( 1995 ـ يىلى 10 ـ ئاينىڭ 30 ـ كۈنى 8 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 16 ـ يىغىنىدا ماقۇللانغان، 2004 ـ يىل 12 ـ ئاينىڭ 29 ـ كۈنى 10 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلقنىڭ قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 13 ـ يىغىنىدا 1 ـ قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلگەن، 2013 ـ يىل 6 ـ ئاينىڭ 29-كۈنى 12 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك ئادەم قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 3 ـ يىغىنىنىڭ «‹ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى قوغداش قانۇنى›قاتارلىق 12 قانۇنغا ئاساسەن تۈزىتىش كىرگۈزۈلگەن
قارار»نىڭ 1-قېتىم تۈزىتىلگەنلىكى 2015-يىل 4-ئاينىڭ 24-كۈنى 12-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 14-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پورت قانۇنى > قاتارلىق يەتتە قانۇنغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 2-قېتىم تۈزىتىلدى 2016-يىل 11-ئاينىڭ 7-كۈنى 12
12 قانۇن توغرىسىدىكى قارار»غا 3-قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى، 2020-يىلى 4-ئاينىڭ 29-كۈنى 13-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 17-يىغىنىدا 2-قېتىم تۈزىتىش كەلتۈرۈلدى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

3-باب سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرى

4-باب تۇرمۇش ئەخلەتلىرى

5-باب قۇرۇلۇش ئەخلىتى، يېزا ئىگىلىك قاتتىق تاشلاندۇقى قاتارلىقلار

6-باب خەتەرلىك تاشلاندۇق

7-باب كاپالەت تەدبىرى

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش ۋە ياخشىلاش، قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، ئاممىنىڭ ساغلاملىقىنى كاپالەتلەندۈرۈش، ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىنى قوغداش، ئېكولوگىيە مەدەنىيلىكى قۇرۇلۇشىنى ئالغا سىلجىتىش، ئىقتىساد، جەمئىيەتنىڭ ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشكە مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ.

قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ دېڭىز-ئوكيان مۇھىتىنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشكە، رادىيوئاكتىپلىق قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭغا مۇشۇ قانۇن تەتبىقلانمايدۇ.

3-ماددا دۆلەت يېشىل تەرەققىيات ئۇسۇلىنى يولغا قويۇپ، پاكىز ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئايلانما ئىقتىسادنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

دۆلەت ئاددىي، مۇۋاپىق، يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق تۇرمۇش ئۇسۇلىنى تەشەببۇس قىلىپ، ئاممىنى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشكە پائال قاتنىشىشقا يېتەكلەيدۇ.

4-ماددا قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتە مىقدارىنى ئازايتىش، بايلىققا ئايلاندۇرۇش ۋە زىيانسىزلاشتۇرۇش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇلىدۇ.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخس تەدبىر قوللىنىپ، قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىش مىقدارىنى ئازايتىپ، قاتتىق تاشلاندۇقتىن ھەر تەرەپلىمە پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، قاتتىق تاشلاندۇرۇقنىڭ خەۋپىنى تۆۋەنلىتىشى كېرەك.

5-ماددا قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتە، بۇلغىنىشقا مەسئۇل بولۇش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇش.

قاتتىق تاشلاندۇقنى پەيدا قىلغان، يىغقان، ساقلىغان، توشۇغان، پايدىلانغان، بىر تەرەپ قىلغان ئورۇن ۋە شەخسلەر تەدبىر قوللىنىپ، قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ياكى ئازايتىشى، كەلتۈرۈپ چىقارغان مۇھىتنى بۇلغاشقا قانۇن بويىچە جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

6-ماددا دۆلەت تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.

تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى تۈرگە ئايرىشتا ھۆكۈمەت تۈرتكە بولۇش، ئومۇمىي خەلق قاتنىشىش، شەھەر-يېزىلارنى بىرتۇتاش پىلانلاش، شارائىتقا قاراپ ئىش كۆرۈش، ئاددىي، قولايلىق بولۇش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇلدى.

7-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشكە مەسئۇل بولىدۇ.

دۆلەت قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش نىشان مەسئۇلىيەت تۈزۈمى ۋە سىناش-باھالاش تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ، قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدى ۋە ئۇنى تىزگىنلەش نىشانىنى ئورۇنداش ئەھۋالىنى سىناش-باھالاش مەزمۇنىغا كىرگۈزىدۇ.

8-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتىگە بولغان رەھبەرلىكنى كۈچەيتىپ، مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنى قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدى ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشقا تەشكىللىشى، ماسلاشتۇرۇشى، ھەيدەكچىلىك قىلىشى كېرەك.

ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەر ئارا مەمۇرىي رايون ھالقىغان قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىدىن ئىبارەت بىرلىشىپ ئالدىنى ئېلىش، بىرلىشىپ تىزگىنلەش مېخانىزمىنى كېڭىشىپ ئورنىتىپ، يىرىك پىلان تۈزۈش، ئەسلىھە قۇرۇش، قاتتىق تاشلاندۇقنى يۆتكەش قاتارلىق خىزمەتلەرنى بىرتۇتاش پىلانلاشقا بولىدۇ.

9-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى مەملىكەت بويىچە قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتىنى بىرتۇتاش نازارەت قىلىدۇ ۋە باشقۇرىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات، سانائەت ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇش، تەبىئىي بايلىق، تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، قاتناش-تىرانسپورت، يېزا ئىگىلىكى-يېزا، سودا، سەھىيە-ساغلاملىق، تاموژنا قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى ئۆز مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش خىزمىتىنى بىرتۇتاش نازارەت قىلىدۇ ۋە باشقۇرىدۇ.
يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات، سانائەت ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇش، تەبىئىي بايلىق، تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، قاتناش-تىرانسپورت، يېزا ئىگىلىكى-يېزا، سودا، سەھىيە-ساغلاملىق قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى ئۆز مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

10-ماددا دۆلەت قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشكە دائىر پەن تەتقىقات، تېخنىكا يارىتىش، ئىلغار تېخنىكىنى كېڭەيتىش ۋە پەننى ئومۇملاشتۇرۇشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ، قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدى ۋە ئۇنى تۈزەش پەن-تېخنىكا تىرىكىنى كۈچەيتىدۇ.

11-ماددا دۆلەت ئورگىنى، ئىجتىمائىي تەشكىلات، كارخانا، كەسپىي ئورۇن، ئاساسىي قاتلامدىكى ئاممىۋى خاراكتېرلىك ئۆزىنى ئۆزى ئىدارە قىلىدىغان تەشكىلاتلار ۋە ئاخبارات تاراتقۇلىرى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەشۋىق-تەربىيەسى ۋە پەننى ئومۇملاشتۇرۇشنى كۈچەيتىشى، ئاممىنىڭ قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدى ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئېڭىنى كۈچەيتىشى كېرەك.

مەكتەپلەر تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىش، شۇنىڭدەك باشقا قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش بىلىملىرىنى ئومۇملاشتۇرۇش ۋە تەربىيەسىنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

12-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش خىزمىتىدە، شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىك ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش پائالىيىتىدە كۆرۈنەرلىك نەتىجە ياراتقان ئورۇن ۋە شەخسلەرنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تەقدىرلەيدۇ، مۇكاپاتلايدۇ.

2-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

13-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش خىزمىتىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى ھەمدە ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىش مىقدارىنى ئازايتىشى، قاتتىق تاشلاندۇقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرۈشى، قاتتىق تاشلاندۇرمىنىڭ خەۋپىنى تۆۋەنلىتىشى، قاتتىق تاشلاندۇق كۆمۈلۈش مىقدارىنى ئەڭ زور دەرىجىدە تۆۋەنلىتىشى كېرەك.

14-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە، دۆلەتنىڭ مۇھىت سۈپىتى ئۆلچىمى ۋە دۆلەتنىڭ ئىقتىسادىي، تېخنىكا شارائىتىغا ئاساسەن، قاتتىق تاشلاندۇقنى ئايرىش ئۆلچىمى، ئايرىش تەرتىپى ۋە دۆلەتنىڭ قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تېخنىكا ئۆلچىمىنى تۈزۈشى كېرەك.

15-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئۆلچەملەشتۈرۈش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات، سانائەت ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت، يېزا ئىگىلىكى-يېزا قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە، قاتتىق تاشلاندۇقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش ئۆلچىمىنى تۈزۈشى كېرەك.

قاتتىق تاشلاندۇقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشتا ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا دائىر قانۇن-نىزاملارغا رىئايە قىلىش، قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تېخنىكا ئۆلچىمىگە ئۇيغۇنلىشىش كېرەك.
قاتتىق تاشلاندۇقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش ھاسىلاتىنى ئىشلىتىشتە، دۆلەت بەلگىلىگەن ئىشلىتىش ئورنى، ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇش كېرەك.

16-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە مەملىكەتلىك خەتەرلىك تاشلاندۇق قاتارلىق قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۇچۇر سۇپىسى قۇرۇپ، قاتتىق تاشلاندۇقلارنى يىغىش، يۆتكەش، بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىقلارنىڭ پۈتۈن جەريانىنى نازارەت قىلىش-تىزگىنلەش ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇپ سۈرۈشتۈرۈشنى ئالغا سۈرۈشى كېرەك.

17-ماددا قاتتىق تاشلاندۇق ھاسىل قىلىدىغان، ساقلايدىغان، پايدىلىنىدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان تۈرلەرنى قۇرۇشتا، قانۇن بويىچە مۇھىت تەسىرىنى باھالاش ھەمدە دۆلەتنىڭ قۇرۇلۇش تۈرىنىڭ مۇھىت مۇھاپىزىتىنى باشقۇرۇشقا ئالاقىدار بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىش كېرەك.

18-ماددا قۇرۇلۇش تۈرىنىڭ مۇھىت تەسىرىنى باھالاش ھۆججىتىدە يانداش قۇرۇلۇش قىلىشقا تېگىشلىك قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئەسلىھەسىنى بېكىتىش ئۈچۈن، ئاساسىي گەۋدە قۇرۇلۇشى بىلەن تەڭ لايىھەلەش، تەڭ قۇرۇلۇش قىلىش، تەڭ ئىشقا كىرىشتۈرۈش كېرەك.
قۇرۇلۇش تۈرىنى دەسلەپكى لايىھەلەشتە، مۇھىت ئاسراش لايىھەسى قائىدىسىدىكى تەلەپ بويىچە، قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش مەزمۇنىنى مۇھىت تەسىرىنى باھالاش ھۆججىتىگە كىرگۈزۈپ، قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ۋە ئېكولوگىيەنى بۇزۇشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش تەدبىرلىرىنى، شۇنىڭدەك قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئەسلىھەسىگە سېلىنىدىغان مەبلەغنى تەخمىنىي ھېسابلاش كېرەك.

قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلار مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە، يانداش قۇرۇلۇش قىلىنغان قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئەسلىھەلىرىنى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشى، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش دوكلاتى تۈزۈشى ھەمدە جەمئىيەتكە ئاشكارىلىشى كېرەك.

19-ماددا قاتتىق تاشلاندۇق يىغىدىغان، ساقلايدىغان، توشۇيدىغان، پايدىلىنىدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرى مۇناسىۋەتلىك ئەسلىھە، ئۈسكۈنە ۋە سورۇنلارنى باشقۇرۇش ۋە ئاسراشنى كۈچەيتىپ، ئۇلارنىڭ نورمال يۈرۈشۈشى ۋە ئىشلىتىشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

20-ماددا قاتتىق تاشلاندۇقلارنى پەيدا قىلىدىغان، يىغىۋالىدىغان، ساقلايدىغان، توشۇيدىغان، ئۇنىڭدىن پايدىلىنىدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار سورۇپ كېتىشتىن ساقلىنىش، ئېقىپ كېتىشتىن ساقلىنىش، سۇ سىڭمەس بولۇپ قېلىشتىن ساقلىنىش ياكى مۇھىتنى بۇلغاشنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان باشقا تەدبىرلەرنى قوللىنىشى كېرەك، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۆكۈۋېتىشكە، دۆۋىلەپ قويۇشقا، تاشلىۋېتىشكە، چېچىشقا يول قويۇلمايدۇ.

ھەرقانداق ئورۇن ياكى شەخسنىڭ دەريا، كۆل، قانال، ئۆستەڭ-ئۆستەڭ، سۇ ئامبىرى ۋە ئۇنىڭ ئەڭ يۇقىرى سۇ ئورنى سىزىقىدىن تۆۋەن بولغان ساھىل ۋە قىرغاققا، شۇنىڭدەك قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا جايغا قاتتىق تاشلاندۇق تۆكۈشى، دۆۋىلەپ قويۇشى، ساقلىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

21-ماددا ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقى رايونى، مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىز-ئېرىق مەركەزلەشكەن رايونلار ۋە ئالاھىدە قوغداشقا تېگىشلىك باشقا رايونلاردا، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرى، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى مەركەزلىك ساقلايدىغان، پايدىلىنىدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇن ۋە تۇرمۇش ئەخلەتلىرى كۆمۈش مەيدانى قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.

22-ماددا قاتتىق تاشلاندۇقلارنى ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرنىڭ مەمۇرىي رايونىدىن يۆتكەپ ساقلاش ۋە بىر تەرەپ قىلىشتا، قاتتىق تاشلاندۇقلارنى يۆتكەپ چىقارغان جايدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئىلتىماس سۇنۇش كېرەك.
يۆتكەپ چىقىرىۋېتىلگەن جايدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى قوبۇل قىلغان جايدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونومرايونلۇقخەلقھۆكۈمىتىئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە شۇ قاتتىق تاشلاندۇقنى ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرنىڭ مەمۇرىي رايونىدىن يۆتكەشنى تەستىقلىشى كېرەك.
تەستىقلاتمىغانلارنى يۆتكەشكە بولمايدۇ.

قاتتىق تاشلاندۇقنى ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرنىڭ مەمۇرىي رايونىدىن يۆتكەپ پايدىلىنىشتا، قاتتىق تاشلاندۇق يۆتكەپ چىقىرىلىدىغان جايدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇش كېرەك.
يۆتكەپ چىقىرىلغان جايدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ئەنگە ئېلىنغان ئۇچۇرنى قوبۇل قىلغان جايدىكى ئۆلكىلىك، پۈتۈن ئاپتونوم رايونلۇق خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى باشقۇرۇش تارمىقىغا يوللىشى كېرەك.

23-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ چېگرا سىرتىدىكى قاتتىق تاشلاندۇقلارنى چېگرادىن كىرگۈزۈپ تۆكۈش، دۆۋىلەپ قويۇش، بىر تەرەپ قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

24-ماددا دۆلەت قاتتىق تاشلاندۇق ئىمپورت قىلماسلىقنى تەدرىجىي ئىشقا ئاشۇرۇشنى گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ سودا، تەرەققىيات-ئىسلاھات، تاموژنا قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

25-ماددا تاموژنا ئىمپورت قىلىنغان مالدىكى گۇمانىي قاتتىق تاشلاندۇقنى بايقىسا، كەسپىي ئاپپاراتقا خۇسۇسىيەت بويىچە پەرقلەندۈرۈشنى ھاۋالە قىلسا ھەمدە پەرقلەندۈرۈش يەكۈنىگە ئاساسەن قانۇن بويىچە باشقۇرسا بولىدۇ.

26-ماددا ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۇنىڭ مۇھىت قانۇن ئىجرا قىلىش ئاپپاراتى ھەم قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار ئۆز مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە قاتتىق تاشلاندۇقنى پەيدا قىلىش، يىغىش، ساقلاش، توشۇش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەتچىلەرنى نەق مەيداندا تەكشۈرۈشكە ھوقۇقلۇق.
تەكشۈرۈلگۈچى ئەھۋالنى ئەينەن ئىنكاس قىلىشى ھەمدە زۆرۈر ماتېرىياللارنى بېرىشى كېرەك.

نەق مەيداننى تەكشۈرۈشتە، نەق مەيداندا كۆزىتىپ ئۆلچەش، ئەۋرىشكە ئېلىش، قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشكە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى كۆرۈش ياكى كۆپەيتىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىشقا بولىدۇ.
تەكشۈرگۈچى خادىملار نەق مەيداننى تەكشۈرۈشتە كىنىشكىسىنى كۆرسىتىشى كېرەك.
نەق مەيداندا تەكشۈرۈشتە بىلىپ قالغان سودا مەخپىيىتىنى ساقلاش كېرەك.

27-ماددا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار قانۇنغا خىلاپ ھالدا توپلىغان، ساقلىغان، توشۇغان، پايدىلانغان، بىر تەرەپ قىلغان قاتتىق تاشلاندۇق ۋە ئەسلىھە، ئۈسكۈنە، سورۇن، قورال، بۇيۇملارنى پېچەتلىسە، تۇتۇپ قالسا بولىدۇ :

( 1 ) دەلىل-ئىسپاتلار يوقالغان، تىقىۋېلىنغان ياكى قانۇنسىز يۆتكىۋېتىلگەن بولسا؛

( 2 ) ئېغىر مۇھىت بۇلغىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان ياكى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىمالى بولغانلار.

28-ماددا ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە قاتتىق تاشلاندۇق ھاسىل قىلىدىغان، يىغىدىغان، ساقلايدىغان، توشۇيدىغان، پايدىلىنىدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئورۇن ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىنىڭ ئىناۋەت خاتىرىسى تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، مۇناسىۋەتلىك ئىناۋەت خاتىرىسىنى مەملىكەتلىك ئىناۋەت ئۇچۇرىدىن ھەمبەھرىلىنىش سۇپىسىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

29-ماددا رايون تەسىس قىلىنغان شەھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، يېزا ئىگىلىكى-يېزا، سەھىيە-ساغلاملىق قاتارلىق مەسئۇل تارماقلار بىلەن بىرلىكتە، جەمئىيەتكە قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ تۈرى، ئىشلەپچىقىرىش مىقدارى، بىر تەرەپ قىلىش ئىقتىدارى، پايدىلىنىش-بىر تەرەپ قىلىش ئەھۋالى قاتارلىق ئۇچۇرلارنى قەرەللىك ئېلان قىلىشى كېرەك.

قاتتىق تاشلاندۇقنى پەيدا قىلغان، يىغقان، ساقلىغان، توشۇغان، پايدىلانغان، بىر تەرەپ قىلغان ئورۇنلار قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۇچۇرىنى قانۇن بويىچە ۋاقتىدا ئاشكارىلاپ، جەمئىيەتنىڭ نازارىتىنى تەشەببۇسكارلىق بىلەن قوبۇل قىلىشى كېرەك.

قاتتىق تاشلاندۇقتىن پايدىلىنىدىغان، ئۇنى بىر تەرەپ قىلىدىغان ئورۇنلار ئەسلىھە، سورۇنلارنى قانۇن بويىچە ئاممىغا ئېچىۋېتىپ، ئاممىنىڭ مۇھىت ئاسراش ئېڭى ۋە قاتنىشىش دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

30-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى، تۇرمۇش ئەخلىتى، خەتەرلىك تاشلاندۇق قاتارلىق قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش ئەھۋالىنى مۇھىت ئەھۋالى ۋە مۇھىت ئاسراش نىشانىنى ئورۇنداش ئەھۋالىنى يىللىق دوكلات قىلىش دائىرىسىگە كىرگۈزۈپ، شۇ دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى ياكى خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىغا دوكلات قىلىشى كېرەك.

31-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخس قاتتىق تاشلاندۇق چىقىرىپ مۇھىتنى بۇلغىغان ئورۇن ۋە شەخسنى پاش قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدى ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى پاش قىلىش ئۇسۇلىنى جەمئىيەتكە ئېلان قىلىپ، ئاممىنىڭ پاش قىلىشىغا قولايلىق يارىتىشى كېرەك.

پاش قىلىشنى تاپشۇرۇۋالغان تارماق ۋاقتىدا بىر تەرەپ قىلىشى ھەمدە پاش قىلغۇچىنىڭ مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلىرىنى مەخپىي تۇتۇشى كېرەك؛
ھەقىقىي ئىسمى بىلەن پاش قىلغان ھەمدە راست ئىكەنلىكىنى تەكشۈرۈپ ئىسپاتلىغانلار مۇكاپاتلىنىدۇ.

پاش قىلغۇچى تۇرۇشلۇق ئورنىنى پاش قىلغان بولسا، شۇ ئورۇن ئەمگەك توختامىنى بىكار قىلسا، ئۆزگەرتسە ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن پاش قىلغۇچىدىن زەربە بېرىپ ئۆچ ئالسا بولمايدۇ.

3-باب سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرى

32-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات، سانائەت ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇش قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ ئاممىنىڭ ساغلاملىقى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا كەلتۈرىدىغان خەۋپى ۋە تەسىر كۆرسىتىش دەرىجىسى قاتارلىقلارغا دائىرە بېكىتىپ، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تېخنىكا سىياسىتىنى تۈزۈشى كېرەك،
سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان ۋە ئۇنى تۈزەيدىغان ئىلغار ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر-سەنئىتى ۋە ئۈسكۈنىلىرىنى كېڭەيتىشكە تەشكىللەش.

33-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سانائەت ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىش مىقدارىنى ئازايتىدىغان ۋە سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنىڭ زىيىنىنى تۆۋەنلىتىدىغان ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر-سەنئىتى ۋە ئۈسكۈنىلىرىنى تەتقىق قىلىپ يارىتىش، كېڭەيتىشكە تەشكىللىشى، مۇھىتنى ئېغىر بۇلغايدىغان سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە شاللايدىغان قالاق ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر-تېخنىكىسى، ئۈسكۈنىلىرىنىڭ تىزىملىكىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

ئىشلەپچىقارغۇچى، ساتقۇچى، ئىمپورت قىلغۇچى، ئىشلەتكۈچى گوۋۇيۈەننىڭ سانائەت ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە بەلگىلىگەن مۇددەت ئىچىدە، ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تىزىملىككە كىرگۈزۈلگەن ئۈسكۈنىلەرنى ئىشلەپچىقىرىش، سېتىش، ئىمپورت قىلىش ياكى ئىشلىتىشنى ئايرىم-ئايرىم توختىتىشى كېرەك.
ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر-سەنئىتىنى ئىشلەتكۈچىلەر گوۋۇيۈەننىڭ سانائەت ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە بەلگىلىگەن مۇددەتتە ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تىزىملىككە كىرگۈزۈلگەن ھۈنەر-سەنئەتنى قوللىنىشنى توختىتىشى كېرەك.

بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە شاللاش تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەن شاللىۋېتىلگەن ئۈسكۈنىلەرنى باشقىلارنىڭ ئىشلىتىشىگە ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ.

34-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سانائەت ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش تېخنىكىسى، ھۈنەر-سەنئىتى، ئۈسكۈنىلىرى ۋە مەھسۇلات يۆنىلىشى مۇندەرىجىسىنى قەرەللىك ئېلان قىلىپ، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇق بايلىقىدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشنى باھالاشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقىدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشقا تۈرتكە بولۇشى كېرەك.

35-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمەت يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق ئەسلىھەلەرنى قۇرۇشقا تەشكىللەپ، سانائەت قاتتىق ئەخلەتلىرىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتىگە تۈرتكە بولۇشى كېرەك.

36-ماددا سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقىنى پەيدا قىلىدىغان ئورۇنلار سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى پەيدا قىلىش، يىغىش، ساقلاش، توشۇش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىشنىڭ پۈتۈن جەريانلىق مۇھىتنى بۇلغاش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش مەسئۇلىيەت تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرى باشقۇرۇش ھېسابات دەپتىرى تۇرغۇزۇشى كېرەك،
سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنىڭ تۈرى، مىقدارى، يۆنىلىشى، ساقلاش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق ئۇچۇرلارنى ئەينەن خاتىرىلەپ، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى سۈرۈشتۈرگىلى بولۇش، سۈرۈشتۈرگىلى بولۇشنى ئىشقا ئاشۇرۇش ھەمدە سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرلىرىنى قوللىنىش.

تۇرمۇش ئەخلىتى يىغىش ئەسلىھەسىگە سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى قويۇش مەنئى قىلىنىدۇ.

37-ماددا سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقىنى چىقارغان ئورۇن سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى توشۇش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىشنى باشقىلارغا ھاۋالە قىلغاندا، ھاۋالە قىلىنغۇچى تەرەپنىڭ ئاساسىي گەۋدىلىك سالاھىيىتى ۋە تېخنىكا ئىقتىدارىنى ئېنىقلىشى، قانۇن بويىچە يازما توختام ئىمزالىشى، توختامدا بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەلىپىنى پۈتۈشۈشى كېرەك.

ھاۋالە قىلىنغۇچى تەرەپ سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى توشۇش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىشتا، مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە ۋە توختامدىكى پۈتۈم بويىچە بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەلىپىنى ئادا قىلىشى ھەمدە توشۇش، پايدىلىنىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش ئەھۋالىنى سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرى پەيدا قىلىدىغان ئورۇنغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى چىقارغان ئورۇنلاردىن مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىرىغا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىلگەندىن سىرت، يەنە مۇھىتنى بۇلغىغان ۋە ئېكولوگىيەنى بۇزغان ھاۋالە قىلىنغۇچى تەرەپ بىلەن بىرلىكتە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

38-ماددا سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى چىقارغان ئورۇنلار قانۇن بويىچە پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى تەكشۈرۈشى، خام ئەشيا-ماتېرىيال، ئېنېرگىيە ۋە باشقا بايلىقلارنى مۇۋاپىق تاللىشى ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىشى، ئىلغار ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر-سەنئىتى ۋە ئۈسكۈنىلىرىنى قوللىنىشى، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىش مىقدارىنى ئازايتىشى، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنىڭ خەۋپىنى تۆۋەنلىتىشى كېرەك.

39-ماددا سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى چىقارغان ئورۇن بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئېلىشى كېرەك.
بۇلغىما چىقىرىش ئىجازىتىنىڭ كونكرېت چارىسى ۋە ئۇنى يولغا قويۇش قەدەم-باسقۇچلىرىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى پەيدا قىلىدىغان ئورۇنلار شۇ جايدىكى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنىڭ تۈرى، مىقدارى، يۆنىلىشى، ساقلىشى، پايدىلىنىشى، بىر تەرەپ قىلىنىشى قاتارلىقلارغا مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى، شۇنىڭدەك سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرى پەيدا بولۇشنى ئازايتىش، ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرۈشكە دائىر كونكرېت تەدبىرلەرنى تەمىنلىشى ھەمدە بۇلغىما چىقىرىش ئىجازىتىنى باشقۇرۇش تۈزۈمىدىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەرنى ئىجرا قىلىشى كېرەك.

40-ماددا سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى پەيدا قىلىدىغان ئورۇنلار ئىقتىسادىي، تېخنىكا شارائىتىغا قاراپ سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىدىن پايدىلىنىشى كېرەك؛
ۋاقتىنچە پايدىلانغىلى بولمىسا ياكى پايدىلانغىلى بولمىسا، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت قاتارلىق مەسئۇل تارمىقىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ساقلاش ئەسلىھەسى، سورۇنى قۇرۇش، بىخەتەر تۈرگە ئايرىپ ساقلاش ياكى زىيانسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرى قوللىنىش كېرەك.
سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى ساقلاشتا دۆلەتنىڭ مۇھىت ئاسراش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان مۇداپىئەلىنىش تەدبىرى قوللىنىش كېرەك.

سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى ساقلايدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇن قۇرۇش دۆلەتنىڭ مۇھىت ئاسراش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

41-ماددا سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقىنى پەيدا قىلىدىغان ئورۇن ئاخىرلاشقاندا، ئاخىرلىشىشتىن بۇرۇن سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى ساقلايدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇنلارغا بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرى قوللىنىش ھەمدە بىر تەرەپ قىلىنمىغان سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلىپ، مۇھىتنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى پەيدا قىلىدىغان ئورۇندا ئۆزگىرىش بولسا، ئۆزگەرتىلگەندىن كېيىنكى ئورۇن دۆلەتنىڭ مۇھىت ئاسراشقا مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بىر تەرەپ قىلىنمىغان سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرى ۋە ئۇنى ساقلايدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇنلارنى بىخەتەر بىر تەرەپ قىلىشى ياكى ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، شۇ ئەسلىھە، سورۇننىڭ بىخەتەر يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.
ئۆزگەرتىلىشتىن ئىلگىرى توختاملاشقۇچىلار سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقىنى ۋە ئۇنى ساقلايدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇننىڭ بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش جاۋابكارلىقىنى ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ؛
لېكىن، توختاملاشقۇچىلارنىڭ بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش مەجبۇرىيىتىنى كەچۈرۈم قىلىشقا بولمايدۇ.

2005-يىل 4-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن بۇرۇن ئاخىرلاشقان ئورۇنلار بىر تەرەپ قىلمىغان سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرى ۋە ئۇنى ساقلاش، بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھە، سورۇنلىرىنىڭ بىخەتەرلىكىنى بىر تەرەپ قىلىش خىراجىتىنى مۇناسىۋەتلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
لېكىن، شۇ ئورۇن بەھرىمەن بولىدىغان يەر ئىشلىتىش ھوقۇقى قانۇن بويىچە ئۆتۈنۈپ بېرىلسە، يەر ئىشلىتىش ھوقۇقىنى قوبۇل قىلغۇچى بىر تەرەپ قىلىش ھەققىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.
توختاملاشقۇچىلار ئايرىم پۈتۈشكەن بولسا، شۇ پۈتۈم بويىچە بولىدۇ؛
لېكىن، توختاملاشقۇچىلارنىڭ بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش مەجبۇرىيىتىنى كەچۈرۈم قىلىشقا بولمايدۇ.

42-ماددا كانچىلىق كارخانىلىرى ئىلمىي قېزىش ئۇسۇلى ۋە رۇدا تاللاش ھۈنەر-سەنئىتىنى قوللىنىپ، قالدۇق رۇدا، كۆمۈر تېشى، كېرەكسىز تاش قاتارلىق كانچىلىقتىكى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىش مىقدارى ۋە ساقلانما مىقدارىنى ئازايتىشى كېرەك.

دۆلەت ئىلغار ھۈنەر-سەنئەت قوللىنىپ، قالدۇق رۇدا، كۆمۈر تېشى، كېرەكسىز تاش قاتارلىق كانچىلىق قاتتىق تاشلاندۇقلىرىدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشقا ئىلھام بېرىدۇ.

قالدۇق رۇدا، كۆمۈر تېشى، كېرەكسىز تاش قاتارلىق كانچىلىقنىڭ قاتتىق تاشلاندۇق ساقلاش ئەسلىھەلىرى ئىشلىتىشتىن توختىتىلغاندىن كېيىن، كان كارخانىلىرى دۆلەتنىڭ مۇھىت ئاسراشقا ئالاقىدار بەلگىلىمىلىرى بويىچە مەيداننى پېچەتلەپ، مۇھىت بۇلغىنىش ۋە ئېكولوگىيە بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

4-باب تۇرمۇش ئەخلەتلىرى

43-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى تۈرگە ئايرىپ قويۇش، تۈرگە ئايرىپ يىغىش، تۈرگە ئايرىپ توشۇش، تۈرگە ئايرىپ بىر تەرەپ قىلىشتىكى باشقۇرۇش سىستېمىسىنى تېز بەرپا قىلىپ، تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى تورغا ئايرىش تۈزۈمىنىڭ ئۈنۈملۈك قاپلىشىنى ئىشقا ئاشۇرۇشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىش خىزمىتىنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى بەرپا قىلىپ، تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى تۈرگە ئايرىپ باشقۇرۇش ئىقتىدار قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىشى ۋە بىرتۇتاش پىلانلىشى كېرەك.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىش تەشۋىقاتىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، ئاممىغا تۇرمۇش ئەخلىتىنى تورغا ئايرىش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش توغرىسىدا تەربىيە بېرىشى، يېتەكچىلىك قىلىشى، تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرلەرگە ئايرىش خىزمىتىگە ھەيدەكچىلىك قىلىشى ۋە يېتەكچىلىك قىلىشى كېرەك.

44-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى يېقىلغۇ قۇرۇلمىسىنى پىلانلىق ياخشىلاپ، پاكىز ئېنېرگىيەنى راۋاجلاندۇرۇپ، يېقىلغۇ داشقىلى قاتارلىق قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىش مىقدارىنى ئازايتىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەھسۇلات ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئوبوروت جەريانىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى، زىيادە ئوراپ قاچىلاشتىن ساقلىنىشى، پاكىز كۆكتاتنى بازارغا سېلىشقا تەشكىللىشى، تۇرمۇش ئەخلىتىنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىش مىقدارىنى ئازايتىشى كېرەك.

45-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى شەھەر-يېزا تۇرمۇش ئەخلىتىنى يىغىش، توشۇش، بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسى قۇرۇشنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ئورۇنلاشتۇرۇپ، ئەسلىھە زاۋۇتىنىڭ ئورنىنى بېكىتىپ، تۇرمۇش ئەخلىتىدىن ھەر تەرەپلىمە پايدىلىنىش ۋە زىيانسىزلاندۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، تۇرمۇش ئەخلىتىنى توپلاش، بىر تەرەپ قىلىشنىڭ كەسىپلىشىپ تەرەققىي قىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، تۇرمۇش ئەخلىتىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان ۋە ئۇنى تۈزەيدىغان ئىجتىمائىي مۇلازىمەت سىستېمىسىنى تەدرىجىي بەرپا قىلىشى ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىر تۇتاش پىلانلاپ، يىغىۋېلىش، ئايرىش، تايلاش تور نۇقتىلىرىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇپ، تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش خىزمىتىنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك.

46-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يېزا تۇرمۇش ئەخلىتىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى كۈچەيتىشى، يېزىلارنىڭ ياشاش مۇھىتىنى قوغدىشى ۋە ياخشىلىشى كېرەك.

دۆلەت يېزا تۇرمۇش ئەخلىتىنىڭ مىقدارىنى مەنبەدىن ئازايتىشقا ئىلھام بېرىدۇ.
شەھەر-يېزا تۇتاشقان، نوپۇسى زىچ يېزا رايونلىرى ۋە باشقا شارائىتى بار جايلاردا شەھەر-يېزا بىر گەۋدىلەشكەن تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى باشقۇرۇش سىستېمىسى قۇرۇش كېرەك؛
باشقا يېزا رايونلىرى تۇرمۇش ئەخلىتىنى باشقۇرۇش ئەندىزىسى ئۈستىدە پائال ئىزدىنىپ، شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ، يېقىن ئەتراپتا، ئۆز جايىدا پايدىلىنىشى ياكى تۇرمۇش ئەخلىتىنى مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

47-ماددا رايون تەسىس قىلىنغان شەھەر دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت تازىلىقى مەسئۇل تارمىقى تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى تازىلاش، يىغىش، ساقلاش، توشۇش ۋە بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى، سورۇن قۇرۇلۇشىنىڭ يۈرۈشۈش قائىدىسىنى تۈزۈپ، تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى تۈرگە ئايرىشقا يېتەكچىلىك قىلىش مۇندەرىجىسىنى ئېلان قىلىپ، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

48-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت تازىلىقى قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى شەھەر-يېزا تۇرمۇش ئەخلىتىنى تازىلاش، يىغىش، توشۇش ۋە بىر تەرەپ قىلىشقا تەشكىللىشى كېرەك، خېرىدار چاقىرىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق شارائىتى ھازىرلانغان ئورۇنلارنى تاللاپ تۇرمۇش ئەخلىتىنى سۈپۈرۈش، يىغىش، توشۇش ۋە بىر تەرەپ قىلىش بىلەن شۇغۇللانسا بولىدۇ.

49-ماددا تۇرمۇش ئەخلىتى پەيدا قىلىدىغان ئورۇن، ئائىلە ۋە شەخس تۇرمۇش ئەخلىتىنىڭ مىقدارىنى مەنبەدىن ئازايتىش ۋە تۈرگە ئايرىپ تاشلاش مەجبۇرىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشى، تۇرمۇش ئەخلىتىنى پەيدا قىلغۇچى جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخس قانۇن بويىچە بەلگىلەنگەن ئورۇنغا تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىپ تاشلىشى كېرەك.
تۇرمۇش ئەخلىتىنى خالىغانچە تۆكۈش، چېچىش، دۆۋىلەپ قويۇش ياكى كۆيدۈرۈش مەنئى قىلىنىدۇ.

ئورگان، كەسپىي ئورۇن قاتارلىقلار تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىش خىزمىتىدە ئۈلگىلىك، باشلامچىلىق رولىنى ئوينىشى كېرەك.

تۈرگە ئايرىپ قويۇلغان تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى بەلگىلىمە بويىچە تۈرگە ئايرىپ يىغىش، تۈرگە ئايرىپ توشۇش، تۈرگە ئايرىپ بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.

50-ماددا شەھەر-يېزا تۇرمۇش ئەخلىتىنى تازىلاش، يىغىش، توشۇش، بىر تەرەپ قىلىشتا، دۆلەتنىڭ مۇھىت ئاسراش ۋە مۇھىت تازىلىقىنى باشقۇرۇشقا مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىش، مۇھىتنى بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

تۇرمۇش ئەخلىتى ئىچىدىن تۈرگە ئايرىلغان ھەمدە مەركەزلىك يىغىۋېلىنغان زىيانلىق ئەخلەت خەتەرلىك تاشلاندۇق ھېسابلىنىدىغان بولسا، خەتەرلىك تاشلاندۇق بويىچە باشقۇرۇش كېرەك.

51-ماددا ئاممىۋى قاتناش-تىرانسپورت تىجارىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئورۇنلار توشۇش جەريانىدا پەيدا بولغان تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى ۋاقتىدا تازىلىشى، يىغىشى، توشۇشى كېرەك.

52-ماددا يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى بازىرى، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى توپ سېتىش بازىرى قاتارلىقلار مۇھىت تازىلىقىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى، مۇھىت تازىلىقىنى ساقلىشى، پەيدا بولغان ئەخلەتلەرنى ۋاقتىدا تازىلىشى، تۈرگە ئايرىپ يىغىشى، مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

53-ماددا شەھەر يېڭى رايونىنى ئېچىش، كونا رايونىنى ئۆزگەرتىپ قۇرۇش ۋە ئولتۇراق رايونىنى ئېچىش قۇرۇلۇشى، كەنت-بازار قۇرۇلۇشى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئورۇنلار، شۇنىڭدەك ئايرودۇرۇم، پىرىستان، بېكەت، باغچە، سودا ساراي، تەنتەربىيە سارىيى قاتارلىق ئاممىۋى ئەسلىھە، سورۇنلارنى تىجارەت قىلغۇچى ۋە باشقۇرغۇچى ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مۇھىت تازىلىقىغا مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسىگە ئاساسەن، تۇرمۇش ئەخلىتى يىغىش ئەسلىھەلىرىنى يۈرۈشلەشتۈرۈپ قۇرۇشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۇرمۇش ئەخلىتىنى ئاممىۋى يۆتكەش، بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىنى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن يىغىش ئەسلىھەلىرى بىلەن ئۈنۈملۈك جىپسىلاشتۇرۇشنى بىرتۇتاش پىلانلىشى ھەمدە تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىپ يىغىش-توشۇش سىستېمىسى بىلەن ھاسىلىي بايلىق يىغىش سىستېمىسىنىڭ پىلانلاش، قۇرۇش، يۈرۈشتۈرۈش قاتارلىق جەھەتلەردىكى يۇغۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىشى كېرەك.

54-ماددا تۇرمۇش ئەخلىتىدىن يىغىۋېلىنغان ماددىلارنى دۆلەت بەلگىلىگەن ئىشلىتىش ئورنى، ئۆلچەم بويىچە ئىشلىتىش كېرەك، ئادەمنىڭ تەن ساغلاملىقىغا خەۋپ يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان مەھسۇلاتلارنى ئىشلەپچىقىرىشقا ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.

55-ماددا تۇرمۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسى، سورۇنى قۇرۇشتا، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە گوۋۇيۈەننىڭ تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى مەسئۇل تارمىقى بەلگىلىگەن مۇھىت ئاسراش ۋە مۇھىت تازىلىقى ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىش كېرەك.

قوشنا رايونلارنىڭ تۇرمۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسى قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش پىلانلىشىغا ئىلھام بېرىپ، تۇرمۇش ئەخلىتى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىنى مەمۇرىي رايون ھالقىپ ئورتاق قۇرۇش، تەڭ پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

تۇرمۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى، سورۇنلىرىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تاقىۋېتىش، بىكار تۇرۇۋېتىش ياكى چۇۋۇۋېتىش مەنئى قىلىنىدۇ؛
تاقاش، بىكار تۇرۇش ياكى چېقىۋېتىشكە ھەقىقەتەن توغرا كەلسە، شۇ جايدىكى شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت تازىلىقى مەسئۇل تارمىقى شۇ جايدىكى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن تەستىقلىتىشى ھەمدە مۇھىتنى بۇلغاشنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى قوللىنىشى كېرەك.

56-ماددا تۇرمۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلغۇچى ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىلىرىنى ئورنىتىپ، ئىشلىتىپ، بۇلغىما چىقىرىش ئەھۋالىنى ۋاقتىدا كۆزىتىپ ئۆلچىشى، بۇلغىما چىقىرىش سانلىق مەلۇماتىنى ۋاقتىدا ئاشكارىلىشى كېرەك.
كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىلىرىنى شۇ جايدىكى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىنىڭ كۆزىتىش ئۈسكۈنىسى بىلەن تورلاشتۇرۇش كېرەك.

57-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت تازىلىقى مەسئۇل تارمىقى ئاشخانا قالدۇق ئەخلىتىنى بايلىققا ئايلاندۇرۇپ، زىيانسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش خىزمىتىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ.

ئاشخانا قالدۇق ئەخلىتىنى پەيدا قىلغان، يىغقان ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش بىلەن شۇغۇللانغۇچىلار ئاشخانا قالدۇق ئەخلەتنى مۇناسىپ سالاھىيەت شەرتىنى ھازىرلىغان ئورۇنلارنىڭ زىيانسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىشىغا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

چارۋا-ئۆي قۇشلىرى باقمىچىلىق مەيدانى، باقمىچىلىق رايونلىرىدا زىيانسىزلاندۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىنمىغان ئاشخانا قالدۇق ئەخلەتلىرىدىن پايدىلىنىپ چارۋا-ئۆي قۇشلىرىنى بېقىش مەنئى قىلىنىدۇ.

58-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئىشلەپچىقارغۇچى ھەق تۆلەش پىرىنسىپى بويىچە، تۇرمۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلىش ھەققى ئېلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۇرمۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلىش ھەققى ئۆلچىمىنى تۈزۈشتە، ئۆز جايىنىڭ ئەمەلىيىتىگە ئاساسەن، تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىش ئەھۋالىغا بىرلەشتۈرۈپ، تۈرگە ئايرىپ باھا ھېسابلاش، ئۆلچەپ ھەق ئېلىش قاتارلىق پەرقلىق باشقۇرۇشنى گەۋدىلەندۈرۈشى ھەمدە ئاممىدىن تولۇق پىكىر ئېلىشى كېرەك.
تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى بىر تەرەپ قىلىش ھەققى ئۆلچىمىنى جەمئىيەتكە ئېلان قىلىش كېرەك.

تۇرمۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلىش ھەققىنى تۇرمۇش ئەخلىتىنى يىغىش، توشۇش ۋە بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىقلارغا مەخسۇس ئىشلىتىش كېرەك، باشقا ئىشقا ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.

59-ماددا ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ۋە رايون بار شەھەر، ئاپتونوم ئوبلاست ئەمەلىيەتكە بىرلەشتۈرۈپ، شۇ جايدىكى تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى كونكرېت باشقۇرۇش چارىسىنى تۈزسە بولىدۇ.

5-باب قۇرۇلۇش ئەخلىتى، يېزا ئىگىلىك قاتتىق تاشلاندۇقى قاتارلىقلار

60-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قۇرۇلۇش ئەخلىتىدىن مۇھىتنى بۇلغاشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى كۈچەيتىپ، قۇرۇلۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىپ بىر تەرەپ قىلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مەنبەدىن مىقدارنى ئازايتىش، تۈرگە ئايرىپ بىر تەرەپ قىلىش، بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسى ۋە سورۇنىنىڭ جايلىشىشى، قۇرۇلۇشى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان قۇرۇلۇش ئەخلەتلىرىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمەت يىرىك پىلانىنى تۈزۈشى كېرەك.

61-ماددا دۆلەت ئىلغار تېخنىكا، ھۈنەر-سەنئەت، ئۈسكۈنە ۋە باشقۇرۇش تەدبىرىنى قوللىنىشقا ئىلھام بېرىدۇ، قۇرۇلۇش ئەخلىتىنىڭ مىقدارىنى مەنبەدىن ئازايتىشنى ئالغا سۈرۈپ، قۇرۇلۇش ئەخلىتىنى يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش سىستېمىسى بەرپا قىلىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قۇرۇلۇش ئەخلىتىدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش مەھسۇلاتىنى قوللىنىشقا تۈرتكە بولۇشى كېرەك.

62-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت تازىلىقى مەسئۇل تارمىقى قۇرۇلۇش ئەخلەتلىرىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ، قۇرۇلۇش ئەخلەتلىرىنى پۈتۈن جەريانلىق باشقۇرۇش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، قۇرۇلۇش ئەخلەتلىرى پەيدا بولۇش، يىغىش، ساقلاش، توشۇش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش ھەرىكىتىنى قېلىپلاشتۇرۇپ، ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشنى ئالغا سۈرۈپ، قۇرۇلۇش ئەخلەتلىرىنىڭ بىر تەرەپ قىلىنىش ئەسلىھەلىرى، سورۇن قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، بىر تەرەپ قىلىنىش بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ،
مۇھىتنى بۇلغاشنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

63-ماددا قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلار قۇرۇلۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلىش لايىھەسى تۈزۈپ، بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش تەدبىرى قوللىنىشى ھەمدە ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ مۇھىت تازىلىقى مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن قۇرۇلۇش قىلىش جەريانىدا پەيدا بولغان قۇرۇلۇش ئەخلىتى قاتارلىق قاتتىق تاشلاندۇقلارنى ۋاقتىدا تازىلاپ توشۇشى ھەمدە مۇھىت تازىلىقى مەسئۇل تارمىقىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە پايدىلىنىشى ياكى بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن قۇرۇلۇش قىلىش جەريانىدا پەيدا بولغان قۇرۇلۇش ئەخلەتلىرىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۆكسە، چاچسا ياكى دۆۋىلەپ قويسا بولمايدۇ.

64-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى يېزا ئىگىلىك قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش سىستېمىسى قۇرۇلۇشىغا يېتەكچىلىك قىلىشقا مەسئۇل بولىدۇ، مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەتچىلەرنى يېزا ئىگىلىكى قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى قانۇن بويىچە يىغىش، ساقلاش، توشۇش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىشقا ئىلھاملاندۇرىدۇ ۋە يېتەكلەيدۇ، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، مۇھىتنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

65-ماددا شاخ-شۇمبا، تاشلاندۇق يېزا ئىگىلىك نېپىز پەردىسى، دېھقانچىلىق دورىسى، ئوراش-قاچىلاش، تاشلاندۇق قاتارلىق يېزا ئىگىلىك قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى پەيدا قىلىدىغان ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش بىلەن شۇغۇللانغۇچىلار يىغىۋېلىپ پايدىلىنىشى ۋە مۇھىتنى بۇلغاشنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان باشقا تەدبىرلەرنى قوللىنىشى كېرەك.

چارۋا، ئۆي قۇشلىرىنى كۆلەملىك بېقىش بىلەن شۇغۇللىنىشتا، باقمىچىلىق جەريانىدا پەيدا بولغان چارۋا، ئۆي قۇشلىرى قىغ-ماياقلىرى قاتارلىق قاتتىق تاشلاندۇقلارنى ۋاقتىدا يىغىش، ساقلاش، پايدىلىنىش ياكى بىر تەرەپ قىلىش، مۇھىت بۇلغىنىشتىن ساقلىنىش كېرەك.

نوپۇس مەركەزلەشكەن رايون، ئايرودۇرۇم ئەتراپى، قاتناش غول لىنىيەسى ئەتراپىدا، شۇنىڭدەك شۇ جايدىكى خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن باشقا رايونلاردا شاخ-شۇمبىلارنى ئۈستى ئوچۇق كۆيدۈرۈش مەنئى قىلىنىدۇ.

دۆلەت مۇھىتتا پارچىلىغىلى بولىدىغان ھەمدە زىيانسىز يېزا ئىگىلىك نېپىز يوپۇقىنى تەتقىق قىلىپ يارىتىش، ئىشلەپچىقىرىش، سېتىش، ئىشلىتىشكە ئىلھام بېرىدۇ.

66-ماددا دۆلەت ئېلېكتىر سايمانلىرى، ئېلېكتىرون، قوغۇشۇن ئاككۇمۇلياتور، ئاپتوموبىلغا ئىشلىتىلىدىغان ئېنېرگىيە باتارېيەسى قاتارلىق مەھسۇلاتلارنى ئىشلەپچىقارغۇچىلارنىڭ جاۋابكارلىقىنى ئۇزارتىش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.

ئېلېكتىر سايمانلىرى، ئېلېكتىرون، قوغۇشۇن ئاككۇمۇلياتور، ئاپتوموبىلغا ئىشلىتىلىدىغان ئېنېرگىيە باتارېيەسى قاتارلىق مەھسۇلاتلارنى ئىشلەپچىقارغۇچىلار بەلگىلىمە بويىچە ئۆزى بەرپا قىلىش ياكى ھاۋالە قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق مەھسۇلاتنىڭ سېتىلىش مىقدارىغا ماس كېلىدىغان كېرەكسىز، كونا مەھسۇلاتلارنى يىغىۋېلىش سىستېمىسى بەرپا قىلىشى ھەمدە جەمئىيەتكە ئاشكارىلاپ، ئۈنۈملۈك يىغىۋېلىش ۋە پايدىلىنىشنى ئىشقا ئاشۇرۇشى كېرەك.

دۆلەت مەھسۇلات ئىشلەپچىقارغۇچىلارنىڭ ئېكولوگىيە لايىھەسىنى قانات يايدۇرۇشىغا ئىلھام بېرىپ، بايلىقنى يىغىۋېلىپ پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

67-ماددا دۆلەت تاشلاندۇق ئېلېكتىر سايمانلىرى، ئېلېكتىرونلۇق مەھسۇلات قاتارلىقلارنى كۆپ خىل يوللار بىلەن يىغىۋېلىش ۋە مەركەزلەشتۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.

تاشلاندۇق موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسى، كېمە قاتارلىقلارنى بەلگىلەنگەن شەرتكە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان كارخانا ياكى شەخسلەرنىڭ يىغىۋېلىشى، چۇۋۇشىغا تاپشۇرۇپ بېرىش مەنئى قىلىنىدۇ.

تاشلاندۇق ئېلېكتىر سايمانلىرى ئېلېكتىرونلۇق مەھسۇلاتلىرى، تاشلاندۇق موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، كېمە قاتارلىقلارنى پارچىلاش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىشتا، مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلىش، مۇھىتنى بۇلغاشنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان تەدبىرلەرنى قوللىنىش كېرەك.

68-ماددا مەھسۇلات ۋە ئورۇ بۇيۇمنى لايىھەلەش، ياساشتا، دۆلەتنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشقا ئالاقىدار بەلگىلىمىسىگە ئەمەل قىلىش كېرەك.
گوۋۇيۈەننىڭ ئۆلچەملەشتۈرۈش مەسئۇل تارمىقى دۆلەتنىڭ ئىقتىساد ۋە تېخنىكا شارائىتى، قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش ئەھۋالى، شۇنىڭدەك مەھسۇلاتنىڭ تېخنىكا تەلىپىگە ئاساسەن، مۇناسىۋەتلىك ئۆلچەم تۈزۈشكە تەشكىللەپ، زىيادە ئوراپ-قاچىلاپ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدى ئېلىشى كېرەك.

ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار تاۋارلارنى زىيادە ئوراپ قاچىلاشنى چەكلەيدىغان مەجبۇرلاش ئۆلچىمىگە ئەمەل قىلىشى، زىيادە ئوراپ قاچىلاشتىن ساقلىنىشى كېرەك.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ بازار نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى بويىچە، زىيادە ئورۇۋېلىشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

قانۇن بويىچە مەجبۇرىي يىغىۋېلىش مۇندەرىجىسىگە كىرگۈزۈلگەن مەھسۇلات ۋە ئورولمىنى ئىشلەپچىقارغان، ساتقان، ئىمپورت قىلغان كارخانىلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە شۇ مەھسۇلات ۋە ئورومىنى يىغىۋېلىشى كېرەك.

ئېلېكتىرونلۇق سودا، تېز يەتكۈزۈش، ۋەيمەي قاتارلىق ساھەلەردە تەكرار ئىشلەتكىلى بولىدىغان، ئاسان يىغىۋېلىپ پايدىلانغىلى بولىدىغان ئورولمىنى ئاۋۋال ئىشلىتىش، ئورولمىنى ياخشىلاش، ئورولمىنىڭ ئىشلىتىلىشىنى ئازايتىش ھەمدە ئورولمىنى پائال يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش كېرەك.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سودا، پوچتا قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

دۆلەت ئىستېمالچىلارنىڭ يېشىل ئوراش-قاچىلاش ۋە مىقدارىنى ئازايتىپ ئوراش-قاچىلاشنى ئىشلىتىشىگە ئىلھام بېرىدۇ ۋە يېتەكچىلىك قىلىدۇ.

69-ماددا دۆلەت پارچىلانمايدىغان سولياۋ خالتا قاتارلىق بىر قېتىملىق سولياۋ بۇيۇملارنى ئىشلەپچىقىرىش، سېتىش ۋە ئىشلىتىشنى قانۇن بويىچە مەنئى قىلىدۇ، چەكلەيدۇ.

تاۋار پارچە سېتىش سورۇنى قۇرغان ئورۇن، ئېلېكتىرونلۇق سودا سۇپىسى كارخانىسى ۋە تېز يەتكۈزۈش كارخانىسى، ۋەيمەي كارخانىسى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە سودا، پوچتا قاتارلىق مەسئۇل تارماقلارغا سولياۋ خالتا قاتارلىق بىر قېتىملىق سولياۋ بۇيۇملارنى ئىشلىتىش، يىغىۋېلىش ئەھۋالىنى دوكلات قىلىشى كېرەك.

دۆلەت سولياۋ خالتا قاتارلىق بىر قېتىملىق سولياۋ بۇيۇملارنى ئاز ئىشلىتىش، پائال يىغىۋېلىشقا ئىلھام بېرىپ ۋە يېتەكچىلىك قىلىپ، ئايلاندۇرغىلى بولىدىغان، ئاسان يىغىۋالغىلى بولىدىغان، پارچىلىغىلى بولىدىغان سەپلىمە مەھسۇلاتلارنى ئىشلىتىشنى كېڭەيتىدۇ.

70-ماددا ساياھەت، قونالغۇ قاتارلىق ساھەلەر دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە، بىر قېتىملىق لازىمەتلىكنى تەشەببۇسكارلىق بىلەن بەرمەسلىكنى يولغا قويۇشى كېرەك.

ئورگان، كارخانا، كەسپىي ئورۇن قاتارلىق ئىش بېجىرىش ئورۇنلىرى مۇھىتنى قوغداشقا پايدىلىق مەھسۇلات، ئۈسكۈنە ۋە ئەسلىھەلەرنى ئىشلىتىشى، بىر قېتىملىق ئىش بېجىرىش بۇيۇملىرىنى ئاز ئىشلىتىشى كېرەك.

71-ماددا شەھەر-بازار يۇندى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىنى ئاسراش، يۈرۈشتۈرۈش ئورۇنلىرى ياكى لاي-لاتقا بىر تەرەپ قىلىش ئورۇنلىرى لاينى بىخەتەر بىر تەرەپ قىلىشى، بىر تەرەپ قىلىنغاندىن كېيىنكى لاينىڭ دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى، لاينىڭ ئېقىش يۆنىلىشى، ئىشلىتىلىش ئورنى، ئىشلىتىش مىقدارى قاتارلىقلارنى ئىز قوغلاپ، خاتىرىلىشى ھەمدە شەھەر-بازار سۇ چىقىرىش مەسئۇل تارمىقى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا دوكلات قىلىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ شەھەر-بازار سۇ چىقىرىش مەسئۇل تارمىقى لاي-لاتقا بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىنى شەھەر-بازارنىڭ سۇ چىقىرىش ۋە پاسكىنا سۇ بىر تەرەپ قىلىش يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈپ، لاي-لاي بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى بىلەن پاسكىنا سۇ بىر ياقلىق قىلىش ئەسلىھەسىنى ماس قەدەمدە قۇرۇشقا تۈرتكە بولۇپ، ھەمكارلىشىپ بىر تەرەپ قىلىشقا ئىلھام بېرىشى، پاسكىنا سۇ بىر تەرەپلەش ھەققى ئېلىش ئۆلچىمى ۋە تولۇقلىما بېرىش دائىرىسى لاي-بۇلغىما بىر تەرەپ قىلىش تەننەرخى ۋە پاسكىنا سۇ بىلەن بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىنىڭ نورمال يۈرۈشۈش تەننەرخىنى قاپلىشى كېرەك.

72-ماددا شەھەر-بازار پاسكىنا سۈيىنى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىدىن پەيدا بولغان لاي ۋە بىر تەرەپ قىلىنغاندىن كېيىنكى لاينى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۆكۈش، دۆۋىلەپ قويۇش، تاشلىۋېتىش، چېچىش مەنئى قىلىنىدۇ.

ئېغىر مېتاللار ياكى باشقا زەھەرلىك، زىيانلىق ماددىلار مىقدارى ئۆلچەمدىن ئېشىپ كەتكەن پاتقاقنىڭ يېزا ئىگىلىك يېرىگە كىرىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

سۇنى تازىلاش، لاي-لاتقىلارنى راۋانلاشتۇرۇشتا، لاي-لاتقا تازىلاش، راۋانلاشتۇرۇش جەريانىدا پەيدا بولغان تېگى-تەكتىنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بىر تەرەپ قىلىپ، مۇھىتنى بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

73-ماددا ھەر دەرىجىلىك تۈرلۈك تەجرىبىخانىلار ۋە ئۇنىڭ تەسىس قىلغۇچى ئورۇنلىرى تەجرىبىخانىدىن چىققان قاتتىق تاشلاندۇقلارنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، تەجرىبىخانا قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى قانۇن بويىچە يىغىشى، ساقلىشى، توشۇشى، پايدىلىنىشى، بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.
تەجرىبىخانىدىكى قاتتىق تاشلاندۇق خەتەرلىك تاشلاندۇق بولسا، خەتەرلىك تاشلاندۇق بويىچە باشقۇرۇش كېرەك.

6-باب خەتەرلىك تاشلاندۇق

74-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش مۇشۇ بابتىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ؛
بۇ بابتا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە مۇشۇ قانۇندىكى باشقا مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

75-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە دۆلەتنىڭ خەتەرلىك تاشلاندۇقلار تىزىملىكىنى تۈزۈپ، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى پەرقلەندۈرۈش ئۆلچىمى، پەرقلەندۈرۈش ئۇسۇلى، پەرقلەندۈرۈش بەلگىسى ۋە ئايرىيدىغان ئورۇنلارنىڭ بىرلىككە كەلگەن باشقۇرۇش تەلىپىنى بەلگىلىشى كېرەك.
دۆلەتنىڭ خەتەرلىك تاشلاندۇقلار تىزىملىكىنى ھەرىكەتچان تەڭشەش كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى خەتەرلىك تاشلاندۇقنىڭ خەۋپ ئالاھىدىلىكى ۋە پەيدا بولۇش مىقدارىغا ئاساسەن، ئۇنىڭ مۇھىت خەۋپ-خەتىرىنى ئىلمىي باھالاپ، دەرىجە، تۈر بويىچە باشقۇرۇشنى يولغا قويۇپ، ئۇچۇرلاشتۇرۇپ نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش سىستېمىسى بەرپا قىلىدۇ ھەمدە ئۇچۇرلاشتۇرۇش ۋاسىتىسى ئارقىلىق خەتەرلىك تاشلاندۇقنى يۆتكەش سانلىق مەلۇماتى ۋە ئۇچۇرىنى باشقۇرىدۇ، ھەمبەھرىلەيدۇ.

76-ماددا ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنى تەشكىللەپ، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇن قۇرۇلۇشى يىرىك پىلانى تۈزۈپ، خەتەرلىك تاشلاندۇقلەرنى بىر تەرەپ قىلىش ئېھتىياجىنى ئىلمىي باھالاپ، خەتەرلىك تاشلاندۇقلار مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىنىدىغان ئەسلىھە، سورۇنلارنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇپ، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ خەتەرلىك تاشلاندۇقلىرىنى مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلىشىغا ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

خەتەرلىك تاشلاندۇقنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇن قۇرۇلۇشى يىرىك پىلانىنى تۈزۈشتە، مۇناسىۋەتلىك ساھە جەمئىيىتى، كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار، مۇتەخەسسىسلەر ۋە ئامما قاتارلىق تەرەپلەردىن پىكىر ئېلىش كېرەك.

قوشنا ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەر ئارىسىدا رايون ھەمكارلىقىنى قانات يايدۇرۇپ، رايون خاراكتېرلىك خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇنلارنى بىرتۇتاش قۇرۇپ چىقسا بولىدۇ.

77-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇق قاچىسى ۋە ئورۇسى، شۇنىڭدەك خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىدىغان، ساقلايدىغان، توشۇيدىغان، پايدىلىنىدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇنلارغا بەلگىلىمە بويىچە خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى پەرقلەندۈرۈش بەلگىسى ئورنىتىش كېرەك.

78-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇق پەيدا قىلىدىغان ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى باشقۇرۇش پىلانى تۈزۈشى كېرەك؛
خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى باشقۇرۇش ھېسابات دەپتىرى تۇرغۇزۇپ، مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى ئەينەن خاتىرىلەش ھەم دۆلەتنىڭ خەتەرلىك تاشلاندۇقلار ئۇچۇرىنى باشقۇرۇش سىستېمىسى ئارقىلىق تۇرۇشلۇق جايدىكى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنىڭ تۈرى، ئىشلەپچىقىرىش مىقدارى، ئېقىش يۆنىلىشى، ساقلاش، بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى مەلۇم قىلىش كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى باشقۇرۇش پىلانى خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىش مىقدارىنى ئازايتىش ۋە خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنىڭ زىيىنىنى تۆۋەنلىتىش تەدبىرلىرىنى، شۇنىڭدەك خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ساقلاش، پايدىلىنىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى كېرەك.
خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى باشقۇرۇش پىلانىنى خەتەرلىك تاشلاندۇق پەيدا قىلىدىغان ئورۇن تۇرۇشلۇق ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇش كېرەك.

خەتەرلىك تاشلاندۇق پەيدا قىلغان ئورۇنلار بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئالغان بولسا، بۇلغىما چىقىرىش ئىجازىتىنى باشقۇرۇش تۈزۈمىگە دائىر بەلگىلىمىلەرنى ئىجرا قىلىدۇ.

79-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇق پەيدا قىلغان ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى ۋە مۇھىت ئاسراش ئۆلچىمىدىكى تەلەپ بويىچە، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ساقلىشى، پايدىلىنىشى، بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۆكسە، دۆۋىلەپ قويسا بولمايدۇ.

80-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىش، ساقلاش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش تىجارىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئىجازەتنامە ئېلىشنى ئىلتىماس قىلىشى كېرەك.
ئىجازەتنامىنى كونكرېت باشقۇرۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەن تۈزىدۇ.

ئىجازەتنامە يوق ياكى ئىجازەتنامىدىكى بەلگىلىمە بويىچە خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىش، ساقلاش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش تىجارىتى بىلەن شۇغۇللىنىش مەنئى قىلىنىدۇ.

خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ئىجازەتنامىسى يوق ئورۇن ياكى باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىگە يىغىش، ساقلاش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشنى ھاۋالە قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

81-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىش، ساقلاشتا، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنىڭ ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن تۈرگە ئايرىش كېرەك.
خاراكتېرى سىغمايدىغان، بىخەتەر بىر تەرەپ قىلىنمىغان خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ئارىلاشتۇرۇپ يىغىش، ساقلاش، توشۇش، بىر تەرەپ قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ساقلاشتا دۆلەتنىڭ مۇھىت ئاسراش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان مۇداپىئەلىنىش تەدبىرى قوللىنىش كېرەك.
خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى خەتەرلىك تاشلاندۇقلارغا ئارىلاشتۇرۇپ ساقلاش مەنئى قىلىنىدۇ.

خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىش، ساقلاش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش تىجارەت پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئورۇنلار خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى بىر يىلدىن ئارتۇق ساقلىماسلىقى كېرەك؛
مۇددەتنى ئۇزارتىشقا ھەقىقەتەن توغرا كەلسە، ئىجازەتنامە بەرگەن ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا تەستىقلىتىش كېرەك؛
قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

82-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يۆتكىۋېتىشتە، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنىڭ ئېلېكتىرونلۇق ياكى قەغەز يۆتكەش بىرلەشمە تالونىنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تولدۇرۇش، يۈرۈشتۈرۈش كېرەك.

خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ھالقىپ يۆتكىگەندە، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يۆتكىۋېتىدىغان جايدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئىلتىماس قىلىش كېرەك.
يۆتكەپ چىقىرىۋېتىلىدىغان ۋىلايەتلىك، ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋىلايەتلىك، ئۆلكىلىك ۋە بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك ھۆكۈمەت ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە شۇ خەتەرلىك تاشلاندۇقنى يۆتكەشنى تەستىقلىشى كېرەك،
ھەمدە تەستىق ئۇچۇرىنى ئالاقىدار ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە قاتناش-تىرانسپورت مەسئۇل تارمىقىغا ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش قىلىدۇ.
تەستىقلاتمىغانلارنى يۆتكەشكە بولمايدۇ.

خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يۆتكەپ باشقۇرۇشنى پۈتۈن جەرياننى باشقۇرۇش، تىزگىنلەش، ئۈنۈمنى ئۆستۈرۈش كېرەك، كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش-تىرانسپورت مەسئۇل تارمىقى ۋە جامائەت خەۋپسىزلىكى تارمىقى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

83-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇق توشۇشتا، مۇھىتنى بۇلغاشنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى قوللىنىش ھەمدە دۆلەتنىڭ خەتەرلىك يۈكلەرنى توشۇشنى باشقۇرۇشقا ئالاقىدار بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىش كېرەك.

خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يولۇچىلار بىلەن بىر توشۇش قورالىغا قاچىلاپ توشۇش مەنئى قىلىنىدۇ.

84-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىدىغان، ساقلايدىغان، توشۇيدىغان، پايدىلىنىدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان سورۇن، ئەسلىھە، ئۈسكۈنە ۋە قاچا، ئورۇ ۋە باشقا بۇيۇملارنى باشقا ئىشلارغا ئىشلىتىشتە، دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بۇلغىنىشنى تۈگىتىپ بىر تەرەپ قىلغاندىن كېيىن ئىشلىتىشكە بولىدۇ.

85-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى پەيدا قىلغان، يىغقان، ساقلىغان، توشۇغان، پايدىلانغان، بىر تەرەپ قىلغان ئورۇنلار تاسادىپىي ھادىسىنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى ۋە جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى قانۇن بويىچە تۈزۈشى ھەمدە شۇ جايدىكى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماققا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك؛
ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار تەكشۈرۈشى كېرەك.

86-ماددا ھادىسە ياكى باشقا تاسادىپىي ۋەقە يۈزبېرىپ، خەتەرلىك تاشلاندۇق پەيدا قىلىپ مۇھىتنى ئېغىر بۇلغىغان ئورۇنلار دەرھال ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ مۇھىتقا بولغان بۇلغىنىش خەۋپىنى تۈگىتىشى ياكى ئازايتىشى، بۇلغىنىش خەۋپى بار ئورۇن ۋە ئاھالىگە ۋاقتىدا خەۋەرلەندۈرۈشى ھەمدە شۇ جايدىكى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماققا دوكلات قىلىپ، تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

87-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇق يۈز بېرىپ مۇھىتنى ئېغىر دەرىجىدە بۇلغايدىغان، ئاھالىنىڭ ھاياتى، مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىگە تەھدىت سېلىش ئېھتىمالى بارلىقىنى ئىسپاتلايدىغان ياكى دەلىل-ئىسپات بولسا، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ياكى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقىغا دەرھال دوكلات قىلىشى كېرەك،
خەلق ھۆكۈمىتى خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى ئۇنى ئازايتىشنىڭ ئۈنۈملۈك تەدبىرىنى قوللىنىدۇ.
مۇناسىۋەتلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئېھتىياجغا قاراپ مۇھىت بۇلغىنىش ھادىسىسى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ياكى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىمالى بولغان مەشغۇلاتنى توختىتىشقا بۇيرۇسا بولىدۇ.

88-ماددا نۇقتىلىق خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇنلارنى چېكىندۈرۈشتىن بۇرۇن، تىجارەت ئورنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئەسلىھە، سورۇنلارغا بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرى قوللىنىشى كېرەك.
چېكىندۈرۈلىدىغان خىراجەتنى ئالدىن ئېلىپ، سېلىنما تەخمىنىي ھېساباتى ياكى ئىشلەپچىقىرىش تەننەرخىگە كىرگۈزۈپ، نۇقتىلىق خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇنلارنى چېكىندۈرۈشكە مەخسۇس ئىشلىتىش كېرەك.
كونكرېت ئېلىش ۋە باشقۇرۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى، باھا مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە بەلگىلەيدۇ.

89-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ئارقىلىق خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى چېگرادىن ئۆتكۈزۈپ يۆتكەش مەنئى قىلىنىدۇ.

90-ماددا داۋالاش تاشلاندۇقلىرى دۆلەتنىڭ خەتەرلىك تاشلاندۇقلار تىزىملىكى بويىچە باشقۇرۇلىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى داۋالاش تاشلاندۇقلىرىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئىقتىدار قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سەھىيە-ساغلاملىق، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە داۋالاش تاشلاندۇقلىرىنى يىغىش، ساقلاش، توشۇش، بىر تەرەپ قىلىشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئاممىنىڭ ساغلاملىقىغا خەۋپ يەتكۈزۈش، مۇھىتنى بۇلغاشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

داۋالاش-ساقلىق ساقلاش ئاپپاراتلىرى شۇ ئورۇن چىقارغان داۋالاش تاشلاندۇقلىرىنى قانۇن بويىچە تۈرگە ئايرىپ توپلاپ، داۋالاش تاشلاندۇقلىرىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئورنىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
داۋالاش تاشلاندۇقلىرىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلغۇچى ئورۇنلار داۋالاش تاشلاندۇقلىرىنى ۋاقتىدا يىغىشى، توشۇشى ۋە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

داۋالاش-ساقلىقنى ساقلاش ئاپپاراتلىرى ۋە داۋالاش تاشلاندۇقلىرىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئورۇنلىرى ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، داۋالاش تاشلاندۇقلىرىنىڭ ئېقىپ كېتىشى، ئېقىپ كېتىشى، سىڭىپ كېتىشى، كېڭىيىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

91-ماددا ئېغىر، زور يۇقۇملۇق كېسەل يۇقۇمى قاتارلىق تاسادىپىي ۋەقە يۈزبەرگەندە، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى داۋالاش تاشلاندۇقلىرى قاتارلىق خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىش، ساقلاش، توشۇش، بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق خىزمەتلەرنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ماسلاشتۇرۇپ، ئېھتىياجلىق ئاپتوموبىل، مەيدان، بىر تەرەپ تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى ۋە مۇداپىئە ماددىي ئەشيالىرىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.
سەھىيە-ساغلاملىق، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت، مۇھىت تازىلىقى، قاتناش-تىرانسپورت قاتارلىق مەسئۇل تارماقلار ماسلىشىپ، ھەمكارلىشىپ، جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش-بىر تەرەپ قىلىش مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشى كېرەك.

7-باب كاپالەت تەدبىرى

92-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانى ۋە مۇناسىۋەتلىك مەخسۇس يىرىك پىلاننى تۈزگەندە، تۇرمۇش ئەخلىتى، قۇرۇلۇش ئەخلىتى، خەتەرلىك تاشلاندۇق قاتارلىق قاتتىق تاشلاندۇقلارنى يۆتكەش، مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ئېھتىياجىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، يۆتكەپ توشۇش، مەركەزلىك بىر ياقلىق قىلىش قاتارلىق ئەسلىھەلەرگە ئىشلىتىلىدىغان يەرنى كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

93-ماددا دۆلەت قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشكە پايدىلىق ئىقتىساد، تېخنىكا سىياسىتى ۋە تەدبىرىنى قوللىنىپ، مۇناسىۋەتلىك تەرەپلەرنىڭ قاتتىق تاشلاندۇكنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدى ۋە ئۇنى تۈزەشىگە پايدىلىق تەدبىر قوللىنىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، قاتتىق تاشلاندۇقىنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ قارشى تۇرۇش ۋە ئۇنى تۈزەش بىلەن شۇغۇللىنىدىغان خادىملارنى تەربىيەلەش ۋە يېتەكلەشنى كۈچەيتىپ، قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئىلگىرى سۈرۈش ۋە ئۇنى تۈزەش كەسپىنىڭ كەسىپلىشىپ، كۆلەملىشىپ تەرەققىي قىلىشىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

94-ماددا دۆلەت پەن تەتقىقات ئورنى، قاتتىق تاشلاندۇق پەيدا قىلغۇچى ئورۇن، قاتتىق تاشلاندۇقتىن پايدىلانغۇچى ئورۇن، قاتتىق تاشلاندۇقنى بىر تەرەپ قىلغۇچى ئورۇن قاتارلىقلارنىڭ بىرلىشىپ ئۆتكەلگە ھۇجۇم قىلىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، قاتتىق تاشلانداقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش، مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىقلارغا دائىر يېڭى تېخنىكىلارنى تەتقىق قىلىپ ئېچىپ، قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش تېخنىكىسىنىڭ تەرەققىياتىغا تۈرتكە بولىدۇ.

95-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى كۈچەيتىپ، ئىش ھوقۇقىنى ئايرىش پىرىنسىپى بويىچە زۆرۈر مەبلەغ ئورۇنلاشتۇرۇپ تۆۋەندىكى ئىشلارغا ئىشلىتىشى كېرەك :

( 1 ) قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش توغرىسىدىكى پەن تەتقىقات، تېخنىكا تەرەققىياتى؛

( 2 ) تۇرمۇش ئەخلىتىنى تۈرگە ئايرىش؛

( 3 ) قاتتىق تاشلاندۇقنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشى؛

( 4 ) ئېغىر، زور يۇقۇملۇق كېسەل يۇقۇمى قاتارلىق تاسادىپىي ۋەقەلەردىن پەيدا بولغان داۋالاش تاشلاندۇقلىرى قاتارلىق خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى جىددىي بىر تەرەپ قىلىش؛

( 5 ) قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشكە چېتىلىدىغان باشقا ئىشلار.

مەبلەغ ئىشلىتىشتە نەتىجە-ئۈنۈمنى باشقۇرۇش ۋە ئىقتىسادىي تەپتىش نازارەتچىلىكىنى كۈچەيتىپ، مەبلەغنىڭ ئىشلىتىلىش ئۈنۈمىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.

96-ماددا دۆلەت ئىجتىمائىي كۈچلەرنىڭ قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش خىزمىتىگە قاتنىشىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ ھەمدە دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە سىياسەت مەدىتى بېرىدۇ.

97-ماددا دۆلەت يېشىل پۇل مۇئامىلىنى راۋاجلاندۇرۇپ، پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتلىرىنىڭ قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تۈرىگە ئىناۋەتلىك قەرز بېرىش سالمىقىنى ئاشۇرۇشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

98-ماددا قاتتىق تاشلاندۇقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش قاتارلىق قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتى بىلەن شۇغۇللانغانلار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە باجدا ئېتىبار بېرىلىدۇ.

دۆلەت جەمئىيەتتىكى ھەر ساھەنىڭ قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۈچۈن مال-مۈلۈك ئىئانە قىلىشىغا ئىلھام ۋە تەشەببۇس قىلىدۇ ھەمدە قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە باجدا ئېتىبار بېرىدۇ.

99-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغقان، ساقلىغان، توشۇغان، پايدىلانغان، بىر تەرەپ قىلغان ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە مۇھىت بۇلغىنىش جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىغا قاتنىشىشى كېرەك.

100-ماددا دۆلەت ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىدىغان مەھسۇلاتنى ۋە تەكرار ئىشلىتىشكە ئىلھام بېرىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ھۆكۈمەت بىرتۇتاش سېتىۋېلىش جەريانىدا ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىدىغان مەھسۇلات ۋە تەكرار ئىشلەتكىلى بولىدىغان مەھسۇلاتنى ئالدىن سېتىۋېلىشى كېرەك.

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

101-ماددا ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ياكى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلسا، شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ياكى يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ :

( 1 ) قانۇن بويىچە مەمۇرىي ئىجازەت بەرمىگەن ياكى تەستىق ھۆججىتى بېجىرمىگەنلەر؛

( 2 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانات ئاستىغا ئالغانلار؛

( 3 ) قانۇن بويىچە پېچەتلەنمىگەن، تۇتۇپ قېلىنمىغانلار؛

( 4 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى بايقالغان ياكى قانۇنغا خىلاپ قىلمىش پاش قىلىنغاندىن كېيىن تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىنمىغان بولسا؛

( 5 ) خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىش، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلىش، نەپسانىيەتچىلىك قىلىش قاتارلىق قانۇنغا خىلاپ باشقا قىلمىشلارنى سادىر قىلغانلار.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە مەمۇرىي جازا قارارى چىقىرىشقا تېگىشلىك بولسىمۇ چىقىرىلمىغان بولسا، يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل تارماق بىۋاسىتە مەمۇرىي جازا قارارى چىقارسا بولىدۇ.

102-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، جەرىمانە قويىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن، ئىشنى توختىتىشقا ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇسا بولىدۇ :

( 1 ) قاتتىق تاشلاندۇقنى پەيدا قىلغان، يىغقان، ساقلىغان، توشۇغان، پايدىلانغان، بىر تەرەپ قىلغان ئورۇنلار قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۇچۇرىنى قانۇن بويىچە ۋاقتىدا ئاشكارىلىمىغانلار؛

( 2 ) تۇرمۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلغۇچى ئورۇنلار كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىلىرىنى ئورنىتىش، ئىشلىتىش، بۇلغىما چىقىرىش ئەھۋالىنى ھەر ۋاقىت كۆزىتىپ ئۆلچەش ھەمدە بۇلغىما چىقىرىش سانلىق مەلۇماتىنى ئاشكارىلاشتا دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسىگە ئەمەل قىلمىغان بولسا؛

( 3 ) بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە شاللاش تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەن شاللانغان ئۈسكۈنىنى باشقىلارنىڭ ئىشلىتىشىگە ئۆتۈنۈپ بەرگەنلەر؛

( 4 ) ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقى رايونى، مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىز-ئېرىق مەركەزلەشكەن رايون ۋە ئالاھىدە قوغداشقا تېگىشلىك باشقا رايونلاردا، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى، خەتەرلىك تاشلاندۇقنى مەركەزلىك ساقلايدىغان، پايدىلىنىدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇن ۋە تۇرمۇش ئەخلىتى كۆمۈش مەيدانى قۇرغانلار؛

( 5 ) قاتتىق تاشلاندۇقنى ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرنىڭ مەمۇرىي رايونىدىن يۆتكەپ ساقلاش، بىر تەرەپ قىلىشتا تەستىقلاتمىغانلار؛

( 6 ) قاتتىق تاشلاندۇقنى ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر مەمۇرىي رايونلىرىدىن يۆتكەپ پايدىلىنىپ ئەنگە ئالدۇرۇشقا يوللىمىغانلار؛

( 7 ) سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۆككەن، دۆۋىلىگەن، تاشلىۋەتكەن، چاچقان ياكى مۇناسىپ مۇداپىئەلىنىش تەدبىرى قوللانماي، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنىڭ تارقىلىپ كېتىشى، ئېقىپ كېتىشى، سىڭىپ كېتىشى ياكى باشقا مۇھىتنىڭ بۇلغىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلار؛

( 8 ) سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى پەيدا قىلغان ئورۇن قاتتىق تاشلاندۇق باشقۇرۇش ھېسابات دەپتىرى تۇرغۇزمىغان ھەمدە ئەينەن خاتىرىلىگەن بولسا؛

( 9 ) سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى چىقارغان ئورۇنلار مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى توشۇش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىشنى باشقىلارغا ھاۋالە قىلغانلار؛

( 10 ) سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى ساقلاشتا دۆلەتنىڭ مۇھىت ئاسراش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان مۇداپىئەلىنىش تەدبىرى قوللانمىغانلار؛

( 11 ) ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار قاتتىق تاشلاندۇقنى باشقۇرۇشقا دائىر باشقا تەلەپلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، مۇھىتنى بۇلغىغان، ئېكولوگىيەنى بۇزغانلار.

ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 1 ) تارماقچىسى، ( 8 ) تارماقچىسىدىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 2 ) تارماقچىسى، 3-تارماقچىسى، ( 4 ) تارماقچىسى ۋە 5 ( تارماقچىسى )، ( 6 ) تۈرچىسى، ( 9 ) تۈردىشى، ( 10 ) تۈرى ۋە 11-تارماقچىسىدىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىگە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئالدىنقى تارماقنىڭ 7-تارماقچىسىدىكى قىلمىش سادىر قىلىنىپ، بىر تەرەپ قىلىشقا تېگىشلىك خىراجەت بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلۇپ، بىر تەرەپ قىلىش خىراجىتى 100 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 100 مىڭ يۈەن بويىچە ھېسابلىنىدۇ.
ئالدىنقى تارماقنىڭ 11-تۈرلۈك قىلمىشىغا بېرىلىدىغان جازا توغرىسىدا ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

103-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، قانۇن ئىجرا قىلغۇچىلارنى سۆرەلمىلىك قىلىش، قورشىۋېلىش، تۇرۇۋېلىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن رەت قىلغان، تەكشۈرۈشكە توسقۇنلۇق قىلغان ياكى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى قوبۇل قىلغاندا ساختىپەزلىك قىلغانلارنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ياكى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماق تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ،
50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

104-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، قانۇن بويىچە بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئالماي سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى پەيدا قىلغانلارنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە ياكى ئىشلەپچىقىرىشقا چەك قويۇپ، ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىپ، ئىشنى توختىتىش ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ.

105-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلغۇچىلار تاۋارلارنى زىيادە ئوراپ قاچىلاشنى چەكلەيدىغان مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك ئۆلچەمگە ئەمەل قىلمىغان بولسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ بازار نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى ياكى مۇناسىۋەتلىك تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلارغا 2000 يۈەندىن يۇقىرى، 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

106-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دۆلەتنىڭ پارچىلىغىلى بولمايدىغان سولياۋ خالتا قاتارلىق بىر قېتىملىق سولياۋ بۇيۇملارنى ئىشلىتىشنى مەنئى قىلىش، ئىشلىتىشكە چەك قويۇش توغرىسىدىكى بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلمىغان ياكى سولياۋ خالتا قاتارلىق بىرقېتىملىق سولياۋ بۇيۇملارنىڭ ئىشلىتىلىش ئەھۋالىنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە دوكلات قىلمىغان بولسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سودا، پوچتا قاتارلىق مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ،
قوشۇمچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

107-ماددا چارۋا-قۇش كۆلەملىك باقمىچىلىقى بىلەن شۇغۇللىنىپ، باقمىچىلىق جەريانىدا پەيدا بولغان چارۋا-قۇش قىغ-ماياقلىرى قاتارلىق قاتتىق تاشلاندۇقلارنى ۋاقتىدا يىغىۋالمىغان، ساقلىمىغان، پايدىلانمىغان ياكى بىر تەرەپ قىلمىغانلارنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىپ، ئىشنى توختىتىش ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ.

108-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، شەھەر-بازار يۇندى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىنى ئاسرىغۇچى، تىجارەت قىلغۇچى ئورۇنلار ياكى لاي-لاتقا بىر تەرەپ قىلغۇچى ئورۇنلار لاي-لاتقىنىڭ ئېقىش يۆنىلىشى، ئىشلىتىلىش ئورنى، ئىشلىتىلىش مىقدارى قاتارلىقلارنى ئىز قوغلاپ خاتىرىلىمىگەن ياكى بىر تەرەپ قىلىنغاندىن كېيىنكى لاي-لاتقا دۆلەتنىڭ ئالاقىدار ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمىگەن بولسا، شەھەر-يېزا سۇ چىقىرىش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ؛
ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلسا، شەھەر-بازاردىكى سۇ چىقىرىۋېتىش مەسئۇل تارمىقى ۋاكالىتەن تۈزەش ئىقتىدارى بار ئورۇننى بەلگىلەپ قويسا بولىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، شەھەر-بازار پاسكىنا سۈيىنى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرىدىن كەلگەن لاي ۋە بىر تەرەپ قىلىنغاندىن كېيىنكى لاينى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۆككەن، دۆۋىلىگەن، تاشلىۋەتكەن، چېچىۋەتكەنلەرنى شەھەر-بازار سۇ چىقىرىش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ،
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلارغا 2 مىليون يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلسا، شەھەر-بازاردىكى سۇ چىقىرىۋېتىش مەسئۇل تارمىقى ۋاكالىتەن تۈزەش ئىقتىدارى بار ئورۇننى بەلگىلەپ قويسا بولىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

109-ماددا شاللىۋېتىلگەن ئۈسكۈنىلەرنى ئىشلەپچىقارغان، ساتقان، ئىمپورت قىلغان ياكى ئىشلەتكەن ياكى شاللىۋېتىلگەن ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر-سەنئىتىنى قوللانغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن تارماق تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن تارماق پىكىر بېرىدۇ، تەستىقلاش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىدۇ، ئىشنى توختىتىش ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ.

110-ماددا قالدۇق رۇدا، كۆمۈر تېشى، كېرەكسىز تاش قاتارلىق كانچىلىقنىڭ قاتتىق تاشلاندۇقلىرىنى ساقلاش ئەسلىھەلىرى ئىشلىتىشتىن توختىتىلغاندىن كېيىن، مەيداننى دۆلەتنىڭ مۇھىت ئاسراشقا ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە پېچەتلىمىگەنلەرنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

111-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت تازىلىقى مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، جەرىمانە قويىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ :

( 1 ) تۇرمۇش ئەخلىتىنى خالىغانچە تۆككەن، چاچقان، دۆۋىلەپ قويغان ياكى كۆيدۈرگەنلەر؛

( 2 ) تۇرمۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەلىرى، سورۇنىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تاقىۋەتكەن، بىكار قويۇۋەتكەن ياكى چۇۋۇۋەتكەنلەر؛

( 3 ) قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن قۇرۇلۇش ئەخلىتىنى بىر تەرەپ قىلىش لايىھەسىنى تۈزۈپ ئەنگە ئالدۇرمىغان ياكى قۇرۇلۇش قىلىش جەريانىدا پەيدا بولغان قاتتىق تاشلاندۇقنى ۋاقتىدا تازىلاپ توشۇمىغان بولسا؛

( 4 ) قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن قۇرۇلۇش قىلىش جەريانىدا پەيدا بولغان قۇرۇلۇش ئەخلىتىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۆككەن، چاچقان ياكى دۆۋىلەپ قويغان ياكى قۇرۇلۇش قىلىش جەريانىدا كېلىپ چىققان قاتتىق تاشلاندۇقتىن پايدىلىنىش ياكى ئۇنى بىر تەرەپ قىلىشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 5 ) ئاشخانا قالدۇق ئەخلىتىنى پەيدا قىلغان، يىغقان ئورۇن ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرى ئاشخانا قالدۇق ئەخلەتنى مۇناسىپ سالاھىيەت شەرتىنى ھازىرلىغان ئورۇننىڭ زىيانسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىشىغا تاپشۇرۇپ بەرمىسە؛

( 6 ) چارۋا، ئۆي قۇشلىرى باقمىچىلىق مەيدانى، باقمىچىلىق رايونىدىن پايدىلىنىپ زىيانسىزلاندۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىنمىغان ئاشخانا قالدۇق ئەخلىتىدىن پايدىلىنىپ چارۋا، ئۆي قۇشلىرىنى باققانلار؛

( 7 ) توشۇش جەريانىدا يول بويىغا تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى تاشلىغان، چاچقانلار.

ئورۇنلارغا ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 1 )، ( 7 ) تارماقچىسىدىكى قىلمىشلارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 2 )، ( 3 )، ( 4 )، ( 5 )، ( 6 ) تارماقچىسىدىكى قىلمىشلارنىڭ بىرى كۆرۈلگەن ئورۇنلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
شەخسلەرگە ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 1 )، ( 5 )، ( 7 ) تارماقچىسىدىكى قىلمىشلارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، 100 يۈەندىن يۇقىرى، 500 يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۇرمۇش ئەخلىتىنى بەلگىلەنگەن ئورۇنغا تۈرگە ئايرىپ تاشلىمىغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت تازىلىقى مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلارغا ئورۇنغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ، شەخسكە قانۇن بويىچە جەرىمانە قويۇلىدۇ.

112-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، جەرىمانە قويىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن، ئىشنى توختىتىشقا ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇسا بولىدۇ :

( 1 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى پەرقلەندۈرۈش بەلگىسى قويۇشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 2 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى باشقۇرۇش پىلانىنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسىگە ئەمەل قىلماي ياكى خەتەرلىك تاشلاندۇقلارغا مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى ئىلتىماس قىلمىغانلار؛

( 3 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۆككەن، دۆۋىلەپ قويغانلار؛

( 4 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ئىجازەتنامىسى يوق ئورۇن ياكى باشقا ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەتچىگە تىجارەت پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشنى ھاۋالە قىلغانلار؛

( 5 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يۆتكەش بىرلەشمە تالونىنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تولدۇرمىغان، يۈرگۈزمىگەن ياكى تەستىقلاتماي تۇرۇپ، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۆتكىمىگەنلەر؛

( 6 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى دۆلەتنىڭ مۇھىت ئاسراش ئۆلچىمى بويىچە ساقلىمىغان، پايدىلانمىغان، بىر تەرەپ قىلمىغان ياكى خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى خەتەردىن باشقا تاشلاندۇقلارغا ئارىلاشتۇرۇپ ساقلىمىغانلار؛

( 7 ) بىخەتەر بىر تەرەپ قىلماي تۇرۇپ، سىغىشالماسلىق خاراكتېرىگە ئىگە خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ئارىلاشتۇرۇپ يىغقان، ساقلىغان، توشۇغان، بىر تەرەپ قىلغانلار؛

( 8 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقنى يولۇچى بىلەن بىر توشۇش قورالىغا قاچىلىغانلار؛

( 9 ) بۇلغىنىشنى تۈگىتىپ بىر تەرەپ قىلماي تۇرۇپ، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغقان، ساقلىغان، توشۇغان، بىر تەرەپ قىلغان سورۇن، ئەسلىھە، ئۈسكۈنە ۋە قاچا، ئورۇ ۋە باشقا بۇيۇملارنى باشقا ئىشقا ئىشلەتكەنلەر؛

( 10 ) مۇناسىپ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى قوللانماي، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنىڭ تارقىلىپ كېتىشى، ئېقىپ كېتىشى، سىڭىپ كېتىشى ياكى باشقا مۇھىتنى بۇلغىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلار؛

( 11 ) توشۇش جەريانىدا يول بويى خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى تاشلىۋەتكەن، چاچقانلار؛

( 12 ) خەتەرلىك تاشلاندۇق، تاسادىپىي ھادىسىنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى ۋە جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى تۈزمىگەنلەر؛

( 13 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى باشقۇرۇش ھېسابات دەپتىرى تۇرغۇزۇشتا دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسىگە ئەمەل قىلمىغان ھەمدە ئەينەن خاتىرىلىمىگەنلەر.

ئالدىنقى تارماقنىڭ 1-تارمىقى، 2-تارمىقى، 5-تارمىقى، 6-تارمىقى، 7-تارمىقى، 8-تارمىقى، 9-تارمىقى، 12-تارمىقى، 13-تارمىقىدىكى قىلمىشلارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 3 )، ( 4 )، ( 10 )، ( 11 ) تارماقچىسىدىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارغا بىر تەرەپ قىلىشقا تېگىشلىك خىراجەت ئۈچ ھەسسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ، بىر تەرەپ قىلىشقا كېتىدىغان خىراجەت 200 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 200 مىڭ يۈەن بويىچە ھېسابلىنىدۇ.

113-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خەتەرلىك تاشلاندۇق ھاسىل قىلغۇچىلار پەيدا بولغان خەتەرلىك تاشلاندۇقنى بەلگىلىمە بويىچە بىر تەرەپ قىلماي، تۈزىتىشكە بۇيرۇلغاندىن كېيىن تۈزىتىشنى رەت قىلسا، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋاكالىتەن بىر تەرەپ قىلىشقا تەشكىللەيدۇ، بىر تەرەپ قىلىش خىراجىتىنى خەتەرلىك تاشلاندۇق ھاسىل قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ۋاكالىتەن بىر تەرەپ قىلىش خىراجىتىنى ئۈستىگە ئېلىشنى رەت قىلغانلارغا ۋاكالىتەن بىر تەرەپ تەرەپ قىلىش خىراجىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

114-ماددا خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىش، ساقلاش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلارنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 1 مىليون يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ ھەمدە تەستىقلاش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىپ، ئىش توختىتىش ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىل، ئاساسلىق مەسئۇل كىشى، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا جاۋابكارلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

ئىجازەتنامىدىكى بەلگىلىمە بويىچە خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىش، ساقلاش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش تىجارىتى بىلەن شۇغۇللانغانلارنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئىشلەپچىقىرىشقا، ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە چەك قويىدۇ، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىل، ئاساسلىق مەسئۇل كىشى، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا جاۋابكارلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن، ئىشنى توختىتىش ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئىجازەتنامىنى گۇۋاھنامە تارقاتقان ئورگان بىكار قىلسىمۇ بولىدۇ.

115-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ چېگرا سىرتىدىكى قاتتىق تاشلاندۇقلارنى چېگرا ئىچىگە كىرگۈزگەنلەرنى تاموژنا شۇ قاتتىق تاشلاندۇقنى قايتۇرۇشقا بۇيرۇيدۇ، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

توشۇغۇچى ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن قاتتىق تاشلاندۇقنى قايتۇرسا، بىر تەرەپ قىلسا، ئىمپورت قىلغۇچى بىلەن بىرلىكتە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

116-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى چېگرادىن ئۆتكۈزۈپ يۆتكىۋەتكەن تاشلاندۇقلارنى تاموژنا قايتۇرۇشقا بۇيرۇيدۇ، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

117-ماددا چېگرادىن قانۇنسىز كىرگەن قاتتىق تاشلاندۇقنى ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى تاموژنىغا قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىش پىكرى بېرىدۇ، تاموژنا مۇشۇ قانۇننىڭ 115-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا قارارى چىقىرىشى كېرەك؛
مۇھىت بۇلغىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلارنى ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ئىمپورت قىلغۇچىنى بۇلغىنىشنى تۈگىتىشكە بۇيرۇيدۇ.

118-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، قاتتىق تاشلاندۇق چىقىرىپ مۇھىتنى بۇلغاش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلارغا قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالغانلىرىنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى مۇشۇ ماددىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە جەرىمانە قويىدۇ، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزەش تەدبىرى قوللىنىشقا بۇيرۇيدۇ؛
ئېغىر، زور ياكى پەۋقۇلئاددە زور قاتتىق تاشلاندۇق مۇھىتنى بۇلغاش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلار تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىپ، تاقاشقا بۇيرۇسىمۇ بولىدۇ.

ئادەتتىكى ياكى بىرقەدەر زور قاتتىق تاشلاندۇق مۇھىتنى بۇلغاش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلارغا ھادىسە كەلتۈرۈپ چىقارغان بىۋاسىتە ئىقتىسادىي زىياننىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە ھېسابلىنىدۇ؛
ئېغىر ياكى پەۋقۇلئاددە زور قاتتىق تاشلاندۇق پەيدا قىلىپ مۇھىتنى بۇلغىغانلارغا جەرىمانە ھادىسە كەلتۈرۈپ چىقارغان بىۋاسىتە ئىقتىسادىي زىياننىڭ ئۈچ ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن بويىچە ھېسابلىنىدۇ ھەمدە قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىل، ئاساسلىق مەسئۇل خادىم، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا جاۋابكارلارغا ئالدىنقى يىلى شۇ ئورۇندىن ئالغان كىرىمنىڭ 50 پىرسەنتىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

119-ماددا ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا قاتتىق تاشلاندۇق چىقارغانلىرى، جەرىمانە جازاسى بېرىلگەنلىرى، تۈزىتىشكە بۇيرۇلغانلىرىنى قانۇن بويىچە جازا قارارى چىقارغان مەمۇرىي ئورگان قايتا تەكشۈرۈشكە تەشكىللىشى، ئۇلارنىڭ قانۇنغا خىلاپ شۇ قىلمىشنى داۋاملىق سادىر قىلىۋاتقانلىقىنى بايقىغانلىرىغا «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە كۈن ئۇدا جازا بېرىشى كېرەك.

120-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغان بولسىمۇ، جىنايەت شەكىللەندۈرمىگەنلەرگە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىل، ئاساسلىق مەسئۇل خادىم، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا جاۋابكارلارغا 10 كۈندىن يۇقىرى، 15 كۈندىن تۆۋەن توختىتىپ قويۇش جازاسى بېرىدۇ؛
قىلمىشى يېنىكرەك بولغانلارغا بەش كۈندىن يۇقىرى، 10 كۈندىن تۆۋەن توختىتىپ قويۇش جازاسى بېرىلىدۇ :

( 1 ) قاتتىق تاشلاندۇقلارنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن تۆكۈپ، دۆۋىلەپ، تاشلاپ، چېچىپ ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلار؛

( 2 ) ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقى رايونى، مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىز-ئېرىق مەركەزلەشكەن رايون ۋە ئالاھىدە قوغداشقا تېگىشلىك باشقا رايونلاردا، سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى، خەتەرلىك تاشلاندۇقنى مەركەزلىك ساقلايدىغان، پايدىلىنىدىغان، بىر تەرەپ قىلىدىغان ئەسلىھە، سورۇن ۋە تۇرمۇش ئەخلىتى كۆمۈش مەيدانى قۇرغانلار؛

( 3 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى ئىجازەتنامىسى يوق ئورۇن ياكى باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىگە دۆۋىلەپ قويۇش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىشقا ھاۋالە قىلغانلار؛

( 4 ) ئىجازەتنامىسى بولمىغان ياكى ئىجازەتنامىدىكى بەلگىلىمە بويىچە خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى يىغىش، ساقلاش، پايدىلىنىش، بىر تەرەپ قىلىش تىجارىتى بىلەن شۇغۇللانمىغانلار؛

( 5 ) خەتەرلىك تاشلاندۇقنى تەستىقلاتماي تۇرۇپ ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۆتكىگەنلەر؛

( 6 ) ئالدىنى ئېلىش تەدبىرى قوللانماي، خەتەرلىك تاشلاندۇق چېچىلىپ كېتىش، ئېقىپ كېتىش، سىڭىپ كېتىش ياكى باشقا ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلار.

121-ماددا قاتتىق تاشلاندۇقلار مۇھىتنى بۇلغىغان، ئېكولوگىيەگە بۇزغۇنچىلىق قىلغان، دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەتكە زىيان يەتكۈزگەندە، ئالاقىدار ئورگان ۋە تەشكىلاتلار «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيتىنىڭ ھەق تەلەپ دەۋا قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مەمۇرىي دەۋا قانۇنى»قاتارلىق قانۇنلاردىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ.

122-ماددا قاتتىق تاشلاندۇقتىن مۇھىتنى بۇلغاپ، ئېكولوگىيەنى بۇزۇپ دۆلەتكە زور زىيان سالغانلىرىنى رايون بار شەھەر دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ياكى ئۇ بېكىتكەن تارماق، ئاپپارات مۇھىتنى بۇلغىغان ۋە ئېكولوگىيەنى بۇزغان ئورۇن ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرى بىلەن كېڭىشىپ، ئۇنىڭدىن زىياننى تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى تەلەپ قىلىدۇ؛
كېڭىشىپ بىرلىككە كېلەلمىسە، خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ.

قانۇن ئىجرا قىلىش جەريانىدا تەكشۈرۈپ قولغا چۈشۈرگەن جاۋابكارنى بېكىتكىلى بولمايدىغان ياكى قايتۇرغىلى بولمايدىغان قاتتىق تاشلاندۇقلارنى شۇ جايدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تەشكىللەپ بىر تەرەپ قىلىدۇ.

123-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلەرگە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ؛
جىسمانىي ۋە مال-مۈلۈك زىيىنى سالغانلار قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

124-ماددا بۇ قانۇندىكى تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

1 ) قاتتىق تاشلاندۇق،
بۇ، ئىشلەپچىقىرىش، تۇرمۇش ۋە باشقا پائالىيەتلەردە پەيدا بولغان ئەسلىدىكى پايدىلىنىش قىممىتىنى يوقاتقان ياكى پايدىلىنىش قىممىتىنى يوقاتمىغان بولسىمۇ، لېكىن تاشلىۋېتىلگەن ياكى ۋاز كەچكەن قاتتىق ھالەت، يېرىم قاتتىق ھالەت ۋە قاچىغا قويۇلغان گاز ھالەتتىكى بۇيۇم، ماددىنى ھەمدە قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن قاتتىق تاشلاندۇقلارنى باشقۇرۇش دائىرىسىگە كىرگۈزۈلگەن بۇيۇم، ماددىلارنى كۆرسىتىدۇ.
زىيانسىزلاشتۇرۇپ پىششىقلاپ بىر تەرەپ قىلغان ھەمدە دۆلەتنىڭ مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك مەھسۇلات سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلگەنلىرى ئاممىنىڭ ساغلاملىقى ۋە ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىگە زىيان يەتكۈزمەيدۇ، ياكى قاتتىق تاشلاندۇقنى پەرقلەندۈرۈش ئۆلچىمى ۋە پەرقلەندۈرۈش تەرتىپى بويىچە قاتتىق تاشلاندۇققا تەۋە ئەمەس دەپ بېكىتىلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

( 2 ) سانائەت قاتتىق تاشلاندۇقى سانائەت ئىشلەپچىقىرىش پائالىيىتىدە پەيدا بولغان قاتتىق تاشلاندۇقنى كۆرسىتىدۇ.

( 3 ) تۇرمۇش ئەخلىتى كۈندىلىك تۇرمۇشتا ياكى كۈندىلىك تۇرمۇشقا مۇلازىمەت قىلىش پائالىيىتىدە پەيدا بولغان قاتتىق تاشلاندۇقلارنى، شۇنىڭدەك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا تۇرمۇش ئەخلىتى دەپ قارىلىدىغان قاتتىق تاشلاندۇقلارنى كۆرسىتىدۇ.

( 4 ) قۇرۇلۇش ئەخلىتى قۇرۇلۇش قىلدۇرغۇچى ئورۇن، قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن تۈرلۈك ئىمارەت، قۇرۇلما، تۇرۇبا تورى قاتارلىقلارنى يېڭىدىن سېلىش، ئۆزگەرتىپ سېلىش، كېڭەيتىپ سېلىش ۋە چېقىشنى، شۇنىڭدەك ئاھالە ئۆينى بېزەش جەريانىدا پەيدا بولغان تاشلاندۇق توپا، تاشلاندۇق ۋە باشقا قاتتىق تاشلاندۇقلارنى كۆرسىتىدۇ.

( 5 ) يېزا ئىگىلىك قاتتىق تاشلاندۇقى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش پائالىيىتىدە پەيدا بولغان قاتتىق تاشلاندۇقنى كۆرسىتىدۇ.

( 6 ) خەتەرلىك تاشلاندۇق دۆلەتنىڭ خەتەرلىك تاشلاندۇقلار تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەن ياكى دۆلەت بەلگىلىگەن خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى پەرقلەندۈرۈش ئۆلچىمى ۋە پەرقلەندۈرۈش ئۇسۇلى بويىچە بېكىتىلگەن خەتەرلىك ئالاھىدىلىككە ئىگە قاتتىق تاشلاندۇقنى كۆرسىتىدۇ.

( 7 ) ساقلاش قاتتىق تاشلاندۇقنى مۇئەييەن ئەسلىھە ياكى سورۇنغا ۋاقىتلىق قويۇپ قويىدىغان پائالىيەتنى كۆرسىتىدۇ.

( 8 ) پايدىلىنىش قاتتىق تاشلاندۇقتىن ماددا ئېلىپ خام ئەشيا ياكى يېقىلغۇ قىلىش ھەرىكىتىنى كۆرسىتىدۇ.

( 9 ) بىر تەرەپ قىلىش قاتتىق تاشلاندۇقلارنى كۆيدۈرۈش ۋە باشقا قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ فىزىكىلىق، خىمىيەلىك، بىيولوگىيەلىك ئالاھىدىلىكىنى ئۆزگەرتىش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ، پەيدا بولغان قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ مىقدارىنى ئازايتىش، قاتتىق تاشلاندۇقلارنىڭ ھەجىمىنى ئازايتىش، خەتەرلىك تەركىبلەرنى ئازايتىش ياكى يوقىتىش ھەرىكىتىگە يېتىشنى كۆرسىتىدۇ،
ياكى قاتتىق تاشلاندۇقنى ئەڭ ئاخىرىدا مۇھىت ئاسراش بەلگىلىمىسىنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن كۆمۈش مەيدانىغا قويۇپ پائالىيەت قىلىدۇ.

125-ماددا سۇيۇق تاشلاندۇقنىڭ بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشكە مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ؛
لېكىن، سۇغا قويۇپ بېرىلگەن كېرەكسىز سۇنىڭ بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشكە مۇناسىۋەتلىك قانۇنلار تەتبىقلىنىدۇ، بۇ قانۇن تەتبىقلانمايدۇ.

126-ماددا بۇ قانۇن 2020-يىل 9-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.