( 2024-يىل 11-ئاينىڭ 8-كۈنى 14-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 12-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئوقۇش يېشىغا توشمىغانلار بالىلىرى

3-باب بالىلار باغچىسى

4-باب ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەر

5-باب تەربىيەلەش-تەربىيەلەش

6-باب سېلىنما كاپالىتى

يەتتىنچى باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن ئوقۇش يېشىدىكى بالىلارنىڭ يەسلى مائارىپىنى قوبۇل قىلىشىنى كاپالەتلەندۈرۈش، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى يولغا قويۇشنى قېلىپلاشتۇرۇش، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپىنىڭ ئومۇملىشىشى، ئومۇميۈزلۈك ئېتىبار بېرىشى، بىخەتەر، سۈپەتلىك تەرەققىي قىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش، پۈتۈن مىللەتنىڭ ساپاسىنى ئۆستۈرۈش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا بىنائەن چىقىرىلدى.

2-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تەۋەسىدە ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى يولغا قويۇشتا مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى بالىلار باغچىسى قاتارلىق ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن ئوقۇغۇچىلار مائارىپى ئاپپاراتلىرىنىڭ ئۈچ ياشتىن باشلانغۇچ مەكتەپكە كىرىشتىن بۇرۇنقى بالىلار ( تۆۋەندە ئوقۇش يېشىغا توشمىغان بالىلار دېيىلىدۇ ) نى يولغا قويىدىغان تەربىيەلەش ۋە تەربىيەلەشنى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا دۆلەت ئوقۇش يېشىغا توشمىغانلار مائارىپى تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.

ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپى خەلق مائارىپى سىستېمىسىنىڭ تەركىبىي قىسمى، مۇھىم جەمئىيەت ئاممىۋى مەنپەئەتدارلىق ئىشى.

4-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىدا جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيەسىنىڭ رەھبەرلىكىدە چىڭ تۇرۇش، سوتسىيالىستىك مەكتەپ باشقۇرۇش يۆنىلىشىدە چىڭ تۇرۇش، دۆلەتنىڭ مائارىپ فاڭجېنىنى ئىزچىللاشتۇرۇش كېرەك.

ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىدا ئەخلاق ئارقىلىق ئادەم تەربىيەلەش تۈپ ۋەزىپىسىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈپ، سوتسىيالىستىك يادرولۇق قىممەت قارىشىنى يېتىلدۈرۈپ، جۇڭخۇانىڭ ئېسىل ئەنئەنىۋى مەدەنىيىتى، ئىنقىلاب مەدەنىيىتى، سوتسىيالىستىك ئىلغار مەدەنىيەتكە ۋارىسلىق قىلىپ ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇپ، جۇڭخۇا مىللىتى ئورتاق گەۋدىسى ئېڭىنى يېتىلدۈرۈپ، ئەخلاقىي، ئەقلىي، جىسمانىي، گۈزەللىك، ئەمگەك جەھەتلەردە ئەتراپلىق يېتىلگەن سوتسىيالىزمنىڭ قۇرغۇچىلىرى ۋە ئىزباسارلىرىنى يېتىشتۈرۈش ئۈچۈن ئاساس سېلىش كېرەك.

5-ماددا دۆلەت ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى كاپالەتلەندۈرۈش مېخانىزمىنى بەرپا قىلىدۇ ۋە تاكامۇللاشتۇرىدۇ.

يەسلى مائارىپىنى راۋاجلاندۇرۇشتا ھۆكۈمەت يېتەكچىلىك قىلىشتا چىڭ تۇرۇلۇپ، ھۆكۈمەت ئۇيۇشتۇرۇش ئاساس قىلىنىپ، ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى يەسلى مائارىپى زور كۈچ بىلەن راۋاجلاندۇرۇلۇپ، جەمئىيەت كۈچلىرىنىڭ قاتنىشىشىغا ئىلھام بېرىلىدۇ، يېتەكچىلىك قىلىنىدۇ ۋە قېلىپلاشتۇرۇلىدۇ.

6-ماددا دۆلەت ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى ئومۇملاشتۇرۇشنى ئالغا سۈرۈپ، شەھەر-يېزىلارنى قاپلىغان، ئورۇنلاشتۇرۇلۇشى مۇۋاپىق، ئاممىۋى پاراۋانلىقى ئومۇميۈزلۈك مەنپەئەتدار بولغان، بىخەتەر، ئەلا سۈپەتلىك بولغان ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن ئوقۇغۇچىلار مائارىپى ئاممىۋى مۇلازىمەت سىستېمىسىنى بەرپا قىلىدۇ.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىپ، بايلىقنى مۇۋاپىق تەقسىملەپ، شەھەر-يېزا ئوتتۇرىسىدىكى، رايونلار ئوتتۇرىسىدىكى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنىڭ تەرەققىيات پەرقىنى كىچىكلىتىپ، ئوقۇش يېشىدىكى بالىلارنىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن ئوقۇغۇچىلار مائارىپىنى قوبۇل قىلىشىغا شارائىت يارىتىپ بېرىشى ۋە مەدەت بېرىشى كېرەك.

دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ، يېزا رايونلىرى، كونا ئىنقىلابىي رايونلار، مىللىي رايونلار، چېگرا رايونلار ۋە تەرەققىي تاپمىغان رايونلارنىڭ يەسلى مائارىپى ئىشلىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشىغا مايىللىشىدۇ ۋە مەدەت بېرىدۇ؛
ئوقۇش يېشىدىكى ئائىلىسىدە ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقى بار بالىلار، يېتىم بالىلار، مېيىپ بالىلار ۋە يېزىلاردىكى ئۆيىدە قالغان بالىلار قاتارلىقلارنىڭ ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپىنى قوبۇل قىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىنىدۇ.

7-ماددا پۈتۈن جەمئىيەت ئوقۇش يېشىدىكى بالىلارنىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى قوبۇل قىلىشى، ساغلام، خۇشال-خۇرام ئۆسۈپ يېتىلىشىگە ياخشى مۇھىت يارىتىپ بېرىشى كېرەك.

8-ماددا گوۋۇيۈەن مەملىكەتلىك يەسلى مائارىپى خىزمىتىگە رەھبەرلىك قىلىدۇ.

ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە رايون بار شەھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ يەسلى مائارىپى خىزمىتىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، سېلىنما مېخانىزمىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئۈستىگە ئېلىش مەسئۇلىيىتىنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ، سىياسەت تۈزىدۇ ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپىنىڭ تەرەققىياتىدا سۇبيېكتلىق مەسئۇلىيەتنى ئۈستىگە ئالىدۇ، شۇ جاينىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلار مائارىپىنىڭ تەرەققىيات يىرىك پىلانىنى تۈزۈشكە مەسئۇل بولۇپ، يەسلىلەر قۇرۇلۇشى، يۈرۈشۈشىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرىنى سەپلەش، تولۇقلاش ۋە مائاش تەمىناتى كاپالىتىنى كۈچەيتىپ، يەسلىلەرنى نازارەت قىلىدۇ، باشقۇرىدۇ.

يېزىلىق، بازارلىق خەلق ھۆكۈمىتى، كوچا باشقارمىسى ئۆز تەۋەلىكىدىكى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنىڭ تەرەققىياتىغا مەدەت بېرىشى كېرەك.

9-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى باشقۇرۇش ۋە كەسپىي جەھەتتىن يېتەكچىلىك قىلىش خىزمىتىگە مەسئۇل بولۇپ، مۇناسىپ باشقۇرۇش ۋە ئوقۇتۇش-تەتقىقات خادىملىرىنى قويىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سەھىيە-ساغلاملىق مەمۇرىي تارمىقى، كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش تارمىقى مەسئۇلىيىتى، ئىش تەقسىماتى بويىچە يەسلىلەرنىڭ سەھىيە-ساقلىقنى ساقلاش خىزمىتىنى نازارەت قىلىش، يېتەكلەشكە مەسئۇل بولىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى باشقۇرۇش خىزمىتىگە مەسئۇل بولۇپ، يىرىك پىلان تۈزۈش، بايلىق تەقسىملەش، خىراجەت سېلىنمىسى، خادىم قويۇش، تەمىنات كاپالىتى، بالىلار باغچىسىنى تىزىملاش قاتارلىق جەھەتلەردىكى مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىدۇ،
يەسلى قۇرۇش، ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەرنى سەپلەش، ھەق ئېلىش ھەرىكىتى، خىراجەت ئىشلىتىش، مالىيە باشقۇرۇش، بىخەتەرلىكنى قوغداش، يېمەكلىك بىخەتەرلىكى قاتارلىق جەھەتلەردىكى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى قانۇن بويىچە كۈچەيتىش كېرەك.

10-ماددا دۆلەت ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى، بالىلار تەرەققىياتى، ئالاھىدە مائارىپ جەھەتتىكى پەن تەتقىقاتقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ، تەتقىقات نەتىجىلىرىنى كېڭەيتىدۇ، ئىلمىي بولغان مائارىپ ئىدىيەسى ۋە ئۇسۇلىنى تەشۋىق قىلىدۇ ۋە ئومۇملاشتۇرىدۇ.

11-ماددا دۆلەت ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ ساغلام ئۆسۈپ يېتىلىشىگە پايدىلىق كىتاب، ئويۇنچۇق، مۇزىكا ئەسەرلىرى، ئۈن-سىن بۇيۇملىرى قاتارلىقلارنى ئىجاد قىلىش، نەشر قىلىش، ئىشلەش ۋە تارقىتىشقا ئىلھام بېرىدۇ.

12-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى خىزمىتىدە گەۋدىلىك تۆھپە قوشقان ئورۇن ۋە شەخسلەر دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە تەقدىرلىنىدۇ، مۇكاپاتلىنىدۇ.

2-باب ئوقۇش يېشىغا توشمىغانلار بالىلىرى

13-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار ھاياتىي بىخەتەرلىكى ۋە جىسمانىي-روھىي ساغلاملىقتىن بەھرىمەن بولىدۇ، ھۆرمەت قىلىش ۋە قوغداش، ھالىدىن خەۋەر ئېلىش، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالا مائارىپىنى قانۇن بويىچە باراۋەر قوبۇل قىلىش قاتارلىق ھوقۇقلارغا ئىگە.

ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىدا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارغا ئەڭ پايدىلىق بولۇش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنى ئالاھىدە، ئالدىن قوغداش كېرەك.

14-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى يولغا قويۇشتا، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ جىسمانىي-روھىي تەرەققىيات ئالاھىدىلىكى ۋە مەنپەئىتىنى چىقىش قىلىپ، ئوقۇش يېشىغا توشمىغان بالىلارنىڭ ئىنسانىي ئىززىتىگە ھۆرمەت قىلىپ، ئوقۇش يەتمىگەن بالىلارنىڭ پىكرىنى ئاڭلاپ، چۈشىنىپ، ھەربىر ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىغا باراۋەر مۇئامىلە قىلىش، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر بالىلىرىنى ئائىلە، جەمئىيەت ۋە مەدەنىيەت تۇرمۇشىغا قاتنىشىشقا ئىلھاملاندۇرۇپ ۋە يېتەكلەپ، ئوقۇش يېشىغا توشمىغانلار بالىلىرىنىڭ ئەتراپلىق يېتىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش كېرەك.

15-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، ئوقۇش يېشىدىكى بالىلارنىڭ ئۆز ئاتا-ئانىسى ياكى باشقا ۋەسىيلىرى ئىشلەۋاتقان ياكى ئولتۇراقلاشقان رايوندا يېقىن ئەتراپتا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى قوبۇل قىلىشىغا قولايلىق يارىتىپ بېرىشىگە تۈرتكە بولۇشى كېرەك.

ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار يەسلىگە كىرىپ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن مائارىپ تەربىيەسىنى قوبۇل قىلىدۇ، زۆرۈر سالامەتلىك تەكشۈرتۈشتىن باشقا، بالىلار باغچىسى ئۇنىڭدىن ھەرقانداق شەكىلدىكى ئىمتىھان ياكى سىناق تەشكىللىسە بولمايدۇ.

ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ تەن ساپاسى ئالاھىدە بولۇش، ئالاھىدە كېسەل بولۇش قاتارلىق ئالاھىدە ئېھتىياجى بولسا، ئاتا-ئانىسى ياكى باشقا ۋەسىيلىرى يەسلىگە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى، بالىلار باغچىسى ئالاھىدە ئېتىبار بېرىشى كېرەك.

16-ماددا ئاتا-ئانىلار ياكى باشقا ۋەسىيلەر بالىلارنى بېقىش ۋە تەربىيەلەش مەجبۇرىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىپ، ئوقۇش يېشىدىكى بالىلارنىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى قوبۇل قىلىشىغا زۆرۈر شارائىت يارىتىپ بېرىشى كېرەك.

ئاتا-ئانىلار ياكى باشقا ۋەسىيلەر ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىنىڭ جىسمانىي، روھىي تەرەققىيات قانۇنىيىتى ۋە ياش ئالاھىدىلىكىگە ھۆرمەت قىلىشى، ياخشى ئائىلە مۇھىتى يارىتىپ بېرىشى، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ ساغلام ئۆسۈپ يېتىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك.

17-ماددا ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق يەسلىلىرى يەسلى تۇرمۇشىغا ماسلىشالايدىغان مېيىپ بالىلارنى يەسلىگە قوبۇل قىلىشى ھەمدە ئۇلارغا ياردەم بېرىشى ۋە قولايلىق يارىتىپ بېرىشى كېرەك.

ئاتا-ئانىسى ياكى باشقا ۋەسىيلىرى بىلەن مېيىپ بالىلارنىڭ يەسلىگە كىرىشى توغرىسىدا تالاش-تارتىش كۆرۈلسە، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى سەھىيە-ساغلاملىق مەمۇرىي تارمىقى قاتارلىق ئورۇنلار بىلەن بىرلىكتە مېيىپ بالىلارنىڭ سالامەتلىك ئەھۋالى، تەربىيەنى قوبۇل قىلىش ۋە يەسلىنىڭ تۇرمۇش ئىقتىدارىغا ماسلىشىش قاتارلىقلارنى ئومۇميۈزلۈك باھالاشقا تەشكىللىشى ھەمدە مۇۋاپىق ھەل قىلىشى كېرەك.

18-ماددا ياشلار، ئۆسمۈرلەر سارىيى، بالىلار پائالىيەت مەركىزى، كۇتۇپخانا، مۇزېي، مەدەنىيەت سارىيى، گۈزەل-سەنئەت سارىيى، پەن-تېخنىكا سارىيى، خاتىرە سارىيى، تەنتەربىيە مەيدان-سارىيى قاتارلىق ئاممىۋى مەدەنىيەت مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرى ۋە ۋەتەنپەرۋەرلىك تەربىيەسى بازىلىرى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي تەرەققىياتىغا ماس كېلىدىغان ئاممىۋى مەنپەئەتدارلىق تەربىيەسى مۇلازىمىتى قىلىشى ھەمدە مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر بويىچە ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارغا ھەقسىز ئېچىۋېتىشى كېرەك.

19-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىنى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي تەرەققىيات قانۇنىيىتىگە خىلاپ ياكى ياش ئالاھىدىلىكىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان سودا خاراكتېرلىك پائالىيەت، مۇسابىقە تۈرىدىكى پائالىيەت ۋە باشقا پائالىيەتلەرگە قاتنىشىشقا تەشكىللىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

20-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارغا يۈزلەنگەن كىتاب، ئويۇنچۇق، ئۈن-سىن بۇيۇملىرى، ئېلېكتىرونلۇق مەھسۇلاتلار، تور مائارىپ مەھسۇلاتلىرى ۋە مۇلازىمىتى قاتارلىقلار ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي تەرەققىيات قانۇنىيىتى ۋە ياش ئالاھىدىلىكىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

ئائىلە ۋە بالىلار باغچىسى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارغا تور ۋە ئېلېكتىرونلۇق مەھسۇلاتلارنى توغرا، مۇۋاپىق ئىشلىتىش توغرىسىدا تەربىيە بېرىپ، ئۇلارنىڭ ئىشلىتىش ۋاقتىنى تىزگىنلىشى كېرەك.

21-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ نام-شۆھرىتى، شەخسىيىتى ۋە باشقا قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قانۇن قوغدايدۇ، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ چېقىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

بالىلار باغچىسى ۋە ئۇنىڭ ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىسى قاتارلىق ئورۇن ۋە شەخسلەر ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىنىڭ شەخسىي ئۇچۇرىنى توپلاش، ئىشلىتىش، تەمىنلەش، ئاشكارىلاشتا ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن بىر تەرەپ قىلىشتا، ئۇنىڭ ئاتا-ئانىسى ياكى باشقا ۋەسىيلىرىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى، مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەرگە رىئايە قىلىشى كېرەك.

ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار توغرىسىدىكى ئاخبارات خەۋەرلىرى ئوبيېكتىپ، ئېھتىياتچان ۋە مۇۋاپىق بولۇشى كېرەك.

3-باب بالىلار باغچىسى

22-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھازىر بىلەن ئۇزاق مەزگىلنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، نوپۇس ئۆزگىرىشى ۋە شەھەر-بازارلاشتۇرۇش تەرەققىيات يۈزلىنىشىگە ئاساسەن، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى بايلىقىنى ئىلمىي پىلانلاپ ۋە تەقسىملەپ، ئېھتىياجنى ئۈنۈملۈك قاندۇرۇپ، بايلىقنى ئىسراپ قىلىشتىن ساقلىنىشى كېرەك.

23-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى يەسلى مائارىپى بايلىقى تەمىناتىنى كېڭەيتىپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنىڭ سۈپىتىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەر ۋە ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىگە ئىگە پۇقراۋى يەسلىلەر ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى يەسلى بولىدۇ، مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە بويىچە ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق ئاساسىدىكى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپى مۇلازىمىتى قىلىشى كېرەك.

24-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى مالىيە خاراكتېرلىك خىراجەت ياكى دۆلەت مۈلكى قاتارلىقلاردىن پايدىلىنىپ، ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلى قۇرۇشى ياكى ئۇنى قوللىشى كېرەك.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى جەمئىيەت كۈچلىرىنىڭ ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق پۇقراۋى يەسلىلەرنى قۇرۇشىنى قانۇن بويىچە پائال يۆلەيدۇ ۋە قېلىپلاشتۇرىدۇ.

ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى پۇقراۋى يەسلىلەردە ھۆكۈمەت يۆلەيدۇ، ھەق ئېلىشتا ھۆكۈمەت باھاغا يېتەكچىلىك قىلىپ باشقۇرۇش يولغا قويۇلىدۇ.
پايدا ئالمايدىغان پۇقراۋى يەسلىلەرنى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقىغا ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى پۇقراۋى يەسلى قىلىپ بېكىتىپ بېرىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ، بېكىتىش ئۆلچىمىنى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ياكى ئۇ ھوقۇق بەرگەن رايون بار شەھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتىدۇ.

25-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايونلارنى بىرلىك قىلىپ يەسلىلەرنى ئورۇنلاشتۇرۇش يىرىك پىلانى تۈزۈشى، ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق يەسلىلىرى قۇرۇلۇشىنى شەھەر-يېزا ئاممىۋى باشقۇرۇش ۋە ئاممىۋى مۇلازىمەت ئەسلىھەلىرىنى بىرتۇتاش يىرىك پىلانغا كىرگۈزۈشى ھەمدە پايدا ئالمايدىغان مائارىپ يېرى خاراكتېرىگە ئاساسەن قانۇن بويىچە ئايرىپ بېرىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن تەمىنلىشى كېرەك، ئىشلىتىش ئورنىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئۆزگەرتىۋەتسە بولمايدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە، ئۆز جايىنىڭ ئەمەلىيىتىگە بىرلەشتۈرۈپ، يەسلىلەرنىڭ جايلىشىش يىرىك پىلانىدا ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى يەسلىلەر بىلەن قاپلىنىش نىسبىتىنى مۇۋاپىق بېكىتىشى كېرەك.

26-ماددا يېڭىدىن قۇرۇلغان تۇرالغۇ رايونى قاتارلىق يەسلىلەرنى يەسلىنىڭ جايلىشىش يىرىك پىلانى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك يىرىك پىلان ۋە ئۆلچەم بويىچە يانداش قۇرۇش كېرەك.
يانداش يەسلىلەرنى تۇنجى قاراردا قۇرۇلغان تۇرالغۇ رايونى بىلەن ماس قەدەمدە پىلانلاش، ماس قەدەمدە لايىھەلەش، ماس قەدەمدە قۇرۇش، ماس قەدەمدە تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش، ماس قەدەمدە ئىشلىتىشكە تاپشۇرۇش كېرەك.
قۇرۇلۇش قىلدۇرغۇچى ئورۇن مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر بويىچە يانداش يەسلىلەرنى ئاممىۋى مۇلازىمەت ئەسلىھەسى سۈپىتىدە يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە ئۆتكۈزۈپ بېرىپ، ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق يەسلىلىرى قۇرۇشقا ئىشلىتىشى كېرەك.

ھازىر بار بولغان ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى يەسلىلەر شۇ رايوندىكى يەسلىگە كىرىش يېشىغا يەتكەن بالىلارنىڭ يەسلىگە كىرىش ئېھتىياجىنى قاندۇرالمىسا، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى يېڭىدىن قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇش ھەمدە ئاممىۋى ئەسلىھەلەرنى ئۆزگەرتىپ قۇرۇش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق بىرتۇتاش پىلانلاپ ھەل قىلىشى كېرەك.

27-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىنى ئاساس قىلغان يېزا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپى ئاممىۋى مۇلازىمەت سىستېمىسى بەرپا قىلىپ، يېزىلاردىكى ئوقۇش يېشىدىكى بالىلارنىڭ ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلار مائارىپىنى قوبۇل قىلىشىنى كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى يېزا-بازارلىق مەركىزىي يەسلىگە شۇ يېزا-بازاردىكى باشقا يەسلىلەرگە كەسپىي جەھەتتىن يېتەكچىلىك قىلىش قاتارلىق خىزمەتلەرنى قانات يايدۇرۇشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.

28-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ رايوندىكى مېيىپ بالىلارنىڭ سانى، تارقىلىش ئەھۋالى ۋە مېيىپلىك تۈرىگە ئاساسەن، كۆپ خىل شەكىلدىكى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار ئالاھىدە مائارىپىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ يولغا قويۇپ، يۇغۇرما مائارىپنى ئالغا سۈرۈپ، ئالاھىدە مائارىپ مەكتەپلىرى ۋە شارائىتى بار بالىلار پاراۋانلىق ئاپپاراتلىرى، مېيىپ بالىلارنىڭ سالامەتلىكىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئاپپاراتلىرىنىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش بۆلۈمى ياكى قوشۇمچە يەسلى تەسىس قىلىشىغا تۈرتكە بولۇشى كېرەك.

29-ماددا يەسلى قۇرۇشتا تۆۋەندىكى ئاساسىي شەرتلەرنى ھازىرلاش كېرەك :

( 1 ) تەشكىلىي ئاپپاراتى ۋە نىزامنامىسى بولۇش؛

( 2 ) بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان يەسلى باشلىقى، ئوقۇتقۇچى، باققۇچى، تازىلىق-ساقلىقنى ساقلاش خادىمى، بىخەتەرلىك قوغدىغۇچى ۋە باشقا خىزمەتچى خادىم بولۇش؛

( 3 ) بەلگىلەنگەن ئورۇن تاللاش تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىش، بىخەتەر رايوندا تەسىس قىلىش؛

( 4 ) بەلگىلەنگەن كۆلەم ۋە سىنىپ سوممىسى ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇش؛

( 5 ) بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان باغ، داۋالاش ئۆيى ياكى ساقلىق ساقلاش ئۆيى، بىخەتەرلىك ئەسلىھە-ئۈسكۈنىلىرى ۋە دالا مەيدانى بولۇش؛

( 6 ) زۆرۈر مەكتەپ باشقۇرۇش مەبلىغى ۋە مۇقىم خىراجەت مەنبەسى بولۇش؛

( 7 ) تازىلىق باھاسىدا لاياقەتلىك بولۇش؛

( 8 ) قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا شەرتلەر.

30-ماددا تەسىس قىلىنغان يەسلى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقىنىڭ قانۇن بويىچە تەستىقلىشى، مەكتەپ باشقۇرۇش ئىجازەتنامىسى ئالغاندىن كېيىن، ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە مۇناسىپ قانۇنىي ئىگىنى تىزىملىتىدۇ.

31-ماددا يەسلىنى ئۆزگەرتىش، تاقىۋېتىشتە، مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە بويىچە ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقىغا ئالدىن مەلۇم قىلىش ھەمدە جەمئىيەتكە ئېلان قىلىش، مۇناسىۋەتلىك رەسمىيەتلەرنى قانۇن بويىچە بېجىرىش، يەسلىدىكى بالىلارنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇش كېرەك.

32-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپى ئاپپاراتلىرىدىكى جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيەسىنىڭ ئاساسىي قاتلام تەشكىلاتلىرى پارتىيە پائالىيىتىنى جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيەسىنىڭ نىزامنامىسى بويىچە قانات يايدۇرىدۇ، پارتىيە قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىدۇ.

ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەرنىڭ ئاساسىي قاتلام پارتىيە تەشكىلاتلىرى يەسلى خىزمىتىگە بىرتۇتاش رەھبەرلىك قىلىپ، يەسلى باشلىقىنىڭ خىزمەت ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە يۈرگۈزۈشىنى قوللايدۇ.
پۇقراۋى يەسلىلەرنىڭ ئىچكى باشقۇرۇش تۈزۈلمىسى دۆلەتنىڭ پۇقراۋى مائارىپقا ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە بېكىتىلىدۇ.

33-ماددا يەسلىلەر ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەرنىڭ قانۇن بويىچە دېموكراتىك باشقۇرۇش ۋە نازارەت قىلىشقا قاتنىشىشىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

بالىلار باغچىسى ئائىلە باشلىقلىرى كومىتېتى تەسىس قىلىشى كېرەك، ئائىلە باشلىقلىرى كومىتېتى بالىلار باغچىسىنىڭ مۇھىم، زور ئىشلىرىدا تەدبىر بەلگىلىسە ۋە ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ جانىجان مەنپەئىتىگە مۇناسىۋەتلىك ئىشلارغا پىكىر ۋە تەكلىپ بەرسە بولىدۇ، بالىلارنى بېقىش-تەربىيەلەش خىزمىتى ۋە كۈندىلىك باشقۇرۇشنى نازارەت قىلىدۇ.

34-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ مالىيە خاراكتېرلىك خىراجەت، دۆلەت مۈلكى، كوللېكتىپ مۈلكىدىن پايدىلىنىپ ياكى ئىئانە قىلىنغان مۈلكىدىن پايدىلىنىپ، پايدا ئالىدىغان پۇقراۋى يەسلى قۇرۇشىغا ياكى ئۇنىڭغا قاتنىشىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەرنى پۇقراۋى يەسلىگە ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ.
ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەر پايدا ئالىدىغان پۇقراۋى يەسلى ۋە باشقا مائارىپ ئاپپاراتلىرىنى قۇرۇشقا ياكى قۇرۇشقا قاتناشسا بولمايدۇ.

جۇڭگو-چەت ئەل ھەمكارلىقىدىكى يەسلى قۇرۇش چەت ئەل سودىگەرلىرى مەبلەغ سېلىش ۋە جۇڭگو-چەت ئەللىك ھەمكارلىشىپ مەكتەپ باشقۇرۇشقا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەرگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

35-ماددا ئىجتىمائىي كاپىتالنىڭ قوشۇۋېلىش-سېتىۋېلىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەر، پايدا ئالمايدىغان پۇقراۋى يەسلىلەرنى كونترول قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

يەسلىلەر بىۋاسىتە ياكى ۋاسىتىلىك ھالدا كارخانا مۈلكى سۈپىتىدە چېگرا ئىچى-سىرتىدا پېيىنى بازارغا سالسا بولمايدۇ.
پېيى بازارغا سېلىنغان شىركەتلەرنىڭ پاي چېكى بازىرى مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش، مەبلەغ سېلىش، پايدا ئېلىش خاراكتېرلىك پۇقراۋى يەسلىلەرگە مەبلەغ سېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ، پاي تارقىتىش ياكى نەق پۇل تۆلەش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق پايدا ئېلىش خاراكتېرلىك پۇقرالار يەسلىسى مۈلكىنى سېتىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

4-باب ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەر

36-ماددا يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرى بالىلارنى ئاسرىشى، ئېسىل ئەخلاق-پەزىلەت ۋە كەسپىي ئىقتىدار ھازىرلىشى، باشقىلارغا ئۇستاز بولۇشى، خەلقنىڭ مائارىپ ئىشلىرىغا سادىق بولۇشى كېرەك.

پۈتۈن جەمئىيەت يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرىنى ھۆرمەتلىشى كېرەك.

37-ماددا يەسلى ئوقۇتقۇچىسى بولغانلار يەسلى ئوقۇتقۇچىسىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشىشى كېرەك؛
باشقا ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە ئېرىشكەن ھەمدە ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى تەشكىللىگەن ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى كەسپىي تەربىيەسىدە لاياقەتلىك بولغانلار بالىلار باغچىسىدا ئوقۇتقۇچىلىق قىلسا بولىدۇ.

38-ماددا يەسلىنىڭ باشلىقىنى ئۆزى قۇرغۇچى ياكى تەدبىر ئاپپاراتى قانۇن بويىچە تەيىنلەيدۇ ياكى تەكلىپ قىلىدۇ ھەمدە ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرىدۇ.

يەسلىنىڭ باشلىقى مۇشۇ قانۇننىڭ 37-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئوقۇتقۇچىلىق سالاھىيىتىگە، ئالىي مەكتەپنىڭ مەخسۇس كۇرستىن يۇقىرى ئوقۇش تارىخىغا، بەش يىلدىن يۇقىرى يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرىغا ياكى يەسلى باشقۇرۇش خىزمەت تارىخىغا ئىگە بولۇشى كېرەك.

دۆلەت يەسلى باشلىقلىرىنىڭ كەسپىي دەرىجە تۈزۈمىنى يولغا قويدى.
يەسلىنىڭ باشلىقى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى تەشكىللىگەن يەسلى باشلىقىنى ئىش ئورنىدا تەربىيەلەشكە قاتنىشىشى كېرەك.

39-ماددا باققۇچى دۆلەت بەلگىلىگەن ئوقۇش تارىخىغا ئىگە بولۇشى ھەمدە بالىلارنى بېقىش كەسپى بويىچە تەربىيەلىنىشى كېرەك.

سەھىيە-ساقلىقنى ساقلاش خادىملىرى ۋىراچ، سېسترا ۋە ساقلىقنى ساقلاش خادىملىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، ۋىراچ-سېسترالار مۇناسىپ كەسپىي سالاھىيەتكە ئىگە بولۇشى، ساقلىقنى ساقلاش خادىملىرى دۆلەت بەلگىلىگەن ئوقۇش تارىخىغا ئىگە بولۇشى ھەمدە سەھىيە-ساقلىق ساقلاش كەسپىي بىلىملىرى بويىچە تەربىيەلىنىشى كېرەك.

يەسلىدىكى باشقا خادىملارنىڭ ۋەزىپە ئۆتەش سالاھىيەت شەرتى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

40-ماددا يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ ۋەزىپىسى ( ئۇنۋان ) تۆۋەن، ئوتتۇرا ۋە ئالىي دەپ ئايرىلىدۇ.

يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ ۋەزىپىسى ( ئۇنۋان ) نى باھالاش ئۆلچىمى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنىڭ كەسپىي ئالاھىدىلىكى ۋە تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

يەسلىلەرنىڭ سەھىيە-ساقلىقنى ساقلاش خادىملىرى ئىچىدىكى ۋىراچ، سېسترالار سەھىيە كەسپىي تېخنىكا خادىملىرى ئۇنۋان سىستېمىسىغا كىرگۈزۈلۈپ، ئادەم كۈچى بايلىقى ۋە ئىجتىمائىي كاپالەت، سەھىيە-ساغلاملىق مەمۇرىي تارمىقى باھالاشقا تەشكىللەيدۇ.

41-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە يەسلىلەرگە ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچى قويۇش ئۆلچىمىنى تۈزىدۇ.
يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئالاقىدار تارماقلار مۇناسىۋەتلىك ئۆلچەم بويىچە ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەرنىڭ ئوقۇتقۇچى تولۇقلىشىنى كاپالەتلەندۈرۈشى ھەمدە يېزا رايونلىرى، كونا ئىنقىلابىي رايونلار، مىللەتلەر رايونلىرى، چېگرا رايونلار ۋە تەرەققىي تاپمىغان رايونلاردىكى ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەر ئېھتىياجىنى ئالدىن قاندۇرۇشى كېرەك.
بالىلار باغچىسى ۋە ئۇنىڭ قۇرغۇچىلىرى مۇناسىۋەتلىك ئۆلچەم بويىچە ئوقۇتقۇچىلار ۋە باشقا خادىملارنى تولۇق سەپلىشى كېرەك.

42-ماددا يەسلىنىڭ يەسلى باشلىقى، ئوقۇتقۇچىلىرى، باققۇچىلىرى، سەھىيە-ساقلىقنى ساقلاش خادىملىرى، بىخەتەرلىك قوغدىغۇچىلىرى ۋە باشقا خىزمەتچىلەر قانۇن-نىزاملار ۋە كەسىپ ئەخلاقى، قائىدىسىگە رىئايە قىلىشى، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارغا تىنچ مۇئامىلە قىلىپ، ئۇلارنىڭ كەسپىي ساپاسىنى ئۈزلۈكسىز ئۆستۈرۈشى كېرەك.

43-ماددا بالىلار باغچىسى ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەر بىلەن قانۇن بويىچە تەكلىپ قىلىپ ئىشلىتىش توختامى ياكى ئەمگەك توختامى ئىمزالىشى ھەمدە توختام ئۇچۇرلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

44-ماددا بالىلار باغچىسى يەسلى باشلىقى، ئوقۇتقۇچى، ساقلىغۇچى، سەھىيە-ساقلىقنى ساقلاش خادىمى، بىخەتەرلىك قوغدىغۇچىسى ۋە باشقا خادىملارنى تەكلىپ قىلغاندا، مائارىپ، جامائەت خەۋپسىزلىكى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلاردىن تەكلىپ قىلىنغۇچىنىڭ خورلاش، جىنسىي زىيانكەشلىك قىلىش، جىنسىي پاراكەندىچىلىك سېلىش، ئالداپ سېتىش، زوراۋانلىق بىلەن زەخىملەندۈرۈش، زەھەر چېكىش، قىمار ئويناش قاتارلىق قانۇنغا خىلاپ جىنايەت خاتىرىسى بار-يوقلۇقىنى سۈرۈشتۈرۈشى كېرەك؛
ئۇنىڭدا يۇقىرىدا بايان قىلىنغان ھەرىكەت خاتىرىسى بارلىقى ياكى ھاراق ئىچىش، ئوقۇتقۇچىلار ئەخلاقى، ئوقۇتقۇچىلار ئىستىلىغا ئېغىر خىلاپلىق قىلىش قىلمىشى قاتارلىق بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي بىخەتەرلىكىگە زىيان يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان باشقا ئەھۋاللار بايقالسا، تەكلىپ قىلىشقا ( تەكلىپ قىلىپ ئىشلىتىشكە ) بولمايدۇ.

بالىلار باغچىسى ئىش ئورنىدىكى خادىملاردا ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بار ئەھۋالنى بايقىسا، دەرھال خىزمىتىنى توختىتىشى، ئۇلار بىلەن قانۇن بويىچە تەكلىپلىك ئىشلىتىش توختامى ياكى ئەمگەك توختامىنى بىكار قىلىشى ھەمدە ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقىغا دوكلات قىلىشى كېرەك؛
ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى ئۇنى كەسىپكارلىق بىلەن شۇغۇللىنىش مەنئى قىلىنغانلار تىزىملىكىگە كىرگۈزسە بولىدۇ.

مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدا بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان شەخسلەرنىڭ بالىلار باغچىسى ئېچىشىغا يول قويۇلمايدۇ؛
ئۇيۇشتۇرۇلغان بولسا، ئۇيۇشتۇرغۇچىنى قانۇن بويىچە ئۆزگەرتىش كېرەك.

45-ماددا بالىلار باغچىسى ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەرنىڭ سالامەتلىك، پىسخىكا ئەھۋالىغا كۆڭۈل بۆلۈشى كېرەك.
يەسلىنىڭ باشلىقى، ئوقۇتقۇچىلىرى، باققۇچىلىرى، تازىلىق-ساقلىقنى ساقلاش خادىملىرى، بىخەتەرلىك قوغدىغۇچىلىرى ۋە باشقا خادىملار خىزمەتكە چىقىشتىن بۇرۇن ۋە خىزمەتكە كىرگەندىن كېيىن ھەر يىلى سالامەتلىكىنى تەكشۈرتۈشى كېرەك.

46-ماددا بالىلار باغچىسى ۋە ئۇنىڭ قۇرغۇچىلىرى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ۋە باشقا خادىملارنىڭ مائاشى، پاراۋانلىقىنى دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە كاپالەتلەندۈرۈشى، قانۇن بويىچە ئىجتىمائىي سۇغۇرتا ھەققى تاپشۇرۇشى، خىزمەت ۋە تۇرمۇش شارائىتىنى ياخشىلىشى، ئوخشاش ئىشقا ئوخشاش ھەق بېرىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ مائاشىنى مالىيە كاپالىتى دائىرىسىگە كىرگۈزۈپ، مائاش كىرىمى سىياسىتى ۋە خىراجەت چىقىم قىلىش يوللىرىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ مائاشىنى ۋاقتىدا، تولۇق تارقىتىشقا ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.
پۇقراۋى يەسلىلەر شۇ جايدىكى ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەردىكى ئوخشاش تۈردىكى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ مائاش كىرىم سەۋىيەسىدىن پايدىلىنىپ ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئىش ھەققى ئۆلچىمىنى مۇۋاپىق بېكىتىپ، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ مائاش تەمىناتىغا قانۇن بويىچە كاپالەتلىك قىلسا بولىدۇ.

47-ماددا يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرى ئۇنۋان باھالاش، ئىش ئورنىغا تەكلىپ قىلىش ( تەكلىپ قىلىپ ئىشلىتىش ) قاتارلىق جەھەتلەردە ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇتقۇچىلىرى بىلەن ئوخشاش تەمىناتتىن بەھرىمەن بولىدۇ.

شەرتكە ئۇيغۇن كېلىدىغان يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر بويىچە جاپالىق، چەت، يىراق رايونلارغا بېرىلىدىغان قوشۇمچە پۇل، يېزا-بازار خىزمىتى ياردەم پۇلى قاتارلىق قوشۇمچە پۇل، ياردەم پۇلىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

ئالاھىدە مائارىپ ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالغان يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر بويىچە ئالاھىدە مائارىپ قوشۇمچە پۇلىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

48-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى ئالىي مەكتەپلەرنىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى كەسىپلىرىنىڭ تەسىس قىلىنىش ئۆلچىمى، سۈپەت كاپالىتى ئۆلچىمى ۋە دەرس ئوقۇتۇشى ئۆلچەم سىستېمىسىنى تۈزۈپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ مائارىپى كەسىپلىرىنىڭ سۈپەت ئىسپاتىنى تەشكىللەپ يولغا قويۇپ، يېتىشتۈرۈش سۈپىتى كاپالىتى مېخانىزمىنى ئورنىتىشى كېرەك.

ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى يەسلى مائارىپىنى ئومۇملاشتۇرۇش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، يەسلى مائارىپى ئوقۇتقۇچىلىرىنى يېتىشتۈرۈش يىرىك پىلانى تۈزۈپ، ئالىي مەكتەپلەرنىڭ يەسلى مائارىپى كەسپىنى تەسىس قىلىشىغا مەدەت بېرىپ، تەربىيەلەش كۆلىمىنى مۇۋاپىق بېكىتىپ، تەربىيەلەش قاتلىمى ۋە تەربىيەلەش سۈپىتىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

ھۆكۈمەت خىراجىتى بىلەن سىفەن ئوقۇغۇچىلىرىنى يېتىشتۈرۈش پىلانى تۈزۈشتە، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنىڭ تەرەققىيات ئېھتىياجىغا ئاساسەن، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپىنىڭ كەسپىي تەربىيەلەش پىلانىنى مەخسۇس ئورۇنلاشتۇرۇش كېرەك.

49-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ، سەھىيە-ساغلاملىق قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە يەسلى باشلىقى، ئوقۇتقۇچىلار، باققۇچى، سەھىيە-ساقلىقنى ساقلاش خادىملىرى قاتارلىق خادىملارنى تەربىيەلەش يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ، تەربىيەلەشنى قوللاش، مۇلازىمەت قىلىش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ، كۆپ خىل شەكىلدىكى كەسپىي تەربىيەلەشنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

5-باب تەربىيەلەش-تەربىيەلەش

50-ماددا بالىلار باغچىسى بېقىش بىلەن تەربىيەلەشنى بىرلەشتۈرۈش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇپ، بارلىق ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارغا يۈزلىنىپ، شەخسلىرىنىڭ پەرقىگە كۆڭۈل بۆلۈشى، ياخشى ئادەت يېتىلدۈرۈشكە ئەھمىيەت بېرىشى، مۇۋاپىق تۇرمۇش ۋە پائالىيەت مۇھىتى يارىتىشى كېرەك، بۇ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي جەھەتتىن ساغلام تەرەققىي قىلىشىغا پايدىلىق.

51-ماددا بالىلار باغچىسى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ بىخەتەرلىكىنى قوغداشنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇشى، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىنىڭ بالىلار باغچىسىدىكى جىسمانىي بىخەتەرلىكىنى قوغداش مەسئۇلىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

بالىلار باغچىسى بىخەتەرلىك مەسئۇلىيەت تۈزۈمىگە مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەرنى ئەمەلىيلەشتۈرۈپ، بىخەتەرلىك باشقۇرۇش تۈزۈمى ۋە بىخەتەرلىك مەسئۇلىيەت تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، تاكامۇللاشتۇرۇپ، بىخەتەرلىك تەدبىرلىرى ۋە جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش بويىچە ئىنكاس قايتۇرۇش مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئۆلچەم بويىچە بىخەتەرلىكنى قوغداش خادىمى قويۇپ، ئوت ئاپىتى قاتارلىق تۈرلۈك بىخەتەرلىك يوشۇرۇن خەۋپىنى ۋاقتىدا بىرمۇبىر تەكشۈرۈشى ۋە تۈگىتىشى كېرەك.
بالىلار باغچىلىرىدا مەكتەپ ئاپتوموبىلى ئىشلىتىشتە، مەكتەپ ئاپتوموبىلىنىڭ بىخەتەرلىكىنى باشقۇرۇشقا مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەرگە ئۇيغۇنلىشىپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ بىخەتەرلىكىنى قوغدىشى كېرەك.

بالىلار باغچىسى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە مەكتەپ جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىغا قاتنىشىشى كېرەك.

52-ماددا بالىلار باغچىسى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ زىيانكەشلىككە ئۇچرىغانلىقى، زىيانكەشلىككە ئۇچرىغان دەپ گۇمان قىلىنغانلىقى ياكى باشقا خەتەرلىك ئەھۋالغا دۇچ كەلگەنلىكىنى بايقىسا، دەرھال قوغداش تەدبىرى قوللىنىشى ھەمدە جامائەت خەۋپسىزلىكى، مائارىپ قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلارغا دوكلات قىلىشى كېرەك.

بالىلار باغچىسىدا تاسادىپىي ۋەقە قاتارلىق جىددىي ئەھۋاللار كۆرۈلسە، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىنىڭ جىسمانىي بىخەتەرلىكىنى ئاۋۋال قوغدىشى، دەرھال جىددىي قۇتقۇزۇش-ياردەم بېرىش ۋە خەتەردىن ساقلىنىش تەدبىرى قوللىنىشى ھەمدە ئالاقىدار تارماقلارغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىشى كېرەك.

ئالدىنقى ئىككى تارماقتىكى ئەھۋال كۆرۈلسە، بالىلار باغچىسى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىنىڭ ئاتا-ئانىسى ياكى باشقا ۋەسىيلىرىگە ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇش قىلىشى كېرەك.

53-ماددا بالىلار باغچىسى ئىلمىي، مۇۋاپىق بولغان بىر كۈنلۈك تۇرمۇش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، دالا پائالىيىتى ۋاقتىغا كاپالەتلىك قىلىشى، بالىلارنىڭ ئوزۇقلۇق تائامى، بەدەن چېنىقتۇرۇشى، ھەر كۈنى ساغلاملىقنى كۆزىتىش، يېمەكلىك بىخەتەرلىكى، تازىلىق ۋە دېزىنفېكسىيەلەش، يۇقۇملۇق كېسەلنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش، دائىم كۆرۈلىدىغان كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش قاتارلىق تازىلىق-ساقلىقنى ساقلاش، باشقۇرۇش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلەپ، ساغلاملىق تەربىيەسىنى كۈچەيتىشى كېرەك.

54-ماددا مېيىپ بالىلارنى قوبۇل قىلىدىغان بالىلار باغچىسى زۆرۈر بولغان سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئەسلىھەسى، ئۈسكۈنىسى ۋە كەسپىي سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش خادىملىرىنى سەپلىشى ياكى سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئەسلىھەلىرى، ئۈسكۈنىلىرى ۋە سالامەتلىكىنى كەسپىي ئەسلىگە كەلتۈرۈش خادىملىرى بولغان باشقا ئالاھىدە مائارىپ ئاپپاراتى، سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئاپپاراتى بىلەن ھەمكارلىشىپ، مېيىپ بالىلارنى ئەمەلىي ئەھۋالىغا قاراپ تەربىيەلەش-يېتىشتۈرۈشنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

55-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى يەسلى مائارىپى يېتەكچى پىروگراممىسى ۋە ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ ئۆگىنىش ۋە تەرەققىيات قوللانمىسىنى تۈزۈپ چىقىدۇ، يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى بويىچە تەشكىللەپ يولغا قويۇپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنىڭ ئوقۇتۇش تەتقىقاتى ۋە كەسپىي يېتەكچىلىكىنى كۈچەيتىدۇ.

بالىلار باغچىسى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي تەرەققىيات قانۇنىيىتى ۋە ياش ئالاھىدىلىكىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان بېقىش-تەربىيەلەش پائالىيىتىنى ئىلمىي يولغا قويۇشى كېرەك، ئوقۇش يېشىغا توشمىغان بالىلارنى سودا خاراكتېرلىك پائالىيەتلەرگە قاتنىشىشقا تەشكىللىسە بولمايدۇ.

56-ماددا بالىلار باغچىسى يەسلى بالىلىرىنىڭ تۇرمۇشىنى ئاساس، ئويۇننى ئاساسىي پائالىيەت قىلىپ، ساپا مائارىپىنى راۋاجلاندۇرۇپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ تەبىئەتكە يېقىنلىشىش، ئەمەلىي مەشغۇلات قىلىش، ئۆزى ھېس قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق ئىزدىنىشى، ئۆگىنىشىگە ئەڭ زور دەرىجىدە مەدەت بېرىپ، ئوقۇش يېشىغا توشمىغان بالىلاردا ياخشى ئەخلاق-پەزىلەت، ھەرىكەت ئادىتى، بىخەتەرلىك ۋە ئەمگەك ئېڭى يېتىلدۈرۈشنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك،
كىشىلىك قەدىر-قىممەتنى تاكامۇللاشتۇرۇش، بەدەننى كۈچلەندۈرۈپ ساغلاملاشتۇرۇش، ساغلاملىق، تىل، جەمئىيەت، ئىلىم-پەن، سەنئەت قاتارلىق ھەرقايسى جەھەتلەردە ماس تەرەققىي قىلىش.

بالىلار باغچىسى دۆلەت ئورتاق تىل-يېزىقىنى ئاساسىي بېقىش تەربىيەسى تىل-يېزىقى قىلىپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارغا بولغان پۇتۇڭخۇا تەربىيەسىنى كۈچەيتىپ، ئوقۇش يېشىغا توشمىغان بالىلارنىڭ پۇتۇڭخۇادا سۆزلەش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

57-ماددا بالىلار باغچىسى مۇناسىۋەتلىك ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كېلىدىغان ئويۇنچۇق ئوقۇتۇش سايمانلىرى ۋە بالىلار كىتابلىرىنى سەپلىشى كېرەك.

يەسلىدە يولغا قويۇلۇپ ئىشلىتىلىۋاتقان دەرس ئوقۇتۇش تۈرى بايلىقىنى قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بېكىتىش كېرەك، كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى بېكىتىدۇ.

بالىلار باغچىسى ئائىلە، مەھەللىنىڭ مائارىپ بايلىقىدىن تولۇق پايدىلىنىپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ تۇرمۇش ۋە ئۆگىنىش بوشلۇقىنى كېڭەيتىشى كېرەك.

58-ماددا بالىلار باغچىسى ئاتا-ئانىسى ياكى باشقا ۋەسىيلىرى بىلەن تەشەببۇسكارلىق بىلەن پىكىر ئالماشتۇرۇپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي تەرەققىيات ئەھۋالىنى ئائىلىنىڭ بالىنى ئىلمىي بېقىشىغا يېتەكچىلىك قىلىشى كېرەك.

ئاتا-ئانىلار ياكى باشقا ۋەسىيلەر بالىلار باغچىسىنىڭ تەربىيەلەش ۋە تەربىيە پائالىيىتىنى قانات يايدۇرۇشىغا پائال ماسلىشىشى، مەدەت بېرىشى كېرەك.

59-ماددا يەسلىلەر بىلەن باشلانغۇچ مەكتەپلەر ئۆزئارا جىپسىلىشىپ، ماسلىشىپ، بالىلارنىڭ مەكتەپكە كىرىش تەييارلىقى ۋە مەكتەپكە كىرىش بويىچە ماسلىشىشىغا ئورتاق ياردەم بېرىشى كېرەك.

بالىلار باغچىسى باشلانغۇچ مەكتەپلەشكەن تەربىيە ئۇسۇلىنى قوللانماسلىقى، باشلانغۇچ مەكتەپ باسقۇچىدىكى دەرسلەرنى ئۆتمەسلىكى، تەربىيەلەش ۋە تەربىيە پائالىيىتىنىڭ باشلانغۇچ مەكتەپلىشىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.
باشلانغۇچ مەكتەپ دەرسلىك ئۆلچىمى بويىچە نۆل باشلىنىش نۇقتىسىدا ئوقۇتۇشتا چىڭ تۇردى.

مەكتەپ سىرتىدىكى تەربىيەلەش ئاپپاراتلىرى قاتارلىق باشقا ھەرقانداق ئاپپاراتلارنىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارغا قارىتا يېرىم كۈنلۈك تۈزۈم ياكى پۈتۈن كۈنلۈك تۈزۈمدە تەربىيەلەشنى قانات يايدۇرۇشىغا، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ باشلانغۇچ مەكتەپ باسقۇچىدىكى دەرسلىرىنى ئۆتۈشىگە يول قويۇلمايدۇ.

6-باب سېلىنما كاپالىتى

60-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپىدا ھۆكۈمەت مەبلەغ سېلىشنى ئاساس قىلغان، ئائىلىلەر بېقىش-تەربىيەلەش تەننەرخىنى مۇۋاپىق ئۈستىگە ئالىدىغان، كۆپ خىل يوللار ئارقىلىق خىراجەت غەملەيدىغان سېلىنما مېخانىزمى يولغا قويۇلىدۇ.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى مائارىپ مالىيە سېلىنمىسى چىقىم قۇرۇلمىسىنى ئەلالاشتۇرۇپ، داشۆدىن بۇرۇنقى مائارىپ مالىيە سېلىنمىسىنى قوشۇپ، مالىيە خاراكتېرلىك يەسلى مائارىپى خىراجىتىنىڭ تەڭ دەرىجىلىك مالىيە خاراكتېرلىك مائارىپ خىراجىتىدە مۇۋاپىق نىسبەتنى ئىگىلىشىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىپ، يەسلى مائارىپى ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتىنى كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

61-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپى مالىيەسىنىڭ ياردەم پۇل خىراجىتى مەركەز مالىيەسى بىلەن يەرلىك مالىيەنىڭ ئىش ھوقۇقى ۋە چىقىم مەسئۇلىيىتىگە ئايرىش پىرىنسىپى بويىچە، ئايرىم-ئايرىم ھالدا مەركەز خامچوتى ۋە يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خامچوتقا كىرگۈزۈلىدۇ.
مەركەز مالىيەسى يۆتكىمە چىقىم قىلىش ئارقىلىق يەرلىككە بىرتۇتاش مەدەت بەردى.
ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايون ئىچىدىكى ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ مالىيە ياردەم پۇل خىراجىتىنى ئۈستىگە ئېلىش مېخانىزمى ئورنىتىشى كېرەك.

62-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى يەسلى مائارىپى مەبلىغىنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇپ، يېزا رايونلىرى، كونا ئىنقىلابىي رايونلار، مىللەتلەر رايونلىرى، چېگرا رايونلار ۋە تەرەققىي تاپمىغان رايونلارنىڭ يەسلى مائارىپىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشىغا نۇقتىلىق مەدەت بېرىدۇ.

63-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى يەسلىلەرنىڭ يەسلى باشقۇرۇش تەننەرخىنى ئىلمىي بېكىتىپ، ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق ئاساسىدىكى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى مۇلازىمىتى قىلىشنى ئۆلچەم قىلىپ، مالىيە ياردەم پۇلى ۋە ھەق سىياسىتىنى بىرتۇتاش تۈزۈپ، ئۈستىگە ئېلىش نىسبىتىنى مۇۋاپىق بېكىتىشى كېرەك.

ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلى ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ ئوتتۇرىچە مالىيە پۇل ئاجرىتىش ئۆلچىمى ياكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئوتتۇرىچە ئاممىۋى خىراجەت ئۆلچىمى، ھەمدە ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى پۇقرالار باشقۇرۇشىدىكى يەسلى ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ بىردەك مالىيە ياردەم پۇلى ئۆلچىمىنى تۈزدى ھەم ئەمەلىيلەشتۈردى.
بۇنىڭ ئىچىدە، ئوقۇش يېشىغا توشمىغان مېيىپ بالىلارغا ئالاقىدار ئۆلچەملەرنى بېقىش تەربىيەسى ۋە سالامەتلىكىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئېھتىياجىنى مۇۋاپىق ئۆستۈرۈشنى ئويلىشىش كېرەك.

شارائىتى بار جايلار ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار ھەقسىز مائارىپىنى يولغا قويۇشنى تەدرىجىي ئالغا سىلجىتىپ، ئائىلىدە بېقىش-تەربىيەلەش تەننەرخىنى تۆۋەنلىتىدۇ.

64-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى مالىيە ياردەم پۇلى بېرىش، مۇلازىمەت سېتىۋېلىش، ئىجارە ھەققىنى كېمەيتىش-كەچۈرۈم قىلىش، ئوقۇتقۇچىلارنى تەربىيەلەش، ئوقۇتۇش تەتقىقاتىغا يېتەكچىلىك قىلىش قاتارلىق كۆپ خىل ئۇسۇللار ئارقىلىق، ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى پۇقراۋى يەسلىلەرنىڭ تەرەققىياتىغا مەدەت بېرىشى كېرەك.

65-ماددا دۆلەت يەسلى مائارىپىغا ياردەم بېرىش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، ئائىلىسىدە ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقى بار ئوقۇش يېشىدىكى بالىلار قاتارلىقلارنىڭ ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى يەسلى مائارىپىنى قوبۇل قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

66-ماددا دۆلەت تەبىئىي ئىگىلەر، قانۇنىي ئىگىلەر ۋە قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلارنى ئىئانە قىلىش، پىدائىيلىق مۇلازىمىتى قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى ئىشلىرىنى قوللاشقا ئىلھاملاندۇرىدۇ.

يەتتىنچى باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

67-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى يەسلىلەرنىڭ بىخەتەرلىك خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ، تاكامۇللاشتۇرۇپ، يەسلىلەر ئەتراپىنىڭ ئامانلىقىنى باشقۇرۇش ۋە چارلاش، مۇداپىئەلىنىش، تىزگىنلەش خىزمىتىنى كۈچەيتىپ، يەسلىلەرنىڭ بىخەتەرلىكىنى قوغداشقا بولغان نازارەت قىلىش-يېتەكچىلىكنى كۈچەيتىپ، يەسلىلارنىڭ بىخەتەرلىك بويىچە ئالدىنى ئېلىش قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىشىگە ھەيدەكچىلىك قىلىپ، بىخەتەرلىك يوشۇرۇن خەۋپىنى ۋاقتىدا رەتكە تۇرغۇزۇپ تەكشۈرۈپ ۋە تۈگىتىپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار ۋە يەسلىلەرنىڭ بىخەتەرلىكىنى قانۇن بويىچە كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

بالىلار باغچىسىدا ۋە ئەتراپتىكى رايوندا خەتەرلىك، بۇلغانغان ئىمارەت ۋە ئەسلىھە، ئۈسكۈنە سېلىش ياكى قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.

68-ماددا ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ياكى ئۇ ھوقۇق بەرگەن رايون بار شەھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يەسلى باشقۇرۇش تەننەرخى، ئىقتىسادىي تەرەققىيات سەۋىيەسى ۋە ئاممىنىڭ بەرداشلىق بېرىش ئىقتىدارى قاتارلىق ئامىللارغا ئاساسەن، ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەر ۋە پايدا ئالمايدىغان پۇقراۋى يەسلىلەرنىڭ ھەق ئېلىش ئۆلچىمىنى مۇۋاپىق بېكىتىدۇ ھەمدە قەرەللىك تەڭشەش مېخانىزمى ئورنىتىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار يەسلىلەرنىڭ ھەق ئېلىشىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك، زۆرۈر تېپىلغاندا ھەق ئېلىشتا بازار ئارقىلىق باھانى تەڭشەيدىغان پايدا ئالىدىغان پۇقراۋى يەسلىلەرنىڭ تەننەرخىنى تەكشۈرۈپ، مۇۋاپىق ھەق ئېلىشقا يېتەكلەپ، زىيادە يۇقىرى ھەق ئېلىشنى توسسا بولىدۇ.

69-ماددا بالىلار باغچىسىدىن ئالغان ھەق ئاساسلىقى تەربىيەلەش ۋە تەربىيەلەش پائالىيىتىگە، ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەرنىڭ تەمىناتىنى كاپالەتلەندۈرۈشكە، ئوقۇتقۇچى، دوست-خىزمەتچىلەرنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈشكە ۋە بالىلار باغچىسى قۇرۇش شارائىتىنى ياخشىلاشقا ئىشلىتىلىشى كېرەك.
ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ تاماق پۇلىنى مەخسۇس پۇل ئورنىدا ئىشلىتىش كېرەك.

بالىلار باغچىسى ھەق ئېلىشنى ئاشكارىلاش تۈزۈمىنى ئىجرا قىلىشى، ھەق ئېلىش تۈرى ۋە ئۆلچىمى، مۇلازىمەت مەزمۇنى، ھەق قايتۇرۇش قائىدىسى قاتارلىقلارنى ئاتا-ئانىسىغا ئېلان قىلىپ، جەمئىيەتنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

بالىلار باغچىسى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ ھەق ئالسا بولمايدۇ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار ۋە ئۇلارنىڭ ئاتا-ئانىلىرىدىن ئوقۇتۇش ماتېرىيالى زاكاز قوبۇل قىلىشقا تەشكىللىسە، تاۋار، مۇلازىمەت قاتارلىقلارنى بازارغا سالسا ياكى شەكلىنى ئۆزگەرتىپ ساتسا بولمايدۇ.

70-ماددا بالىلار باغچىسى مالىيە، بوغالتىرلىق ۋە مۈلۈك باشقۇرۇش تۈزۈمىنى قانۇن بويىچە ئورنىتىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، خىراجەت باشقۇرۇشنى چىڭىتىپ، خىراجەتنى مۇۋاپىق ئىشلىتىپ، خىراجەتنىڭ ئىشلىتىلىش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

بالىلار باغچىسى ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر بويىچە مالىيەدە ئاشكارا بولۇشى، جەمئىيەتنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەرگە بولغان ئىقتىسادىي تەپتىشلىكنى كۈچەيتىشى كېرەك.
پۇقراۋى بالىلار باغچىسى ھەر يىلى قانۇن بويىچە ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىشى ھەمدە ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقىغا ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىنغان مالىيە-بوغالتىرلىق دوكلاتىنى تاپشۇرۇشى كېرەك.

71-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى خىراجىتى خامچوتىنى باشقۇرۇش ۋە ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىپ نازارەت قىلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىشى، تاكامۇللاشتۇرۇشى كېرەك.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى خىراجىتىنى ئىگىلىۋېلىشىغا، ئىشلىتىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ، بالىلار باغچىسىدىن قانۇنسىز ھەق ئېلىشىغا ياكى سېلىق سېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

72-ماددا ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى ھەر خىل يەسلىلەرنىڭ ئاساسىي ئۇچۇرلىرىنى ئەنگە ئېلىش ۋە ئېلان قىلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئالاقە تورى قاتارلىق ئۇسۇللاردىن پايدىلىنىپ، جەمئىيەتكە ھۆكۈمەتنىڭ ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى مالىيە سېلىنمىسى، يەسلى پىلانىنى تۈزۈش قاتارلىق جەھەتلەردىكى ئۇچۇرلارنى قەرەللىك ئېلان قىلىشى ھەمدە يېڭىلىشى كېرەك،
شۇنداقلا ھەر خىل يەسلىلەرنىڭ ئوقۇتقۇچىلىرى ۋە باشقا خىزمەتچى خادىملىرىنىڭ سالاھىيىتى ۋە سەپلىمىسى، ئوقۇغۇچى قوبۇل قىلىشى، خىراجەت كىرىم-چىقىمى، ھەق ئۆلچىمى، بېقىش-تەربىيەلەش سۈپىتى قاتارلىق جەھەتلەردىكى ئۇچۇرلار.

73-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ نازارەتچىلىكى-يېتەكچىلىكى ئاپپاراتى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەنلەر مائارىپى خىزمىتىگە دائىر قانۇن-نىزاملارنىڭ ئىجرا قىلىنىش ئەھۋالى، بېقىش-تەربىيەلەش خىزمىتى قاتارلىقلارغا ھەيدەكچىلىك قىلىدۇ.
نازارەتچىلىك-يېتەكچىلىك دوكلاتىنى جەمئىيەتكە قەرەللىك ئاشكارىلاش كېرەك.

74-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى يەسلىلەرنىڭ بېقىش-تەربىيەلەش سۈپىتىنى باھالاش قوللانمىسىنى تۈزۈپ چىقىدۇ.
ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى يەسلىلەرنىڭ سۈپىتىنى باھالاش ئۆلچىمىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، يەسلىلەرنىڭ سۈپىتىنى تەكشۈرۈش، ئۆلچەش سىستېمىسىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، ھەر خىل يەسلىلەرنى سۈپەت باھالاش دائىرىسىگە كىرگۈزۈشى ھەمدە جەمئىيەتكە باھالاش نەتىجىسىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

75-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلاردىن تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرىنى يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان ياكى مۇناسىۋەتلىك تارماق مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ جاۋابكار رەھبىرىي خادىمى ۋە بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ :

( 1 ) يەسلىلەرنىڭ جايلىشىش يىرىك پىلانىنى بەلگىلىمە بويىچە تۈزمىگەن، تەڭشىمىگەن ياكى ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى يەسلىلەر قۇرۇلۇش يېرىنى بەلگىلىمە بويىچە تەمىنلەپ بەرمىگەن بولسا؛

( 2 ) تۇرالغۇ رايونىدىكى يانداش يەسلىلەرنى بەلگىلىمە بويىچە پىلانلىمىغان ياكى يېڭىدىن تۇرالغۇ رايونىدىكى يانداش يەسلىنى ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى يەسلى قىلىپ قۇرمىغان بولسا؛

( 3 ) مالىيە خاراكتېرلىك خىراجەت، دۆلەت مۈلكى، كوللېكتىپ مۈلكىدىن پايدىلىنىپ ياكى ئىئانە قىلىنغان مۈلۈكتىن پايدىلىنىپ، پايدا ئالىدىغان پۇقراۋى يەسلى قۇرۇش ياكى ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەرنىڭ خاراكتېرىنى ئۆزگەرتىش، شەكلىنى ئۆزگەرتىش؛

( 4 ) ھۆكۈمەت باشقۇرۇشىدىكى يەسلىلەردىكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئوتتۇرىچە مالىيە پۇل ئاجرىتىش ئۆلچىمى ياكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئوتتۇرىچە ئاممىۋى خىراجەت ئۆلچىمى، ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق خاراكتېرىدىكى پۇقراۋى يەسلىلەردىكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىردەك مالىيە ياردەم پۇلى ئۆلچىمىنى بەلگىلىمە بويىچە تۈزمىگەن ھەمدە ئەمەلىيلەشتۈرمىگەنلەر؛

( 5 ) ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپىنى باشقۇرۇش ۋە كاپالەتلەندۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلمىغان باشقا ئەھۋاللار.

76-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مائارىپ قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنىڭ خادىملىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلانغان، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلغان، نەپسانىيەتچىلىك قىلغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

77-ماددا تۇرالغۇ رايونىدىكى قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلاردىن يانداش يەسلى قۇرۇش، ئۆتكۈزۈپ بېرىشتە بەلگىلىمە بويىچە ئىش كۆرمىگەن ياكى يانداش يەسلى يېرىنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنىنى ئۆزگەرتمىگەنلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەبىئىي بايلىق، تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، مائارىپ قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

78-ماددا ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يەسلى ئاچقان ياكى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنى قوبۇل قىلىشتا يېرىم كۈنلۈك تۈزۈم، پۈتۈن كۈنلۈك تۈزۈمدە تەربىيەلەشنى يولغا قويغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ قاتارلىق ئالاقىدار تارماقلىرى «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مائارىپ قانۇنى»، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيتىنىڭ پۇقراۋى مائارىپنى ئىلگىرى سۈرۈش قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە بىر تەرەپ قىلىدۇ؛
بالىلار باغچىسىنى قانۇنسىز قۇرغان ئورۇن ۋە شەخسلەرگە قارىتا، قىلمىشىنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىگە قاراپ، بەش يىلدىن ئون يىلغىچە ئۇلارنىڭ بالىلار باغچىسى ياكى باشقا مائارىپ ئاپپاراتى قۇرۇش ئىلتىماسىنى قوبۇل قىلمايدۇ.

79-ماددا يەسلىلەردە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ تارمىقى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ ھەمدە ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلار ئالغان ھەقنى قايتۇرغاندىن كېيىن قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلار ئوقۇغۇچى قوبۇل قىلىشنى توختىتىشقا، مەكتەپ باشقۇرۇش ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىشقا بۇيرۇلىدۇ :

( 1 ) يەسلىگە كىرىش ئىمتىھانى ياكى سىنىقى تەشكىللەش؛

( 2 ) باشقۇرۇشقا بىخەستەلىك قىلىش ياكى تەن جازاسى بېرىش ياكى شەكلى ئۆزگەرگەن تەن جازاسى بېرىش، كەمسىتىش، ھاقارەت قىلىش، خورلاش، جىنسىي زىيانكەشلىك قىلىش قاتارلىق ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش قىلمىشلىرى؛

( 3 ) بىخەتەرلىك، ئالدىنى ئېلىش قۇرۇلۇشىنى قانۇن بويىچە كۈچەيتمىگەنلەر، بىخەتەرلىك كاپالىتى مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمىغانلار ياكى سەھىيە-ساقلىقنى ساقلاش مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلمىغانلار؛

( 4 ) تەكشۈرۈشتىن ئۆتمىگەن دەرسلىك ئوقۇتۇش تۈرىدىكى بايلىقلارنى ئىشلىتىش؛

( 5 ) باشلانغۇچ مەكتەپلەشكەن مائارىپ ئۇسۇلىنى قوللىنىش ياكى باشلانغۇچ مەكتەپ باسقۇچىدىكى دەرسلەرنى ئۆتۈش؛

( 6 ) ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي تەرەققىيات قانۇنىيىتىگە، ياش ئالاھىدىلىكىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان پائالىيەتلەرنى قانات يايدۇرۇش ياكى ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنى سودا خاراكتېرلىك پائالىيەتلەرگە قاتنىشىشقا تەشكىللەش؛

( 7 ) يەسلى ئوقۇتقۇچىسى ياكى باشقا خادىملارنى سەپلەشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 8 ) بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا ھەق ئېلىش؛

( 9 ) ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلارنىڭ تاماق پۇلىنى تۇتۇپ قېلىش، يۆتكەپ ئىشلىتىش.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە مەكتەپ باشقۇرۇش ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنغان يەسلىلەرنى يەسلىدىكى بالىلار مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇشى كېرەك.

80-ماددا يەسلى ئوقۇتقۇچىلىرى ياكى باشقا خادىملاردىن تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرىگە ئۆزى تۇرۇشلۇق يەسلى ياكى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ تارمىقى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ئەھۋالنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىگە قاراپ، توختاملاشقۇچىلار، يەسلى مەسئۇلىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرىدۇ، تەكلىپ قىلىپ ئىشلىتىش توختامى ياكى ئەمگەك توختامىنى بىكار قىلىدۇ؛
ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مائارىپ مەمۇرىي تارمىقى ئۇنىڭ مەلۇم مۇددەت ئىچىدە تاكى ئۆمۈرلۈك ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىشىنى ياكى يەسلى قۇرۇشىنى مەنئى قىلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ سالاھىيەت گۇۋاھنامىسى بىكار قىلىنىدۇ :

( 1 ) تەن جازاسى ياكى شەكلى ئۆزگەرگەن تەن جازاسى بېرىلگەن بالىلار؛

( 2 ) بالىلارنى كەمسىتىش، ھاقارەتلەش، خورلاش، جىنسىي زىيانكەشلىك قىلىش؛

( 3 ) كەسىپ ئەخلاقى قائىدىسىگە خىلاپلىق قىلىپ ياكى بالىلارنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈپ، ناچار ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلار.

81-ماددا ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى پائالىيىتىدە مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپ قىلمىشلارنىڭ بۇ قانۇندا قانۇن جاۋابكارلىقى بەلگىلەنمىگەن، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مائارىپ قانۇنى»، «جۇڭخۇا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى قوغداش قانۇنى»،»جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئەمگەك قانۇنى قاتارلىق قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

82-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار، بالىلار باغچىسى، ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزۈپ، جىسمانىي زىيان ياكى مال-مۈلۈك زىيىنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلار قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلىرىگە قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

83-ماددا باشلانغۇچ مەكتەپ، ئالاھىدە مائارىپ مەكتىپى، بالىلار پاراۋانلىق ئاپپاراتى، مېيىپ بالىلارنىڭ سالامەتلىكىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئاپپاراتى قاتارلىق قوشۇمچە تەسىس قىلىنغان بالىلار سىنىپى قاتارلىق ئوقۇش يېشىغا يەتمىگەن بالىلار مائارىپى ئاپپاراتلىرىغا مۇشۇ قانۇندىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

ئارمىيەدىكى يەسلىلەرنى باشقۇرۇش مۇشۇ قانۇن ۋە ئارمىيەنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بولىدۇ.

84-ماددا شارائىتى بار يەسلىلەرنىڭ ھاۋالىلىك سىنىپ ئېچىپ، ھاۋالىلىك بېقىش مۇلازىمىتى قىلىشىغا ئىلھام بېرىلىدۇ.

بالىلار باغچىسى ھاۋالىلىك بېقىش مۇلازىمىتى قىلسا، ئالاقىدار قانۇن-نىزاملار ۋە دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە بولىدۇ.

85-ماددا بۇ قانۇن 2025-يىل 6-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.