( 1987-يىلى 9-ئاينىڭ 5-كۈنى 6-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 22-يىغىنىدا ماقۇللانغان، 1995-يىلى 8-ئاينىڭ 29-كۈنى 8-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 15-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش قانۇنى > غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن تۈزىتىلگەن، 2000-يىلى 4-ئاينىڭ 29 – كۈنى 9-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك دۆلەت قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 15-يىغىنىدا 1-قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلگەن
2015-يىلى 8-ئاينىڭ 29-كۈنى 12-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 16-يىغىنىدا 2-قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۆلچىمى ۋە بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانى

3-باب ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش

4-باب ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرلىرى

1-پاراگراف يېقىلغۇ كۆمۈر ۋە باشقا ئېنېرگىيە بۇلغىمىسىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

2-پاراگراف سانائەت بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

3-پاراگراف موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، كېمە قاتارلىقلارنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش

4-پاراگراف چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

5-پاراگراف يېزا ئىگىلىكى ۋە باشقا بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

5-باب نۇقتىلىق رايونلاردا ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ بىرلىكتە ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

6-باب ھاۋانىڭ ئېغىر دەرىجىدە بۇلغىنىشىغا تاقابىل تۇرۇش

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن مۇھىتنى ئاسراش ۋە ياخشىلاش، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، ئاممىنىڭ ساغلاملىقىنى كاپالەتلەندۈرۈش، ئېكولوگىيە مەدەنىيلىكى قۇرۇلۇشىنى ئالغا سىلجىتىش، ئىقتىساد، جەمئىيەتنىڭ ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتە، ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى ياخشىلاشنى نىشان قىلىپ، مەنبەدىن تۈزەشتە چىڭ تۇرۇپ، ئالدىن يىرىك پىلان تۈزۈپ، ئىقتىسادىي تەرەققىيات ئۇسۇلىنى ئۆزگەرتىپ، كەسىپ قۇرۇلمىسى ۋە جايلىشىشىنى ياخشىلاپ، ئېنېرگىيە قۇرۇلمىسىنى تەڭشەش كېرەك.

ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتە، كۆمۈر قالايدىغان كۆمۈر، سانائەت، موتورلۇق كېمە، چاڭ-توزان، يېزا ئىگىلىكى قاتارلىق ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ھەر تەرەپلىمە ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەشنى كۈچەيتىپ، رايون ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ بىرلىشىپ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەشنى يولغا قويۇپ، دانچە، گۈڭگۈرت ( Ⅳ ) ئوكسىدى، ئازوت ئوكسىدى، پارلىنىشچان ئورگانىك ماددا، ئاممىياك قاتارلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىلىرىنى ۋە پارنىك گازىنى ماس تىزگىنلەش كېرەك.

3-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈپ، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى قىلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشكە بولغان مالىيە سېلىنمىسىنى ئاشۇرۇشى كېرەك.

يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىگە مەسئۇل بولۇشى، يىرىك پىلان تۈزۈشى، تەدبىر قوللىنىشى، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىنىڭ چىقىرىش مىقدارىنى تىزگىنلىشى ياكى تەدرىجىي ئازايتىشى، ئاتموسفېرا مۇھىتىنىڭ سۈپىتىنى بەلگىلەنگەن ئۆلچەمگە يەتكۈزۈشى ھەمدە تەدرىجىي ياخشىلىشى كېرەك.

4-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە، گوۋۇيۈەننىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەرنىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى ياخشىلاش نىشانى، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەشتىكى نۇقتىلىق ۋەزىپىلەرنىڭ ئورۇندىلىش ئەھۋالىنى باھالايدۇ.
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى باھالاش چارىسىنى تۈزۈپ، شۇ مەمۇرىي رايوندىكى جايلارنىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى ياخشىلاش نىشانى، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش نۇقتىلىق ۋەزىپىسىنى ئورۇنداش ئەھۋالىنى باھالايدۇ.
باھالاش نەتىجىسىنى جەمئىيەتكە ئاشكارىلاش كېرەك.

5-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەشنى بىرتۇتاش نازارەت قىلىدۇ-باشقۇرىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەشنى نازارەت قىلىدۇ-باشقۇرىدۇ.

6-ماددا دۆلەت ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش پەن-تېخنىكا تەتقىقاتىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ مەنبەسى ۋە ئۇنىڭ ئۆزگىرىش يۈزلىنىشى ھەققىدىكى تەھلىلنى قانات يايدۇرۇپ، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان ۋە ئۇنى تىزگىنلەيدىغان ئىلغار، قوللىنىشچان تېخنىكا ۋە جابدۇقلارنى كېڭەيتىپ، پەن-تېخنىكا نەتىجىلىرىنى ئايلاندۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، پەن-تېخنىكىنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى قىلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتىكى تىرەكلىك رولىنى جارى قىلدۇرىدۇ.

7-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى ئازايتىشى، كەلتۈرۈپ چىقارغان زىياننىڭ جاۋابكارلىقىنى قانۇن بويىچە ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

پۇقرالار ئاتموسفېرا مۇھىتىنى قوغداش ئېڭىنى كۈچەيتىپ، تۆۋەن كاربونلۇق، تېجەشلىك تۇرمۇش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ، ئاتموسفېرا مۇھىتىنى قوغداش مەجبۇرىيىتىنى ئاڭلىق ئادا قىلىشى كېرەك.

2-باب ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئۆلچىمى ۋە بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانى

8-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ياكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ئۆلچىمىنى تۈزۈشتە، ئاممىنىڭ ساغلاملىقىنى كاپالەتلەندۈرۈش ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراشنى ئاساسىي مەقسەت قىلىپ، ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىياتقا ئۇيغۇنلىشىپ، ئىلمىي، مۇۋاپىق بولۇشى كېرەك.

9-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ياكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىنى تۈزۈشتە، ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ئۆلچىمى ۋە دۆلەتنىڭ ئىقتىساد، تېخنىكا شارائىتىنى ئاساس قىلىشى كېرەك.

10-ماددا ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ئۆلچىمى، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىنى تۈزۈشتە، مۇتەخەسسىسلەرنى تەشكىللەپ تەكشۈرۈش ۋە دەلىللەش ھەمدە مۇناسىۋەتلىك تارماق، ساھە جەمئىيىتى، كارخانا، كەسپىي ئورۇن ۋە ئامما قاتارلىق تەرەپلەردىن پىكىر ئېلىش كېرەك.

11-ماددا ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ئۆلچىمى، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىنى ئۆزىنىڭ تور بېكىتىدە ئېلان قىلىپ، ئاممىنىڭ ھەقسىز كۆرۈشى، چۈشۈرۈشىگە تەمىنلىشى كېرەك.

12-ماددا ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپەت ئۆلچىمى، ئاتموسفېرا بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىنىڭ ئىجرا قىلىنىش ئەھۋالىنى قەرەللىك باھالاپ، باھالاش نەتىجىسىگە ئاساسەن ئۆلچەمگە مۇۋاپىق پەيتتە تۈزىتىش كىرگۈزۈش كېرەك.

13-ماددا يېقىلغۇ كۆمۈر، نېفىت كوكسى، بىيوماسسا يېقىلغۇ، سۇۋالغۇ قاتارلىق پارلىنىشچان ئورگانىك ماددىلار بولغان مەھسۇلات، پوجاڭزا-ساليۇت، شۇنىڭدەك پار قازان قاتارلىق مەھسۇلاتلارنىڭ سۈپەت ئۆلچىمىنى تۈزۈشتە، ئاتموسفېرا مۇھىتىنى قوغداش تەلىپىنى ئايدىڭلاشتۇرۇش كېرەك.

يېقىلغۇ ماي سۈپەت ئۆلچىمىنى تۈزۈشتە، دۆلەتنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىنى تىزگىنلەش تەلىپىگە ئۇيغۇنلاشتۇرۇش ھەمدە ئۇنى دۆلەتنىڭ موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلارنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمى بىلەن ئۆزئارا جىپسىلاشتۇرۇش، ماس قەدەمدە يولغا قويۇش كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلار موتور ئورنىتىلغان كۆچمە ماشىنىلار ۋە توشۇشقا بولىدىغان سانائەت ئۈسكۈنىلىرىنى كۆرسىتىدۇ.

14-ماددا دۆلەتنىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ئۆلچىمىگە يەتمىگەن شەھەرلەردىكى خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانىنى ۋاقتىدا تۈزۈپ، تەدبىر قوللىنىپ، گوۋۇيۈەن ياكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بەلگىلىگەن مۆھلەتتە ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ئۆلچىمىنى يەتكۈزۈشى كېرەك.

شەھەر ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانىنى تۈزۈشتە، مۇناسىۋەتلىك ساھە جەمئىيىتى، كارخانا، كەسپىي ئورۇن، مۇتەخەسسىسلەر ۋە ئامما قاتارلىق تەرەپلەردىن پىكىر ئېلىش كېرەك.

15-ماددا شەھەر ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانىنى جەمئىيەتكە ئاشكارىلاش كېرەك.
بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ۋە رايون تەسىس قىلىنغان شەھەرلەرنىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇش كېرەك.

16-ماددا شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى ياكى ئۇنىڭ دائىمىي كومىتېتىغا مۇھىت ئەھۋالى ۋە مۇھىت ئاسراش نىشانىنىڭ ئورۇندىلىش ئەھۋالىنى ھەر يىلى دوكلات قىلغاندا، ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانىنىڭ ئىجرا قىلىنىش ئەھۋالىنى دوكلات قىلىشى ھەمدە جەمئىيەتكە ئاشكارىلىشى كېرەك.

17-ماددا شەھەرنىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئۆلچەمگە يەتكۈزۈش يىرىك پىلانىنى ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەلىپى ۋە ئىقتىسادىي، تېخنىكا شارائىتىغا ئاساسەن مۇۋاپىق پەيتتە باھالاش، تۈزىتىش كېرەك.

3-باب ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش

18-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار ئاتموسفېرا مۇھىتىغا تەسىر كۆرسىتىدىغان تۈرلەردە، قانۇن بويىچە مۇھىت تەسىرىنى باھالاش، مۇھىت تەسىرىنى باھالاش ھۆججىتىنى ئاشكارىلاش كېرەك؛
ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىشتا، ئاتموسفېرا بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇنلىشىش، ئاتموسفېراغا نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش تەلىپىگە رىئايە قىلىش كېرەك.

19-ماددا سانائەتتە كېرەكسىز گاز چىقىرىدىغان ياكى مۇشۇ قانۇننىڭ 78-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن تىزىملىكتىكى زەھەرلىك، زىيانلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار، مەركەزلىك پار بېرىش ئەسلىھەلىرىدىكى كۆمۈر يېقىلغۇ ئىسسىقلىق مەنبەسىنى ئىشلەپچىقىرىش-يۈرۈشتۈرۈش ئورۇنلىرى، شۇنىڭدەك قانۇن بويىچە بۇلغىما چىقىرىش ئىجازىتىنى باشقۇرىدىغان باشقا ئورۇنلار بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئېلىشى كېرەك.
بۇلغىما چىقىرىش ئىجازىتىنىڭ كونكرېت چارىسى ۋە ئۇنى يولغا قويۇش قەدەم-باسقۇچلىرىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

20-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىشتا، قانۇن-نىزاملار ۋە گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ئاتموسفېراغا نىزام چىقىرىش ئېغىزى تەسىس قىلىشى كېرەك.

كۆزىتىپ ئۆلچەش سانلىق مەلۇماتلىرىنى ئوغرىلىقچە قويۇپ بېرىش، ئۆزگەرتىش ياكى ئويدۇرۇپ چىقىرىش، نەق مەيداننى تەكشۈرۈشتىن ئۆزىنى قاچۇرۇشنى مەقسەت قىلغان ئىشلەپچىقىرىشنى ۋاقىتلىق توختىتىش، جىددىي بولمىغان ئەھۋالدا جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش بويىچە قويۇپ بېرىش يولىنى ئېچىش، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئەسلىھەلىرىنى نورمال يۈرۈشتۈرمەسلىك قاتارلىق نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشتىن قېچىش ئۇسۇللىرى بىلەن ئاتموسفېرا بۇلغىمىلىرىنى قويۇپ بېرىش مەنئى قىلىنىدۇ.

21-ماددا دۆلەت نۇقتىلىق ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى كونترول قىلىدۇ.

ئاتموسفېراغا نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش نىشانىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە ھەرقايسى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىدىن پىكىر ئالغاندىن كېيىن، گوۋۇيۈەننىڭ ئىقتىساد ئۇنىۋېرسال مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە گوۋۇيۈەنگە تەستىقلىتىدۇ ھەمدە چۈشۈرۈپ يولغا قويىدۇ.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى گوۋۇيۈەن چۈشۈرگەن ئومۇمىي مىقدارنى تىزگىنلەش نىشانى بويىچە، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ نۇقتىلىق ئاتموسفېرا بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلىشى ياكى ئازايتىشى كېرەك.

ئومۇمىي مىقدارنى تىزگىنلەش نىشانىنى بېكىتىش ۋە ئومۇمىي مىقدارنى كونترول قىلىش كۆرسەتكۈچىنى تەقسىملەشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە بەلگىلەيدۇ.
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، دۆلەتنىڭ نۇقتىلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىدىن باشقا ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلىسە بولىدۇ.

دۆلەت نۇقتىلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىش ھوقۇقى سودىسىنى تەدرىجىي يولغا قويىدۇ.

22-ماددا دۆلەتنىڭ نۇقتىلىق ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئېشىپ كەتكەن ياكى دۆلەت چۈشۈرگەن ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى ياخشىلاش نىشانىنى ئورۇندىمىغان رايونلارنىڭ ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە شۇ رايوندىكى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى بىلەن كېلىشىپ قويۇپ سۆزلىشىشى كېرەك،
ھەمدە شۇ رايوننىڭ ئاتموسفېراغا يېڭىدىن نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى كۆپەيتىدىغان قۇرۇلۇش تۈرىنىڭ مۇھىت تەسىرىنى باھالاش ھۆججىتىنى تەستىقلاش ۋاقتىنچە توختىتىلىدۇ.
كېلىشىپ قويۇپ سۆھبەتلىشىش ئەھۋالىنى جەمئىيەتكە ئاشكارىلاش كېرەك.

23-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت قوغداش مەسئۇل تارمىقى ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ۋە ئاتموسفېرا بۇلغىما مەنبەسىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش ۋە باھالاش قائىدىسىنى تۈزۈشكە مەسئۇل بولۇپ، پۈتۈن مەملىكەتنىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ۋەئاتموسفېرا بۇلغىما مەنبەسىنى ئۆلچەش-ئۆلچەش تورىنى قۇرۇش ۋە باشقۇرۇشقا تەشكىللەيدۇ، ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى، ئاتموسفېرا بۇلغىما مەنبەسىنى كۆزىتىپ-ئۆلچەشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، پۈتۈن مەملىكەتنىڭ ھاۋا مۇھىت سۈپىتى ئەھۋالى ئۇچۇرىنى بىرتۇتاش ئېلان قىلىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ۋە ئاتموسفېرا بۇلغىما مەنبەسىنى كۆزىتىپ ئۆلچەش تورىنى قۇرۇش ۋە باشقۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ، ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ۋەئاتموسفېرا بۇلغىما مەنبەسىنى كۆزىتىش-ئۆلچەشنى قانات يايدۇرۇپ، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ئەھۋالى ئۇچۇرىنى بىرتۇتاش ئېلان قىلىدۇ.

24-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى ۋە كۆزىتىش-ئۆلچەش قائىدىسى بويىچە، ئۆزى چىقارغان سانائەت كېرەكسىز گازىنى ۋە مۇشۇ قانۇننىڭ 78-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن تىزىملىكتە كۆرسىتىلگەن زەھەرلىك، زىيانلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىنى كۆزىتىشى ھەمدە ئەسلىي كۆزىتىش-ئۆلچەش خاتىرىسىنى ساقلىشى كېرەك.
بۇنىڭ ئىچىدە، نۇقتىلىق بۇلغىما چىقارغۇچى ئورۇنلار ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنى ئورنىتىپ، ئىشلىتىپ، مۇھىت قوغداش مەسئۇل تارمىقىنىڭ كۆزىتىش-تىزگىنلەش ئۈسكۈنىسى بىلەن تورلاشتۇرۇپ، كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشى ھەمدە بۇلغىما چىقىرىش ئۇچۇرىنى قانۇن بويىچە ئاشكارىلىشى كېرەك.
كۆزىتىپ ئۆلچەشنىڭ كونكرېت چارىسى ۋە نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىدىغان ئورۇنلارنىڭ شەرتىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەيدۇ.

نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىدىغان ئورۇنلارنىڭ تىزىملىكىدە رايون بار شەھەر دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئاتموسفېرا مۇھىتىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارى، نۇقتىلىق ئاتموسفېرا بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىكى تەلەپ ۋە بۇلغىما چىقارغۇچى ئورۇن چىقارغان ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىنىڭ تۈرى، مىقدارى ۋە قويۇقلۇقى قاتارلىق ئامىللارغا ئاساسەن،
ئالاقىدار تارماقلار بىلەن كېڭىشىپ بېكىتتى ھەمدە جەمئىيەتكە ئېلان قىلدى.

25-ماددا نۇقتىلىق بۇلغىما چىقارغۇچى ئورۇنلار ئاپتوماتىك كۆزىتىپ ئۆلچىنىدىغان سانلىق مەلۇماتلارنىڭ چىنلىقى ۋە توغرىلىقىغا مەسئۇل بولۇشى كېرەك.
مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىدىغان ئورۇنلارنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنىڭ يەتكۈزۈش سانلىق مەلۇماتىدا نورمالسىزلىق كۆرۈلگەنلىكىنى بايقىسا، ۋاقتىدا تەكشۈرۈشى كېرەك.

26-ماددا ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش ئەسلىھەلىرى ۋە ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىش-ئۆلچەش ئۈسكۈنىلىرىنى ئىگىلىۋېلىش، بۇزۇۋېتىش ياكى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۆتكىۋېتىش، ئۆزگەرتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

27-ماددا دۆلەت ئاتموسفېرا مۇھىتىنى ئېغىر دەرىجىدە بۇلغايدىغان ھۈنەر-سەنئەت، ئۈسكۈنە ۋە مەھسۇلاتلارنى شاللاش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئىقتىسادىي ئۇنىۋېرسال مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە ئاتموسفېرا مۇھىتىنى ئېغىر دەرىجىدە بۇلغايدىغان ھۈنەر-سەنئەت، ئۈسكۈنە ۋە مەھسۇلاتلارنى شاللاش مۇددىتىنى بېكىتىدۇ ھەمدە ئۇنى دۆلەتنىڭ ئۇنىۋېرسال كەسىپ سىياسىتى مۇندەرىجىسىگە كىرگۈزىدۇ.

ئىشلەپچىقارغۇچى، ئىمپورت قىلغۇچى، ساتقۇچى ياكى ئىشلەتكۈچى بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن مۇندەرىجىگە كىرگۈزۈلگەن ئۈسكۈنە ۋە مەھسۇلاتلارنى ئىشلەپچىقىرىش، ئىمپورت قىلىش، سېتىش ياكى ئىشلىتىشنى توختىتىشى كېرەك.
ھۈنەر-سەنئەتنى ئىشلەتكۈچىلەر بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن مۇندەرىجىگە كىرگۈزۈلگەن ھۈنەر-سەنئەتنىڭ ئۇسۇلىنى قوللىنىشنى توختىتىشى كېرەك.

شاللىۋېتىلگەن ئۈسكۈنە ۋە مەھسۇلاتنى باشقىلارنىڭ ئىشلىتىشىگە ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بولمايدۇ.

28-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە ئاتموسفېرا بۇلغىنىش زىيىنىنى باھالاش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ ۋە مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

29-ماددا مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۇ ھاۋالە قىلغان مۇھىت رېۋىزىيە ئاپپاراتى ۋە ئاتموسفېرا مۇھىتىنى ئاسراشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار نەق مەيداندا تەكشۈرۈش-ئۆلچەش، ئاپتوماتىك كۆزىتىش-ئۆلچەش، يىراقتىن سېزىش-ئۆلچەش، يىراق ئىنفىرا قىزىل نۇرلۇق سىنغا ئېلىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقارغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەتچىلەرنى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشكە ھوقۇقلۇق.
تەكشۈرۈلگۈچى ئەھۋالنى ئەينەن ئىنكاس قىلىشى، زۆرۈر ماتېرىياللارنى بېرىشى كېرەك.
تەكشۈرۈشنى يولغا قويغان تارماقلار، ئاپپاراتلار ۋە ئۇلارنىڭ خادىملىرى تەكشۈرۈلگۈچى ئۈچۈن سودا مەخپىيىتىنى ساقلىشى كېرەك.

30-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچىلار قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپ ھالدا ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىپ، ئېغىر ئاتموسفېرا بۇلغىنىشى كەلتۈرۈپ چىقارغان ياكى مۇناسىۋەتلىك دەلىل-ئىسپاتلارنى يوقىتىپ قويۇش ياكى يوشۇرۇپ قويۇش ئېھتىمالى بولسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە ئاتموسفېرا مۇھىتىنى قوغداشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماق،
مۇناسىۋەتلىك ئەسلىھە، ئۈسكۈنە، بۇيۇملارغا پېچەتلەش، تۇتۇپ قېلىش قاتارلىق مەمۇرىي مەجبۇرلاش تەدبىرى قوللىنىشقا بولىدۇ.

31-ماددا مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە ئاتموسفېرا مۇھىتىنى قوغداشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار پاش قىلىش تېلېفونى، ئېلېكتىرونلۇق خەت ساندۇقى قاتارلىقلارنى ئېلان قىلىپ، ئاممىنىڭ پاش قىلىشىغا قولايلىق يارىتىشى كېرەك.

مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە ئاتموسفېرا مۇھىت ئاسراشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار پاش قىلىشنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن ۋاقتىدا بىر تەرەپ قىلىشى ھەمدە پاش قىلغۇچىنىڭ مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرىنى مەخپىي تۇتۇشى كېرەك؛
ھەقىقىي ئىسىم بىلەن پاش قىلغانلارغا بىر تەرەپ قىلىش نەتىجىسى قاتارلىق ئەھۋاللارنى قايتما ئىنكاس قىلىش، راست ئىكەنلىكىنى تەكشۈرۈپ ئىسپاتلىغانلىرى، بىر تەرەپ قىلىش نەتىجىسىنى قانۇن بويىچە جەمئىيەتكە ئاشكارىلىشى ھەمدە پاش قىلغۇچىنى مۇكاپاتلىشى كېرەك.

پاش قىلغۇچى تۇرۇشلۇق ئورنىنى پاش قىلغان بولسا، شۇ ئورۇن ئەمگەك توختامىنى بىكار قىلسا، ئۆزگەرتسە ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن پاش قىلغۇچىدىن زەربە بېرىپ ئۆچ ئالسا بولمايدۇ.

4-باب ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرلىرى

1-پاراگراف يېقىلغۇ كۆمۈر ۋە باشقا ئېنېرگىيە بۇلغىمىسىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

32-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، ئېنېرگىيە قۇرۇلمىسىنى تەڭشەپ، پاكىز ئېنېرگىيە ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئىشلىتىشنى كېڭەيتىشى كېرەك؛
كۆمۈردىن پايدىلىنىش شەكلى ئەلالاشتۇرۇلۇپ، كۆمۈردىن پاكىز، يۇقىرى ئۈنۈملۈك پايدىلىنىش كېڭەيتىلىپ، كۆمۈرنىڭ بىر قېتىملىق ئېنېرگىيە ئىستېمالىدىكى سالمىقى تەدرىجىي تۆۋەنلىتىلىپ، كۆمۈر ئىشلەپچىقىرىش، ئىشلىتىش، ئايلاندۇرۇش جەريانىدا ئاتموسفېرا بۇلغىما چىقىرىش ئازايتىلىدۇ.

33-ماددا دۆلەت كۆمۈر يۇيۇش، تاللاش، پىششىقلاشنى يولغا قويۇپ، كۆمۈرنىڭ گۈڭگۈرت ۋە كۈل تەركىبىنى تۆۋەنلىتىپ، يۇقىرى گۈڭگۈرت، يۇقىرى كۈل تەركىبى بار كۆمۈر قېزىشقا چەك قويىدۇ.
يېڭىدىن قۇرۇلغان كۆمۈر كانلار يانداش كۆمۈر يۇيۇش-تاللاش ئەسلىھەلىرىنى تەڭ قەدەمدە قۇرۇپ، كۆمۈرنىڭ گۈڭگۈرت، كۈل تەركىبى مىقدارىنى بەلگىلەنگەن ئۆلچەمگە يەتكۈزۈشى كېرەك؛
قۇرۇلغان كۆمۈر كانلاردىن قېزىلىدىغان كۆمۈر گۈڭگۈرت تەركىبى تۆۋەن، كۈل تەركىبى تۆۋەن ياكى ئۆلچەمگە يېتىپ قويۇپ بېرىلگەن كۆمۈر يېقىلغۇلۇق ئېلېكتىر ئىستانسىسىنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن يۇيۇپ تاللاش ھاجەتسىز بولغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، چەكلىك مۇددەت ئىچىدە يۈرۈشلەشكەن كۆمۈر يۇيۇش-تاللاش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇشى كېرەك.

رادىيوئاكتىپلىق ۋە ئارسېن قاتارلىق زەھەرلىك، زىيانلىق ماددىلار بەلگىلەنگەن ئۆلچەمدىن ئېشىپ كەتكەن كۆمۈرنى قېزىش مەنئى قىلىنىدۇ.

34-ماددا دۆلەت كۆمۈردىن پاكىز، يۇقىرى ئۈنۈملۈك پايدىلىنىشقا پايدىلىق ئىقتىساد-تېخنىكا سىياسىتى ۋە تەدبىرىنى قوللىنىپ، پاكىز كۆمۈر تېخنىكىسىنى يارىتىش ۋە كېڭەيتىشكە ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

دۆلەت كۆمۈركان كارخانىسى قاتارلىقلارنىڭ مۇۋاپىق، يولغا قويۇشقا بولىدىغان تېخنىكا تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، كۆمۈر قاتلىمى گازىنى ئېچىپ پايدىلىنىشىغا، كۆمۈر تېشىدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.
كۆمۈر قاتلىمى گازىنى ئېچىپ پايدىلىنىشتا، كۆمۈر قاتلىمى گازىنىڭ قويۇپ بېرىلىشى مۇناسىۋەتلىك ئۆلچەم-قائىدىلەرگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

35-ماددا دۆلەت سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان كۆمۈرنى ئىمپورت قىلىش، سېتىش ۋە يېقىلغۇ قىلىشنى مەنئى قىلىدۇ، سۈپەتلىك كۆمۈر قالاشقا ئىلھام بېرىدۇ.

ئورۇنلار كۆمۈر، كۆمۈر تېشى، داشقال، كۆمۈر كۈلى قاتارلىق ماتېرىياللارنى ساقلاشتا، كۆيۈشتىن ساقلىنىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

36-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، پۇقراۋى پارچە كۆمۈرنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى، پۇقراۋى پارچە كۆمۈر سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان كۆمۈرنى سېتىشنى مەنئى قىلىشى، ئاھالىنىڭ ئەلا سۈپەتلىك كۆمۈر ۋە پاكىز كۆمۈر ئىشلىتىشىگە ئىلھام بېرىشى، ئېنېرگىيە تېجەش، مۇھىت ئاسراش ئوچىقىنى ئومۇملاشتۇرۇشى كېرەك.

37-ماددا نېفىت ئايرىش كارخانىلىرى يېقىلغۇ ماي سۈپەت ئۆلچىمى بويىچە يېقىلغۇ ماي ئىشلەپچىقىرىشى كېرەك.

سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان نېفىت كوكسىنى ئىمپورت قىلىش، سېتىش ۋە يېقىلغۇ قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

38-ماددا شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بۇلغىشى ئېغىر يېقىلغۇ ئىشلىتىشنى مەنئى قىلىش رايونىنى بېكىتسە ھەمدە ئېلان قىلسا ھەمدە ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى ياخشىلاش تەلىپىگە ئاساسەن، بۇلغىشى ئېغىر يېقىلغۇنى ئىشلىتىشنى مەنئى قىلىش رايونىنىڭ دائىرىسىنى تەدرىجىي كېڭەيتسە بولىدۇ.
ئېغىر بۇلغانغان يېقىلغۇنىڭ مۇندەرىجىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى بېكىتىدۇ.

كۆيۈش مەنئى قىلىنغان رايوندا، يۇقىرى بۇلغانغان يېقىلغۇنى سېتىش، كۆيدۈرۈش مەنئى قىلىنىدۇ؛
يېقىلغۇ ئىشلىتىش، بۇلغىشى ئېغىر بولغان ئەسلىھەلەرنى يېڭىدىن قۇرۇش، كېڭەيتىش مەنئى قىلىنىدۇ، قۇرۇلۇپ پۈتكەنلىرىنى شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بەلگىلىگەن مۇددەت ئىچىدە تەبىئىي گاز، سىلانېتس گازى، سۇيۇقلاندۇرۇلغان نېفىت گازى، توك ياكى باشقا پاكىز ئېنېرگىيەنى ئىشلىتىشكە ئۆزگەرتىش كېرەك.

39-ماددا شەھەر قۇرۇلۇشىنى بىر تۇتاش پىلانلاپ، كۆمۈر قالاپ پار بېرىلىدىغان رايونلاردا ئىسسىقلىق بىلەن توكنى بىرلەشتۈرۈپ ئىشلەپچىقىرىش ۋە مەركەزلەشتۈرۈپ پار بېرىشنى ئالغا سۈرۈش كېرەك.
مەركەزلىك پار بېرىش تۇرۇبا تورى قاپلىغان رايونلاردا، كۆمۈر يېقىلغۇلۇق پار قازانلىرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ؛
پۈتكەن، ئۆلچەمگە يەتكۈزۈپ قويۇپ بەرگىلى بولمايدىغان كۆمۈر يېقىلغۇلۇق پار قازانلىرىنى شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بەلگىلىگەن مۇددەت ئىچىدە چېقىۋېتىش كېرەك.

40-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۈپەت نازارەتچىلىك تارمىقى مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە پار قازاننى ئىشلەپچىقىرىش، ئىمپورت قىلىش، سېتىش ۋە ئىشلىتىش ھالقىسىدا مۇھىت ئاسراش ئۆلچىمى ياكى تەلىپىنى ئىجرا قىلىش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىشى، تەكشۈرۈشى كېرەك؛
مۇھىت ئاسراش ئۆلچىمى ياكى تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغانلىرىنى ئىشلەپچىقىرىشقا، ئىمپورت قىلىشقا، سېتىشقا ۋە ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.

41-ماددا كۆمۈر يېقىلغۇلۇق ئېلېكتىر ئىستانسىلىرى ۋە كۆمۈر يېقىلغۇلۇق باشقا ئورۇنلار پاكىز ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر-سەنئىتىنى قوللىنىپ، چاڭ-توزان تازىلاش، گۈڭگۈرتسىزلەشتۈرۈش، نىتراتسىزلاشتۇرۇش قاتارلىق قۇرۇلمىلارنى يۈرۈشلەشتۈرۈپ قۇرۇشى ياكى تېخنىكا ئۆزگەرتىش قاتارلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى تىزگىنلەيدىغان باشقا تەدبىرلەرنى قوللىنىشى كېرەك.

دۆلەت كۆمۈر يېقىلغۇ ئورۇنلىرىنىڭ چاڭ-توزان، گۈڭگۈرتسىزلەشتۈرۈش، نىتراتسىزلاشتۇرۇش، سىمابسىزلاندۇرۇش قاتارلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىلىرىنى ھەمكارلىشىپ تىزگىنلەيدىغان ئىلغار تېخنىكا ۋە قۇرۇلمىلارنى قوللىنىپ، ئاتموسفېرا بۇلغىمىلىرىنىڭ چىقىرىلىشىنى ئازايتىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

42-ماددا ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسىنى ئورۇنلاشتۇرۇشتا، پاكىز ئېنېرگىيەدىن پايدىلىنىپ توك چىقىرىپ تورغا چىقىرىشنى ئالدىن ئورۇنلاشتۇرۇش كېرەك.

2-پاراگراف سانائەت بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

43-ماددا پولات-تۆمۈر، قۇرۇلۇش ماتېرىياللىرى، رەڭلىك مېتال، نېفىت، خىمىيە سانائىتى قاتارلىق كارخانىلارنىڭ ئىشلەپچىقىرىش جەريانىدا چاڭ-توزان، گۈڭگۈرتلەشتۈرۈش ۋە ئازوت ئوكسىدى قويۇپ بېرىشىدە، پاكىز ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر-سەنئىتىنى قوللىنىش، چاڭ-توزان يوقىتىش، گۈڭگۈرتسىزلەشتۈرۈش، نىتراتسىزلاشتۇرۇش قاتارلىق قۇرۇلمىلارنى يۈرۈشلەشتۈرۈپ قۇرۇش ياكى تېخنىكا ئۆزگەرتىش قاتارلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى تىزگىنلەيدىغان باشقا تەدبىرلەرنى قوللىنىش كېرەك.

44-ماددا پارلىنىشچان ئورگانىك ماددا بولغان خام ئەشيا ۋە مەھسۇلاتنى ئىشلەپچىقارغان، ئىمپورت قىلغان، ساتقان ۋە ئىشلەتكەن بولسا، ئۇنىڭ پارلىنىشچان جانلىق ماددا مىقدارى سۈپەت ئۆلچىمى ياكى تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

دۆلەت زەھىرى تۆۋەن، پارلىنىشچان ئورگانىك ئېرىتكۈچىلەرنى ئىشلەپچىقىرىش، ئىمپورت قىلىش، سېتىش ۋە ئىشلىتىشكە ئىلھام بېرىدۇ.

45-ماددا پارلىنىشچان ئورگانىك ماددا، كېرەكسىز گاز ئىشلەپچىقىرىش ۋە مۇلازىمەت پائالىيىتىنى ھىم ئېتىلگەن بوشلۇق ياكى ئۈسكۈنىدە ئېلىپ بېرىش ھەمدە بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش ئەسلىھەلىرىنى بەلگىلىمە بويىچە ئورنىتىش، ئىشلىتىش كېرەك؛
ھىم ئەتكىلى بولمىسا، تەدبىر قوللىنىپ كېرەكسىز گازنىڭ قويۇپ بېرىلىشىنى ئازايتىش كېرەك.

46-ماددا سانائەت سۇۋالغۇ كارخانىلىرى پارلىنىشچان ئورگانىك ماددا مىقدارى تۆۋەن سۇۋالغۇ ئىشلىتىشى ھەمدە ھېسابات دەپتىرى تۇرغۇزۇپ، ئىشلەپچىقىرىش خام ئەشياسى، قوشۇمچە ماتېرىيالىنىڭ ئىشلىتىلىش مىقدارى، تاشلاندۇق مىقدارى، كەتكەن جايى ۋە پارلىنىشچان ئاكتىپ ماددا مىقدارىنى خاتىرىلىشى كېرەك.
ھېسابات دەپتىرىنى ساقلاش مۇددىتى ئۈچ يىلدىن كەم بولماسلىقى كېرەك.

47-ماددا نېفىت، خىمىيە سانائىتى، شۇنىڭدەك ئورگانىك ئېرىتكۈچى ئىشلەپچىقىرىدىغان ۋە ئىشلىتىدىغان باشقا كارخانىلار تەدبىر قوللىنىپ تۇرۇبا، ئۈسكۈنىلەرنى كۈندىلىك ئاسراپ، رېمونت قىلىپ، ماتېرىيالنىڭ ئېقىپ كېتىشىنى ئازايتىشى، ئېقىپ كەتكەن ماتېرىيالنى ۋاقتىدا يىغىپ بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

زاپاس نېفىت-تەبىئىي گاز ئىسكىلاتى، ماي قاچىلاش-گاز قاچىلاش پونكىتى، خام نېفىت پىرىستانى، خام نېفىت تەييار ماي توشۇش كېمە-پاراخوتى ۋە ماي باكى ئاپتوموبىلى، گاز باكى ئاپتوموبىلى قاتارلىقلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە نېفىت-گاز يىغىۋېلىش قۇرۇلمىسىنى ئورنىتىشى ھەمدە نورمال ئىشلىتىشى كېرەك.

48-ماددا پولات-تۆمۈر، قۇرۇلۇش ماتېرىيالى، رەڭلىك مېتال، نېفىت، خىمىيە سانائىتى، دورا ياساش، قېزىلما بايلىق ئېچىش كارخانىلىرى ئىنچىكە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، مەركەزلەشتۈرۈپ يىغىپ بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، چاڭ-توزان ۋە گازلىق بۇلغىما چىقىرىشنى قاتتىق تىزگىنلىشى كېرەك.

سانائەت ئىشلەپچىقىرىش كارخانىلىرى ھىم ئېتىش، چۆرىدەپ توسۇش، يېپىۋېلىش، تازىلاش، سۇ چېچىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ئىچكى ماتېرىياللارنى دۆۋىلەش، يەتكۈزۈش، قاچىلاش-چۈشۈرۈش قاتارلىق ھالقىلاردىن پەيدا بولغان چاڭ-توزان ۋە گازلىق بۇلغىمىلارنىڭ چىقىرىلىشىنى ئازايتىشى كېرەك.

49-ماددا سانائەت ئىشلەپچىقىرىشى، ئەخلەت كۆمۈۋېتىش ياكى باشقا پائالىيەتلەردىن پەيدا بولغان يانىدىغان گازنى يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش كېرەك، يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش شارائىتىنى ھازىرلىمىغانلارنى بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش بويىچە بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.

يانىدىغان گازنى يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش قۇرۇلمىسى نورمال مەشغۇلات قىلالمىسا، ۋاقتىدا ئەسلىگە كەلتۈرۈش ياكى يېڭىلاش كېرەك.
يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش قۇرۇلمىسى نورمال مەشغۇلات قىلالمايدىغان مەزگىلدە، ھەقىقەتەن يانىدىغان گاز قويۇپ بېرىشكە توغرا كەلسە، قويۇپ بېرىلگەن يانىدىغان گازنى تولۇق كۆيدۈرۈش ياكى ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى قويۇپ بېرىشنى تىزگىنلەيدىغان باشقا تەدبىرلەرنى قوللىنىش ھەمدە شۇ جايدىكى مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىغا دوكلات قىلىش، تەلەپ بويىچە بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئەسلىگە كەلتۈرۈش ياكى يېڭىلاش كېرەك.

3-پاراگراف موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، كېمە قاتارلىقلارنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش

50-ماددا دۆلەت تۆۋەن كاربونلۇق، مۇھىت بۇلغىماي سەپەرگە چىقىشنى تەشەببۇس قىلىدۇ، شەھەر يىرىك پىلانىغا ئاساسەن ماي يېقىلغۇلۇق موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ مىقدارىنى مۇۋاپىق كونترول قىلىپ، شەھەر ئاممىۋى قاتنىشىنى زور كۈچ بىلەن تەرەققىي قىلدۇرۇپ، ئاممىۋى قاتناشتا سەپەرگە چىقىش نىسبىتىنى ئۆستۈرىدۇ.

دۆلەت مالىيە، باج، ھۆكۈمەت بىرتۇتاش سېتىۋېلىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ئېنېرگىيە تېجەيدىغان، مۇھىت ئاسرايدىغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى ۋە يېڭى ئېنېرگىيەلىك موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولسىز كۆچمە ماشىنىلارنى ئىشلىتىشنى كېڭەيتىپ، ماي سەرپىياتى يۇقىرى، بۇلغىمىسى كۆپ موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى-پاراخوتلار، يولسىز بىرلەشمە ماشىنىلارنىڭ تەرەققىياتىغا چەك قويۇپ، تاشقاتما ئېنېرگىيە سەرپىياتىنى ئازايتىدۇ.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شارائىتى ھازىرلانغان رايونلاردا دۆلەتنىڭ موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسىنىڭ ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىدىكى مۇناسىپ باسقۇچلۇق قويۇپ بېرىش چەك قىممىتىنى مۇددەتتىن بۇرۇن ئىجرا قىلسا ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرسا بولىدۇ.

شەھەر خەلق ھۆكۈمىتى شەھەر قاتنىشىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى ھەمدە ياخشىلىشى، يول قۇرۇلمىسىنى ياخشىلىشى، پىيادىلەر يولى ۋە موتورسىز قاتناش ۋاسىتىلىرى يوللىرىنىڭ ئۇدا، راۋان بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

51-ماددا موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، پاراخوتلار، يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلارنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىنى ئۆلچەمدىن ئاشۇرۇپ قويۇشىغا يول قويۇلمايدۇ.

ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئېشىپ كەتكەن موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلارنى ئىشلەپچىقىرىش، ئىمپورت قىلىش ياكى سېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

52-ماددا موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولسىز كۆچمە ماشىنا ئىشلەپچىقىرىش كارخانىلىرى يېڭى ئىشلەپچىقىرىلغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى ۋە يولسىز كۆچمە ماشىنىلارنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈشىنى ئېلىپ بېرىشى كېرەك.
تەكشۈرۈشتە لاياقەتلىك بولغانلىرى زاۋۇتتىن چىقىرىلىپ سېتىلسا بولىدۇ.
تەكشۈرۈش ئۇچۇرىنى جەمئىيەتكە ئاشكارىلاش كېرەك.

ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى نەق مەيداندا تەكشۈرۈش، ئەۋرىشكە ئېلىپ تەكشۈرۈش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق يېڭى ئىشلەپچىقىرىش، سېتىش موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى ۋە يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلارنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىما چىقىرىش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى كۈچەيتسە بولىدۇ.
سانائەت، سۈپەت نازارەتچىلىكى، سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ماسلىشىدۇ.

53-ماددا ئىشلىتىۋاتقان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى دۆلەت ياكى يەرلىكنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىلىرى بويىچە، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش ئاپپاراتى قەرەللىك ھالدا تەكشۈرۈشى كېرەك.
تەكشۈرۈشتە لاياقەتلىك بولغانلار ئاندىن يولغا چىقسا بولىدۇ.
تەكشۈرۈشتە لاياقەتلىك بولمىغانلارغا جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىنىڭ قاتناش باشقۇرۇش تارمىقى بىخەتەرلىك تېخنىكىلىق تەكشۈرۈشتە لاياقەتلىك بولغانلىق بەلگىسىنى تەكشۈرۈپ بەرسە بولمايدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى مەركەزلىك توختىتىدىغان جاي، رېمونت قىلىدىغان جايدا موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى ئىشلىتىۋاتقان ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىش ئەھۋالىنى نازارەت قىلسا، ئارىلاپ ئۆلچىسە بولىدۇ؛
نورمال يۈرۈشكە تەسىر يەتكۈزمىگەن ئەھۋالدا، يىراقتىن سېزىش، كۆزىتىپ ئۆلچەش قاتارلىق تېخنىكىلىق ۋاسىتىلەر ئارقىلىق يولدا يۈرۈۋاتقان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ ئاتموسفېراغا بۇلغىما قويۇپ بېرىش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىپ ئارىلاپ ئۆلچەپ، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىنىڭ قاتناش باشقۇرۇش تارمىقى ماسلاشسا بولىدۇ.

54-ماددا موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە ئۆلچەش ئېتىراپنامىسىدىن ئۆتۈپ، قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بېكىتىلگەن لاياقەتلىك موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ قويۇپ بېرىش تەكشۈرۈش ئۈسكۈنىسىنى ئىشلىتىپ، گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزگەن قائىدە بويىچە موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ بۇلغىمىسىنى تەكشۈرىدۇ ھەمدە ئۇنى مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارماق بىلەن تورلاشتۇرۇپ، تەكشۈرۈش سانلىق مەلۇماتىدىن ئەمەلىي ۋاقىتتا تەڭ پايدىلىنىشنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.
موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ بۇلغىما چىقىرىشىنى تەكشۈرۈش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ مەسئۇلى تەكشۈرۈش سانلىق مەلۇماتلىرىنىڭ چىنلىقى ۋە توغرىلىقىغا مەسئۇل بولىدۇ.

مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە ئىسپات بېرىش-ئېتىراپ قىلىشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش ئاپپاراتىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىشى-تەكشۈرۈشى كېرەك.

55-ماددا موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى ئىشلەپچىقىرىش، ئىمپورت قىلىش كارخانىلىرى جەمئىيەتكە ئۆزىنىڭ ئىشلەپچىقارغان، ئىمپورت قىلىنغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى تىپىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش ئۇچۇرى، بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش تېخنىكا ئۇچۇرى ۋە رېمونت قىلىشقا مۇناسىۋەتلىك تېخنىكا ئۇچۇرلىرىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى رېمونت قىلغۇچى ئورۇنلار ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەلىپى ھەم دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك تېخنىكا قائىدىسى بويىچە ئىشلىتىۋاتقان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى تەتقىق قىلىپ، ئۇنى بەلگىلەنگەن قويۇپ بېرىش ئۆلچىمىگە يەتكۈزۈشى كېرەك.
قاتناش-تىرانسپورت، مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى قانۇن بويىچە كۈچەيتىشى كېرەك.

موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسى ئىگىسىنىڭ موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسىنىڭ بۇلغىنىشىنى تىزگىنلەش قۇرۇلمىسىنى ۋاقىتلىق ئالماشتۇرۇش قاتارلىق ساختىپەزلىك ئۇسۇللار بىلەن موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈشىدىن ئۆتۈشى مەنئى قىلىنىدۇ.
موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى رېمونت قىلغۇچى ئورۇنلارنىڭ شۇ تۈردىكى رېمونت مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلىشى مەنئى قىلىنىدۇ.
موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ ئاپتوموبىلغا ئورنىتىلغان بۇلغىمىنى قويۇپ بېرىشكە دىياگنوز قويۇش سىستېمىسىنى بۇزۇۋېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

56-ماددا مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى قاتناش-تىرانسپورت، تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، يېزا ئىگىلىك مەمۇرىيىتى، سۇ مەمۇرىيىتى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلارنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىما چىقىرىش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىشى، تەكشۈرۈشى كېرەك، چىقىرىش لاياقەتسىز بولغانلىرىنى ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.

57-ماددا دۆلەت مۇھىت ئاسراش ئاپتوموبىلى ھەيدەشنى تەشەببۇس قىلىپ، يېقىلغۇ ماي موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسى شوپۇرلىرىنى يول يۈرۈشكە تەسىر يەتكۈزمىگەن ھەمدە ئاپتوموبىلنى ئۈچ مىنۇتتىن ئارتۇق توختىتىشقا توغرا كەلگەن ئەھۋالدا موتورنى ئۆچۈرۈپ، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىنىڭ چىقىرىلىشىنى ئازايتىشقا ئىلھاملاندۇرىدۇ.

58-ماددا دۆلەت موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى ۋە يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلارنىڭ مۇھىتىنى قوغداش-قايتۇرۇۋېلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.

ئىشلەپچىقارغان، ئىمپورت قىلغان كارخانىلار موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلارنىڭ ئاتموسفېراغا چىقارغان بۇلغىمىسىنىڭ ئۆلچەمدىن ئېشىپ كەتكەنلىكى، لايىھەدىكى، ئىشلەپچىقىرىشتىكى نۇقسان ئىكەنلىكى ياكى بەلگىلەنگەن مۇھىت ئاسراشنىڭ چىدامچانلىقى توغرىسىدىكى تەلەپكە ئۇيغۇن كەلمەيدىغانلىقىدىن خەۋەر تاپقانلىرىنى قايتۇرۇۋېلىشى كېرەك؛
قايتۇرۇپ كەلمىگەنلىرىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۈپەت نازارەتچىلىك تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە قايتۇرۇۋېلىشقا بۇيرۇيدۇ.

59-ماددا ئېغىر تىپتىكى دىزېل ئاپتوموبىلى، يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلارغا بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش قۇرۇلمىسى ياكى بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش ئۈسكۈنىسى تەلەپكە ئۇيغۇن كەلمەي، قويۇپ بېرىش ئۆلچىمىگە يەتمىسە، تەلەپكە ئۇيغۇن كېلىدىغان بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش قۇرۇلمىسىنى قوشۇپ ئورنىتىش ياكى ئالماشتۇرۇش كېرەك.

60-ماددا موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسى ئارقىلىق ئاتموسفېراغا بۇلغىما قويۇپ بېرىش ئۆلچىمىدىن ئېشىپ كەتكەنلەرنى رېمونت قىلىش كېرەك؛
رېمونت قىلىنغان ياكى بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش تېخنىكىسى قوللىنىلغاندىن كېيىنمۇ، ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىش دۆلەتنىڭ ئىشلىتىۋاتقان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى چىقىرىش ئۆلچىمىگە يەنىلا ئۇيغۇن كەلمىسە، مەجبۇرىي بىراك قىلىش كېرەك.
ئۇنىڭ ئىگىسى موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسىنى بىراك قىلىنغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسىنى يىغىۋېلىش، چۇۋۇش كارخانىسىغا سېتىپ بېرىشى، بىراك قىلىنغان ماتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسىنى يىغىۋېلىش-چۇۋۇش كارخانىسى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە تىزىملىتىشى، چۇۋۇشى، كۆيدۈرۈۋېتىشى كېرەك.

دۆلەت بۇلغىمىسى كۆپ موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولسىز كۆچمە ماشىنىلارنى مۇددەتتىن بۇرۇن بىراك قىلىشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

61-ماددا شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپەت ئەھۋالىغا قاراپ، يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلارنى كۆپ بۇلغىما چىقىرىدىغان رايونلارنى بېكىتسە ھەمدە ئېلان قىلسا بولىدۇ.

62-ماددا كېمە-پاراخوت تەكشۈرۈش ئاپپاراتى كېمە-پاراخوت موتورى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئۈسكۈنىلەرنى بۇلغىما چىقىرىش بويىچە تەكشۈرىدۇ.
تەكشۈرۈش ئارقىلىق دۆلەتنىڭ بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلسە، كېمە-پاراخوتلار تىجارەتكە كىرىشتۈرۈلسە بولىدۇ.

63-ماددا ئىچكى دەريا ۋە دەريا-دېڭىز بىۋاسىتە بارىدىغان پاراخوتلار ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كېلىدىغان ئادەتتىكى دىزېل مېيى ئىشلىتىشى كېرەك.
يىراق ئوكيان كېمىلىرى پورتقا يېقىنلاشقاندىن كېيىن، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىنى تىزگىنلەش تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان پاراخوتلارغا يېقىلغۇ ماي ئىشلىتىشى كېرەك.

يېڭىدىن قۇرۇلىدىغان پىرىستان قىرغاق توك بېرىش ئەسلىھەلىرىنى پىلانلىشى، لايىھەلىشى ۋە قۇرۇشى كېرەك؛
قۇرۇلغان پىرىستان پورت ئۇلىنى توك بىلەن تەمىنلەش ئەسلىھەلىرىنى تەدرىجىي ئۆزگەرتىشى كېرەك.
پاراخوتلار پورتقا يېقىنلاشقاندىن كېيىن، قىرغاق توكىنى ئاۋۋال ئىشلىتىش كېرەك.

64-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش-تىرانسپورت مەسئۇل تارمىقى دېڭىز بويى دېڭىز تەۋەسىدە كېمە-پاراخوتلارنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى تىزگىنلەش رايونىنى بېكىتسە بولىدۇ، قويۇپ بېرىشنى تىزگىنلەش رايونىغا كىرىدىغان كېمە-پاراخوتلار كېمە-پاراخوتنىڭ قويۇپ بېرىشكە مۇناسىۋەتلىك تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

65-ماددا ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، پاراخوتلار، يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلارغا ئىشلىتىلىدىغان يېقىلغۇ ئىشلەپچىقىرىش، ئىمپورت قىلىش، سېتىش مەنئى قىلىنىدۇ؛
ئاپتوموبىل ۋە موتوسىكلىتقا ئادەتتىكى دىزېل مېيى، شۇنىڭدەك موتورسىز قاتناش ۋاسىتىلىرىگە ئىشلىتىلىدىغان باشقا يېقىلغۇ سېتىش مەنئى قىلىنىدۇ؛
يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلار، ئىچكى دەريا ۋە دەريا-دېڭىزلاردىن بىۋاسىتە بارىدىغان پاراخوتلارغا داشقال ۋە ئېغىر ماي سېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

66-ماددا موتور ئاپتولى، ئازوت ئوكسىدىنى قايتۇرۇۋالغۇچى، يېقىلغۇ ۋە سىلىقلاش مېيى خۇرۇچى، شۇنىڭدەك باشقا خۇرۇچلاردىكى زىيانلىق ماددىلارنىڭ مىقدارى ۋە باشقا ئاتموسفېرا مۇھىتىنى قوغداش كۆرسەتكۈچلىرى مۇناسىۋەتلىك ئۆلچەمدىكى تەلەپكە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى ۋە پاراخوتلارنىڭ بۇلغىنىشىنى تىزگىنلەش قۇرۇلمىسىنىڭ ئۈنۈمى ۋە چىدامچانلىقىغا زىيان يەتكۈزۈشكە، يېڭى ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى كۆپەيتىشكە بولمايدۇ.

67-ماددا دۆلەت پۇقراۋى ئاۋىياتسىيە ۋاسىتىلىرىنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى پائال ئالغا سىلجىتىپ، لايىھەلەش، ئىشلەپچىقىرىش، ئىشلىتىش جەريانىدا ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئازايتىشقا ئىلھام بېرىدۇ.

پۇقراۋى ئاۋىياتسىيە ۋاسىتىلىرى دۆلەت بەلگىلىگەن ئۇچۇشقا ماس كېلىش ئۆلچىمىدىكى ئالاقىدار موتورنىڭ چىقىرىندىلىرى توغرىسىدىكى تەلەپكە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

4-پاراگراف چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

68-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى قۇرۇلۇش قىلىش ۋە توشۇشنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، يولنىڭ پاكىزلىقىنى ساقلىشى، ماتېرىيال دۆۋىسى ۋە داشقال دۆۋىسىنى تىزگىنلىشى، يېشىللىق، سۇ يۈزى، سۇلۇق يەر ۋە يەر يۈزىنى ياتقۇزۇش كۆلىمىنى كېڭەيتىشى، چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلىشى كېرەك.

تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، شەھەر قىياپىتى ۋە مۇھىت تازىلىقى، قاتناش-تىرانسپورت، زېمىن بايلىقى تارمىقى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلار شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن مەسئۇلىيەتكە ئاساسەن، چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشى كېرەك.

69-ماددا قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلار چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىراجىتىنى قۇرۇلۇشنىڭ پۈتۈش باھاسىغا كىرگۈزۈشى ھەمدە قۇرۇلۇش قىلىش ھۆددە توختامىدا قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇننىڭ چاڭ-توزانغا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭ تىزگىنلەش مەسئۇلىيىتىنى ئايدىڭلاشتۇرۇشى كېرەك.
قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن قۇرۇلۇش قىلىش چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنىڭ كونكرېت يولغا قويۇش لايىھەسىنى تۈزۈشى كېرەك.

ئۆي-ئىمارەت قۇرۇلۇشى، شەھەر مەمۇرىيىتى ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى، دەريا يولىنى تۈزەش قۇرۇلۇشى، شۇنىڭدەك ئىمارەت چېقىش قاتارلىق قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلار چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشقا مەسئۇل مەسئۇل مەسئۇل تارماققا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن قۇرۇلۇش ئورنىدا قاتتىق توسۇق ئورنىتىشى ھەمدە يېپىش، بۆلەكلەرگە بۆلۈپ مەشغۇلات قىلىش، ۋاقىتنى تاللاپ قۇرۇلۇش قىلىش، سۇ چېچىپ چاڭ-توزاننى تىزگىنلەش، يەر يۈزى ۋە ئاپتوموبىللارنى يۇيۇش قاتارلىق چاڭ-توزاندىن ئۈنۈملۈك ساقلىنىش، چاڭ-توزاقنى ئازايتىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىشى كېرەك.
قۇرۇلۇش توپىسى، قۇرۇلۇش داشقاللىرى، قۇرۇلۇش ئەخلىتىنى ۋاقتىدا تازىلاپ توشۇش كېرەك؛
مەيدانغا دۆۋىلەپ قويغاندا، ھىم ئېتىپ چاڭ-توزاندىن ساقلىنىش تورى بىلەن يېپىش كېرەك.
قۇرۇلۇش داشقاللىرى، قۇرۇلۇش ئەخلىتىنى بايلىققا ئايلاندۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.

قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلار قۇرۇلۇش ئورنىدا چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرى، مەسئۇل كىشى، چاڭ-توزاننى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇل تارمىقى قاتارلىق ئۇچۇرلارنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

ۋاقتىنچە ئىش باشلىغىلى بولمايدىغان قۇرۇلۇش يېرىنى قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن ئوچۇق يەر بىلەن تولۇق يېپىپ قويۇشى كېرەك؛
3 ئايدىن ئېشىپ كەتسە، كۆكەرتىش، ياتقۇزۇش ياكى يېپىش كېرەك.

70-ماددا كۆمۈر، ئەخلەت، داشقال، قۇم-شېغىل، توپا، لاي قاتارلىق پارچە، ئاقما ماتېرىياللارنى توشۇيدىغان ئاپتوموبىللار ھىم ئېتىش ياكى باشقا تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ماتېرىيال چېچىلىپ چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ھەمدە بەلگىلەنگەن لىنىيە بويىچە يۈرۈشى كېرەك.

ماتېرىيال قاچىلاش-چۈشۈرۈشتە ھىم ئېتىش ياكى پۈركۈش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قوللىنىپ چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش كېرەك.

شەھەر خەلق ھۆكۈمىتى يول، مەيدان، توختالغۇ ۋە باشقا ئاممىۋى سورۇنلارنىڭ تازىلىقىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، تازىلاش ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچى بىلەن ماشىنىلاشقان تازىلاش قاتارلىق چاڭ-توزانلىق مەشغۇلات ئۇسۇلىنى يولغا قويۇپ، چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلىشى كېرەك.

71-ماددا شەھەر مەمۇرىيىتى دەريا يولى، شۇنىڭدەك دەريا يولى بويىدىكى يەرلەر، ئاممىۋى يەرلەردىكى ئۈستى ئوچۇق يەر، شۇنىڭدەك شەھەر-بازارلاردىكى باشقا ئۈستى ئوچۇق يەر يۈزىنى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار يىرىك پىلان بويىچە كۆكەرتىشكە ياكى سۇ ئۆتكۈزۈپ ياتقۇزۇشقا تەشكىللىشى كېرەك.

72-ماددا كۆمۈر، كۆمۈر تېشى، داشقال، كۈل، سېمونت، ھاك، گەج، قۇم-توپا قاتارلىق چاڭ-توزان ئاسان چىقىدىغان ماتېرىياللارنى ھىم ئېتىش كېرەك؛
ھىم ئەتكىلى بولمىسا، دۆۋىلەنگەن نەرسىنىڭ ئېگىزلىكىدىن تۆۋەن بولمىغان چىڭ قورشاۋ ئورنىتىش ھەمدە ئۈنۈملۈك يېپىش تەدبىرى قوللىنىپ چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش كېرەك.

پىرىستان، كان، كۆمۈش مەيدانى ۋە بىر تەرەپ قىلىش مەيدانى رايون ئايرىپ مەشغۇلات قىلىشى ھەمدە ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلىشى كېرەك.

5-پاراگراف يېزا ئىگىلىكى ۋە باشقا بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

73-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش ئۇسۇلىنى ئۆزگەرتىشكە تۈرتكە بولۇپ، يېزا ئىگىلىك ئايلانما ئىقتىسادىنى راۋاجلاندۇرۇشى، تاشلاندۇقلارنى ھەر تەرەپلىمە بىر تەرەپ قىلىشنى قوللاش سالمىقىنى ئاشۇرۇشى، يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت پائالىيىتىدە ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى تىزگىنلەشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

74-ماددا يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشى، تىجارەتچىلىرى ئوغۇتلاش ئۇسۇلىنى ياخشىلىشى، خىمىيەۋى ئوغۇتنى ئىلمىي، مۇۋاپىق ئىشلىتىشى ھەمدە دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە دېھقانچىلىق دورىسى ئىشلىتىشى، ئاممىياك، پارلىنىشچان ئورگانىك ماددا قاتارلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىلىرىنىڭ چىقىرىلىشىنى ئازايتىشى كېرەك.

نوپۇس مەركەزلەشكەن رايونلاردا دەل-دەرەخ، گۈل-گىياھلارغا ئۆتكۈر زەھەرلىك، زەھىرى كۈچلۈك دېھقانچىلىق دورىسى چېچىش مەنئى قىلىنىدۇ.

75-ماددا چارۋا-ئۆي قۇشلىرى باقمىچىلىق مەيدانى، باقمىچىلىق رايونى پاسكىنا سۇ، چارۋا-ئۆي قۇشلىرىنىڭ قىغى ۋە جەسىتى قاتارلىقلارنى ۋاقتىدا يىغىپ، ساقلاپ، تازىلاپ توشۇپ ۋە زىيانسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىپ، سېسىق گاز قويۇپ بېرىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

76-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ يېزا ئىگىلىك مەمۇرىيىتى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئىلغار ياراملىق تېخنىكا قوللىنىپ، شاخ-شۇمبا، يوپۇرماق قاتارلىقلارنى ئوغۇتلاشتۇرۇش، يەم-خەشەكلەشتۈرۈش، ئېنېرگىيەلەشتۈرۈش، سانائەت خام ئەشيالىرى قىلىش، يېمەكلىك زەمبۇرۇغىنى ئاساسىي ماتېرىياللاشتۇرۇش قاتارلىقلاردىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، شاخ-گىياھلارنى ئېتىزغا قايتۇرۇش، يىغىش بىر گەۋدىلەشكەن يېزا ئىگىلىك ماشىنىلىرىغا مالىيە ياردەم پۇلى بېرىش سالمىقىنى ئاشۇرۇشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى شاخ-شۇمبىلارنى يىغىش، ساقلاش، توشۇش ۋە ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش مۇلازىمەت سىستېمىسىنى بەرپا قىلىشقا تەشكىللەپ، مالىيە ياردەم پۇلى بېرىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، يېزا كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرى، دېھقانلار كەسپىي ھەمكارلىق ئىگىلىك تەشكىلاتلىرى، كارخانىلار قاتارلىقلارنىڭ شاخ-شۇمبىنى يىغىش، ساقلاش

77-ماددا ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى رايون ئايرىشى، شاخ-شۇمبا، يوپۇرماق قاتارلىق ئىس-تۈتەكتىن بۇلغانغان ماددىلارنى ئۈستى ئوچۇق كۆيدۈرۈشنى مەنئى قىلىشى كېرەك.

78-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ سەھىيە مەمۇرىي تارمىقى بىلەن بىرلىكتە، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىنىڭ ئاممىنىڭ ساغلاملىقى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا كەلتۈرىدىغان خەۋپى ۋە تەسىر دەرىجىسىگە قاراپ، زەھەرلىك، زىيانلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىلىرى تىزىملىكىنى ئېلان قىلىپ، خەۋپ-خەتەرنى باشقۇرۇشى كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تىزىملىككە كىرگۈزۈلگەن زەھەرلىك، زىيانلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى قويۇپ بېرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە مۇھىت خەۋپ-خەتىرى ئاگاھ سىستېمىسى بەرپا قىلىشى، قويۇپ بېرىش ئېغىزى ۋە ئەتراپتىكى مۇھىتنى قەرەللىك كۆزىتىپ ئۆلچىشى، مۇھىت خەۋپ-خەتىرىنى باھالىشى، مۇھىت بىخەتەرلىك يوشۇرۇن خەۋپىنى بىرمۇبىر تەكشۈرۈشى ھەمدە ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ مۇھىت خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

79-ماددا ئاتموسفېراغا ئۇزاق مۇددەتلىك ئورگانىك بۇلغىما چىقىرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلغۇچىلار، شۇنىڭدەك تاشلاندۇق كۆيدۈرۈش ئەسلىھەسىنى باشقۇرغۇچى ئورۇنلار دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە، ئۇزاق مۇددەتلىك ئورگانىك بۇلغىما چىقىرىشنى ئازايتىشقا پايدىلىق تېخنىكىلىق ئۇسۇل ۋە ھۈنەر-سەنئەتنى قوللىنىپ، ئۈنۈملۈك تازىلاش قۇرۇلمىسى سەپلەپ، ئۆلچەمگە يەتكۈزۈپ چىقىرىشنى ئىشقا ئاشۇرۇشى كېرەك.

80-ماددا كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت تىجارەتچىلىرىدىن ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت پائالىيىتىدە سېسىق گاز چىقىپ قالسا، ئورۇننى ئىلمىي تاللىشى، مۇۋاپىق مۇداپىئە ئارىلىقى ئورنىتىشى ھەمدە تازىلاش قۇرۇلمىسى ئورنىتىشى ياكى باشقا تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، سېسىق گاز چىقىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

81-ماددا بۇس چىقىرىدىغان يېمەك-ئىچمەك مۇلازىمەت كەسپى تىجارەتچىلىرى بۇس تازىلاش ئەسلىھەسى ئورنىتىشى ھەمدە نورمال ئىشلىتىشى ياكى باشقا بۇس تازىلاش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، بۇسنى ئۆلچەمگە يەتكۈزۈپ چىقىرىشى ھەمدە يېقىن ئەتراپتىكى ئاھالىلەرنىڭ نورمال تۇرمۇش مۇھىتىنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

ئاھالىلەر ئولتۇراق بىناسى، مەخسۇس تۇرخۇن سەپلەنمىگەن سودا-تۇرالغۇ ئۇنىۋېرسال بىناسى ھەمدە سودا-تۇرالغۇ بىرلەشمە بىناسى ئىچىدىكى تۇرالغۇ قەۋىتىگە قوشنا بولغان سودا قەۋىتى ئىچىدە بۇس، غەيرىي پۇراق، كېرەكسىز گاز پەيدا قىلىدىغان يېمەك-ئىچمەك مۇلازىمەت تۈرىنى يېڭىدىن سېلىش، ئۆزگەرتىپ سېلىش، كېڭەيتىپ سېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ شۇ جايدىكى خەلق ھۆكۈمىتى مەنئى قىلغان رايوندا ئۈستى ئوچۇق كاۋاپ پىشۇرۇشىغا ياكى ئۈستى ئوچۇق كاۋاپ يېمەكلىكىنى ئورۇن بىلەن تەمىنلىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

82-ماددا نوپۇس مەركەزلەشكەن رايونلاردا ۋە قانۇن بويىچە ئالاھىدە قوغداشقا تېگىشلىك باشقا رايونلاردا ئاسفالت، ماي كىگىز، كاۋچۇك، سولياۋ، كۆن-خۇرۇم، ئەخلەت ھەمدە زەھەرلىك، زىيانلىق ئىس-تۈتەك، چاڭ-توزان ۋە سېسىق گاز پەيدا قىلىدىغان باشقا ماددىلارنى كۆيدۈرۈش مەنئى قىلىنىدۇ.

سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان پوجاڭزا-ساليۇت ئىشلەپچىقىرىش، سېتىش ۋە ئېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.
ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مەنئى قىلغان ۋاقىت ۋە رايوندا پوجاڭزا-ساليوت ئېتىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

83-ماددا دۆلەت مەدەنىي، يېشىل قەبرە يوقلاشقا ئىلھام بېرىدۇ ۋە تەشەببۇس قىلىدۇ.

كۆيدۈرۈپ دەپنە قىلىش مەيدانلىرى چاڭ-توزان يوقىتىش قاتارلىق بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇشى ھەمدە ئۇنى نورمال ئىشلىتىپ، ئەتراپتىكى مۇھىتقا تەسىر يەتكۈزۈشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

84-ماددا كىيىم-كېچەكنى قۇرۇق يۇيۇش ۋە موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى رېمونت قىلىش قاتارلىق مۇلازىمەت پائالىيەتلىرى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان تىجارەتچىلەر دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك ئۆلچىمى ياكى تەلىپى بويىچە غەيرىي پۇراق ۋە كېرەكسىز گازنى بىر تەرەپ قىلىش قۇرۇلمىسى قاتارلىق بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇشى ھەمدە ئۇلارنى نورمال ئىشلىتىپ، ئەتراپتىكى مۇھىتقا تەسىر يەتكۈزۈشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

85-ماددا دۆلەت ئوزون قاتلىمىدىكى ماددىلارنى خورىتىدىغان سەپلىمە بۇيۇملارنى ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئىشلىتىشكە ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، ئوزۇن قاتلىمىدىكى ماددىلارنى ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئىشلىتىشنى تەدرىجىي ئازايتىدۇ ياكى توختىتىدۇ.

دۆلەت ئوزون قەۋىتى سەرپ قىلىدىغان ماددىلارنى ئىشلەپچىقىرىش، ئىشلىتىش، ئىمپورت-ئېكسپورتتا ئومۇمىي مىقدارنى تىزگىنلەش ۋە نورمىلىق باشقۇرۇشنى يولغا قويىدۇ.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

5-باب نۇقتىلىق رايونلاردا ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ بىرلىكتە ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

86-ماددا دۆلەت نۇقتىلىق رايونلارنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىدىن بىرلىكتە مۇداپىئە كۆرۈش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش مېخانىزمى ئورنىتىپ، نۇقتىلىق رايونلارنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ئاساسىي فۇنكسىيەلىك رايونى، رايون ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ئەھۋالى ۋە ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ تارقىلىش، تارقىلىش قانۇنىيىتىگە ئاساسەن، دۆلەتنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش نۇقتىلىق رايونىنى بېكىتىپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلىتىدۇ.

نۇقتىلىق رايونلاردىكى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى باشلامچى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنى بېكىتىپ، قەرەللىك بىرلەشمە يىغىن ئېچىپ، بىرتۇتاش پىلانلاش، بىرتۇتاش ئۆلچەم قويۇش، بىرتۇتاش كۆزىتىش-ئۆلچەش، بىرتۇتاش ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش تەدبىرىنىڭ تەلىپى بويىچە، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ بىرلىشىپ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەشنى قانات يايدۇرۇپ، ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش نىشان مەسئۇلىيىتىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈشى كېرەك.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى يېتەكچىلىك، ھەيدەكچىلىكنى كۈچەيتىشى كېرەك.

ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەر 1-تارماقتىكى بەلگىلىمىدىن پايدىلىنىپ، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتىكى نۇقتىلىق رايونلارنى ئايرىسا بولىدۇ.

87-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى، دۆلەتنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش نۇقتىلىق رايونى ئىچىدىكى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە نۇقتىلىق رايونلارنىڭ ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىياتى ۋە ئاتموسفېرا مۇھىتىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىغا ئاساسەن، نۇقتىلىق رايونلارنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ بىرلىشىپ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭ تىزگىنلەش ھەرىكەت پىلانىنى تۈزۈپ، تىزگىنلەش نىشانىنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ، رايون ئىقتىسادىنىڭ جايلىشىشىنى ئەلالاشتۇرىدۇ،
قاتناشنى باشقۇرۇشنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، پاكىز ئېنېرگىيەنى راۋاجلاندۇرۇپ، نۇقتىلىق ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش ۋەزىپىسى ۋە تەدبىرلىرىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، نۇقتىلىق رايونلارنىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى ياخشىلاشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

88-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئىقتىسادىي ئۇنىۋېرسال مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە، دۆلەتنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش نۇقتىلىق رايونلىرىنىڭ كەسىپ تەرەققىيات ئەمەلىيىتى ۋە ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتى ئەھۋالىغا بىرلەشتۈرۈپ، مۇھىت ئاسراش، ئېنېرگىيە سەرپىياتى، بىخەتەرلىك، سۈپەت قاتارلىق تەلەپلەرنى يەنىمۇ ئۆستۈرىدۇ.

نۇقتىلىق رايونلاردىكى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىنى تېخىمۇ قاتتىق قىلىپ، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى تەكشۈرۈش ئۇسۇلى ۋە چىقىرىش چەك قىممىتىنى بىرلىككە كەلتۈرۈشى ھەمدە لاياقەتلىك ئاپتوموبىل يېقىلغۇ مېيىنى يۈرۈشلەشتۈرۈپ تەمىنلىشى كېرەك.

89-ماددا دۆلەتنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش نۇقتىلىق رايونلىرىنىڭ ئاتموسفېرا مۇھىتىنى ئېغىر بۇلغاش ئېھتىمالى بولغان مۇناسىۋەتلىك سانائەت باغچە رايونى، تەرەققىيات رايونى، رايوندىكى كەسىپلەر ۋە تەرەققىيات قاتارلىق يىرىك پىلانلارنى تۈزۈشتە، قانۇن بويىچە مۇھىت تەسىرىنى باھالاش كېرەك.
يىرىك پىلان تۈزگۈچى ئورگان نۇقتىلىق رايونلاردىكى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ياكى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن كېڭىشىشى كېرەك.

نۇقتىلىق رايونلاردىكى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر قۇرۇلۇشلىرى قوشنا ئۆلكە، ئاپتونوم رايونى، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەرنىڭ ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىگە زور تەسىر يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان تۈرلەردە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى ۋاقتىدا خەۋەرلەندۈرۈپ، كېڭىشىش كېرەك.

كېڭىشىش پىكرى ۋە ئۇنى قوللىنىش ئەھۋالى مۇھىت تەسىرىنى باھالاش ھۆججىتىنى تەكشۈرۈش ياكى تەستىقلاشنىڭ مۇھىم ئاساسى قىلىنىدۇ.

90-ماددا دۆلەت ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش نۇقتىلىق رايونىدا كۆمۈر ئىشلىتىش تۈرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىپ قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇشتا، كۆمۈر مىقدارىنى تەڭ ئازايتىش ياكى مىقدارىنى ئازايتىپ ئورنىغا دەسسىتىش كېرەك.

91-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت قوغداش مەسئۇل تارمىقى دۆلەتنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش بويىچە نۇقتىلىق رايونلاردا ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش، ئاتموسفېرا بۇلغىما مەنبەسىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلاردىن تەڭ پايدىلىنىش مېخانىزمىنى بەرپا قىلىشقا تەشكىللەپ، كۆزىتىپ ئۆلچەش، تەقلىد قىلىش، شۇنىڭدەك سۈنئىي ھەمراھ، ئاۋىياتسىيەلىك ئۆلچەش، يىراقتىن سېزىش قاتارلىق يېڭى تېخنىكىلاردىن پايدىلىنىپ، نۇقتىلىق رايونلاردىكى ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ مەنبەسى ۋە ئۇنىڭ ئۆزگىرىش يۈزلىنىشىنى تەھلىل قىلىشى ھەمدە جەمئىيەتكە ئاشكارىلىشى كېرەك.

92-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە دۆلەتنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش نۇقتىلىق رايونى ئىچىدىكى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنى تەشكىللەپ بىرلىشىپ قانۇن ئىجرا قىلىش، رايون ھالقىپ قانۇن ئىجرا قىلىش ۋە گىرەلەشمە قانۇن ئىجرا قىلىشنى قانات يايدۇرسا بولىدۇ.

6-باب ھاۋانىڭ ئېغىر دەرىجىدە بۇلغىنىشىغا تاقابىل تۇرۇش

93-ماددا دۆلەت ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش، سىگنال بېرىش سىستېمىسى بەرپا قىلىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مېتېئورولوگىيە مەسئۇل ئاپپاراتى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلار، دۆلەتنىڭ ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش بويىچە نۇقتىلىق رايون ئىچىدىكى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە نۇقتىلىق رايونلاردا ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش، سىگنال بېرىش مېخانىزمىنى بەرپا قىلىپ، بىرتۇتاش سىگنال بېرىپ دەرىجىگە ئايرىش ئۆلچىمىنى بىرلىككە كەلتۈرىدۇ.
رايوندا ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايى كۆرۈلۈش ئېھتىمالى بولسا، نۇقتىلىق رايون ئىچىدىكى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە ۋاقتىدا ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش قىلىش كېرەك.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك، رايون بار شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى مېتېئورولوگىيە مەسئۇل ئاپپاراتى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش، سىگنال بېرىش مېخانىزمىنى بەرپا قىلىدۇ.

94-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئېغىر بۇلغانغان ھاۋاغا تاقابىل تۇرۇشنى تاسادىپىي ۋەقەلەرگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش-باشقۇرۇش سىستېمىسىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك، رايون بار شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى، شۇنىڭدەك ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايى كۆرۈلۈش ئېھتىمالى بولغان ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايىغا جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسى تۈزۈپ، بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى ھەمدە جەمئىيەتكە ئېلان قىلىشى كېرەك.

95-ماددا ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك، رايون بار شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى مېتېئورولوگىيە مەسئۇل ئاپپاراتى بىلەن كېڭىشىش مېخانىزمى ئورنىتىپ، ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىدىن ئالدىن مەلۇمات بېرىشى كېرەك.
ئېغىر بۇلغانغان ھاۋا رايى كۆرۈلۈش ئېھتىمالى بولسا، شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە ۋاقتىدا دوكلات قىلىش كېرەك.
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك، رايون بار شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايىدىن ئالدىن مەلۇمات بېرىش ئۇچۇرىغا ئاساسەن، ئۇنىۋېرسال تەتقىق قىلىپ ھۆكۈم چىقىرىپ، ئاگاھلاندۇرۇش دەرىجىسىنى بېكىتتى ھەمدە ۋاقتىدا ئاگاھلاندۇرۇش بەردى.
ئاگاھلاندۇرۇش دەرىجىسى ئەھۋالنىڭ ئۆزگىرىشىگە ئاساسەن ۋاقتىدا تەڭشىلىدۇ.
ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن جەمئىيەتكە ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايىدىن ئالدىن مەلۇمات، ئاگاھلاندۇرۇش ئۇچۇرى ئېلان قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

ئاگاھ ئۇچۇرى ئېلان قىلىنغاندىن كېيىن، خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تېلېۋىزور، رادىيو، تور، قىسقا ئۇچۇر قاتارلىق يوللار ئارقىلىق ئاممىغا ساغلاملىق مۇداپىئە تەدبىرى قوللىنىشنى ئۇقتۇرۇپ، ئاممىنىڭ سەپەرگە چىقىشى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك ئىجتىمائىي پائالىيەتلەرنى تەڭشىشىگە يېتەكچىلىك قىلىشى كېرەك.

96-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايى ئاگاھ دەرىجىسىگە ئاساسەن، جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى ۋاقتىدا قوزغىتىشى كېرەك،
جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش ئېھتىياجىغا ئاساسەن ئالاقىدار كارخانىلارنى ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىش ياكى ئىشلەپچىقىرىشقا چەك قويۇشقا بۇيرۇش، قىسمەن موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ يۈرۈشىگە چەك قويۇش، پوجاڭزا-ساليۇت ئېتىشنى مەنئى قىلىش، قۇرۇلۇش ئورنىدىكى توپا-تاش مەشغۇلاتى ۋە ئىمارەتلەرنى چېقىش قۇرۇلۇشىنى توختىتىش، ئوچۇقچىلىقتا كاۋاپ پىشۇرۇشنى توختىتىش، بالىلار باغچىسى ۋە مەكتەپ تەشكىللىگەن دالا پائالىيىتىنى توختىتىش، ھاۋارايىغا سۈنئىي تەسىر كۆرسىتىش مەشغۇلاتىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇش قاتارلىق جىددىي ئىشلارغا تاقابىل قىلىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىشقا بولىدۇ.

جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش بويىچە ئىنكاس قايتۇرۇش ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، خەلق ھۆكۈمىتى جىددىي ئىشقا تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنىڭ يولغا قويۇلۇش ئەھۋالىنى باھالاشنى ۋاقتىدا قانات يايدۇرۇپ، جىددىي ئىشلارغا تاقابىل قىلىش لايىھەسىنى مۇۋاپىق پەيتتە تۈزىتىپ مۇكەممەللەشتۈرۈشى كېرەك.

97-ماددا ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان تاسادىپىي مۇھىت ۋەقەسى يۈزبەرگەندە، خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ھەم مۇناسىۋەتلىك كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ تاسادىپىي ۋەقەگە تاقابىل تۇرۇش قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيتىنىڭ مۇھىت قوغداش قانۇنى»دىكى بەلگىلىمىگە ئاساسەن، جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش-بىر تەرەپ قىلىش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشى كېرەك.
مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تاسادىپىي مۇھىت ۋەقەسى پەيدا قىلغان ئاتموسفېرا بۇلغىمىسىنى ۋاقتىدا كۆزىتىپ ئۆلچىشى ھەمدە جەمئىيەتكە كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۇچۇرىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

98-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، نەق مەيدانغا كىرىشنى رەت قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۇنىڭ ھاۋالىسىنى قوبۇل قىلمىغان مۇھىت رېۋىزىيە ئاپپاراتى ياكى ئاتموسفېرا مۇھىت ئاسراشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقنىڭ نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشىنى رەت قىلغانلار ياكى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى قوبۇل قىلغاندا ساختىپەزلىك قىلغانلار
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ياكى ئاتموسفېرا مۇھىتىنى ئاسراشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماق تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلىرىگە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

99-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە ياكى ئىشلەپچىقىرىشقا چەك قويۇپ، ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇيدۇ، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىش ئارقىلىق ئىش توختىتىش، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئالماي تۇرۇپ، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقارغانلار؛

( 2 ) ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئاشۇرۇپ ياكى ئاتموسفېراغا نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئاشۇرۇپ ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقارغانلار؛

( 3 ) نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشتىن ئۆزىنى قاچۇرۇش ئۇسۇلى ئارقىلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقارغانلار.

100-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) ئاتموسفېرا مۇھىت سۈپىتىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش ئەسلىھەسى ياكى ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىش-ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنى ئىگىلىۋالغان، ۋەيران قىلىۋەتكەن ياكى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۆتكىۋەتكەن، ئۆزگەرتىۋەتكەنلەر؛

( 2 ) قويۇپ بەرگەن سانائەت كېرەكسىز گازى ۋە زەھەرلىك، زىيانلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىلىرىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش ھەمدە دەسلەپكى كۆزىتىش-ئۆلچەش خاتىرىسىنى ساقلاشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 3 ) ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنى ئورنىتىش، ئىشلىتىشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان ياكى مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقىنىڭ كۆزىتىش-تىزگىنلەش ئۈسكۈنىسى بىلەن تورلاشتۇرۇشتا بەلگىلىمە بويىچە ئىش كۆرمىگەن ھەمدە كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلغانلار؛

( 4 ) نۇقتىلىق بۇلغىما چىقارغۇچى ئورۇنلاردىن ئاپتوماتىك كۆزىتىپ ئۆلچەش سانلىق مەلۇماتلىرىنى ئاشكارىلىمىغانلار ياكى ئەينەن ئاشكارىلىمىغانلار؛

( 5 ) ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى قۇرۇشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار.

101-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا، دۆلەتنىڭ ئۇنىۋېرسال كەسىپ سىياسىتى مۇندەرىجىسىدە مەنئى قىلىنغان ئۈسكۈنە ۋە مەھسۇلاتلارنى ئىشلەپچىقارغان، ئىمپورت قىلغان، ساتقان ياكى ئىشلەتكەندە، دۆلەتنىڭ ئۇنىۋېرسال سانائەت سىياسىتى مۇندەرىجىسىدا مەنئى قىلىنغان ھۈنەر-سەنئەت قوللىنىلغان ياكى شاللانغان ئۈسكۈنە ۋە مەھسۇلاتلار باشقىلارنىڭ ئىشلىتىشىگە ئۆتۈنۈپ بېرىلگەن بولسا،
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئىقتىسادىي ئۇنىۋېرسال مەسئۇل تارمىقى، چېگرادىن كىرىش-چىقىشنى تەكشۈرۈش-كارانتىن قىلىش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىش ئارقىلىق ئىش توختىتىشقا، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇلىدۇ.
ئىمپورت قىلمىشى ئەتكەسچىلىك قىلمىشى سادىر قىلغانلارغا تاموژنا قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

102-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، كۆمۈر كاندىن كۆمۈر يۇيۇش-تاللاش يانداش ئەسلىھەسى قۇرۇشتىكى بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىش ئارقىلىق ئىش توختىتىشقا، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇلىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، رادىيوئاكتىپلىق ۋە ئارسېن قاتارلىق زەھەرلىك، زىيانلىق ماددىلارنى قېزىش مىقدارى بەلگىلەنگەن ئۆلچەمدىن ئېشىپ كەتكەن كۆمۈرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن ھوقۇق دائىرىسىدە ئىش توختىتىشقا، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ.

103-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۈپەت نازارەتچىلىكى، سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەسئۇلىيىتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، خام ماتېرىيال، مەھسۇلات ۋە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ :

( 1 ) سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان كۆمۈر، نېفىت كوكسىنى ساتقانلار؛

( 2 ) پارلىنىشچان ئورگانىك ماددا مىقدارى سۈپەت ئۆلچىمىگە ياكى تەلەپكە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان خام ئەشيا ماتېرىيال ۋە مەھسۇلاتنى ئىشلەپچىقارغان، ساتقانلار؛

( 3 ) ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، پاراخوتلار ۋە يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلارغا ئىشلىتىلىدىغان يېقىلغۇ، موتور مېيى، ئازوت ئوكسىدىنى كېمەيتىش دورىسى، يېقىلغۇ ۋە سىلىقلاش مېيى خۇرۇچى ۋە باشقا خۇرۇچلارنى ئىشلەپچىقارغان، ساتقانلار؛

( 4 ) كۆيۈش مەنئى قىلىنغان رايوندا يۇقىرى بۇلغانغان يېقىلغۇ ساتقانلار.

104-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى چېگرادىن كىرىش-چىقىشنى تەكشۈرۈش-كارانتىن قىلىش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، خام ئەشيا، مەھسۇلات ۋە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
ئەتكەسچىلىك قىلغانلارنى تاموژنا قانۇن بويىچە جازالايدۇ :

( 1 ) سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان كۆمۈر، نېفىت كوكسىنى ئىمپورت قىلغانلار؛

( 2 ) پارلىنىشچان ئورگانىك ماددا مىقدارى سۈپەت ئۆلچىمىگە ياكى تەلەپكە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان خام ئەشيا ۋە مەھسۇلاتنى ئىمپورت قىلغانلار؛

( 3 ) ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، پاراخوتلار ۋە يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلارغا ئىشلىتىلىدىغان يېقىلغۇ، موتور مېيى، ئازوت ئوكسىدىنى كېمەيتىش دورىسى، يېقىلغۇ ۋە سىلىقلاش مېيى خۇرۇچى ۋە باشقا خۇرۇچلارنى ئىمپورت قىلغانلار.

105-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئورۇنلاردىن سۈپەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان كۆمۈر، نېفىت كوكسىنى كۆيدۈرۈپ ئىشلەتكەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، بىر تەرەپ قىلىنىدىغان مال قىممىتى سوممىسى بىر ھەسسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

106-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۆلچەمگە ياكى تەلەپكە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان پاراخوتلارغا يېقىلغۇ ماي ئىشلەتكەنلەرگە دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى، بېلىقچىلىق مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى بويىچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

107-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، كۆيدۈرۈش مەنئى قىلىنغان رايوندا يۇقىرى بۇلغانغان يېقىلغۇ ئىشلىتىش ئەسلىھەلىرىنى يېڭىدىن قۇرغان، كېڭەيتىپ قۇرغان ياكى يۇقىرى بۇلغانغان يېقىلغۇنى ئىشلىتىشنى بەلگىلىمە بويىچە توختاتمىغان ياكى شەھەر مەركەزلىك پار بېرىش تۇرۇبا تورى قاپلىغان رايوندا كۆمۈر قالايدىغان تارقاق پار قازانلىرىنى يېڭىدىن سالغان، كېڭەيتىپ سالغان بولسا،
ياكى قۇرۇلۇپ بولغان، ئۆلچەمگە يەتكۈزۈپ قويۇپ بېرىشكە بولمايدىغان كۆمۈر يېقىلغۇلۇق پار قازانلىرىنى بەلگىلىمە بويىچە چۇۋۇمىغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى يۇقىرى بۇلغانغان يېقىلغۇ يېقىلغۇ ئىشلىتىش ئەسلىھەلىرىنى مۇسادىرە قىلىدۇ، كۆمۈر يېقىلغۇلۇق توك قازانلىرىنى چۇۋۇشقا تەشكىللەيدۇ، قوشۇمچە 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، بەلگىلەنگەن ئۆلچەم ياكى تەلەپكە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان پار قازاننى ئىشلەپچىقارغان، ئىمپورت قىلغان، ساتقان ياكى ئىشلەتكەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۈپەت نازارەتچىلىكى، مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

108-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) پارلىنىشچان ئورگانىك ماددىدىن كېرەكسىز گاز ھاسىل بولىدىغان ئىشلەپچىقىرىش ۋە مۇلازىمەت پائالىيىتىدە، ھىم ئېتىلگەن بوشلۇق ياكى ئۈسكۈنىدە ئېلىپ بېرىلمىغان، بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئەسلىھەلىرىنى ئورنىتىش، ئىشلىتىشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان ياكى كېرەكسىز گازنىڭ چىقىرىلىشىنى ئازايتىش تەدبىرى قوللانمىغانلار؛

( 2 ) سانائەت سۇۋالغۇسى كارخانىلىرى پارلىنىشچان ئورگانىك ماددا مىقدارىلىق سۇۋالغۇ ئىشلەتمىگەن ياكى ھېسابات دەپتىرى تۇرغۇزمىغان، ساقلىمىغان بولسا؛

( 3 ) نېفىت، خىمىيە سانائىتى، شۇنىڭدەك ئورگانىك ئېرىتكۈچى ئىشلەپچىقىرىدىغان ۋە ئىشلىتىدىغان باشقا كارخانىلار تەدبىر قوللىنىپ تۇرۇبا، ئۈسكۈنىلەرنى كۈندىلىك ئاسراپ، رېمونت قىلماي، ماتېرىيالنىڭ ئېقىپ كېتىشىنى ئازايتقان ياكى ئېقىپ كەتكەن ماتېرىيالنى ۋاقتىدا يىغىپ بىر تەرەپ قىلمىغانلار؛

( 4 ) نېفىت ساقلاش-تەبىئىي گاز ساقلاش ئامبىرى، ماي قاچىلاش-گاز قاچىلاش پونكىتى ۋە ماي باكى ئاپتوموبىلى، گاز باكى ئاپتوموبىلى قاتارلىقلار دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە نېفىت-تەبىئىي گاز يىغىۋېلىش قۇرۇلمىسىنى قۇراشتۇرمىغان ھەمدە نورمال ئىشلەتمىگەنلەر؛

( 5 ) پولات-تۆمۈر، قۇرۇلۇش ماتېرىياللىرى، رەڭلىك مېتال، نېفىت، خىمىيە سانائىتى، دورا ياساش، قېزىلما بايلىق قېزىش كارخانىلىرى قاتارلىق كارخانىلار مەركەزلىك يىغىپ بىر تەرەپ قىلىش، ھىم ئېتىش، چۆرىدەپ توسۇش، يېپىش، تازىلاش، سۇ چېچىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللانماي، چاڭ-توزان ۋە گاز ھالىتىدىكى بۇلغىمىلارنىڭ چىقىرىلىشىنى تىزگىنلىگەن، ئازايتقانلار؛

( 6 ) سانائەت ئىشلەپچىقىرىشى، ئەخلەت كۆمۈۋېتىش ياكى باشقا پائالىيەتلەردە پەيدا بولغان يانىدىغان گازنى يىغىۋېلىپ پايدىلانمىغان، يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش شارائىتىنى ھازىرلىمىغان ئەھۋالدا بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش، بىر تەرەپ قىلمىغان ياكى يانىدىغان گازدىن يىغىۋېلىپ پايدىلىنىش قۇرۇلمىسى نورمال مەشغۇلات قىلالمىغان، ۋاقتىدا ئەسلىگە كەلتۈرمىگەن ياكى يېڭىلىمىغانلار.

109-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئاشۇرۇپ موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلارنى ئىشلەپچىقارغانلارنى ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ، بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىگە يېتەلمىگەن موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى، يولسىز كۆچمە ماشىنىلارنى مۇسادىرە قىلىدۇ، كۆيدۈرۈۋېتىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇلىدۇ ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسىنى ئىشلەپچىقىرىش مەسئۇل تارمىقى ئاپتوموبىل تىپىنى ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلارنى ئىشلەپچىقىرىش كارخانىلىرىدىن موتور، بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش قۇرۇلمىسىدا ساختىپەزلىك قىلىپ، ناچىرىنى ياخشى قىلىپ كۆرسىتىپ، بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈشىدە لاياقەتلىك بولغان مەھسۇلات قىياپىتىگە كىرىۋېلىپ زاۋۇتتىن چىقىرىپ ساتقانلىرىنى ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ،
بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىگە يەتكۈزەلمەيدىغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلار مۇسادىرە قىلىنىدۇ ۋە كۆيدۈرۈۋېتىلىدۇ ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى ئىشلەپچىقىرىش مەسئۇل تارمىقى ئاپتوموبىل تىپىنى ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ.

110-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئېشىپ كەتكەن موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلارنى ئىمپورت قىلغان، ساتقانلارغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى، چېگرادىن كىرىش-چىقىشنى تەكشۈرۈش-كارانتىن قىلىش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتى بويىچە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ،
بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىگە يەتكىلى بولمايدىغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى، يولدا ماڭمايدىغان كۆچمە ماشىنىلارنى مۇسادىرە قىلىدۇ ۋە كۆيدۈرۈۋېتىدۇ؛
ئىمپورت قىلمىشى ئەتكەسچىلىك قىلمىشى سادىر قىلغانلارغا تاموژنا قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ساتقان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسى، يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنا بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، ساتقۇچى رېمونت قىلىش، ئالماشتۇرۇش، مالنى قايتۇرۇشقا مەسئۇل بولۇشى كېرەك؛
سېتىۋالغۇچىغا زىيان سالغان بولسا، ساتقۇچى زىياننى تۆلەپ بېرىشى كېرەك.

111-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى ئىشلەپچىقىرىدىغان، ئىمپورت قىلىدىغان كارخانىلار ئىشلەپچىقارغان، ئىمپورت قىلىدىغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ ئاپتوموبىل تىپىنى بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش ئۇچۇرى ياكى بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش تېخنىكا ئۇچۇرىنى جەمئىيەتكە بەلگىلىمە بويىچە ئېلان قىلمىغان بولسا، ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى ئىشلەپچىقارغان، ئىمپورت قىلغان كارخانىلار موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ تىپىنى رېمونت قىلىشقا ئالاقىدار تېخنىكا ئۇچۇرىنى جەمئىيەتكە بەلگىلىمە بويىچە ئېلان قىلمىغان بولسا، ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ قاتناش-تىرانسپورت مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

112-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى، يولدىن باشقا كۆچمە ماشىنىلارنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى ئويدۇرۇپ چىقارغان ياكى بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش ساختا دوكلاتى چىقارغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ سالاھىيىتىنى بېكىتىشكە مەسئۇل تارماق ئۇنىڭ تەكشۈرۈش سالاھىيىتىنى بىكار قىلىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، پاراخوتلارنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى ئويدۇرۇپ چىقارغان ياكى بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈش ساختا دوكلاتى چىقارغانلارغا دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسىنىڭ بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش قۇرۇلمىسىنى ۋاقىتلىق ئالماشتۇرۇش قاتارلىق ساختىپەزلىك ئۇسۇللار بىلەن موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈشىدىن ئۆتكەن ياكى موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ ئاپتوموبىلغا ئورنىتىلىدىغان بۇلغىما چىقىرىش دىياگنوز سىستېمىسىنى بۇزۇۋەتكەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنىڭ ئىگىسىگە 5000 يۈەن جەرىمانە قويىدۇ؛
موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى رېمونت قىلغۇچى ئورۇنغا ھەربىر موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسىگە 5000 يۈەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

113-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسى شوپۇرى بۇلغىما چىقىرىش تەكشۈرۈشىدە لاياقەتسىز بولغان موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىسىنى ھەيدەپ يولغا چىققان بولسا، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىنىڭ قاتناش باشقۇرۇش تارمىقى قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

114-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، بۇلغىما چىقىرىش لاياقەتسىز بولغان يولسىز كۆچمە ماشىنىلارنى ئىشلەتكەن ياكى ئېغىر تىپتىكى دىزېل ماشىنىسى، يولسىز كۆچمە ماشىنىنى ئىشلىتىپ بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش قۇرۇلمىسىنى بەلگىلىمە بويىچە قوشۇپ ئورناتمىغان، ئالماشتۇرمىغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش تارمىقى قاتارلىق مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 5000 يۈەن جەرىمانە قويىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، بۇلغىمىسى كۆپ ۋە تاشسىز كۆچمە ماشىنىلارنى ئىشلىتىش مەنئى قىلىنغان رايوندا بۇلغىمىسى كۆپ، تاشسىز كۆچمە ماشىنىنى ئىشلەتكەنلەرگە شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش تارمىقى قاتارلىق مەسئۇل تارمىقى قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

115-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلاردىن تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى تارمىقى قاتارلىق مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئىشنى توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) قۇرۇلۇش ئىش ئورنىدا قاتتىق توسۇق ئورناتمىغان ياكى قاپلاش، بۆلەكلەرگە بۆلۈپ مەشغۇلات قىلىش، ۋاقىت تاللاپ قۇرۇلۇش قىلىش، سۇ چېچىپ چاڭ-توزاننى تىزگىنلەش، يەر يۈزى ۋە ئاپتوموبىلنى تازىلاش قاتارلىق چاڭ-توزاندىن ئۈنۈملۈك ساقلىنىش، چاڭ-توزاقنى ئازايتىش تەدبىرلىرىنى قوللانمىغانلار؛

( 2 ) قۇرۇلۇش توپىسى، قۇرۇلۇش داشقاللىرى، قۇرۇلۇش ئەخلىتىنى ۋاقتىدا تازىلاپ توشۇمىغان ياكى ھىم ئېتىلگەن چاڭ-توزاندىن ساقلىنىش تورى بىلەن يېپىلمىغانلار.

قۇرۇلۇش قىلدۇرغۇچى ئورۇن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ۋاقتىنچە ئىش باشلىغىلى بولمايدىغان قۇرۇلۇش يېرىنىڭ ئوچۇق يېرىنى ياپمىغان ياكى ئۈچ ئايدىن ئارتۇق ئىش باشلىغىلى بولمىغان قۇرۇلۇش يېرىنىڭ ئوچۇقچىلىقىنى كۆكەرتمىگەن، ياتقۇزمىغان ياكى ياپمىغان بولسا،
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىدۇ.

116-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، كۆمۈر، ئەخلەت، داشقال، قۇم-شېغىل، توپا، لاي قاتارلىق پارچە، ئاقما ماتېرىيال توشۇيدىغان ئاپتوموبىللار ھىم ئەتمىگەن ياكى باشقا تەدبىرلەرنى قوللىنىپ ماتېرىيالنىڭ چېچىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالمىغان بولسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 2000 يۈەندىن يۇقىرى، 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئاپتوموبىللارنىڭ يولغا چىقىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

117-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش تارمىقى قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئىشنى توختىتىپ تۈزەشكە ياكى ئىش توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) كۆمۈر، كۆمۈر تېشى، داشقال، كۈل، سېمونت، ھاك، گەج، قۇم-توپا قاتارلىق چاڭ-توزان ئاسان چىقىدىغان ماتېرىياللار ھىم ئېتىلمىگەن بولسا؛

( 2 ) ھىم ئېتەلمەيدىغان، ئاسان چاڭ-توزان پەيدا بولىدىغان ماتېرىياللارغا دۆۋىلەنگەن نەرسىنىڭ ئېگىزلىكىدىن تۆۋەن بولمىغان پۇختا توسۇق ئورناتمىغان ياكى چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئۈنۈملۈك يېپىش تەدبىرى قوللانمىغانلار؛

( 3 ) ماتېرىيال قاچىلاش-چۈشۈرۈشتە ھىم ئېتىش ياكى پۈركۈش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق چاڭ-توزان چىقىرىشنى تىزگىنلىمىگەنلەر؛

( 4 ) كۆمۈر، كۆمۈر تېشى، داشقال، كۆمۈر كۈلى قاتارلىق ماتېرىياللارنى ساقلىغان بولسىمۇ، كۆيۈشتىن ساقلىنىش تەدبىرى قوللانمىغانلار؛

( 5 ) پىرىستان، كان، كۆمۈش مەيدانى ۋە بىر تەرەپ قىلىش مەيدانى چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتە ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللانمىغانلار؛

( 6 ) زەھەرلىك، زىيانلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىلىرى تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەن زەھەرلىك، زىيانلىق ھاۋا بۇلغىمىسى قويۇپ بېرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار مۇھىت خەۋپ-خەتىرىدىن سىگنال بېرىش سىستېمىسى بەرپا قىلىش ياكى قويۇپ بېرىش ئېغىزى ۋە ئەتراپتىكى مۇھىتنى قەرەللىك كۆزىتىش-ئۆلچەش، مۇھىت بىخەتەرلىكى يوشۇرۇن خەۋپىنى بىرمۇبىر تەكشۈرۈش ھەمدە ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ مۇھىت خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش؛

( 7 ) ئاتموسفېراغا ئۇزاق مۇددەتلىك ئورگانىك بۇلغىما چىقىرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلغۇچىلار، شۇنىڭدەك تاشلاندۇق كۆيدۈرۈش ئەسلىھەلىرىنى باشقۇرغۇچى ئورۇنلارغا دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسىگە بىنائەن، ئۇزاق مۇددەتلىك ئورگانىك بۇلغىما چىقىرىشنى ئازايتىشقا پايدىلىق تېخنىكىلىق ئۇسۇل ۋە ھۈنەر-سەنئەت قوللانماي، تازىلاش قۇرۇلمىسى سەپلىمىگەنلەر؛

( 8 ) سېسىق گاز قويۇپ بېرىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن تەدبىر قوللانمىغانلار.

118-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، بۇس چىقىرىدىغان يېمەك-ئىچمەك مۇلازىمەتچىسى تىجارەتچىلىرى بۇس تازىلاش ئەسلىھەسى ئورناتمىغان، بۇس تازىلاش ئەسلىھەسىنى نورمال ئىشلەتمىگەن ياكى باشقا بۇس تازىلاش تەدبىرى قوللانماي، بۇس چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئاشۇرۇپ چىقارغان بولسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ،
5000 يۈەندىن يۇقىرى، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئىش توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇلىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئاھالىلەر تۇرالغۇ بىناسى، مەخسۇس تۇرخۇننى يۈرۈشلەشتۈرۈپ ئاچمىغان سودا-تۇرالغۇ ئۇنىۋېرسال بىناسى، سودا-تۇرالغۇ بىرلەشمە بىناسىدىكى تۇرالغۇ قەۋىتىگە قوشنا بولغان سودا قەۋىتىدە بۇس، غەيرىي پۇراق، كېرەكسىز گاز پەيدا بولىدىغان يېمەك-ئىچمەك مۇلازىمەت تۈرىنى يېڭىدىن سالغان، ئۆزگەرتىپ سالغان، كېڭەيتىپ سالغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار تاقىۋېتىلىدۇ، قوشۇمچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، شۇ جايدىكى خەلق ھۆكۈمىتى مەنئى قىلغان ۋاقىت بۆلىكى ۋە رايون ئىچىدە ئۈستى ئوچۇق كاۋاپچىلىق يېمەكلىكلەرنى پىشۇرغان ياكى ئۈستى ئوچۇق كاۋاپخانىغا ئورۇن ھازىرلاپ بەرگەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، كاۋاپ پىشۇرۇش سايمانلىرىنى ۋە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەم 500 يۈەندىن يۇقىرى، 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

119-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئاھالە مەركەزلەشكەن رايوندا دەل-دەرەخ، گۈل-گىياھلارغا جىددىي زەھەرلىك، زەھىرى كۈچلۈك دېھقانچىلىق دورىسى چاچقان ياكى شاخ-شۇمبا، غازاڭ قاتارلىق ئىس-تۈتەكتىن بۇلغىنىشنى پەيدا قىلىدىغان نەرسىلەرنى ئۈستى ئوچۇق كۆيدۈرگەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ ھەمدە 500 يۈەندىن يۇقىرى، 2000 يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئاھالە توپلاشقان رايون ۋە قانۇن بويىچە ئالاھىدە قوغداشقا تېگىشلىك باشقا رايونلاردا ئاسفالت، ماي كىگىز، كاۋچۇك، سولياۋ، كۆن-خۇرۇم، ئەخلەت شۇنىڭدەك زەھەرلىك، زىيانلىق ئىس-تۈتەك، چاڭ-توزان ۋە سېسىق گاز پەيدا قىلىدىغان باشقا ماددىلارنى كۆيدۈرۈۋەتكەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ،
ئورۇنغا 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ، شەخسكە 500 يۈەندىن يۇقىرى، 2000 يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مەنئى قىلغان ۋاقىت ۋە رايون ئىچىدە پوجاڭزا-ساليوت ئاتقانلارغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش تارمىقى قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

120-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، كىيىم-كېچەكنى قۇرۇق يۇيۇش ۋە موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرىنى رېمونت قىلىش قاتارلىق مۇلازىمەت پائالىيەتلىرى بىلەن شۇغۇللىنىپ، غەيرىي پۇراق ۋە كېرەكسىز گازنى بىر تەرەپ قىلىش قۇرۇلمىسى قاتارلىق بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش ئەسلىھەلىرىنى ئورناتماي ھەمدە نورمال ئىشلىتىپ، ئەتراپتىكى مۇھىتقا تەسىر يەتكۈزگەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 2000 يۈەندىن يۇقىرى، 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئىش توختىتىپ تۈزەشكە بۇيرۇلىدۇ.

121-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن جەمئىيەتكە ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايىدىن ئالدىن مەلۇمات ۋە ئاگاھ ئۇچۇرى ئېلان قىلىپ، ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلەرگە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، قۇرۇلۇش ئورنىدىكى توپا-تاش مەشغۇلاتى ياكى ئىمارەت چېقىش قۇرۇلۇشىنى توختىتىش قاتارلىق ئېغىر بۇلغانغان ھاۋارايىغا جىددىي تاقابىل تۇرۇش تەدبىرلىرىنى ئىجرا قىلىشنى رەت قىلغانلارغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

122-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئاتموسفېرا بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلارغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارمىقى مۇشۇ ماددىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە جەرىمانە قويىدۇ؛
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئۆتكەن بىر يىلدا شۇ كارخانا، كەسپىي ئورۇندىن ئالغان كىرىمىنىڭ% 50 تىن تۆۋەن جەرىمانىسى قويۇلسا بولىدۇ.

ئادەتتىكىچە ياكى چوڭراق ئاتموسفېرا بۇلغىنىش ھادىسىسى كەلتۈرۈپ چىقارغانلارغا بۇلغىنىش ھادىسىسى كەلتۈرۈپ چىقارغان بىۋاسىتە زىيان بىر ھەسسىدىن يۇقىرى، ئۈچ ھەسسىدىن تۆۋەن جەرىمانە ھېسابلىنىدۇ؛
ئېغىر، زور ياكى پەۋقۇلئاددە زور ئاتموسفېرا بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغانلارغا بۇلغىنىش ھادىسىسى پەيدا قىلغان بىۋاسىتە زىيان ئۈچ ھەسسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىدىن تۆۋەن جەرىمانە ھېسابلىنىدۇ.

123-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىدىن تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرى جەرىمانە جازاسى بېرىلدى، تۈزىتىشكە بۇيرۇلدى، تۈزىتىشنى رەت قىلغانلىرىغا قانۇن بويىچە جازا قارارى چىقارغان مەمۇرىي ئورگان تۈزىتىشكە بۇيرۇلغان كۈننىڭ ئەتىسىدىن باشلاپ، ئەسلىدىكى جازا سوممىسى بويىچە كۈن بويىچە ئۇدا جازا بەرسە بولىدۇ :

( 1 ) بۇلغىما چىقىرىش ئىجازەتنامىسى ئالماي تۇرۇپ، ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقارغانلار؛

( 2 ) ئاتموسفېراغا بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئاشۇرۇپ ياكى ئاتموسفېراغا نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئاشۇرۇپ ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقارغانلار؛

( 3 ) نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشتىن ئۆزىنى قاچۇرۇش ئۇسۇلى ئارقىلىق ئاتموسفېرا بۇلغىمىسى چىقارغانلار؛

( 4 ) چاڭ-توزان ئاسان پەيدا بولىدىغان ماتېرىياللارنى بىناكارلىق قۇرۇلۇشى قىلغان ياكى ساقلاشتا ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ چاڭ-توزاندىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئالمىغان بولسا.

124-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، پاش قىلغۇچىدىن ئەمگەك توختامىنى بىكار قىلىش، ئۆزگەرتىش ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن زەربە بېرىپ ئۆچ ئالغانلار ئالاقىدار قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

125-ماددا ئاتموسفېراغا بۇلغىما قويۇپ بېرىپ زىيان سالغانلار ھوقۇققا چېقىلىش جاۋابكارلىقىنى قانۇن بويىچە ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

126-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ مۇھىت ئاسراش مەسئۇل تارماقلىرى ۋە ئاتموسفېرا مۇھىتىنى ئاسراشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار ۋە ئۇلارنىڭ خادىملىرىدىن خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلانغان، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلغان، نەپسانىيەتچىلىك قىلغان، ساختىپەزلىك قىلغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

127-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

128-ماددا دېڭىز-ئوكيان قۇرۇلۇشىدا ئاتموسفېرا بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مۇھىتىنى ئاسراش قانۇنى»دىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر بويىچە بولىدۇ.

129-ماددا بۇ قانۇن 2016-يىل 1-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.