا ئىگىلىكىنى ماشىنىلاشتۇرۇش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرىدۇ.

دۆلەت دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ ئىلغار يېزا ئىگىلىك ماشىنىلىرىنى سېتىۋېلىشىغا يار-يۆلەك بولىدۇ.

21-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يېزا ئىگىلىكىگە مۇلازىمەت قىلىدىغان مېتېئورولوگىيە ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتىغا مەدەت بېرىپ، مېتېئورولوگىيەلىك ئاپەتنى كۆزىتىش ۋە ئالدىن مەلۇمات بېرىش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

22-ماددا دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ سۈپىتىنى ئۆستۈرىدۇ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ سۈپەت ئۆلچىمى سىستېمىسى ۋە سۈپىتىنى تەكشۈرۈش، ئۆلچەش-نازارەت قىلىش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، مۇناسىۋەتلىك تېخنىكا قائىدىسى، مەشغۇلات قائىدىسى ۋە سۈپەت-تازىلىق بىخەتەرلىكى ئۆلچىمى بويىچە يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلىشقا تەشكىللەپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتىنىڭ سۈپەت بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

23-ماددا دۆلەت ئەلا سۈپەتلىك يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتىغا ئىسپات بېرىش ۋە بەلگە بېرىش تۈزۈمىنى قانۇن بويىچە ئورنىتىش، مۇكەممەللەشتۈرۈشنى قوللايدۇ.

دۆلەت سۈپەتلىك يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى ئىشلەپچىقىرىشقا ئىلھام ۋە يار-يۆلەك بولىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئۆز جايىنىڭ ئەھۋالىغا بىرلەشتۈرۈپ، دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تەدبىر قوللىنىپ، سۈپەتلىك يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتى ئىشلەپچىقىرىشىنى راۋاجلاندۇرۇشى كېرەك.

دۆلەت بەلگىلىگەن ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كېلىدىغان سۈپەتلىك يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتى قانۇن ياكى مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە مۇناسىۋەتلىك بەلگىلەرنى ئىشلىتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.
بەلگىلەنگەن ئىشلەپچىقىرىلغان جاي ۋە ئىشلەپچىقىرىش قائىدىسىدىكى تەلەپكە ئۇيغۇن يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى مۇناسىۋەتلىك قانۇن ياكى مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ جۇغراپىيەلىك بەلگىسىنى ئىشلىتىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

24-ماددا دۆلەت ھايۋانات ۋە ئۆسۈملۈك يۇقۇم مۇداپىئەسى، كارانتىن تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ، ھايۋانات ۋە ئۆسۈملۈك يۇقۇمىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، كارانتىن قىلىش سىستېمىسىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، ھايۋانات يۇقۇمى ۋە ئۆسۈملۈك كېسىلى، ھاشارات، ئوت-چۆپ، چاشقان زىيىنىنى كۆزىتىش، سىگنال بېرىش، ئالدىنى ئېلىش ۋە تىزگىنلەشنى كۈچەيتىدۇ، ئېغىر، زور ھايۋانات يۇقۇمى ۋە ئۆسۈملۈكلەردىكى كېسەل-ھاشارات زىيىنىنى تېز يوقىتىش مېخانىزمىنى بەرپا قىلىدۇ، ھايۋانلاردا بەلگىلەنمىگەن يۇقۇم رايونى قۇرىدۇ، ئۆسۈملۈك قوغداش قۇرۇلۇشىنى يولغا قويىدۇ.

25-ماددا دېھقانچىلىق دورىسى، مال دوختۇرلۇق دورىسى، يەم-خەشەك ۋە يەم-خەشەك خۇرۇچى، ئوغۇت، ئۇرۇق، يېزا ئىگىلىك ماشىنىسى قاتارلىق ئادەم ۋە چارۋىلارنىڭ بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرىنى ئىشلەپچىقىرىش ۋە تىجارەتتە، مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە تىزىملاش ياكى ئىجازەت بېرىش تۈزۈمى يولغا قويۇلىدۇ.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرىنى بىخەتەر ئىشلىتىش تۈزۈمىنى ئورنىتىشى ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈشى كېرەك، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى دۆلەت رەسمىي بۇيرۇق چىقىرىپ شاللىۋەتكەن ۋە ئىشلىتىش مەنئى قىلغان دېھقانچىلىق دورىلىرى، مال دوختۇرلۇق دورىلىرى، يەم-خەشەك خۇرۇچى قاتارلىق يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرى ۋە ئىشلىتىش مەنئى قىلىنغان باشقا مەھسۇلاتلارنى ئىشلەتسە بولمايدۇ.

يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرىنى ئىشلەپچىقارغۇچى، ساتقۇچىلار ئۆزى ئىشلەپچىقارغان، ساتقان مەھسۇلاتنىڭ سۈپىتىگە مەسئۇل بولۇشى كېرەك، ناچىرىنى ياخشى قىلىپ كۆرسىتىش، ساختىسىنى راست قىلىپ كۆرسىتىش، لاياقەتسىز مەھسۇلاتنى لاياقەتلىك قىلىپ كۆرسىتىشنى مەنئى قىلىدۇ؛
دۆلەت رەسمىي بۇيرۇق چىقىرىپ شاللىۋەتكەن دېھقانچىلىق دورىسى، ھايۋانات دورىسى، يەم-خەشەك خۇرۇچى، يېزا ئىگىلىك ماشىنىلىرى قاتارلىق يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرىنى ئىشلەپچىقىرىش ۋە سېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

4-باب يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى ئوبوروت قىلىش ۋە پىششىقلاش

26-ماددا يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى سېتىۋېلىش-سېتىشنى بازار ئارقىلىق تەڭشەش كېرەك.
دۆلەت دۆلەت ئىقتىسادى ۋە خەلق تۇرمۇشىغا مۇناسىۋەتلىك مۇھىم يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى سېتىۋېلىش-سېتىش پائالىيىتىدە زۆرۈر ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەشنى يولغا قويۇپ، مەركەز ۋە يەرلىك دەرىجە بويىچە زاپاس ساقلاش-تەڭشەش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، ئامباردا ساقلاش-توشۇش سىستېمىسىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، تەمىناتقا كاپالەتلىك قىلىپ، بازارنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.

27-ماددا دۆلەت بىرلىككە كەلگەن، ئوچۇق، رىقابەتلىك، تەرتىپلىك يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى بازىرى سىستېمىسىنى پەيدىنپەي بەرپا قىلىدۇ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى توپ سېتىش بازىرىنىڭ تەرەققىيات يىرىك پىلانىنى تۈزىدۇ.
يېزىلاردىكى كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلار ۋە دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى توپ سېتىش بازىرى ۋە يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى بازىرى قۇرۇشىغا دۆلەت يار-يۆلەك بولىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئۆز مەسئۇلىيىتى بويىچە يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى توپ سېتىش بازىرىنى قانۇن بويىچە باشقۇرۇپ، سودا تەرتىپىنى قېلىپلاشتۇرۇپ، يەرلىك قورۇقچىلىق ۋە ناتوغرا رىقابەتنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

28-ماددا دۆلەت كۆپ خىل شەكىلدىكى يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى ئوبوروت پائالىيىتىنىڭ تەرەققىياتىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.
دېھقانلار ۋە دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرىنىڭ دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلىرى بويىچە يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى سېتىۋېلىش، توپ سېتىش، ساقلاش، توشۇش، پارچە سېتىش ۋە ۋاسىتىچىلىك ھەرىكەتلىرى بىلەن شۇغۇللىنىشىغا مەدەت بېرىلىدۇ.
تەمىنات-سودا كوپىراتىپى ۋە يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى سېتىۋېلىش-سېتىش بىلەن شۇغۇللىنىدىغان باشقا يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ بازار ئۇچۇرى بېرىشىگە، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى ئوبوروت يوللىرىنى ئېچىشىغا، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى سېتىش مۇلازىمىتى قىلىشىغا ئىلھام بېرىلىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى تەدبىر قوللىنىپ، مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنىڭ يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى توشۇلۇشىنىڭ راۋانلىقىغا كاپالەتلىك قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى ئوبوروت تەننەرخىنى تۆۋەنلىتىشى كېرەك.
مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي باشقۇرۇش تارماقلىرى رەسمىيەتلەرنى ئاددىيلاشتۇرۇپ، يېڭى، تىرىك يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى توشۇشقا قولايلىق يارىتىشى كېرەك، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، يېڭى، جۇشقۇن يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى توشۇش قوراللىرىنى تۇتۇپ قېلىشقا يول قويۇلمايدۇ.

29-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى پىششىقلاش كەسپى ۋە يېمەكلىك سانائىتىنىڭ تەرەققىياتىنى قوللاپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ قوشۇلما قىممىتىنى ئاشۇرىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى پىششىقلاش كەسپى ۋە يېمەكلىك سانائىتى تەرەققىيات يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى پىششىقلاپ ئىشلەش كارخانىلىرىنى مۇۋاپىق رايونلارغا جايلىشىش ۋە كۆلەم قۇرۇلمىسى شەكىللەندۈرۈشكە يېتەكلەپ، دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرى ۋە يېزا-بازار كارخانىلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى پىششىقلىشى ۋە ئۇنىۋېرسال ئېچىپ پايدىلىنىشىغا مەدەت بېرىشى كېرەك.

دۆلەت يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىدىن پىششىقلانغان مەھسۇلاتنىڭ سۈپەت ئۆلچىمىنى ئورنىتىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئۆلچەش ۋاسىتىسىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى پىششىقلاش جەريانىدىكى سۈپەت بىخەتەرلىكىنى باشقۇرۇش ۋە نازارەت قىلىشنى كۈچەيتىپ، يېمەكلىك بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.

30-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ ئىمپورت-ئېكسپورت سودىسىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشقا ئىلھام بېرىدۇ.

دۆلەت خەلقئارا بازار تەتقىقاتىنى كۈچەيتىش، ئۇچۇر بېرىش ۋە سودا مۇلازىمىتى قىلىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ ئېكسپورتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى ئىشلەپچىقىرىش-سېتىش تەرتىپى ۋە ئادىل سودىنى قوغداش، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى ئىمپورتىدىن ئاگاھ بېرىش تۈزۈمىنى ئورنىتىش ئۈچۈن، ئىمپورت قىلىنغان بەزى يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى دۆلەت ئىچىدىكى مۇناسىۋەتلىك يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىشىغا زور پايدىسىز تەسىر كۆرسەتكەن بولسا ياكى كۆرسىتىش ئېھتىمالى بولسا، دۆلەت زۆرۈر تەدبىر قوللانسا بولىدۇ.

5-باب ئاشلىق بىخەتەرلىكى

31-ماددا دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ ئاشلىق ئۇنىۋېرسال ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى قوغداپ ۋە ئۆستۈرۈپ، ئاشلىق ئىشلەپچىقىرىش سەۋىيەسىنى پۇختا قەدەم بىلەن ئۆستۈرۈپ، ئاشلىق بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.

دۆلەت تېرىلغۇ يەرنى قوغداش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، ئاساسىي ئېتىزلارنى قانۇن بويىچە ئالاھىدە قوغدايدۇ.

32-ماددا دۆلەت سىياسەت، مەبلەغ، تېخنىكا قاتارلىق جەھەتلەردە ئاشلىق كۆپ چىقىدىغان رايونلارنى نۇقتىلىق يۆلەپ، مۇقىم تاۋار ئاشلىق ئىشلەپچىقىرىش بازىسى قۇرۇپ، ئاشلىق سىلوس قونىقى يىغىش ۋە پىششىقلاش ئەسلىھەلىرىنى ياخشىلاپ، ئاشلىق كۆپ چىقىدىغان رايونلارنىڭ ئاشلىق ئىشلەپچىقىرىش، پىششىقلاش سەۋىيەسى ۋە ئىقتىسادىي ئۈنۈمىنى ئۆستۈرىدۇ.

دۆلەت ئاساسلىق ئاشلىق ئىشلەپچىقىرىش رايونى بىلەن ئاساسلىق سېتىش رايونىنىڭ مۇقىم سېتىۋېلىش-سېتىش ھەمكارلىق مۇناسىۋىتى ئورنىتىشىنى قوللايدۇ.

33-ماددا ئاشلىقنىڭ بازار باھاسى بەك تۆۋەن بولغاندا، گوۋۇيۈەن قىسمەن ئاشلىق سورتلىرىغا قارىتا قوغداش باھاسى تۈزۈمىنى يولغا قويۇشنى قارار قىلسا بولىدۇ.
قوغداش باھاسىنى دېھقانلارنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداش، ئاشلىق ئىشلەپچىقىرىشىنى مۇقىملاشتۇرۇشقا پايدىلىق بولۇش پىرىنسىپىغا ئاساسەن بېكىتىش كېرەك.

دېھقانلار ئاشلىقنى قوغداش باھاسى تۈزۈمى بويىچە ساتماقچى بولسا، دۆلەت ھاۋالە قىلغان سېتىۋېلىش ئورۇنلىرى رەت قىلسا بولمايدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى مالىيە، پۇل مۇئامىلە تارمىقى قاتارلىق تارماقلار، شۇنىڭدەك دۆلەت ھاۋالە قىلغان سېتىۋېلىش ئورۇنلىرىنى ئاشلىق سېتىۋېلىش مەبلىغىنى ۋاقتىدا تەييارلاشقا تەشكىللىشى كېرەك، ھەرقانداق تارماق، ئورۇن ياكى شەخسنىڭ تۇتۇپ قېلىشىغا ياكى ئىشلىتىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

34-ماددا دۆلەت ئاشلىق بىخەتەرلىكىدىن سىگنال بېرىش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، تەدبىر قوللىنىپ ئاشلىق تەمىناتىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.
گوۋۇيۈەن ئاشلىق بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈش نىشانى ۋە ئاشلىق زاپاس مىقدارى كۆرسەتكۈچىنى بېكىتىشى ھەمدە ئېھتىياجغا قاراپ ئالاقىدار مەسئۇل تارماقلارنى تەشكىللەپ، تېرىلغۇ يەر، ئاشلىق زاپىسى ئەھۋالىنى تەكشۈرۈشى كېرەك.

دۆلەت ئاشلىققا قارىتا مەركەز ۋە يەرلىك دەرىجە بويىچە زاپاس ساقلاش-تەڭشەش تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ، ئامباردا ساقلاش-توشۇش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىدۇ.
دۆلەتنىڭ ئاشلىق زاپاس ساقلاش ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالغان كارخانىلار زاپاس ئاشلىقنىڭ مىقدارى ۋە سۈپىتىگە دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

35-ماددا دۆلەت ئاشلىق خەۋپ-خەتىرى فوندى تەسىس قىلىپ، ئاشلىق زاپاس ساقلاشنى قوللاش، ئاشلىق بازىرىنى مۇقىملاشتۇرۇش ۋە دېھقانلارنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداشقا ئىشلىتىدۇ.

36-ماددا دۆلەت ئاشلىقنى قەدىرلەش ۋە تېجەشنى تەشەببۇس قىلىدۇ ھەمدە تەدبىر قوللىنىپ خەلقنىڭ يېمەكلىك ئوزۇقلۇق قۇرۇلمىسىنى ياخشىلايدۇ.

6-باب يېزا ئىگىلىك سېلىنمىسى ۋە مەدەت بېرىش-قوغداش

37-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىكىنى قوللاش ۋە قوغداش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، مالىيە سېلىنمىسى، باجدا ئېتىبار بېرىش، پۇل مۇئامىلە جەھەتتىن قوللاش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىدۇ،
مەبلەغ سېلىنمىسى، پەن تەتقىقات ۋە تېخنىكا كېڭەيتىش، تەلىم-تەربىيە، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرى تەمىناتى، بازار ئۇچۇرى، سۈپەت ئۆلچىمى، پىرىيوم-كارانتىن، ئىجتىمائىيلاشقان مۇلازىمەت، شۇنىڭدەك ئاپەتتىن قۇتقۇزۇش ۋە ياردەم بېرىش قاتارلىق جەھەتلەردە دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىنى راۋاجلاندۇرۇشىغا مەدەت بېرىپ، دېھقانلارنىڭ كىرىم سەۋىيەسىنى ئۆستۈرىدۇ.

دۆلىتىمىز تۈزگەن ياكى قاتناشقان ئالاقىدار خەلقئارا شەرتنامىلەرگە زىت بولمىغان ئەھۋالدا، دۆلەت دېھقانلارنى كىرىم جەھەتتىن قوللاش سىياسىتىنى يولغا قويىدۇ، كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن چىقىرىدۇ.

38-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك سېلىنمىسىنىڭ ئومۇمىي سەۋىيەسىنى پەيدىنپەي ئۆستۈرىدۇ.
مەركەز ۋە ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك مالىيەنىڭ ھەر يىلى يېزا ئىگىلىك ئومۇمىي سېلىنمىسىنىڭ ئېشىش نىسبىتى ئۇنىڭ مالىيە دائىملىق كىرىمىنىڭ ئېشىش نىسبىتىدىن يۇقىرى بولۇشى كېرەك.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى مالىيە خامچوتى ئىچىدە ئورۇنلاشتۇرغان يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىلىدىغان تۈرلۈك مەبلەغنى ئاساسلىقى ئىشلىتىشكە ئىشلىتىشى كېرەك:يېزا ئىگىلىك ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىش؛
يېزا ئىگىلىك قۇرۇلمىسىنى تەڭشەشكە مەدەت بېرىش، يېزا ئىگىلىكىنىڭ كەسىپلىشىپ باشقۇرۇشىنى ئىلگىرى سۈرۈش؛
ئاشلىق ئۇنىۋېرسال ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى قوغداش، دۆلەتنىڭ ئاشلىق بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش؛
ھايۋانات، ئۆسۈملۈكلەرنى كارانتىن قىلىش، يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش سىستېمىسىنى تاكامۇللاشتۇرۇش، ھايۋانات يۇقۇمى ۋە ئۆسۈملۈك كېسىلى، ھاشارات، ياۋا ئوت-چۆپ، چاشقان ئاپىتىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى كۈچەيتىش؛
يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ سۈپەت ئۆلچىمى ۋە تەكشۈرۈش، ئۆلچەش، نازارەت قىلىش سىستېمىسى، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى بازىرى ۋە ئۇچۇر مۇلازىمىتى سىستېمىسىنى بەرپا قىلىش، تاكامۇللاشتۇرۇش؛
يېزا ئىگىلىك پەن تەتقىقات مائارىپى، يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى كېڭەيتىش ۋە دېھقانلارنى تەربىيەلەشكە مەدەت بېرىش؛
يېزا ئىگىلىكىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئاسراش قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىش؛
نامرات رايونلارنىڭ تەرەققىياتىغا يار-يۆلەك بولۇش؛
دېھقانلارنىڭ كىرىم سەۋىيەسىگە كاپالەتلىك قىلىش قاتارلىقلار.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى ھەر دەرىجىلىك مالىيە تېرىقچىلىق، ئورمانچىلىق، چارۋىچىلىق، بېلىقچىلىق، ئېتىز-ئېرىق سۇچىلىقىغا ئىشلىتىدىغان يېزا ئىگىلىك ئاساسىي قۇرۇلۇشىغا سېلىنىدىغان سېلىنمىنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇشى، ماس ئاشۇرۇشى كېرەك.

دۆلەت غەربىي رايوننى ئېچىشنى تېزلىتىش ئۈچۈن، غەربىي رايونلارنىڭ يېزا ئىگىلىك تەرەققىياتى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش سېلىنمىسىنى ئاشۇرىدۇ.

39-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ھەر يىللىق مالىيە خامچوتى ئىچىدە ئورۇنلاشتۇرغان يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىدىغان تۈرلۈك مەبلەغنى ۋاقتىدا، تولۇق ئاجرىتىپ بېرىشى كېرەك.
ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى دۆلەتنىڭ تۈرلۈك يېزا ئىگىلىك مەبلىغىنى تەقسىملەش، ئىشلىتىش جەريانىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، مەبلەغ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىپ، مەبلەغنىڭ ئىشلىتىلىش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىدىغان مالىيە مەبلىغى ۋە كىرېدىت مەبلىغىنى تۇتۇپ قېلىشىغا، ئىشلىتىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.
ئىقتىسادىي تەپتىش ئورگىنى يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىلىدىغان مالىيە ۋە كىرېدىت قاتارلىق مەبلەغلەرنى ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىشنى قانۇن بويىچە كۈچەيتىشى كېرەك.

40-ماددا دۆلەت باج، باھا، كىرېدىت قاتارلىق ۋاسىتىلەرنى قوللىنىپ، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىنىڭ تىجارەتلىك سېلىنمىسى ۋە كىچىك ئېتىز-ئېرىق سۇچىلىق قاتارلىق ئاساسىي قۇرۇلۇش سېلىنمىسىنى كۆپەيتىشكە ئىلھاملاندۇرىدۇ ۋە يېتەكلەيدۇ.

دۆلەت دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ ئۆز ئىختىيارى ئاساسىدا قانۇن بويىچە كۆپ خىل شەكىللەرنى قوللىنىپ، يېزا ئىگىلىك مەبلىغى توپلىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

41-ماددا دۆلەت ئىجتىمائىي مەبلەغنىڭ يېزا ئىگىلىكىگە سېلىنىشىغا ئىلھام بېرىدۇ، كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار، ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار ۋە شەخسلەرنى پۇل ئىئانە قىلىپ تۈرلۈك يېزا ئىگىلىك قۇرۇلۇشى ۋە يېزا ئىگىلىك پەن-تېخنىكىسى، مائارىپ فوندى تەسىس قىلىشقا ئىلھاملاندۇرىدۇ.

دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ، يېزا ئىگىلىكىدە تاشقى مەبلەغدىن پايدىلىنىش دائىرىسىنى كېڭەيتىشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

42-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار، شۇنداقلا باشقا تۈرلۈك ئىقتىسادىي تەشكىلاتلارنىڭ يېزا ئىگىلىك ئۇچۇر مۇلازىمىتىنى قانات يايدۇرۇشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى يېزا ئىگىلىك ئۇچۇرلىرىنى توپلاش، رەتلەش ۋە ئېلان قىلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىغا بازار ئۇچۇرى قاتارلىق مۇلازىمەتلەرنى ۋاقتىدا قىلىشى كېرەك.

43-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك سانائىتىنىڭ تەرەققىياتىغا ئىلھام ۋە يار-يۆلەك بولىدۇ.

دۆلەت باج، كىرېدىت قاتارلىق ۋاسىتىلەرنى قوللىنىپ، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ۋاسىتىلىرىنى ئىشلەپچىقىرىش ۋە سودىغا ئىلھام ۋە يار-يۆلەك بولۇپ، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىنىڭ مۇقىم ئېشىشىنى ماددىي كاپالەتكە ئىگە قىلىدۇ.

دۆلەت ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، خىمىيەۋى ئوغۇت، دېھقانچىلىق دورىسى، دېھقانچىلىققا ئىشلىتىلىدىغان سولياۋ يوپۇق، دېھقانچىلىق ماشىنىلىرى ۋە دېھقانچىلىقتا ئىشلىتىلىدىغان دىزېل قاتارلىق ئاساسلىق يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرى بىلەن يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى ئوتتۇرىسىدا مۇۋاپىق سېلىشتۇرما باھانى ساقلاپ كەلدى.

44-ماددا دۆلەت تەمىنات-سودا كوپىراتىپى، يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى، دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتى، باشقا تەشكىلات ۋە شەخسلەرنىڭ يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىنىڭ ئىشلەپچىقىرىشتىن بۇرۇنقى، ئىشلەپچىقىرىش داۋامىدىكى، ئىشلەپچىقىرىشتىن كېيىنكى ئىجتىمائىيلاشقان مۇلازىمەت ئىشلىرىنى كۆپ خىل شەكىلدىكى راۋاجلاندۇرۇشىغا ئىلھام بېرىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تەدبىر قوللىنىپ يېزا ئىگىلىكىنىڭ ئىجتىمائىيلاشقان مۇلازىمەت ئىشلىرىنى قوللىشى كېرەك.

رايون ھالقىپ يېزا ئىگىلىكىنى ئىجتىمائىيلاشتۇرۇش مۇلازىمىتى قىلىشقا يېزا ئىگىلىكى، سودا-سانائەت باشقۇرۇش، قاتناش-تىرانسپورت، جامائەت خەۋپسىزلىكى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلار تەدبىر قوللىنىپ مەدەت بېرىشى كېرەك.

45-ماددا دۆلەت يېزا پۇل مۇئامىلە سىستېمىسىنى بەرپا قىلىدۇ ۋە تاكامۇللاشتۇرىدۇ، يېزا ئىناۋەت تۈزۈمى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىدۇ، يېزا پۇل مۇئامىلىسىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىدۇ.

مۇناسىۋەتلىك پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتلىرى تەدبىر قوللىنىپ كىرېدىت سېلىنمىسىنى ئاشۇرۇپ، يېزا پۇل مۇئامىلە مۇلازىمىتىنى ياخشىلاپ، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى-تىجارەت پائالىيىتىگە ئىناۋەتلىك قەرز مەدىتى بېرىشى كېرەك.

يېزا ئامانەت-قەرز كوپىراتىپى يېزا ئىگىلىكى، دېھقانلار ۋە يېزا ئىقتىسادىي تەرەققىياتى ئۈچۈن مۇلازىمەت قىلىش ئاساسىي مەقسىتىدە چىڭ تۇرۇپ، شۇ جايدىكى دېھقانلارنىڭ ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت پائالىيىتىگە ئالدى بىلەن كىرېدىت مۇلازىمىتى قىلىشى كېرەك.

دۆلەت ئۆسۈم ياردىمى بېرىش قاتارلىق تەدبىرلەر ئارقىلىق، پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتلىرىنىڭ دېھقانلارغا ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش – تىجارەت پائالىيەتلىرىگە قەرز پۇل بېرىشىگە ئىلھام بېرىدۇ.

46-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك سۇغۇرتىسى تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ ۋە مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

دۆلەت سىياسەت خاراكتېرلىك يېزا ئىگىلىك سۇغۇرتىسى تۈزۈمىنى تەدرىجىي ئورنىتىدۇ ۋە مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.
دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى-تىجارەت پائالىيىتىگە مۇلازىمەت قىلىدىغان ھەمكارلىق سۇغۇرتا تەشكىلاتى قۇرۇشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىلىدۇ، سودا خاراكتېرلىك سۇغۇرتا شىركەتلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىك سۇغۇرتا كەسپىنى قانات يايدۇرۇشىغا ئىلھام بېرىلىدۇ.

يېزا ئىگىلىك سۇغۇرتىسىدا ئىختىيارلىق پىرىنسىپى يولغا قويۇلىدۇ.
ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنى يېزا ئىگىلىك سۇغۇرتىسىغا قاتنىشىشقا مەجبۇرلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

47-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، يېزا ئىگىلىكىدە تەبىئىي ئاپەتتىن مۇداپىئەلىنىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈپ، ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ئاپەتكە تاقابىل تۇرۇش ۋە ئاپەتتىن قۇتقۇزۇش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشى، ئاپەتكە ئۇچرىغان خەلقنىڭ ئىشلەپچىقىرىشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشىگە ياردەم بېرىشى، ئىشلەپچىقىرىش ئارقىلىق ئۆزىنى قۇتقۇزۇشقا تەشكىللىشى، جەمئىيەت ھەمكارلىقى بويىچە ئۆزئارا ياردەم بېرىشى كېرەك؛
ئاساسىي تۇرمۇش كاپالىتى بولمىغان ئاپەتكە ئۇچرىغان خەلقنى قۇتقۇزماق ۋە ئۇلارغا يار-يۆلەك بولماق.

7-باب يېزا ئىگىلىك پەن-تېخنىكىسى ۋە يېزا ئىگىلىك مائارىپى

48-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى يېزا ئىگىلىك پەن-تېخنىكىسى، يېزا ئىگىلىك مائارىپ تەرەققىيات يىرىك پىلانى تۈزۈپ، يېزا ئىگىلىك پەن – تېخنىكىسى، مائارىپ ئىشلىرىنى راۋاجلاندۇرۇشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە يېزا ئىگىلىك پەن-تېخنىكا خىراجىتى ۋە يېزا ئىگىلىك مائارىپ خىراجىتىنى تەدرىجىي كۆپەيتىشى كېرەك.

دۆلەت كارخانا قاتارلىق ئىجتىمائىي كۈچلەرنى يېزا ئىگىلىك پەن-تېخنىكىسى سېلىنمىسىنى ئاشۇرۇشقا ئىلھاملاندۇرىدۇ ۋە جەلپ قىلىدۇ، دېھقانلار، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى، كارخانا-كەسپىي ئورۇنلار قاتارلىقلارنىڭ قانۇن بويىچە يېزا ئىگىلىك پەن – تېخنىكىسى، مائارىپ ئىشلىرىنى يولغا قويۇشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

49-ماددا دۆلەت ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتىنىڭ جۇغراپىيەلىك بەلگىسى قاتارلىق بىلىم مۈلۈك ھوقۇقىنى قوغدايدۇ، يېزا ئىگىلىك پەن تەتقىقاتى، مائارىپ ئورۇنلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىك پەن-تېخنىكىسىغا دائىر ئۇل تەتقىقات ۋە ئەمەلىي تەتقىقاتنى كۈچەيتىشىگە، يېزا ئىگىلىك تېخنىكا بىلىملىرىنى تارقىتىشىغا ۋە ئومۇملاشتۇرۇشىغا ئىلھام بېرىدۇ ۋە يېتەكچىلىك قىلىدۇ، پەن-تېخنىكا نەتىجىلىرىنى ئايلاندۇرۇش ۋە كەسىپلەشتۈرۈشنى تېزلىتىدۇ، يېزا ئىگىلىك ئىلىم-تېخنىكىسىنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى يېزا ئىگىلىكىگە دائىر مۇھىم، زور ئاچقۇچلۇق تېخنىكىلاردا پەن-تېخنىكا ئۆتكىلىگە ھۇجۇم قىلىشقا تەشكىللىشى كېرەك.
دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ خەلقئارا يېزا ئىگىلىك پەن-تېخنىكىسى، مائارىپ ھەمكارلىقى ۋە ئالاقىسىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ، چەت ئەلدىن ئىلغار تېخنىكا كىرگۈزۈشكە ئىلھام بېرىدۇ.

50-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى كېڭەيتىش ئىشلىرىنى يۆلەيدۇ، ھۆكۈمەت يۆلەش بىلەن بازار يېتەكلەش بىرلەشتۈرۈلگەن، ھەقلىق بولۇش بىلەن ھەقسىز مۇلازىمەت قىلىش بىرلەشتۈرۈلگەن، دۆلەتنىڭ يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى ئومۇملاشتۇرۇش ئاپپاراتى بىلەن ئىجتىمائىي كۈچلەر بىرلەشتۈرۈلگەن يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى تونۇشتۇرۇش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ، ئىلغار يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنىڭ يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىدا تېزرەك قوللىنىلىشىغا تۈرتكە بولىدۇ.

51-ماددا دۆلەت قۇرغان يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى كېڭەيتىش ئاپپاراتى يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسى تەجرىبە ئۈلگە بازىسىنى تايانچ قىلىپ، ئامما ئېھتىياجلىق بولغان ئاچقۇچلۇق تېخنىكىنى كېڭەيتىش ۋە ئۈلگە كۆرسىتىش قاتارلىق ئاممىۋى پاراۋانلىق مەسئۇلىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىپ، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىغا ھەقسىز يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسى مۇلازىمىتى قىلىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش تەرەققىيات ئېھتىياجىغا ئاساسەن، يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى كېڭەيتىش قوشۇنىنى مۇقىملاشتۇرۇپ ۋە كۈچەيتىپ، يېزا ئىگىلىك تېخنىكىنى كېڭەيتىش ئاپپاراتلىرىنىڭ خىزمەت خىراجىتىنى كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى كېڭەيتىش خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان كەسپىي پەن-تېخنىكا خادىملىرىنىڭ خىزمەت شارائىتى، مائاش تەمىناتى ۋە تۇرمۇش شارائىتىنى كاپالەتلەندۈرۈشى ۋە ياخشىلىشى، ئۇلارنى يېزا ئىگىلىكىگە خىزمەت قىلىشقا ئىلھاملاندۇرۇشى كېرەك.

52-ماددا يېزا ئىگىلىك پەن تەتقىقات ئورنى، مۇناسىۋەتلىك مەكتەپ، دېھقانلار كەسپىي كوپىراتىپى، يېزا ئىگىلىكىگە مۇناسىۋەتلىك كارخانا، ئاممىۋى پەن-تېخنىكا تەشكىلاتى ۋە مۇناسىۋەتلىك پەن-تېخنىكا خادىملىرى دېھقانلارغا ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ ئېھتىياجىغا قاراپ، ھەقسىز مۇلازىمەت قىلسا بولىدۇ، تېخنىكىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش، تېخنىكا مۇلازىمىتى قىلىش، تېخنىكا ھۆددىگەرلىك، تېخنىكا مەسلىھەتچىلىكى بېرىش ۋە تېخنىكىنى پاي قىلىپ قوشۇش قاتارلىق شەكىللەر ئارقىلىقمۇ بولىدۇ،
ھەقلىق مۇلازىمەت قىلىپ قانۇنلۇق مەنپەئەتلىنىش.
يېزا ئىگىلىك پەن تەتقىقات ئورۇنلىرى، مۇناسىۋەتلىك مەكتەپلەر، دېھقانلار كەسپىي كوپىراتىپلىرى، يېزا ئىگىلىكىگە مۇناسىۋەتلىك كارخانىلار، ئاممىۋى پەن-تېخنىكا تەشكىلاتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك پەن-تېخنىكا خادىملىرى مۇلازىمەت سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈشى، مۇلازىمەت سۈپىتىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

يېزا ئىگىلىك پەن تەتقىقات ئورۇنلىرى، مۇناسىۋەتلىك مەكتەپلەر، يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى كېڭەيتىش ئاپپاراتلىرى قۇرغان يېزا ئىگىلىكىگە مۇلازىمەت قىلىدىغان كارخانىلارغا دۆلەت باج، كىرېدىت قاتارلىق جەھەتلەردە ئېتىبار بېرىدۇ.

دۆلەت دېھقانلار، تەمىنات-سودا كوپىراتىپى، باشقا كارخانا، كەسپىي ئورۇن قاتارلىقلارنىڭ يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى كېڭەيتىش خىزمىتىگە قاتنىشىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

53-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك كەسپىي تېخنىكا خادىملىرىنى داۋاملىق تەربىيەلەش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى مائارىپ، كادىرلار ئىشلىرى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە يېزا ئىگىلىك كەسپىي تېخنىكا خادىملىرىنى داۋاملىق تەربىيەلەش پىلانىنى تۈزىدۇ ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

54-ماددا دۆلەت يېزىلاردا مەجبۇرىيەت مائارىپىنى قانۇن بويىچە يولغا قويىدۇ ھەمدە مەجبۇرىيەت مائارىپى خىراجىتىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.
دۆلەت يېزىلاردا قۇرغان ئادەتتىكى ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلىرىنىڭ مائاشىنى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە بىرتۇتاش تارقىتىدۇ، مەكتەپ بىناسى قاتارلىق ئوقۇتۇش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇش ۋە ئاسراش خىراجىتىنى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە بىر تۇتاش ئورۇنلاشتۇرىدۇ.

55-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك كەسپىي مائارىپىنى راۋاجلاندۇرىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى دۆلەتنىڭ كەسپىي سالاھىيەت گۇۋاھنامىسى تۈزۈمىنىڭ بىرتۇتاش بەلگىلىمىسى بويىچە، يېزا ئىگىلىك ساھەسىدىكى كەسىپلەرنى تۈرگە ئايرىش، كەسپىي ماھارەتنى باھالاش خىزمىتىنى قانات يايدۇرىدۇ، يېزا ئىگىلىك ساھەسىنىڭ كەسپىي سالاھىيەت گۇۋاھنامىسىنى باشقۇرىدۇ.

56-ماددا دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ دېھقانلارنى ئىلغار يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى قوللىنىشقا ئىلھاملاندۇرىدۇ، دېھقانلارنىڭ پەن-تېخنىكا تەشكىلاتلىرىنى قۇرۇشىغا مەدەت بېرىدۇ، يېزا ئىگىلىكىدە ئەمەلىي تېخنىكا بويىچە تەربىيەلەش، دېھقانلارنى يېشىل گۇۋاھنامە بىلەن تەربىيەلەش ۋە ئىشقا ئورۇنلاشتۇرۇش بويىچە باشقا تەربىيەلەشنى قانات يايدۇرۇپ، دېھقانلارنىڭ مەدەنىيەت-تېخنىكا ساپاسىنى ئۆستۈرىدۇ.

8-باب يېزا ئىگىلىك بايلىقى ۋە يېزا ئىگىلىك مۇھىتىنى قوغداش

57-ماددا يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىنى راۋاجلاندۇرۇشتا يەر، سۇ، ئورمان، ئوتلاق، ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈك قاتارلىق تەبىئىي بايلىقلاردىن مۇۋاپىق پايدىلىنىش ۋە ئۇنى قوغداش، سۇ ئېنېرگىيەسى، پاتقاق گازى، قۇياش ئېنېرگىيەسى، شامال ئېنېرگىيەسى قاتارلىق ھاسىلىي ئېنېرگىيە ۋە پاكىز ئېنېرگىيەنى مۇۋاپىق ئېچىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش، ئېكولوگىيەلىك يېزا ئىگىلىكىنى راۋاجلاندۇرۇش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش ۋە ياخشىلاش شەرت.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى يېزا ئىگىلىك بايلىقىنى رايونلارغا ئايرىش ياكى يېزا ئىگىلىك بايلىقىدىن مۇۋاپىق پايدىلىنىش ۋە ئۇنى قوغداش رايونلىرىنى ئايرىش، يېزا ئىگىلىك بايلىقىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش تۈزۈمىنى ئورنىتىشى كېرەك.

58-ماددا دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى تېرىلغۇ يەرنى ئاسرىشى، خىمىيەۋى ئوغۇت، دېھقانچىلىق دورىسى، يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىلىدىغان سولياۋ يوپۇقنى مۇۋاپىق ئىشلىتىشى، ئورگانىك ئوغۇتنى كۆپ ئىشلىتىشى، ئىلغار تېخنىكا قوللىنىپ، يەرنىڭ مۇنبەتلىكىنى قوغدىشى ۋە ئاشۇرۇشى، يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىدىغان يەرنىڭ بۇلغىنىشى، بۇزۇلۇشى ۋە يەرنىڭ ئاجىزلىشىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى تەدبىر قوللىنىپ، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ تېرىلغۇ يەر سۈپىتى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىشىگە مەدەت بېرىشى ھەمدە تېرىلغۇ يەر سۈپىتىنى قەرەللىك كۆزىتىپ ئۆلچىشى كېرەك.

59-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، كىچىك ۋادىلارنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەشنى كۈچەيتىشى، سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلىشى كېرەك.
سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىمالى بولغان ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئورۇن ۋە شەخسلەر ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى قوللىنىشى ھەمدە ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش ھەرىكىتى سەۋەبىدىن سۇ-تۇپراقنىڭ يوقاپ كېتىشىنى تۈزەشكە مەسئۇل بولۇشى شەرت.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، يەرنىڭ قۇملىشىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى، قۇملىشىپ كەتكەن يەرنى تىزگىنلىشى كېرەك.
گوۋۇيۈەن ۋە قۇملاشقان يەر بار رايوندىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە قۇمدىن مۇداپىئەلىنىش ۋە قۇمنى تىزگىنلەش يىرىك پىلانى تۈزۈشى ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويۇشى كېرەك.

60-ماددا دۆلەت ئومۇمىي خەلق مەجبۇرەن كۆچەت تىكىش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، ئاممىنى كۆچەت تىكىپ ئورمان بىنا قىلىشقا تەشكىللىشى، ئورمان يېرى ۋە دەل-دەرەخنى قوغدىشى، ئورمان ئوت ئاپىتىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى، ئورماندىكى كېسەللىك-ھاشارات زىيىنىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە تىزگىنلىشى، دەل-دەرەخلەرنى قالايمىقان كېسىش، ئوغرىلىقچە كېسىشنى توسۇشى، ئورمان بىلەن قاپلىنىش نىسبىتىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

دۆلەت تەبىئىي ئورماننى قوغداش رايونىدا دەرەخ كېسىشنى چەكلەش ياكى كېسىشكە چەك قويۇش تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ، ئورمان بىنا قىلىپ ئورمان قوغداشنى كۈچەيتىدۇ.

61-ماددا مۇناسىۋەتلىك يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئوتلاقنى قوغداش، قۇرۇش ۋە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، دېھقانلار ( چارۋىچىلار ) ئاھالىسىنى ۋە دېھقانلار ( چارۋىچىلىق ) كەسپىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنى سۈنئىي ئوتلاق، يەم-خەشەك بازىسى قۇرۇشقا ۋە تەبىئىي ئوتلاقنى ياخشىلاشقا يېتەكلەپ، تەشكىللەپ، ئوتلاققا قاراپ چارۋا بېكىتىپ، چارۋا سىغىمىنى تىزگىنلەپ، رايون ئايرىپ نۆۋەتلەشتۈرۈپ بېقىش، ئوتلاقنى ئارام ئالدۇرۇش ۋە چارۋا بېقىشنى چەكلەش تۈزۈمىنى يولغا قويۇشى كېرەك،
ئوتلاق يېپىنچا ئۆسۈملۈكلىرىنى قوغداپ، ئوتلاقلارنىڭ چېكىنىپ قۇملىشىشى ۋە شورلىشىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

62-ماددا ئورماننى ۋەيران قىلىپ، ئوتلاقنى ۋەيران قىلىپ ئېچىش، تاغنى كۆيدۈرۈپ ئېچىش، شۇنىڭدەك دۆلەت ئېچىش مەنئى قىلغان تىك يانتۇلۇقلارنى ئېچىش مەنئى قىلىنىدۇ، ئېچىلغان بوز يەرلەر تەدرىجىي ھالدا تېرىلغۇدىن ئورمانغا، ئوتلاققا قايتۇرۇلۇشى كېرەك.

كۆلنى دائىرىلەپ ئېتىز بەرپا قىلىش، شۇنىڭدەك دائىرىلەپ يەر ئېچىش مەنئى قىلىنىدۇ، دۆلەت دائىرىلەپ ئېچىشنى مەنئى قىلغان سۇلۇق يەرلەر.
دائىرىلەپ ئېچىلغانلىرىنى تېرىلغۇدىن كۆلگە، سۇلۇق يەرگە تەدرىجىي قايتۇرۇش كېرەك.

گوۋۇيۈەن تەستىقلىغان يىرىك پىلان دائىرىسىدە تېرىلغۇدىن قايتۇرۇشنى يولغا قويغان دېھقانلارغا دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ياردەم پۇلى بېرىش كېرەك.

63-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، تۇتۇش نورمىسى ۋە بېلىق تۇتۇشنى مەنئى قىلىش، بېلىق تۇتۇشنى توختىتىپ تۇرۇش تۈزۈمىنى قانۇن بويىچە ئىجرا قىلىپ، بېلىقچىلىق بايلىقىنى كۆپەيتىپ، بېلىقچىلىق سۇ رايونىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغدىشى كېرەك.

دۆلەت بېلىقچىلىق بىلەن شۇغۇللىنىدىغان دېھقان ( بېلىقچى ) لارنى ۋە دېھقانچىلىق ( بېلىقچىلىق ) كەسپىنىڭ ئىشلەپچىقىرىشى، تىجارەت تەشكىلاتلىرىنى سۇ مەھسۇلاتلىرى باقمىچىلىقى ياكى باشقا كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشقا يېتەكلەيدۇ، قوللايدۇ، شۇ جايدىكى خەلق ھۆكۈمىتىگە ئاساسەن ئىشلەپچىقىرىشنى ئۆزگەرتكەن، كەسىپ ئالماشتۇرغان دېھقان ( بېلىقچىلىق ) ئاھالىسىگە دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ياردەم پۇل بېرىشى كېرەك.

64-ماددا دۆلەت يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىغا مۇناسىۋەتلىك جانلىقلار تۈرى بايلىقىنى قوغداش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغدايدۇ، ئاز ئۇچرايدىغان، يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان، قىممەتلىك جانلىقلار بايلىقىنى ۋە ئۇلارنىڭ ئەسلىي يېرىنى نۇقتىلىق قوغدايدۇ.
جانلىقلار تۈرى بايلىقىنى چېگرا سىرتىدىن كىرگۈزۈشتە، قانۇن بويىچە تىزىملاش ياكى تەستىقلىتىش ھەمدە مۇناسىپ بىخەتەرلىكنى تىزگىنلەش تەدبىرى قوللىنىش كېرەك.

يېزا ئىگىلىكىدە گېنى يۆتكەلگەن جانلىقلارنى تەتقىق قىلىش، سىناق قىلىش، ئىشلەپچىقىرىش، پىششىقلاش، تىجارەت قىلىش ۋە باشقا قوللىنىشلاردا، دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە تۈرلۈك بىخەتەرلىكنى تىزگىنلەش تەدبىرلىرىنى قاتتىق يولغا قويۇش شەرت.

65-ماددا ھەر دەرىجىلىك يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارماقلىرى دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنى بىيولوگىيەلىك تەدبىر قوللىنىشقا ياكى يۇقىرى ئۈنۈملۈك، زەھىرى تۆۋەن، قالدۇقى ئاز دېھقانچىلىق دورىسى، ھايۋانات دورىسى ئىشلىتىشكە يېتەكلەپ، ھەرىكەتچان ئۆسۈملۈك كېسىلى، ھاشارات، ياۋا ئوت-چۆپ، چاشقان ئاپىتىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلىشى كېرەك.

يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى يىغىۋېلىنغاندىن كېيىنكى شاخ-شۇمبىلار ۋە باشقا قالدۇق ماددىلاردىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىپ، مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلىپ، مۇھىت بۇلغىنىش ۋە ئېكولوگىيە بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراشنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

چارۋا-قۇش قاتارلىق ھايۋانلارنى كۆلەملەشتۈرۈپ باقىدىغان ئورۇن ۋە شەخسلەر گەندە، كېرەكسىز سۇ ۋە باشقا تاشلاندۇقلارنى زىيانسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىشى ياكى ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشى، سۇ مەھسۇلاتلىرى باقمىچىلىقى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئورۇن ۋە شەخسلەر مۇۋاپىق يەمچۈك تاشلاپ، ئوغۇتلاپ، دورا ئىشلىتىپ، مۇھىتنى بۇلغاش ۋە ئېكولوگىيەنى بۇزۇشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

66-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى تەدبىر قوللىنىپ، مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلارنىڭ تۈزەشىگە ھەيدەكچىلىك قىلىپ، كېرەكسىز سۇ، كېرەكسىز گاز ۋە قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ يېزا ئىگىلىكىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلىشى كېرەك.
كېرەكسىز سۇ، كېرەكسىز گاز ۋە قاتتىق تاشلاندۇق چىقىرىش يېزا ئىگىلىك ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى بۇلغاش ھادىسىسىنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلارنى مۇھىت ئاسراش مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىدۇ؛
دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىغا زىيان سالغانلارنىڭ مۇناسىۋەتلىك جاۋابكارلىرى قانۇن بويىچە تۆلىشى كېرەك.

9-باب دېھقانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش

67-ماددا ھەرقانداق ئورگان ياكى ئورۇن دېھقانلار ياكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتىدىن مەمۇرىي، كەسپىي خاراكتېرلىك ھەق ئېلىشتا، قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولۇشى شەرت.
ھەق ئېلىنىدىغان تۈر، دائىرە ۋە ئۆلچەمنى ئېلان قىلىش كېرەك.
قانۇن-نىزاملاردا ئاساس قىلىنمىغان ھەقنى دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ھەرقانداق ئورگان ياكى ئورۇن دېھقانلارغا ياكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىغا جەرىمانە قويۇش جازاسى بېرىشتە، قانۇن-نىزام ۋە قائىدىلەردىكى بەلگىلىمىلەرگە ئاساسەن جازا بېرىشى شەرت.
قانۇن-نىزام، قائىدە ئاساسى بولمىغان جەرىمانىنى دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ھەرقانداق ئورگان ياكى ئورۇننىڭ دېھقانلارغا ياكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىغا ھەرقانداق ئۇسۇلدا سېلىق سېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.
قانۇن-نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ھەرقانداق ئورگان ياكى ئورۇندىن دېھقانلار ياكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىدىن ئادەم كۈچى، مالىيە كۈچى، ماددىي كۈچ بېرىشنى ھەرقانداق ئۇسۇلدا تەلەپ قىلغانلىرى سېلىق بولىدۇ.
دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى ھەرقانداق سېلىق سېلىشنى رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

68-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ھەم ئۇنىڭغا قاراشلىق ئورۇنلارنىڭ دېھقانلار ياكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىدىن ھەرقانداق ئۇسۇلدا مەبلەغ توپلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

قانۇن-نىزام ئاساسى بولمىسا ياكى گوۋۇيۈەننىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپ، ھەرقانداق ئورگان ياكى ئورۇننىڭ يېزىلاردا ھەرقانداق شەكىلدىكى ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش، دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈش، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش پائالىيىتىنى ئېلىپ بېرىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

69-ماددا دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە باج تاپشۇرۇش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
باج ئورگانلىرى ۋە باج پۇلىنى ۋاكالىتەن تۇتۇپ قالغان، ۋاكالىتەن ئالغان ئورۇنلار قانۇن بويىچە باج ئېلىشى كېرەك، قانۇنغا خىلاپ ھالدا باج سېلىقى سالسا ۋە قانۇنغا خىلاپ باشقا ئۇسۇللار بىلەن باج ئالسا بولمايدۇ.

70-ماددا يېزا مەجبۇرىيەت مائارىپىدا، دېھقانلاردىن ۋە ئوقۇغۇچىلاردىن گوۋۇيۈەننىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ھەق ئېلىنغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، گوۋۇيۈەننىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ئېلىنىدىغان ھەقلەرنى ھېسابقا ئالمىغاندا، باشقا ھەقلەرنى ئېلىشقا بولمايدۇ.
ھەرقانداق ئورگان ياكى ئورۇننىڭ يېزىلاردىكى ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپلەر ئارقىلىق دېھقانلاردىن ھەق ئېلىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

71-ماددا دۆلەت دېھقانلارنىڭ كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەرنى قانۇن بويىچە ئالغاندا، دېھقانلار ۋە يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدىشى، دېھقانلار ۋە يېزىلاردىكى كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلارغا قانۇن بويىچە يەر ئېلىش تولۇقلىمىسى بېرىشى كېرەك، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ يەر ئېلىش تولۇقلىما پۇلىنى تۇتۇپ قېلىشىغا، ئىشلىتىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

72-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى، يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرى ياكى كەنت ئاھالە كومىتېتلىرىنىڭ يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا ئىقتىسادىي قۇرۇلمىسىنى تەڭشەش، يېزا ئىگىلىكىنى كەسىپلەشتۈرۈپ باشقۇرۇش ۋە يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىش قاتارلىق جەريانلاردا، دېھقانلارنىڭ يەر ھۆددە ئېلىپ ئىشلىتىش ھوقۇقىغا چېقىلىشىغا، دېھقانلارنىڭ ئۆز ئالدىغا ئورۇنلاشتۇرغان ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تۈرلىرىگە ئارىلىشىشىغا يول قويۇلمايدۇ،
دېھقانلارنى بەلگىلەنگەن ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرىنى سېتىۋېلىشقا ياكى يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى بەلگىلەنگەن يول بىلەن سېتىشقا مەجبۇرلاشقا يول قويۇلمايدۇ.

73-ماددا يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ياكى كەنت ئاھالە كومىتېتى ئىشلەپچىقىرىشنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ياكى پاراۋانلىق ئىشلىرىنى قىلىش ئۈچۈن ئەزالىرى ( كەنت ئاھالىسى ) دىن مەبلەغ ۋە ئەمگەك كۈچى توپلاشقا توغرا كەلسە، ئەزالار ( كەنت ئاھالە ) يىغىنى ياكى ئەزالار ( كەنت ئاھالىسى»ۋەكىللىرى يىغىنىنىڭ يېرىمىدىن كۆپرەكىنىڭ ماقۇللۇقىدىن ئۆتكەندىن كېيىن ئاندىن ئىش قىلسا بولىدۇ.

يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ياكى كەنت ئاھالە كومىتېتلىرىدىن ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە مەبلەغ ۋە ئەمگەك كۈچى توپلايدىغانلىرىنىڭ دەرىجىسى ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى بەلگىلىگەن يۇقىرى چەكنى تىزگىنلەش ئۆلچىمىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ، مەجبۇرىي ھالدا مەبلەغ ئارقىلىق ئەمگەك قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ۋە كەنت ئاھالە كومىتېتى دېھقانلارنىڭ مەنپەئىتىگە چېتىلىدىغان مۇھىم ئىشلارنى دېھقانلارغا ئاشكارىلىشى ھەمدە مالىيە ھېساباتىنى قەرەللىك ئېلان قىلىپ، دېھقانلارنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

74-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخس دېھقانلارغا ياكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىغا ئىشلەپچىقىرىش، تېخنىكا، ئۇچۇر، مەدەنىيەت، سۇغۇرتا قاتارلىق جەھەتلەردە ھەقلىق مۇلازىمەت قىلىشتا، ئىختىيارلىق پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇشى شەرت، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش – تىجارەت تەشكىلاتلىرىنى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇرلاشقا يول قويۇلمايدۇ.

75-ماددا يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتىنى سېتىۋالغۇچى ئورۇنلار يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتىنى سېتىۋالغاندا، دەرىجە ۋە باھانى تۆۋەنلەتسە، تۆلىگەن پۇلدىن ھەرقانداق ھەقنى تۇتۇپ قالسا بولمايدۇ.
قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا باج پۇلىنى ۋاكالىتەن تۇتۇش، ۋاكالىتەن ئېلىش بەلگىلەنگەن بولسا، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتىنى سېتىۋالغۇچى ئورۇن بىلەن يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتىنى ساتقۇچى ئوتتۇرىسىدا يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتىنىڭ سۈپەت دەرىجىسى ئۈستىدە تالاش-تارتىش كېلىپ چىققان بولسا، قانۇندا بەلگىلەنگەن سالاھىيەتكە ئىگە يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ سۈپىتىنى تەكشۈرۈش ئاپپاراتىنىڭ تەكشۈرۈشىنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.

76-ماددا يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىيالىنى ئىشلەتكۈچىلەر ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىيالىنىڭ سۈپەت مەسىلىسى سەۋەبىدىن زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، شۇ ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىيالىنى ساتقۇچى تۆلەم بېرىشى كېرەك، تۆلەم سوممىسى مال سېتىۋېلىش پۇلى، ئالاقىدار خىراجەت ۋە ئېرىشىدىغان مەنپەئەت زىيىنىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

77-ماددا دېھقانلار ياكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى ئۆزىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش ئۈچۈن، ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرىغا ئەھۋال ئىنكاس قىلىش ۋە قانۇنلۇق تەلەپ قويۇش ھوقۇقىغا ئىگە، خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى دېھقانلارغا ياكى يېزا ئىگىلىك ئوقۇتۇش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىغا مۇۋاپىق تەلەپ قويسا، دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ۋاقتىدا جاۋاب بېرىشى كېرەك.

78-ماددا قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دېھقانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە چېقىلغانلارنى دېھقانلار ياكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرى قانۇن بويىچە مەمۇرىي قايتا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسا ياكى خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ، مۇناسىۋەتلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ياكى خەلق سوت مەھكىمىلىرى قانۇن بويىچە قوبۇل قىلىشى كېرەك.

خەلق سوت مەھكىمىسى ۋە ئەدلىيە مەمۇرىي مەسئۇل ئورگىنى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر بويىچە دېھقانلارغا قانۇن ياردىمى بېرىشى كېرەك.

10-باب يېزا ئىقتىسادىي تەرەققىياتى

79-ماددا دۆلەت شەھەر-يېزىلارنى ماس تەرەققىي قىلدۇرۇش فاڭجېنىدا چىڭ تۇرۇپ، يېزىلارنىڭ 2-، 3-كەسىپ تەرەققىياتىغا مەدەت بېرىدۇ، يېزىلارنىڭ ئىقتىسادىي قۇرۇلمىسىنى تەڭشەپ ۋە ياخشىلاپ، دېھقانلارنىڭ كىرىمىنى ئاشۇرۇپ، يېزا ئىقتىسادىنىڭ ئومۇميۈزلۈك تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، شەھەر بىلەن يېزا پەرقىنى پەيدىنپەي كىچىكلىتىدۇ.

80-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، يېزا-بازار كارخانىلىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشى، يېزا ئىگىلىكىنىڭ تەرەققىياتىغا مەدەت بېرىشى، ئېشىنچا يېزا ئىگىلىك ئەمگەك كۈچلىرىنى يۆتكىشى كېرەك.

دۆلەت يېزا-بازار كارخانىلىرىنىڭ تەرەققىياتىنى قوللاش تەدبىرلىرىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، يېزا-بازار كارخانىلىرىنى قۇرۇلمىنى ئەلالاشتۇرۇشقا، تېخنىكىنى يېڭىلاشقا، ساپاسىنى ئۆستۈرۈشكە يېتەكلىدى.

81-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ جاينىڭ ئىقتىسادىي تەرەققىيات سەۋىيەسى، رايون ئەۋزەللىكى ۋە بايلىق شارائىتىغا ئاساسەن، مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇش، ئىلمىي پىلانلاش، يەرنى تېجەپ ئىشلىتىش پىرىنسىپى بويىچە، يېزا كىچىك شەھەر-بازىرى قۇرۇلۇشىنى نۇقتىلىق ئالغا سىلجىتىشى كېرەك.

يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى بازار مېخانىزمىدىن پايدىلىنىشقا ئەھمىيەت بېرىپ، مۇناسىپ سىياسەتلەرنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، دېھقانلار ۋە ئىجتىمائىي مەبلەغنى كىچىك شەھەر-بازارلارنى ئېچىش قۇرۇلۇشىغا مەبلەغ سېلىشقا جەلپ قىلىشى، 2-، 3-كەسىپلەرنى تەرەققىي قىلدۇرۇشى، يېزا-بازار كارخانىلىرىنى نىسبەتەن مەركەزلىك تەرەققىي قىلىشقا يېتەكلىشى كېرەك.

82-ماددا دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ، يېزىلاردىكى ئارتۇق ئەمگەك كۈچلىرىنى شەھەر-يېزا، رايونلار ئارا مۇۋاپىق، تەرتىپلىك يۆتكىلىشكە يېتەكلەيدۇ.
يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شەھەر-بازارلارغا كىرىپ ئىشقا ئورۇنلاشقان يېزا ئەمگەك كۈچلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قانۇن بويىچە قوغدايدۇ، نامۇۋاپىق چەكلىمە قويسا بولمايدۇ، بېكىتىلىپ بولغانلىرىنى بىكار قىلىش كېرەك.

83-ماددا دۆلەت يېزىلارنىڭ ئىجتىمائىي قۇتقۇزۇش تۈزۈمىنى تەدرىجىي مۇكەممەللەشتۈرۈپ، يېزىلاردىكى بەشتە كاپالەتلەندۈرۈلىدىغان ئائىلىلەر، نامرات مېيىپ دېھقانلار، نامرات ياشانغان دېھقانلار ۋە ئەمگەك ئىقتىدارىدىن قالغان باشقا دېھقانلارنىڭ ئاساسىي تۇرمۇشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

84-ماددا دۆلەت دېھقانلارنىڭ يېزا ھەمكارلىشىپ داۋالىنىشى ۋە باشقا داۋالىنىش كاپالىتى شەكىللىرىنى مۇستەھكەملىشى ۋە راۋاجلاندۇرۇشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، دېھقانلارنىڭ ساغلاملىق سەۋىيەسىنى ئۆستۈرىدۇ.

85-ماددا دۆلەت نامرات رايونلارنىڭ ئىقتىسادىي تەرەققىيات شارائىتىنى ياخشىلىشىغا مەدەت بېرىدۇ، ئىقتىسادىي جەھەتتىن تەرەققىي قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.
ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ نامرات رايونلارنى يۆلەش ئومۇمىي نىشانى ۋە تەلىپىگە ئاساسەن، نامراتلارنى يۆلەش-روناق تاپقۇزۇش يىرىك پىلانى تۈزىدۇ ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى نامراتلارنى روناق تاپقۇزۇش شەكلىدىكى يۆلەش فاڭجېنىدا چىڭ تۇرۇپ، نامرات رايونلاردىكى دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنى نامراتلارنى يۆلەش مەبلىغىنى مۇۋاپىق ئىشلىتىشكە تەشكىللەپ، ئۆز كۈچىگە تايىنىپ نامرات، قالاق قىياپەتنى ئۆزگەرتىپ، نامرات رايونلاردىكى دېھقانلارنى ئىقتىسادىي قۇرۇلمىنى تەڭشەش، شۇ جاينىڭ بايلىقىنى ئېچىشقا يېتەكلىشى كېرەك.
نامراتلارنى يۆلەش-روناق تاپقۇزۇشنى بايلىقنى قوغداش، ئېكولوگىيە قۇرۇلۇشى بىلەن بىرلەشتۈرۈشتە چىڭ تۇرۇپ، نامرات رايونلارنىڭ ئىقتىساد، جەمئىيىتىنىڭ ماس تەرەققىياتى ۋە ئومۇميۈزلۈك تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش كېرەك.

86-ماددا مەركەز ۋە ئۆلكە دەرىجىلىك مالىيە نامراتلارنى يۆلەش-روناق تاپقۇزۇش سېلىنمىسىنى يىللىق مالىيە خامچوتىغا كىرگۈزۈشى ھەمدە يىلمۇيىل كۆپەيتىپ، نامرات رايونلارغا مالىيە يۆتكىمە چىقىمى ۋە قۇرۇلۇش مەبلىغى سېلىنمىسىنى ئاشۇرۇشى كېرەك.

دۆلەت پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتلىرى، باشقا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە شەخسلەرنىڭ نامرات رايونلارنى ئېچىش قۇرۇلۇشىغا مەبلەغ سېلىپ مەدەت بېرىشىگە ئىلھام ۋە يار-يۆلەك بولىدۇ.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ نامراتلارنى يۆلەش مەبلىغىنى تۇتۇپ قېلىشى، ئىشلىتىۋېلىشى مەنئى قىلىنىدۇ.
ئىقتىسادىي تەپتىش ئورگىنى نامراتلارنى يۆلەش مەبلىغىنى ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

11-باب قانۇن ئىجراسىنى نازارەت قىلىش

87-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى تەدبىر قوللىنىپ، سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكىنىڭ تەرەققىيات تەلىپىگە ماس كېلىدىغان يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي باشقۇرۇش تۈزۈلمىسىنى تەدرىجىي مۇكەممەللەشتۈرۈشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى پىلانلاش، يېتەكلەش، باشقۇرۇش، ماسلاشتۇرۇش، نازارەت قىلىش، مۇلازىمەت قىلىش مەسئۇلىيىتىنى كۈچەيتىپ، قانۇن بويىچە مەمۇرىيەت يۈرگۈزۈشى، قانۇننى ئادىل ئىجرا قىلىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە مەمۇرىي قانۇن ئىجرا قىلىش قوشۇنىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئۇنىۋېرسال قانۇن ئىجرا قىلىشنى يولغا قويۇپ، قانۇن ئىجرا قىلىش ئۈنۈمى ۋە سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

88-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۇنىڭ قانۇن ئىجرا قىلغۇچى خادىملىرى قانۇن ئىجراسىنى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلغاندا تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللىنىشقا ھوقۇقلۇق :

( 1 ) تەكشۈرۈلگۈچى ئورۇن ياكى شەخستىن ئەھۋال چۈشەندۈرۈشنى، مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت، كىنىشكا، ماتېرىيال بىلەن تەمىنلەشنى تەلەپ قىلىش؛

( 2 ) تەكشۈرۈلگۈچى ئورۇن ياكى شەخسنى مۇشۇ قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا، قانۇندا بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشقا بۇيرۇش.

يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي قانۇن ئىجرا قىلغۇچى خادىملىرى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلغاندا، تەكشۈرۈلگۈچى ئورۇن ياكى شەخسكە مەمۇرىي قانۇن ئىجرا قىلىش كىنىشكىسىنى كۆرسىتىشى، قانۇن ئىجرا قىلىش تەرتىپىگە رىئايە قىلىشى كېرەك.
مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار ياكى شەخسلەر يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي قانۇن ئىجرا قىلغۇچى خادىملىرىنىڭ قانۇن بويىچە ۋەزىپە ئىجرا قىلىشىغا ماسلىشىشى كېرەك، رەت قىلىشقا ۋە توسقۇنلۇق قىلىشقا بولمايدۇ.

89-ماددا يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى بىلەن يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى، تىجارەت ئورنى ئاپپارات، خادىم، مالىيە جەھەتتە ئۈزۈل-كېسىل ئايرىۋېتىلىشى شەرت.
يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت پائالىيىتىگە قاتناشسا ۋە ئۇنىڭ بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

12-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

90-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى قاتارلىق مال-مۈلۈك ھوقۇقى ياكى باشقا قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزگەنلەرنىڭ زىيان يەتكۈزۈشىنى توختىتىپ، ئەسلىگە كەلتۈرۈشى كېرەك؛
زىيان، زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

دۆلەت خادىملىرىدىن ۋەزىپىسىدىكى قولايلىقتىن پايدىلىنىپ ياكى باشقا ناملار بىلەن دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سالغانلىرى زىياننى تۆلەپ بېرىشى ھەمدە ئۆز ئورنى ياكى يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل ئورگىنى مەمۇرىي چارە كۆرۈشى كېرەك.

91-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 19-، 25-، 62-، 71-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلارغا مۇناسىۋەتلىك قانۇن ياكى مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىلىدۇ.

92-ماددا تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل ئورگان تۇتۇپ قېلىنغان، ئىشلىتىۋېلىنغان مەبلەغنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە قايتۇرۇشقا بۇيرۇيدۇ، قانۇنسىز تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل ئورگىنى ياكى ئىشلەۋاتقان ئورنى بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا مەمۇرىي چارە كۆرىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ :

( 1 ) مۇشۇ قانۇننىڭ 33-ماددىسىنىڭ 3-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئاشلىق سېتىۋېلىش مەبلىغىنى تۇتۇپ قالغان، ئىشلىتىۋالغانلار؛

( 2 ) مۇشۇ قانۇننىڭ 39-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىدىغان مالىيە مەبلىغى ۋە كىرېدىت مەبلىغىنى تۇتۇپ قالغان، ئىشلىتىۋالغانلار؛

( 3 ) مۇشۇ قانۇننىڭ 86-ماددىسىنىڭ 3-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، نامراتلارنى يۆلەش مەبلىغىنى تۇتۇپ قالغان، ئىشلىتىۋالغانلار.

93-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 67-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دېھقانلارغا ياكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىغا قانۇنغا خىلاپ ھالدا ھەق ئالغان، جەرىمانە قويغان، سېلىق سالغانلارنى يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل ئورگان توسۇشى ھەمدە ئېلان چىقىرىشى كېرەك؛
پۇل ئېلىنغان ياكى ئادەم كۈچى، ماددىي كۈچ ئىشلىتىلگەن بولسا، يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل ئورگان ئالغان پۇلنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە قايتۇرۇشقا ياكى ئىشلىتىپ بولغان ئادەم كۈچى ۋە ماددىي كۈچنى باھاغا سۇندۇرۇپ قايتۇرۇشقا بۇيرۇيدۇ ھەمدە يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل ئورگىنى ياكى ئىشلەۋاتقان ئورنى بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا مەمۇرىي جازا بېرىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولۇپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

94-ماددا تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل ئورگان قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ ھەمدە بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا مەمۇرىي چارە كۆرىدۇ، قانۇنغا خىلاپ ھالدا ئالغان مەبلەغ جۇغلاش پۇلى، باج پۇلى ياكى خىراجەتنى قايتۇرۇشقا بۇيرۇيدۇ :

( 1 ) مۇشۇ قانۇننىڭ 68-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، يېزىلاردا قانۇنسىز مەبلەغ توپلاش، ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش، دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈش، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش پائالىيىتى قىلغانلار؛

( 2 ) مۇشۇ قانۇننىڭ 69-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دېھقانلاردىن قانۇنغا خىلاپ ئۇسۇل بىلەن باج ئالغانلار؛

( 3 ) مۇشۇ قانۇننىڭ 70-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، يېزىلاردىكى ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپلەر ئارقىلىق دېھقانلاردىن نورمىدىن ئاشۇرۇپ، تۈردىن ئاشۇرۇپ ھەق ئالغانلار.

95-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 73-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دېھقانلارنى ئەمگەك كۈچى ئورنىغا مەبلەغ سېلىشقا مەجبۇرلىغانلارنى يېزىلىق ( بازارلىق ) خەلق ھۆكۈمىتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ ھالدا ئالغان مەبلەغنى قايتۇرىدۇ.

96-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 74-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىنى ھەقلىق مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇرلىغانلارنى مۇناسىۋەتلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ ھەمدە ئۇلاردىن قانۇنغا خىلاپ ھالدا ئالغان ھەقنى قايتۇرۇپ بېرىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا مەمۇرىي چارە كۆرۈلىدۇ؛
دېھقانلار ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت تەشكىلاتلىرىغا زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

97-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ خادىملىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت پائالىيىتىگە قاتناشقان ۋە ئۇنىڭ بىلەن شۇغۇللانغانلىرىغا قانۇن بويىچە مەمۇرىي چارە كۆرۈلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

13-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

98-ماددا بۇ قانۇندىكى دېھقانلارغا مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە دۆلەت دېھقانچىلىق مەيدانى، چارۋىچىلىق مەيدانى، ئورمانچىلىق مەيدانى، بېلىقچىلىق مەيدانى قاتارلىق كارخانا، كەسپىي ئورۇنلاردىكى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرىدىغان ئىشچى-خىزمەتچىلەرگە تەتبىقلىنىدۇ.

99-ماددا بۇ قانۇن 2003-يىل 3-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.