( 2002-يىل 8-ئاينىڭ 29-كۈنى 9-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 29-يىغىنىدا ماقۇللانغان، 2009-يىل 8 – ئاينىڭ 27-كۈنى 11-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلقنىڭ قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 10-يىغىنىنىڭ «بىر قىسىم قانۇنلارغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن تۈزىتىلگەن )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئائىلە ھۆددەرلىكى

1-پاراگراف ھۆددە بەرگۈچى ۋە ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتى

2-پاراگراف ھۆددە ئېلىش پىرىنسىپى ۋە تەرتىپى

3-پاراگراف ھۆددە مۇددىتى ۋە ھۆددە توختامى

4-پاراگراف يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قوغداش

5-پاراگراف يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىش

3-باب باشقا شەكىلدىكى ھۆددە ئېلىش

4-باب تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش ۋە قانۇن جاۋابكارلىقى

5-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن ئائىلىلەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ئاساس قىلىنغان، بىرتۇتاش باشقۇرۇش بىلەن تارقاق باشقۇرۇش بىرلەشتۈرۈلگەن قوش قاتلاملىق باشقۇرۇش تۈزۈلمىسىنى مۇقىملاشتۇرۇش ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈش، دېھقانلارغا ئۇزاق مۇددەتلىك ھەم كاپالەتلىك يەر ئىشلىتىش ھوقۇقى بېرىش، يېزا يەر ھۆددىگەرلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، يېزا ئىگىلىكى، يېزىلارنىڭ ئىقتىسادىي تەرەققىياتى ۋە يېزىلارنىڭ ئىجتىمائىي مۇقىملىقىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا بىنائەن چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان يېزا يېرى دېھقانلار كوللېكتىپ ئىگىدارلىق قىلىدىغان ۋە دۆلەت ئىگىدارلىق قىلىپ، دېھقانلار كوللېكتىپ قانۇن بويىچە ئىشلىتىدىغان تېرىلغۇ يەر، ئورمان يېرى، ئوتلاق يېرىنى، شۇنىڭدەك قانۇن بويىچە يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىدىغان باشقا يەرنى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا دۆلەت يېزا يېرىنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.

يېزا يەر ھۆددىگەرلىكىدە يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرىنىڭ ئىچكى قىسمىدا ئائىلە ھۆددىگەرلىك ئۇسۇلى قوللىنىلىدۇ، ئائىلە ھۆددىگەرلىك ئۇسۇلى قوللىنىلمىغان قاقاس تاغ، قاقاس جىلغا، قاقاس ئېدىرلىق، قاقاس ساھىل قاتارلىق يېزا يەرلىرىنى خېرىدار چاقىرىش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، ئاشكارا كېڭىشىش ئۇسۇلى ئارقىلىق ھۆددە ئېلىشقا بولىدۇ.

4-ماددا دۆلەت يېزا يەر ھۆددىگەرلىكى مۇناسىۋىتىنىڭ ئۇزاققىچە مۇقىم بولۇشىنى قانۇن بويىچە قوغدايدۇ.

يېزا يېرى ھۆددە بېرىلگەندىن كېيىن، يەرنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنىڭ خاراكتېرى ئۆزگەرمەيدۇ.
ھۆددە يەرنى ئېلىپ-سېتىشقا بولمايدۇ.

5-ماددا يېزىلاردىكى كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلارنىڭ ئەزالىرى شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلات ھۆددە بەرگەن يېزا يېرىنى قانۇن بويىچە ھۆددە بېرىشكە ھوقۇقلۇق.

ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ئەزالىرىنىڭ يەر ھۆددە ئېلىش ھوقۇقىدىن مەھرۇم قىلىشىغا ۋە قانۇنسىز چەكلىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

6-ماددا يېزا يەر ھۆددىگەرلىكىدە، ئاياللار بىلەن ئەرلەر باراۋەر ھوقۇققا ئىگە.
ھۆددە جەريانىدا ئاياللارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش كېرەك، ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ ئاياللارنى بەھرىمەن قىلىدىغان يەر ھۆددىگەرلىكىنى باشقۇرۇش ھوقۇقىدىن مەھرۇم قىلىشىغا، دەخلى-تەرۇز قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

7-ماددا يېزا يەر ھۆددىگەرلىكىدە ئاشكارا، ئادىل، ھەققانىي بولۇش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇپ، دۆلەت، كوللېكتىپ، شەخستىن ئىبارەت ئۈچىنىڭ مەنپەئەت مۇناسىۋىتىنى توغرا بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.

8-ماددا يېزا يەر ھۆددىگەرلىكى قانۇن-نىزاملارغا رىئايە قىلىشى، يەر بايلىقىنى مۇۋاپىق ئېچىش ۋە ئىمكانىيەتلىك سىجىل پايدىلىنىشنى قوغدىشى كېرەك.
ھۆددە يەرنى قانۇن بويىچە تەستىقلاتماي تۇرۇپ يېزا ئىگىلىكىدىن باشقا قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.

دۆلەت دېھقانلار ۋە يېزىلاردىكى كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلارنىڭ يەر سېلىنمىسىنى ئاشۇرۇشىغا ئىلھام بېرىپ، يەرنىڭ ئۈنۈمدارلىقىنى ئاشۇرۇپ، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

9-ماددا دۆلەت كوللېكتىپ يېرى ئىگىدارلىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدۇ، ھۆددە ئالغۇچىنىڭ يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قوغدايدۇ، ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ چېقىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

10-ماددا دۆلەت ھۆددە ئالغۇچىنى يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە، ئىختىيارىي، ھەقلىق ئوبوروت قىلىپ قوغدايدۇ.

11-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىك، ئورمانچىلىق مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ئايرىم-ئايرىم ھالدا گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن مەسئۇلىيەت بويىچە پۈتۈن مەملىكەتتىكى يېزا يەر ھۆددەرلىكى ۋە ھۆددىگەرلىك توختامىنى باشقۇرۇشقا يېتەكچىلىك قىلىشقا مەسئۇل بولىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك، ئورمانچىلىق قاتارلىق مەمۇرىي مەسئۇل تارماقلىرى ئايرىم-ئايرىم ھالدا ئۆز مەسئۇلىيىتى بويىچە، شۇ مەمۇرىي رايوندىكى يېزا يەر ھۆددەرلىكى ۋە ھۆددىگەرلىك توختامىنى باشقۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ.
يېزىلىق ( بازارلىق ) خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوندىكى يېزا يېرىنى ھۆددە ئېلىش ۋە ھۆددە توختامىنى باشقۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ.

2-باب ئائىلە ھۆددەرلىكى

1-پاراگراف ھۆددە بەرگۈچى ۋە ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتى

12-ماددا دېھقانلارنىڭ كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەر قانۇن بويىچە كەنت دېھقانلار كوللېكتىپىنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولسا، كەنت كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ياكى كەنت ئاھالە كومىتېتى ھۆددە بېرىدۇ؛
يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتىنىڭ كەنتتىكى ئىككىدىن ئارتۇق كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتىغا ئايرىم-ئايرىم تەۋە بولغان دېھقانلار كوللېكتىپىنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولغانلىرىنى كەنتتىكى يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرى ياكى كەنت ئاھالە گۇرۇپپىسى ھۆددە بېرىدۇ.
كەنت كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ياكى كەنت ئاھالە كومىتېتى ھۆددە بەرگەن بولسا، كەنتتىكى كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلارنىڭ دېھقانلار كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يېرىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ.

دۆلەت ئىگىدارلىقىدىكى قانۇن بويىچە دېھقانلار كوللېكتىپ ئىشلىتىدىغان يېزا يېرىنى شۇ يەرنى ئىشلىتىدىغان يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى ياكى كەنت ئاھالە گۇرۇپپىسى ھۆددە بېرىدۇ.

13-ماددا ھۆددە بەرگۈچى تۆۋەندىكى ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولىدۇ :

( 1 ) شۇ كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى ياكى دۆلەت ئىگىدارلىقىدىكى شۇ كوللېكتىپ قانۇن بويىچە ئىشلىتىدىغان يېزا يېرىنى ھۆددە بېرىش؛

( 2 ) ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ھۆددە توختامىدا پۈتۈشكەن ئىشلىتىش ئورنى بويىچە يەردىن مۇۋاپىق پايدىلىنىشى ۋە ئۇنى قوغدىشىنى نازارەت قىلىش؛

( 3 ) ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ھۆددە يەر ۋە يېزا ئىگىلىك بايلىقىغا زىيان يەتكۈزۈش قىلمىشىنى توسۇش؛

( 4 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا ھوقۇقلار.

14-ماددا ھۆددە بەرگۈچى تۆۋەندىكى مەجبۇرىيەتلەرنى ئۈستىگە ئالىدۇ :

( 1 ) ھۆددە ئالغۇچىنىڭ يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قوغداشتا، ھۆددە توختامىنى قانۇنسىز ئۆزگەرتىشكە، بىكار قىلىشقا بولمايدۇ؛

( 2 ) ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت جەھەتتە ئۆز ئالدىغا ئىش كۆرۈش ھوقۇقىغا ھۆرمەت قىلىش، ھۆددە ئالغۇچىنىڭ قانۇن بويىچە نورمال ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت پائالىيىتى قىلىشىغا ئارىلىشىۋالماسلىق؛

( 3 ) ھۆددە توختامىدىكى پۈتۈم بويىچە ھۆددە ئالغۇچىغا ئىشلەپچىقىرىش، تېخنىكا، ئۇچۇر قاتارلىق مۇلازىمەتلەرنى قىلىش؛

( 4 ) ناھىيە، يېزا ( بازار ) نىڭ يەردىن پايدىلىنىش ئومۇمىي يىرىك پىلانىنى ئىجرا قىلىش، شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ئىچىدىكى يېزا ئىگىلىك ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى تەشكىللەش؛

( 5 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا مەجبۇرىيەتلەر.

15-ماددا ئائىلە ھۆددەرسىدىكى ھۆددە ئالغۇچى شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتتىكى دېھقان ئائىلىلىرىدۇر.

16-ماددا ھۆددە ئالغۇچى تۆۋەندىكى ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولىدۇ :

( 1 ) ھۆددە يەرنى ئىشلىتىش، مەنپەئەتلىنىش ۋە يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىشقا قانۇن بويىچە ئىگە، مەھسۇلاتنى ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىش ۋە بىر تەرەپ قىلىشقا ئۆز ئالدىغا تەشكىللەشكە ھوقۇقلۇق؛

( 2 ) ھۆددە يەر قانۇن بويىچە ئېلىنغان، ئېلىپ ئىشلىتىلگەن، ئىگىلىۋېلىنغان بولسا، قانۇن بويىچە مۇناسىپ تولۇقلىما ئېلىشقا ھوقۇقلۇق؛

( 3 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا ھوقۇقلار.

17-ماددا ھۆددە ئالغۇچى تۆۋەندىكى مەجبۇرىيەتلەرنى ئۈستىگە ئالىدۇ :

( 1 ) يەرنىڭ يېزا ئىگىلىكىدە ئىشلىتىلىش ئورنىنى ساقلاش، يېزا ئىگىلىكىدىن باشقا قۇرۇلۇشقا ئىشلەتمەسلىك؛

( 2 ) يەرنى قانۇن بويىچە قوغداش ۋە ئۇنىڭدىن مۇۋاپىق پايدىلىنىش، يەرگە مەڭگۈلۈك زىيان سالماسلىق؛

( 3 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا مەجبۇرىيەتلەر.

2-پاراگراف ھۆددە ئېلىش پىرىنسىپى ۋە تەرتىپى

18-ماددا يەر ھۆددىگەرلىكىدە تۆۋەندىكى پىرىنسىپلارغا ئەمەل قىلىش كېرەك :

( 1 ) ھۆددە بېرىشكە بەلگىلىمە بويىچە بىرتۇتاش تەشكىللىگەندە، شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتنىڭ ئەزالىرى ھۆددە يەر ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە باراۋەر يۈرگۈزىدۇ، ھۆددە يەر ھوقۇقىدىن ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن ۋاز كەچسىمۇ بولىدۇ؛

( 2 ) دېموكراتىك كېڭىشىش، ئادىل، مۇۋاپىق بولۇش؛

( 3 ) ھۆددە لايىھەسى مۇشۇ قانۇننىڭ 12-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە، قانۇن بويىچە شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى ئەزالىرىنىڭ كەنت ئاھالە يىغىنى ئەزالىرىنىڭ ئۈچتىن ئىككى قىسمىدىن ئارتۇق ئەزاسى ياكى ئۈچتىن ئىككى قىسمدىن ئارتۇق كەنت ئاھالىسى ۋەكىلىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى كېرەك؛

( 4 ) ھۆددە ئېلىش تەرتىپى قانۇنلۇق بولۇش.

19-ماددا يەر ھۆددىگەرلىكى تۆۋەندىكى تەرتىپ بويىچە ئېلىپ بېرىلىشى كېرەك :

( 1 ) شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتنىڭ ئەزالىرىنىڭ كەنت ئاھالە يىغىنى ھۆددە خىزمىتى گۇرۇپپىسىنى سايلاپ چىقىدۇ؛

( 2 ) ھۆددە خىزمىتى گۇرۇپپىسى قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ھۆددە لايىھەسىنى تۈزىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ؛

( 3 ) شۇ كوللېكتىپ ئىگىلىك تەشكىلاتىنىڭ ئەزالىرىنى قانۇن بويىچە ئاچقان كەنت ئاھالىسى يىغىنى ئېچىپ، ھۆددە لايىھەسىنى مۇزاكىرە قىلىپ ماقۇللاش؛

( 4 ) ھۆددە بېرىش لايىھەسىنى ئاشكارا تەشكىللەپ يولغا قويۇش؛

( 5 ) ھۆددىگەرلىك توختامى ئىمزالاش.

3-پاراگراف ھۆددە مۇددىتى ۋە ھۆددە توختامى

20-ماددا تېرىلغۇ يەرنىڭ ھۆددە مۇددىتى 30 يىل بولىدۇ.
ئوتلاق يېرىنىڭ ھۆددە مۇددىتى ئوتتۇز يىلدىن ئەللىك يىلغىچە بولىدۇ.
ئورمان يېرىنىڭ ھۆددە مۇددىتى 30 يىلدىن 70 يىلغىچە بولىدۇ؛
ئالاھىدە دەل-دەرەخنىڭ ئورمان يېرى ھۆددە مۇددىتى گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەستىقى بىلەن ئۇزارتىلسا بولىدۇ.

21-ماددا ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە ئالغۇچى بىلەن يازما ھۆددە توختامى ئىمزالىشى كېرەك.

ھۆددە توختامى ئادەتتە تۆۋەندىكى ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) ھۆددە بەرگۈچى، ھۆددە ئالغۇچىنىڭ نامى، ھۆددە بەرگۈچى مەسئۇلى ۋە ھۆددە ئالغۇچى ۋەكىلىنىڭ ئىسىم-فامىلىسى، تۇرۇشلۇق جايى؛

( 2 ) ھۆددە يەرنىڭ نامى، ئورنى، كۆلىمى، سۈپەت دەرىجىسى؛

( 3 ) ھۆددە مۇددىتى ۋە باشلىنىش-ئاخىرلىشىش ۋاقتى؛

( 4 ) ھۆددە يەرنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنى؛

( 5 ) ھۆددە بەرگۈچى ۋە ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتى؛

( 6 ) خىلاپلىق جاۋابكارلىقى.

22-ماددا ھۆددە توختامى ۋۇجۇدقا كەلگەن كۈندىن باشلاپ كۈچكە ئىگە.
ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە توختامى كۈچكە ئىگە بولغاندا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىغا ئېرىشىدۇ.

23-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھۆددە ئالغۇچىغا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى گۇۋاھنامىسى ياكى ئورمان ھوقۇقى گۇۋاھنامىسى قاتارلىق گۇۋاھنامىلەرنى بېرىشى ھەمدە ئۇنى تىزىملاپ رويخەتكە ئېلىپ، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇشنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشى كېرەك.

يەر ھۆددىگەرلىكىنى باشقۇرۇش ھوقۇقى كىنىشكىسى ياكى ئورمان ھوقۇقى كىنىشكىسى قاتارلىق گۇۋاھنامىلەرنى بېرىشتە، بەلگىلىمە بويىچە گۇۋاھنامە تەننەرخ ھەققى ئالغاندىن باشقا ھەقلەرنى ئېلىشقا بولمايدۇ.

24-ماددا ھۆددە توختامى كۈچكە ئىگە بولغاندىن كېيىن، ھۆددە بەرگۈچى ئۈستىگە ئالغۇچى ياكى مەسئۇلىنىڭ ئۆزگىرىشى بىلەن ئۇنى ئۆزگەرتسە ياكى بىكار قىلسا بولمايدۇ، كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلارنىڭ ئايرىلىشى ياكى قوشۇلۇشى سەۋەبىدىن ئۆزگەرتسىمۇ ياكى بىكار قىلسىمۇ بولمايدۇ.

25-ماددا دۆلەت ئورگىنى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى خىزمەت ھوقۇقىدىن پايدىلىنىپ، يېزا يېرىنى ھۆددە بېرىش ياكى ئۆزگەرتىش، بىكار قىلىشقا ئارىلىشىۋالسا بولمايدۇ.

4-پاراگراف يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قوغداش

26-ماددا ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە مۇددىتىدە ھۆددە يەرنى قايتۇرۇۋالسا بولمايدۇ.

ھۆددە مۇددىتىدە ھۆددە ئالغۇچىنىڭ پۈتۈن ئائىلىسى كىچىك شەھەر-بازارغا كۆچۈپ كىرىپ نوپۇسقا ئالدۇرغان بولسا، ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ئارزۇسى بويىچە، ئۇنىڭ يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ساقلاپ قېلىشى ياكى ئۇنىڭ يەر ھۆددىگەرلىكىنى باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە ئوبوروت قىلىشىغا يول قويۇشى كېرەك.

ھۆددە مۇددىتىدە ھۆددە ئالغۇچىنىڭ پۈتۈن ئائىلىسى رايون بار شەھەرگە كۆچۈپ كىرىپ غەيرىي يېزا ئىگىلىك نوپۇسىغا يۆتكىگەن بولسا، ھۆددە ئالغان تېرىلغۇ يەر ۋە ئوتلاق يېرىنى ھۆددە بەرگۈچىگە تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
ھۆددە ئالغۇچى قايتۇرۇپ بەرمىسە، ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە ئالغان تېرىلغۇ يەر ۋە ئوتلاق يېرىنى قايتۇرۇۋالسا بولىدۇ.

ھۆددە مۇددىتىدە ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە يەرنى تاپشۇرغاندا ياكى ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە يەرنى قانۇن بويىچە قايتۇرۇۋالغاندا، ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە يەرگە مەبلەغ سېلىپ يەر ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرگەندە، مۇناسىپ تولۇقلىما ئېلىشقا ھوقۇقلۇق.

27-ماددا ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە مۇددىتىدە ھۆددە يەرنى تەڭشىسە بولمايدۇ.

ھۆددە مۇددىتىدە، تەبىئىي ئاپەت ھۆددە يەرنى ئېغىر زىيانغا ئۇچرىتىش قاتارلىق ئالاھىدە ئەھۋاللار تۈپەيلىدىن ئايرىم دېھقان ئائىلىلىرى ھۆددىگە ئالغان تېرىلغۇ يەر ۋە ئوتلاق يېرىنى مۇۋاپىق تەڭشەشكە توغرا كەلسە، شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلات ئەزالىرىنىڭ كەنت ئاھالە يىغىنى ئۈچتىن ئىككى قىسىمدىن ئارتۇق ئەزاسىنىڭ ياكى ئۈچتىن ئىككى قىسمىدىن ئارتۇق كەنت ئاھالىسى ۋەكىلىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش شەرت،
ھەمدە يېزىلىق ( بازارلىق ) خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىك قاتارلىق مەمۇرىي مەسئۇل تارماقلىرىغا تەستىقلىتىدۇ.
ھۆددە توختامىدا تەڭشەشكە بولمايدۇ دەپ پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ.

28-ماددا تۆۋەندىكى يەرلەرنى ھۆددە يەرنى تەڭشەشكە ئىشلىتىش ياكى يېڭىدىن كۆپەيگەن نوپۇسقا ھۆددە بېرىش كېرەك :

( 1 ) كوللېكتىپ ئىگىلىك تەشكىلاتلىرى قانۇن بويىچە ئالدىن قالدۇرغان ھەرىكەتچان يەر؛

( 2 ) قانۇن بويىچە بوز يەر ئېچىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق كۆپەيگەنلەر؛

( 3 ) ھۆددە ئالغۇچى قانۇن بويىچە ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن تاپشۇرغان بولسا.

29-ماددا ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە مۇددىتىدە ھۆددە يەرنى ھۆددە بەرگۈچىگە ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن تاپشۇرۇپ بەرسە بولىدۇ.
ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە يەرنى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن تاپشۇرماقچى بولسا، ھۆددە بەرگۈچىگە يېرىم يىل بۇرۇن يازما ئۇقتۇرۇش قىلىشى كېرەك.
ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە مۇددىتىدە ھۆددە يەرنى تاپشۇرغاندا، ھۆددە مۇددىتىدە يەردىن قايتا تەلەپ قىلسا بولمايدۇ.

30-ماددا ھۆددە مۇددىتىدە ئاياللار توي قىلىدۇ، يېڭى تۇرۇشلۇق جايىدا ھۆددە يەرگە ئېرىشەلمىگەن بولسا، ھۆددە بەرگۈچى ئەسلىدىكى ھۆددە يېرىنى قايتۇرۇۋالسا بولمايدۇ؛
ئاياللار ئاجرىشىپ كەتكەن ياكى جورىسى ئۆلۈپ كەتكەن بولسىمۇ يەنىلا ئەسلىدىكى تۇرۇشلۇق جايىدا ياشاۋەرسە ياكى ئەسلىي تۇرۇشلۇق جايىدا ياشىمىسا، لېكىن يېڭى تۇرۇشلۇق جايىدا ھۆددە يەرگە ئېرىشەلمىگەن بولسا، ھۆددە بەرگۈچى ئەسلىدىكى ھۆددە يېرىنى قايتۇرۇۋالسا بولمايدۇ.

31-ماددا ھۆددە ئالغۇچىغا تېگىشلىك ھۆددە پايدىسى ۋارىسلىق قانۇنىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

ئورمان يېرى ھۆددەرلىكىنى ھۆددە ئالغۇچى ئۆلۈپ كەتسە، ئۇنىڭ ۋارىسى ھۆددە مۇددىتى ئىچىدە داۋاملىق ھۆددە ئالسا بولىدۇ.

5-پاراگراف يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىش

32-ماددا ئائىلە ھۆددەرلىكى ئارقىلىق ئېرىشكەن يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە قايتا ھۆددە بېرىش، ئىجارە بېرىش، ئالماشتۇرۇش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ياكى باشقا ئۇسۇللار ئارقىلىق ئوبوروت قىلىشقا بولىدۇ.

33-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىشتا تۆۋەندىكى پىرىنسىپقا ئەمەل قىلىش كېرەك :

( 1 ) باراۋەر كېڭىشىش، ئىختىيارىي بولۇش، ھەقلىق بولۇش، ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ ھۆددە ئالغۇچىنى يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىشقا مەجبۇرلىشىغا ياكى توسقۇنلۇق قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ؛

( 2 ) يەر ئىگىدارلىق ھوقۇقىنىڭ خاراكتېرى ۋە يەرنىڭ يېزا ئىگىلىكىدە ئىشلىتىلىش ئورنىنى ئۆزگەرتىشكە بولماسلىق؛

( 3 ) ئوبوروت مۇددىتى ھۆددە مۇددىتىنىڭ قالدۇق مۇددىتىدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ؛

( 4 ) ئۆتۈنۈلگۈچى تەرەپنىڭ يېزا ئىگىلىك تىجارەت ئىقتىدارى بولۇشى شەرت؛

( 5 ) ئوخشاش شەرت ئاستىدا، شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتنىڭ ئەزالىرى ئۈستۈن ھوقۇقتىن بەھرىمەن بولىدۇ.

34-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىش سۇبيېكتى ھۆددە ئالغۇچىدۇر.
ھۆددە ئالغۇچى يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنىڭ ئوبوروت قىلىنىش-قىلىنماسلىقىنى ۋە ئوبوروت قىلىنىش ئۇسۇلىنى قانۇن بويىچە ئۆز ئالدىغا قارار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

35-ماددا ھۆددە مۇددىتىدە، ھۆددە بەرگۈچى ھۆددە توختامىنى ئۆز ئالدىغا بىكار قىلسا بولمايدۇ، ئاز سانلىقنى كۆپ سانلىققا بويسۇندۇرۇش ئارقىلىق، ھۆددە ئالغۇچىنى يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىدىن ۋاز كېچىشكە ياكى ئۇنى ئۆزگەرتىشكە مەجبۇرلىسا بولمايدۇ، «ئوزۇقلۇق ئاشلىق ئېتىزى»ۋە «مەسئۇلىيەت ئېتىزى»ئايرىش قاتارلىقلارنى باھانە قىلىپ، ھۆددە يەرنى قايتۇرۇۋېلىپ خېرىدار چاقىرىپ ھۆددە ئالسا بولمايدۇ، ھۆددە يەرنى قەرزدىن خالاس قىلىۋالسا بولمايدۇ.

36-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىشتا ئۆتۈنۈپ بېرىش ھەققى، ئىجارە ھەققى، ئۆتۈنۈپ بېرىش ھەققى قاتارلىقلارنى توختاملاشقۇچى ئىككى تەرەپ كېڭىشىپ بېكىتىشى كېرەك.
ئوبوروت پايدىسى ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخسنىڭ ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۇتۇپ قېلىشىغا، تۇتۇپ قېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

37-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىدا قايتا ھۆددە بېرىش، ئىجارە بېرىش، ئالماشتۇرۇش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ياكى باشقا ئۇسۇللار ئارقىلىق ئوبوروت قىلىشتا، توختاملاشقۇچىلار ئىككى تەرەپ يازما توختام ئىمزالىشى كېرەك.
ئۆتۈنۈپ بېرىش ئۇسۇلى ئارقىلىق ئوبوروت قىلىشتا، ھۆددە بەرگۈچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك؛
قايتا ھۆددە بېرىش، ئىجارە بېرىش، ئالماشتۇرۇش ياكى باشقا ئۇسۇللار ئارقىلىق ئوبوروت قىلىشتا، ھۆددە بەرگۈچىگە ئەنگە ئالدۇرۇش كېرەك.

يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىش توختامى ئادەتتە تۆۋەندىكى ماددىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) دەۋالاشقۇچى ئىككى تەرەپنىڭ ئىسىم-فامىلىسى، تۇرۇشلۇق جايى؛

( 2 ) ئوبوروت يەرنىڭ نامى، ئورنى، كۆلىمى، سۈپەت دەرىجىسى؛

( 3 ) ئوبوروت مۇددىتى ۋە باشلىنىش-ئاخىرلىشىش كۈنى؛

( 4 ) ئوبوروت يەرنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنى؛

( 5 ) توختاملاشقۇچىلارنىڭ ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتى؛

( 6 ) ئوبوروت پۇلى ۋە تۆلەش ئۇسۇلى؛

( 7 ) خىلاپلىق جاۋابكارلىقى.

38-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى ئالماشتۇرۇش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ئۇسۇلى ئارقىلىق ئوبوروت قىلىنىدۇ، ئالاقىدارلار تىزىملىتىشنى تەلەپ قىلسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلىشى كېرەك.
تىزىملاتماي تۇرۇپ، ياخشى نىيەتلىك 3-كىشى بىلەن قارشىلىشىشقا بولمايدۇ.

39-ماددا ھۆددە ئالغۇچى يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى بەلگىلىك مۇددەت ئىچىدە بىر قىسىم ياكى بارلىق ھۆددە بېرىۋەتسە ياكى 3-تەرەپكە ئىجارىگە بەرسە بولىدۇ، ھۆددە ئالغۇچى بىلەن ھۆددە بەرگۈچىنىڭ ھۆددىگەرلىك مۇناسىۋىتى ئۆزگەرمەيدۇ.

ھۆددە ئالغۇچى يەرنى باشقىلارنىڭ ۋاكالىتەن تېرىشىغا تاپشۇرغىنىغا بىر يىلدىن ئېشىپ كەتمىسە، يازما توختام ئىمزالىمىسىمۇ بولىدۇ.

40-ماددا ھۆددە ئالغۇچىلار تېرىقچىلىققا قولايلىق بولۇش ياكى ئۆز ئېھتىياجى بىلەن، بىر كوللېكتىپ ئىگىلىك تەشكىلاتىغا تەۋە يەرنىڭ يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئالماشتۇرسا بولىدۇ.

41-ماددا ھۆددە ئالغۇچىلاردا مۇقىم يېزا ئىگىلىكىدىن باشقا كەسىپ ياكى مۇقىم كىرىم مەنبەسى بولسا، ھۆددە بەرگۈچىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنىڭ ھەممىسىنى ياكى بىر قىسمىنى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان باشقا دېھقان ئائىلىسىگە ئۆتۈنۈپ بەرسە بولىدۇ، شۇ دېھقان ئائىلىسى ھۆددە بەرگۈچى بىلەن يېڭى ھۆددە مۇناسىۋىتى ئورنىتىدۇ،
ئەسلىي ھۆددە ئالغۇچى بىلەن ھۆددە بەرگۈچىنىڭ شۇ يەردىكى ھۆددىگەرلىك مۇناسىۋىتى دەرھال ئاخىرلىشىدۇ.

42-ماددا ھۆددە ئالغۇچىلار يېزا ئىگىلىك ئىگىلىكىنى راۋاجلاندۇرۇش ئۈچۈن، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن بىرلىشىپ پاي قىلىپ قوشۇپ، يېزا ئىگىلىك ھەمكارلىق ئىشلەپچىقىرىشى بىلەن شۇغۇللانسا بولىدۇ.

43-ماددا ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە يەرگە مەبلەغ سېلىپ يەر ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرگەن بولسا، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى قانۇن بويىچە ئوبوروت قىلىنغاندا مۇناسىپ تولۇقلىما ئېلىشقا ھوقۇقلۇق.

3-باب باشقا شەكىلدىكى ھۆددە ئېلىش

44-ماددا ئائىلە ھۆددىگەرلىك ئۇسۇلى قوللىنىشقا بولمايدىغان قاقاس تاغ، قاقاس جىلغا، قاقاس ئېدىرلىق، قاقاس ساھىل قاتارلىق يېزا يەرلىرىدىن خېرىدار چاقىرىش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، ئاشكارا كېڭىشىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن ھۆددە ئالغانلىرى مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

45-ماددا يېزا يېرىنى باشقا ئۇسۇللار بىلەن ھۆددە بېرىشتە، ھۆددە توختامى ئىمزالاش كېرەك.
توختاملاشقۇچىلارنىڭ ھوقۇقى-مەجبۇرىيىتى، ھۆددە مۇددىتى قاتارلىقلارنى ئىككى تەرەپ كېڭىشىپ بېكىتىدۇ.
خېرىدار چاقىرىش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش ئۇسۇلىدا ھۆددە بېرىلگەن بولسا، ھۆددە ھەققى ئاشكارا خېرىدار بولۇش، رىقابەتلىك باھا قويۇش ئارقىلىق بېكىتىلىدۇ؛
ئاشكارا كېڭىشىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن ھۆددە بېرىلگەن بولسا، ھۆددە ھەققىنى ئىككى تەرەپ كېڭىشىدۇ.

46-ماددا قاقاس تاغ، قاقاس جىلغا، قاقاس ئېدىرلىق، قاقاس ساھىل قاتارلىقلار خېرىدار چاقىرىش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، ئاشكارا كېڭىشىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق بىۋاسىتە ھۆددە ئېلىپ باشقۇرسا بولىدۇ، يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتنىڭ ئەزالىرىغا پايغا سۇندۇرۇپ بۆلۈپ بەرگەندىن كېيىن، ئاندىن ھۆددە ئېلىپ باشقۇرسىمۇ ياكى پاي ھەمكارلىقى ئارقىلىق باشقۇرسىمۇ بولىدۇ.

قاقاس تاغ، قاقاس جىلغا، قاقاس ئېدىرلىق، قاقاس ساھىلنى ھۆددە بېرىشتە، مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلىش، سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش كېرەك.

47-ماددا يېزا يېرىنى باشقا ئۇسۇللار بىلەن ھۆددىگە ئالغاندا، ئوخشاش شەرت ئاستىدا، شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتنىڭ ئەزالىرى ئالدىن ھۆددە ئېلىش ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

48-ماددا ھۆددە بەرگۈچى يېزا يېرىنى شۇ كوللېكتىپ ئىگىلىك تەشكىلاتىدىن باشقا ئورۇن ياكى شەخسكە ھۆددە بېرىشتە، شۇ كوللېكتىپ ئىگىلىك تەشكىلاتىغا ئەزا كەنت ئاھالە يىغىنىنىڭ ئۈچتىن ئىككى قىسمىدىن ئارتۇق ئەزاسى ياكى ئۈچتىن ئىككى قىسىمدىن ئارتۇق كەنت ئاھالە ۋەكىلىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالدىن ئېلىشى ھەمدە يېزىلىق ( بازارلىق ) خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىشى كېرەك.

شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتتىن باشقا ئورۇن ياكى شەخسلەر ھۆددە ئالغاندا، ھۆددە ئالغۇچىنىڭ مەبلەغ-ئىناۋەت ئەھۋالى ۋە تىجارەت ئىقتىدارىنى تەكشۈرگەندىن كېيىن ئاندىن ھۆددە توختامى ئىمزالاش كېرەك.

49-ماددا خېرىدار چاقىرىش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، ئاشكارا كېڭىشىش قاتارلىق يوللار بىلەن ھۆددە ئالغان، قانۇن بويىچە تىزىمغا ئالدۇرۇپ يەر ھۆددىگەرلىكىنى باشقۇرۇش ھوقۇقى كىنىشكىسى ياكى ئورمان ھوقۇقى كىنىشكىسى قاتارلىق گۇۋاھنامىلەرگە ئېرىشكەن يېزا يېرىنىڭ يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى قانۇن بويىچە ئۆتۈنۈپ بېرىش، ئىجارىگە بېرىش، پاي قىلىپ قوشۇش، رەنىگە قويۇش ياكى باشقا ئۇسۇللار ئارقىلىق ئوبوروت قىلىنسا بولىدۇ.

50-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىغا خېرىدار چاقىرىش، كىمئارتۇق قىلىپ سېتىش، ئاشكارا كېڭىشىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق ئېرىشكەن بولسا، شۇ ھۆددە ئالغۇچى ئۆلۈپ كەتسە، ئۇنىڭ تېگىشلىك ھۆددە پايدىسىغا ۋارىسلىق قىلىش قانۇنىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ۋارىسلىق قىلىنىدۇ؛
ئۇنىڭ ۋارىسى ھۆددە مۇددىتىدە داۋاملىق ھۆددە ئالسا بولىدۇ.

4-باب تالاش-تارتىشنى ھەل قىلىش ۋە قانۇن جاۋابكارلىقى

51-ماددا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش سەۋەبىدىن ماجىرا كۆرۈلسە، ئالاقىدارلار كېڭىشىپ ھەل قىلسا بولىدۇ، كەنت ئاھالە كومىتېتى، يېزىلىق ( بازارلىق ) خەلق ھۆكۈمىتى قاتارلىقلاردىن مۇرەسسە قىلىپ ھەل قىلىشنى تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.

ئالاقىدارلار كېڭىشىش، مۇرەسسە قىلىش ياكى كېڭىشىش، مۇرەسسە قىلىشنى خالىمىسا، يېزا يەر ھۆددەرلىكى كېسىم ئاپپاراتىغا كېسىم قىلىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ، خەلق سوت مەھكىمىسىگە بىۋاسىتە دەۋا قىلسىمۇ بولىدۇ.

52-ماددا ئالاقىدارلار يېزا يەر ھۆددىگەرلىكى كېسىم ئاپپاراتىنىڭ كېسىم قارارىغا قايىل بولمىسا، كېسىمنامىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 30 كۈن ئىچىدە خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ.
سۈرۈك ئۆتسىمۇ ئەيىبلىمىسە، كېسىمنامە قانۇن كۈچىگە ئىگە بولىدۇ.

53-ماددا ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخس ھۆددە ئالغۇچىنىڭ يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىغا زىيان سالسا، ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

54-ماددا ھۆددە بەرگۈچىلەردە تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، زىيان سېلىشنى توختىتىش، ئەسلىي نەرسىنى قايتۇرۇپ كېلىش، ئەسلىگە كەلتۈرۈپ بېرىش، دەخلىنى تۈگىتىش، خەۋپنى تۈگىتىش، زىياننى تۆلەش قاتارلىق ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك :

( 1 ) ھۆددە ئالغۇچىنىڭ قانۇن بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئۆز ئالدىغا ئىش كۆرۈش ھوقۇقىغا ئارىلىشىۋېلىش؛

( 2 ) مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا ھۆددە يەرنى يىغىۋېلىش، تەڭشەش؛

( 3 ) ھۆددە ئالغۇچىنى يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىشقا مەجبۇرلاش ياكى ئۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلىش؛

( 4 ) ئاز سانلىق كۆپ سانلىققا بويسۇنۇش نامى بىلەن ھۆددە ئالغۇچىنى يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىدىن ۋاز كېچىش ياكى ئۇنى ئۆزگەرتىشكە مەجبۇرلاش ئارقىلىق يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىش؛

( 5 ) «ئوزۇقلۇق ئاشلىق ئېتىزى»ۋە «مەسئۇلىيەت ئېتىزى»قاتارلىقلارنى ئايرىشنى باھانە قىلىپ، ھۆددە يەرنى قايتۇرۇۋېلىپ خېرىدار چاقىرىپ ھۆددە بېرىش؛

( 6 ) ھۆددە يەرنى قەرز پۇلنىڭ ئورنىغا قايتۇرۇۋېلىش؛

( 7 ) ئاياللارنى قانۇن بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىدىن مەھرۇم قىلىش، زىيانغا ئۇچرىتىش؛

( 8 ) يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىغا زىيان يەتكۈزىدىغان باشقا قىلمىشلار.

55-ماددا ھۆددە توختامىدىكى ھۆددە ئالغۇچىنىڭ ئارزۇسىغا خىلاپ ياكى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا خىلاپ بولغان ھۆددە يەرنى قايتۇرۇۋېلىشقا، تەڭشەشكە بولمايدۇ قاتارلىق مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك بەلگىلىمىلەر ئىناۋەتسىز.

56-ماددا توختاملاشقۇچى بىر تەرەپ توختامدىكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا ياكى مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى پۈتۈمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ توختام قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە خىلاپلىق جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

57-ماددا ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخس ھۆددە ئالغۇچىنى يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىشقا مەجبۇرلىغان بولسا، ئوبوروت ئىناۋەتسىز بولىدۇ.

58-ماددا ھەرقانداق تەشكىلات ۋە شەخس يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنىڭ ئوبوروت پايدىسىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۇتۇپ قالغان، تۇتۇپ قالغان بولسا، قايتۇرۇشى كېرەك.

59-ماددا يەر باشقۇرۇش نىزاملىرىغا خىلاپلىق قىلىپ، يەرنى قانۇنسىز ئالغان، ئېلىپ ئىشلەتكەن، ئىگىلىۋالغان ياكى يەرنى ئېلىپ ئىشلىتىش، ئىشلىتىۋېلىش تولۇقلىما ھەققىنى خىيانەت قىلغان، ئىشلىتىۋالغانلار جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ؛
باشقىلارغا زىيان سالغانلار زىياننى تۆلەش قاتارلىق جاۋابكارلىقلارنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

60-ماددا ھۆددە ئالغۇچىلاردىن ھۆددە يېرىنى يېزا ئىگىلىكىدىن باشقا قۇرۇلۇشقا قانۇنغا خىلاپ ھالدا ئىشلەتكەنلىرىگە ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئالاقىدار مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

ھۆددە ئالغۇچى ھۆددە يەرگە مەڭگۈلۈك زىيان سالسا، ھۆددە بەرگۈچى ئۇنى توسۇشقا ھوقۇقلۇق ھەمدە ھۆددە ئالغۇچىدىن بۇنىڭدىن كېلىپ چىققان زىياننى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

61-ماددا دۆلەت ئورگىنى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرىدىن خىزمەت ھوقۇقىدىن پايدىلىنىپ يېزا يېرى ھۆددىگەرلىكىگە ئارىلىشىۋېلىش، ھۆددە توختامىنى ئۆزگەرتىش ۋە بىكار قىلىش، ھۆددە ئالغۇچىنىڭ قانۇن بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلىش ھوقۇقىغا ئارىلىشىۋېلىش ياكى ھۆددە ئالغۇچىنى يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىنى ئوبوروت قىلىشقا مەجبۇرلاش، توسقۇنلۇق قىلىش قاتارلىق يەر ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقىغا زىيان يەتكۈزۈش قىلمىشلىرى سادىر قىلىپ، ھۆددە ئالغۇچىغا زىيان سالغانلىرى زىياننى تۆلەش قاتارلىق جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلارغا يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان ياكى ئىشلەۋاتقان ئورۇن بىۋاسىتە جاۋابكارغا مەمۇرىي جازا بېرىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

5-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

62-ماددا بۇ قانۇن يولغا قويۇلۇشتىن ئىلگىرى دۆلەتنىڭ يېزا يېرى ھۆددەرلىكىگە ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە ھۆددە بېرىلگەن، جۈملىدىن ھۆددە مۇددىتى مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن بولسا، بۇ قانۇن يولغا قويۇلغاندىن كېيىنمۇ داۋاملىق كۈچكە ئىگە، يەرنى قايتا ھۆددە ئېلىشقا بولمايدۇ.
ھۆددە ئالغۇچىغا يەرنى ھۆددە ئېلىپ باشقۇرۇش ھوقۇقى كىنىشكىسى ياكى ئورمان ھوقۇقى كىنىشكىسى قاتارلىق گۇۋاھنامىلەرنى بەرمىسە، گۇۋاھنامىنى تولۇقلاپ تارقىتىش كېرەك.

63-ماددا بۇ قانۇن يولغا قويۇلۇشتىن ئىلگىرى زاپاس يەر قالدۇرۇلغان بولسا، زاپاس يەرنىڭ كۆلىمى شۇ كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتى تېرىلغۇ يەر ئومۇمىي كۆلىمىنىڭ ％ 5 ىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.
5 پىرسەنتكە يەتمىسە، ھەرىكەتچان يەرنى يەنە ئاشۇرۇشقا بولمايدۇ.

بۇ قانۇن يولغا قويۇلۇشتىن ئىلگىرى ماتورلۇق يەر قالدۇرۇلمىغان بولسا، بۇ قانۇن يولغا قويۇلغاندىن كېيىن ماتورلۇق يەرنى داۋاملىق قالدۇرۇشقا بولمايدۇ.

64-ماددا ھەرقايسى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتلىرى مۇشۇ قانۇنغا ئاساسەن، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا بىرلەشتۈرۈپ يولغا قويۇش چارىسىنى چىقارسا بولىدۇ.

65-ماددا بۇ قانۇن 2003-يىل 3-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.