( 2022-يىل 4-ئاينىڭ 20-كۈنى 13-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 34-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف زاكاز مال سودىسى

3-پاراگراف ھاسىلىي مەھسۇلاتلار سودىسى

3-باب زاكاز مال راسچوتى ۋە ھېسابىنى ئۈزۈش

4-باب زاكاز مال سودىسى قىلغۇچىلار

5-باب زاكاز مال تىجارىتى ئاپپاراتى

6-باب زاكاز مال سودا سورۇنى

7-باب زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى

8-باب زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى

9-باب زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتى

10-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

11-باب چېگرا ھالقىغان سودا ۋە نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ھەمكارلىقى

12-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

13-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى ھەرىكىتىنى قېلىپلاشتۇرۇش، ھەرقايسى تەرەپلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش، بازار تەرتىپى ۋە ئىجتىمائىي ئاممىۋى مەنپەئەتنى قوغداش، زاكاز مال بازىرى ۋە ھاسىلىي مال بازىرىنىڭ خەلق ئىگىلىكىگە مۇلازىمەت قىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش، پۇل مۇئامىلە خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈگىتىش، دۆلەتنىڭ ئىقتىسادىي بىخەتەرلىكىنى قوغداش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى چېگراسى ئىچىدە زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى، شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىك پائالىيەتلەرگە مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ.

جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىك پائالىيەتلىرىدىن جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى چېگراسى ئىچىدىكى بازار تەرتىپىنى قالايمىقانلاشتۇرۇپ، چېگرا ئىچىدىكى سودىگەرلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى زىيانغا ئۇچراتقانلىرى مۇشۇ قانۇندىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىدۇ ھەمدە قانۇن جاۋابكارلىقىغا تارتىلىدۇ.

3-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان زاكاز مال سودىسى زاكاز مال كېلىشىمى ياكى ئۆلچەملەشكەن قەرەللىك ھوقۇق توختامىنى سودا نىشانى قىلغان سودا پائالىيىتىنى كۆرسىتىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى زاكاز مال سودىسىدىن باشقا، ئالماشتۇرۇش كېلىشىمى، ئۇزاق مۇددەتلىك توختام ۋە ئۆلچەملەشمىگەن قەرەللىك ھوقۇق كېلىشىمى ۋە ئۇنىڭ بىرىكمىسى سودا نىشانى قىلىنغان سودا پائالىيىتىنى كۆرسىتىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان زاكاز مال كېلىشىمى زاكاز مال سودا سورۇنى بىرتۇتاش تۈزگەن، كەلگۈسىدىكى مەلۇم بىر مۇئەييەن ۋاقىت ۋە ئورۇندا بەلگىلىك مىقداردىكى نىشان نەرسىنى ئۈزىشنى پۈتۈشكەن ئۆلچەملەشكەن توختامنى كۆرسىتىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان قەرەللىك ھوقۇق كېلىشىمى سېتىۋالغۇچى تەرەپنىڭ كەلگۈسى مەلۇم بىر ۋاقىتتا نىشان نەرسە ( قەرەللىك مال توختامىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ) نى مۇئەييەن باھادا سېتىۋېلىش ياكى سېتىشقا ھوقۇقلۇق دەپ پۈتۈشكەن ئۆلچەملەشكەن ياكى ئۆلچەملەشمىگەن توختامنى كۆرسىتىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئالماشتۇرۇش كېلىشىمى كەلگۈسى مەلۇم مۇئەييەن ۋاقىت ئىچىدە مۇئەييەن نىشان نەرسىنى ئۆزئارا ئالماشتۇرۇشنى پۈتۈشىدىغان پۇل مۇئامىلە توختامىنى كۆرسىتىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئۇزاق مەزگىللىك توختام زاكاز مال توختامىدىن باشقا، كەلگۈسىدىكى مەلۇم بىر مۇئەييەن ۋاقىت ۋە ئورۇندا مەلۇم مىقداردىكى نىشان نەرسىنىڭ ھېسابىنى ئۈزۈشنى پۈتۈشىدىغان پۇل مۇئامىلە توختامىنى كۆرسىتىدۇ.

4-ماددا دۆلەت زاكاز مال بازىرىنىڭ ساغلام تەرەققىياتىنى قوللاپ، باھانى بايقاش، خەۋپ-خەتەرنى باشقۇرۇش، بايلىق تەقسىملەش ئىقتىدارىنى جارى قىلدۇرىدۇ.

دۆلەت زاكاز مال بازىرى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات بازىرىدىن پايدىلىنىپ يۈرۈشلۈك مۇددەتتە قىممىتىنى ساقلاش قاتارلىق خەۋپ-خەتەرنى باشقۇرۇش پائالىيەتلىرى بىلەن شۇغۇللىنىشقا ئىلھام بېرىدۇ.

دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرى زاكاز مال بازىرى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلاتلار بازىرىنىڭ تەرەققىياتىغا تۈرتكە بولۇپ، دۆلەت ئىچىدىكى يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلىشقا يېتەكلىدى.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان يانداش مەزگىللىك قىممەتنى ساقلاش سودا قىلغۇچى ئۆزىنىڭ مۈلكى، قەرزى قاتارلىق قىممىتىنىڭ ئۆزگىرىشى سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان خەۋپ-خەتەرنى باشقۇرۇش ئۈچۈن يۇقىرىقى مۈلۈك، قەرزدارلىق قاتارلىقلار بىلەن ئاساسىي جەھەتتىن ماس كېلىدىغان زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلاتلار سودىسىنى باشقۇرۇش پائالىيىتىنى كۆرسىتىدۇ.

5-ماددا زاكاز مال بازىرى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات بازىرى خەۋپ-خەتەرنى كۆزىتىش، نازارەت قىلىش، كونترول قىلىش ۋە تۈگىتىش، بىر تەرەپ قىلىش تۈزۈم-مېخانىزمىنى ئورنىتىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، زىيادە ھايانكەشلىك قىلمىشلىرىنى قانۇن بويىچە چەكلەپ، بازاردىكى سىستېمىلىق خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

6-ماددا زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى پائالىيىتىدە قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا ۋە دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسىگە ئەمەل قىلىش، ئاشكارا، ئادىل، ھەققانىي بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىش كېرەك، بازارنى ئالدامچىلىق قىلىش، كونترول قىلىۋېلىش ۋە ئىچكى سودا قىلمىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

7-ماددا زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى پائالىيىتىگە قاتناشقان تەرەپلەر باراۋەر قانۇنىي ئورۇنغا ئىگە بولۇپ، ئىختىيارىي بولۇش، ھەقلىق بولۇش، سەمىمىي بولۇش، لەۋزىدە تۇرۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى كېرەك.

8-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ زاكاز مال بازىرىنى قانۇن بويىچە مەركەزلىك بىرتۇتاش نازارەت قىلىپ باشقۇرىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ ئۆسۈم نىسبىتى، پېرېۋوت نىسبىتى، زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش توغرىسىدا ئايرىم بەلگىلىمىسى بولسا، شۇ بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

ھاسىلىي مەھسۇلاتلار بازىرىنى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ياكى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق مەسئۇلىيىتىدىكى ئىش تەقسىماتى بويىچە نازارەت قىلىپ باشقۇرىدۇ.

9-ماددا زاكاز مال ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات ساھەسى جەمئىيىتى قانۇن بويىچە تەلەپچان بولۇپ باشقۇرىدۇ.

10-ماددا دۆلەت ئىقتىسادىي تەپتىش ئورگىنى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنى قانۇن بويىچە ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىدۇ.

2-باب زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

11-ماددا زاكاز مال سودىسى قانۇن بويىچە قۇرۇلغان زاكاز مال سودا ئورنى ياكى گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ قانۇن بويىچە تەستىقى بىلەن، زاكاز مال سودىسىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرىدىغان باشقا زاكاز مال سودا ئورۇنلىرى ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ زاكاز مال سودا سورۇنى دېيىلىدۇ ) دا، ئاشكارا مەركەزلىك سودا ئۇسۇلى ياكى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەستىقلىغان باشقا ئۇسۇللارنى قوللىنىپ ئېلىپ بېرىلىشى كېرەك.

زاكاز مال سودىسى سورۇنىنىڭ سىرتىدا زاكاز مال سودىسى قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى كېلىشىم سودىسى ياكى گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن باشقا سودا ئۇسۇلى بويىچە ئېلىپ بېرىلسا بولىدۇ.

12-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ زاكاز مال بازىرى ياكى ھاسىلىي مەھسۇلات بازىرىنى كونترول قىلىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

زاكاز مال بازىرىنى تۆۋەندىكى ۋاسىتىلەر ئارقىلىق باشقۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ، بۇ، زاكاز مال سودا باھاسى ياكى زاكاز مال سودا مىقدارىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ ياكى تەسىر كۆرسىتىش غەرىزىدە بولىدۇ :

( 1 ) ئۆز ئالدىغا ياكى تىل بىرىكتۈرۈپ، مەبلەغ ئەۋزەللىكى، ئامبار ئەۋزەللىكىنى مەركەزلەشتۈرۈش ياكى ئۇچۇر ئەۋزەللىكىدىن پايدىلىنىپ بىرلىشىش ياكى ئۇدا سېتىۋېلىش-سېتىش كېلىشىمى تۈزۈش؛

( 2 ) باشقىلار بىلەن تىل بىرىكتۈرۈپ، ئالدىن پۈتۈشكەن ۋاقىت، باھا ۋە ئۇسۇل ئارقىلىق ئۆزئارا زاكاز مال سودىسى قىلىش؛

( 3 ) ئۆزى ئەمەلىي كونترول قىلغان ئىسچوت ئارىسىدا زاكاز مال سودىسى قىلىش؛

( 4 ) ساختا ياكى ئېنىقسىز مۇھىم، زور ئۇچۇرلاردىن پايدىلىنىپ، سودىگەرلەرنى زاكاز مال سودىسى قىلىشقا يېتەكلەش؛

( 5 ) پۈتۈشۈشنى مەقسەت قىلماي، كۆپ قېتىم ياكى كۆپ مىقداردا ئىلتىماس قىلغان ھەمدە ئىلتىماسنى بىكار قىلغان بولسا؛

( 6 ) ئالاقىدار زاكاز مال سودىسى ياكى توختامدىكى نىشان نەرسىنىڭ سودىسىغا ئاشكارا باھا بېرىش، ئالدىن مۆلچەرلەش ياكى مەبلەغ سېلىش تەكلىپى بېرىش ھەمدە تەتۈر يۆنىلىشلىك مەشغۇلات ياكى ئالاقىدار مەشغۇلات قىلىش؛

( 7 ) زاكاز مال بازىرىنىڭ بازار ئەھۋالىغا تەسىر يەتكۈزۈش ئۈچۈن نەق مالنى بېسىپ قويۇش؛

( 8 ) ھېسابنى ئۈزگەن ئاي ياكى ھېسابنى ئۈزۈشكە يېقىنلاشقان ئايدا، ناتوغرا ۋاسىتىلەردىن پايدىلىنىپ، ئىلكىدىكى ئاكسىيە چېكىدىن ئۆزىنى قاچۇرۇپ، ئىلكىدىكى ئاكسىيە ئەۋزەللىكىنى شەكىللەندۈرۈش؛

( 9 ) ئالاقىدار بازارلاردىكى پائالىيەتتىن پايدىلىنىپ زاكاز مال بازىرىنى كونترول قىلىش؛

( 10 ) زاكاز مال بازىرىنى كونترول قىلىشتىكى باشقا ۋاسىتىلەر.

13-ماددا زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسىنىڭ ئىچكى ئۇچۇرىدىن خەۋەردار كىشىلەر ۋە ئىچكى ئۇچۇرغا قانۇنسىز ئېرىشكۈچىلەرنىڭ ئىچكى ئۇچۇرى ئاشكارىلىنىشتىن بۇرۇن مۇناسىۋەتلىك زاكاز مال سودىسى ياكى ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى قىلىشىغا، باشقىلارنىڭ ئىچكى ئۇچۇرغا مۇناسىۋەتلىك زاكاز مال سودا ياكى ھاسىلىي مال سودىسى بىلەن شۇغۇللىنىشىغا ياكى ئىچكى ئۇچۇرنى ئاشكارىلاپ قويۇشىغا ئېنىق، يوشۇرۇن شەپە بېرىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

14-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئىچكى ئۇچۇر زاكاز مال سودىسى ياكى ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسىنىڭ سودا باھاسىغا زور تەسىر كۆرسىتىش ئېھتىمالى بولغان، تېخى ئاشكارىلانمىغان ئۇچۇرنى كۆرسىتىدۇ.

زاكاز مال سودىسىنىڭ ئىچكى ئۇچۇرى مۇنۇلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى، شۇنىڭدەك باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تۈزگەن ياكى تېخى ئېلان قىلمىغان، زاكاز مال سودا باھاسىغا زور تەسىر كۆرسىتىش ئېھتىمالى بولغان سىياسەت، ئۇچۇر ياكى سانلىق مەلۇماتلار؛

( 2 ) زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى چىقارغان زاكاز مال سودا باھاسىغا زور تەسىر كۆرسىتىش ئېھتىمالى بولغان قارار؛

( 3 ) زاكاز مال سودا سورۇنى ئەزالىرى، سودا قىلغۇچىلارنىڭ مەبلىغى ۋە سودا يۈزلىنىشى؛

( 4 ) ئالاقىدار بازاردىكى زور بىنورمال سودا ئۇچۇرلىرى؛

( 5 ) گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن زاكاز مال سودا باھاسىغا زور تەسىر كۆرسىتىدىغان باشقا ئۇچۇرلار.

15-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئىچكى ئۇچۇردىن خەۋەردار كىشىلەر تىجارەت ئورنى، باشقۇرۇش ئورنى، نازارەتچىلىك ئورنى ياكى ۋەزىپىسىگە قولايلىق بولۇش سەۋەبىدىن ئىچكى ئۇچۇر بىلەن ئۇچرىشالايدىغان ياكى ئېرىشەلەيدىغان ئورۇن ۋە شەخسلەرنى كۆرسىتىدۇ.

زاكاز مال سودىسىنىڭ ئىچكى ئۇچۇرىنى بىلگۈچىلەر مۇنۇلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ :

( 1 ) زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، قەرەللىك مال مۇلازىمەت ئاپپاراتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك خادىملىرى؛

( 2 ) گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنىڭ خادىملىرى؛

( 3 ) گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن ئىچكى ئۇچۇرغا ئېرىشەلەيدىغان باشقا ئورۇن ۋە شەخسلەر.

16-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ساختا ئۇچۇر ياكى ئازدۇرۇش خاراكتېرلىك ئۇچۇر ئويدۇرۇپ چىقىرىپ، تارقىتىپ، زاكاز مال بازىرى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلاتلار بازىرىنى قالايمىقانلاشتۇرۇشى مەنئى قىلىنىدۇ.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، قەرەللىك مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ كەسىپكارلىرى، ھاسىلىي مال سودىسى قىلىدىغان سورۇن، ئاپپارات ۋە ئۇنىڭ كەسىپكارلىرىنى، زاكاز مال ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات ساھە جەمئىيىتى، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى، گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق ۋە ئۇنىڭ خادىملىرىنى تەشكىللەش، قانات يايدۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ،
زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلاتلار سودىسى ھەمدە ئالاقىدار پائالىيەتلەردە ساختا بايان قىلىش ياكى ئۇچۇر ئارقىلىق خاتا يېتەكلەش.

تۈرلۈك تارقىتىش ۋاسىتىلىرى زاكاز مال بازىرى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلاتلار بازىرى ئۇچۇرىنى ھەقىقىي، ئوبيېكتىپ تارقىتىشى كېرەك، خاتا يېتەكلەش مەنئى قىلىنىدۇ.
تارقىتىش ۋاسىتىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ زاكاز مال بازىرى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلاتلار بازىرى ئۇچۇرىنى خەۋەر قىلىش بىلەن شۇغۇللىنىدىغان خىزمەتچى خادىملىرى ئۇلارنىڭ خىزمەت مەسئۇلىيىتى بىلەن مەنپەئەت توقۇنۇشى پەيدا قىلغان زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي بۇيۇملار سودىسى ۋە ئالاقىدار پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

2-پاراگراف زاكاز مال سودىسى

17-ماددا زاكاز مال توختامىنىڭ تۈرى ۋە ئۆلچەملەشكەن قەرەللىك ھوقۇق توختام تۈرىنىڭ بازارغا سېلىنىشى گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن بولۇشى، زاكاز مال سودا سورۇنى قانۇن بويىچە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ رويخەتكە ئالدۇرۇشىغا يوللىشى كېرەك.

زاكاز مال توختامىنىڭ تۈرى ۋە ئۆلچەملەشكەن قەرەللىك ھوقۇق توختام تۈرىنى بازارغا سېلىشنى توختىتىپ تۇرۇش، بازارغا سېلىشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، بازارغا سېلىشنى ئاخىرلاشتۇرۇش گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن بولۇشى، زاكاز مال سودا سورۇنى قارار قىلىشى ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

زاكاز مال توختامىنىڭ تۈرى ۋە ئۆلچەملەشكەن قەرەللىك ھوقۇق توختامىنىڭ تۈرى ئىقتىسادىي قىممەتكە ئىگە بولۇشى كېرەك، توختامنى كونترول قىلىش تەس، ئىجتىمائىي جامائەت مەنپەئىتىگە ئۇيغۇن.

18-ماددا زاكاز مال سودىسىدا ئىسچوت ھەقىقىي ئىسىم-فامىلە تۈزۈمى يولغا قويۇلىدۇ.
سودىگەرلەر زاكاز مال سودىسى قىلماقچى بولسا، سالاھىيىتىنى ئىسپاتلايدىغان قانۇنلۇق گۇۋاھنامىسىنى ئېلىپ، ئۆز نامىدا ھېسابات ئېچىشنى ئىلتىماس قىلىشى كېرەك.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۆزىنىڭ زاكاز مال ئىسچوتىنى ئارىيەتكە بېرىپ ياكى باشقىلارنىڭ زاكاز مال ئىسچوتى ئارقىلىق زاكاز مال سودىسى قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

19-ماددا زاكاز مال سودا ئورنىدا زاكاز مال سودىسى قىلىدىغانلار زاكاز مال سودا ئورنىنىڭ ئەزالىرى ياكى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان باشقا قاتناشقۇچىلار بولۇشى كېرەك.

20-ماددا سودا قىلغۇچىلار زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىغا سودا قىلىشنى ھاۋالە قىلغان بولسا، يازما، تېلېفون، ئۆز تېرمىنال، تور قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق سودا بۇيرۇقى چۈشۈرسە بولىدۇ.
سودا بۇيرۇقى ئېنىق، كونكرېت، ئەتراپلىق بولۇشى كېرەك.

21-ماددا كومپيۇتېر تەرتىپى ئارقىلىق ئاپتوماتىك شەكىللىنىدىغان ياكى سودا بۇيرۇقى چۈشۈرۈپ تەرتىپلەشكەن سودا قىلىدىغانلار گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن كېلىشى ھەمدە زاكاز مال سودا سورۇنىغا دوكلات قىلىشى كېرەك، زاكاز مال سودا سورۇنى سىستېمىسىنىڭ بىخەتەرلىكى ياكى نورمال سودا تەرتىپىگە تەسىر يەتكۈزسە بولمايدۇ.

22-ماددا زاكاز مال سودىسىدا كاپالەت پۇلى تۈزۈمى يولغا قويۇلىدۇ، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى راسچوت قاتناشقۇچىسىدىن كاپالەت پۇلى ئالىدۇ، راسچوت قاتناشقۇچى سودىچىدىن كاپالەت پۇلى ئالىدۇ.
كاپالەت پۇلى راسچوت قىلىش ۋە ۋەدىگە ئەمەل قىلىش كاپالىتىگە ئىشلىتىلىدۇ.

كاپالەت پۇلىنىڭ شەكلى نەق پۇل، دۆلەت زايومى، پاي چېكى، فوند ئۈلۈشى، ئۆلچەملىك ئامبار تالونى قاتارلىق يۆتكىلىشچانلىقى كۈچلۈك باھالىق ئاكسىيە، شۇنىڭدەك گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا مال-مۈلۈكنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
باھالىق ئاكسىيە قاتارلىقلارنى كاپالەت پۇلى قىلىشتا، قانۇن بويىچە گۆرۈ قويۇش قاتارلىق ۋەدىگە ئەمەل قىلىش كاپالىتى ئىقتىدارىغا ئىگە ئۇسۇل ئارقىلىق ئېلىپ بېرىشقا بولىدۇ.

زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، راسچوت قاتناشقۇچىسى ئالغان كاپالەت پۇلىنىڭ شەكلى، نىسبىتى قاتارلىقلار گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

سودا قىلغۇچى ئۆلچەملەشكەن قەرەللىك ھوقۇق كېلىشىمى سودىسى قىلسا، ساتقۇچى كاپالەت پۇلى تاپشۇرۇشى، سېتىۋالغۇچى تەرەپ ھوقۇق پۇلى تۆلىشى كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان ھوقۇق-مەنپەئەت پۇلى سېتىۋالغۇچى تەرەپ تۆلىگەن ئۆلچەملەشكەن قەرەللىك ھوقۇق توختامىنى سېتىۋېلىشقا ئىشلىتىدىغان مەبلەغنى كۆرسىتىدۇ.

23-ماددا زاكاز مال سودىسىدا ئىلكىدىكى ئاكسىيە چېكى تۈزۈمى يولغا قويۇلۇپ، توختامدىكى ئاكسىيە زىيادە مەركەزلىشىش خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدى ئېلىنىدۇ.

يانداش مەزگىلدىكى قىممىتىنى ساقلاش قاتارلىق خەۋپ-خەتەرنى باشقۇرۇش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللانغانلار ئىلكىدىكى ئاكسىيە سوممىسىنى كەچۈرۈم قىلىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

ئىسكىلاتتىكى ئاكسىيە چېكى، يانداش مۇددەتتە قىممىتىنى ساقلاشنى باشقۇرۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بېكىتىدۇ.

24-ماددا زاكاز مال سودىسىدا سودا قىلغۇچىنىڭ ئەمەلىي كونترول قىلىش مۇناسىۋىتىنى ئەنگە ئالدۇرۇپ باشقۇرۇش تۈزۈمى يولغا قويۇلىدۇ.
سودا قىلغۇچى گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ياكى زاكاز مال سودا سورۇنىغا ئەمەلىي كونترول قىلىش مۇناسىۋىتىنى ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

25-ماددا زاكاز مال سودىسىدا ئېلىنىدىغان ھەق مۇۋاپىق بولۇشى، ھەق تۈرى، ھەق ئۆلچىمى ۋە باشقۇرۇش چارىسىنى ئاشكارىلاش كېرەك.

26-ماددا زاكاز مال سودا سورۇنى قانۇن بويىچە تۈزگەن كەسىپ قائىدىسى بويىچە قىلىنغان سودىدا سودا نەتىجىسىنى ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ، مۇشۇ قانۇننىڭ 89-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدا بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

27-ماددا زاكاز مال سودا سورۇنىنىڭ ئەزالىرى ۋە سودا قىلغۇچىلار گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، سودا، ئاكسىيە، كاپالەت پۇلى قاتارلىق مۇھىم، زور ئىشلارنى دوكلات قىلىشى كېرەك.

28-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا كىرېدىت مەبلىغى، مالىيە مەبلىغىنى ئىشلىتىپ زاكاز مال سودىسى قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

29-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، قەرەللىك مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى قاتارلىق ئاپپاراتلار ۋە ئۇلارنىڭ كەسىپكارلىرى بايقالغان مەنئى قىلىنغان سودا ھەرىكىتىنى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىشى كېرەك.

3-پاراگراف ھاسىلىي مەھسۇلاتلار سودىسى

30-ماددا قانۇن بويىچە قۇرۇلغان سورۇنلار گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق ياكى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىدىن ئۆتكەندىن كېيىن، ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرسا بولىدۇ.

ھاسىلىي مەھسۇلاتلار سودىسىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرىدىغان سورۇن تۈزگەن سودا قائىدىسىدە، سودىغا قاتناشقان ھەرقايسى تەرەپلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى ئادىل قوغداش ۋە بازار خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ھەمدە گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق ياكى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا تەستىقلىتىش كېرەك.

31-ماددا پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتلىرى ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى كەسپىنى قانات يايدۇرۇشتا، قانۇن بويىچە تەستىقلاش ياكى تەستىقلىتىشتىن ئۆتكۈزۈشى، سودىگەرلەرنىڭ مۇۋاپىق باشقۇرۇش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى ھەمدە دۆلەتنىڭ نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشقا ئالاقىدار بەلگىلىمىلىرىگە رىئايە قىلىشى كېرەك.

32-ماددا ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسىدا ئاساسىي كېلىشىم شەكلى قوللىنىلغان بولسا، ئاساسىي كېلىشىم، ئاساسىي كېلىشىم تۈرىدىكى بارلىق قوشۇمچە كېلىشىم ھەمدە سودىلاشقۇچى ئىككى تەرەپنىڭ تۈرلۈك كونكرېت سودا توغرىسىدىكى پۈتۈمى قاتارلىقلار سودىلاشقۇچى ئىككى تەرەپ ئارىسىدىكى مۇكەممەل يەككە كېلىشىمنى ئورتاق شەكىللەندۈرىدۇ، قانۇنىي چەكلەش كۈچىگە ئىگە.

33-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 32-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئاساسىي كېلىشىم قاتارلىق توختام ئۈلگىلىرىنى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق ياكى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ئەنگە ئالدۇرۇشقا يوللاش كېرەك.

34-ماددا ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى قىلىشتا، قانۇن بويىچە گۆرۈ قويۇش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق ۋەدىگە ئەمەل قىلىش كاپالىتىگە ئىگە قىلىشقا بولىدۇ.

35-ماددا قانۇن بويىچە ئاساسىي كېلىشىم ئۇسۇلىنى قوللىنىپ ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى قىلىشتا، پۈتۈشكەن ئەھۋال كۆرۈلگەندە، كېلىشىمدىكى پۈتۈم بويىچە سودىنى ئاخىرلاشتۇرسا ھەمدە ساپ سومما بويىچە كېلىشىمدىكى بارلىق سودىنىڭ پايدا-زىيىنىنى راسچوت قىلسا بولىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە قىلىنغان ساپ سوممىنى راسچوت قىلىش سودىلاشقان ھەرقانداق بىر تەرەپنىڭ قانۇن بويىچە ۋەيران بولۇش تەرتىپىگە كىرگەنلىكى سەۋەبىدىن توختىتىپ تۇرۇلمايدۇ، ئىناۋەتسىز بولمايدۇ ياكى بىكار قىلىنمايدۇ.

36-ماددا گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماقلار، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى دوكلات ئامبىرى قۇرۇپ، ھاسىلىي مەھسۇلات سودا نىشانى، كۆلىمى، قارشى تەرەپ قاتارلىق ئۇچۇرلارنى مەركەزلىك توپلىشى، ساقلىشى، تەھلىل قىلىشى ۋە باشقۇرۇشى ھەمدە بەلگىلىمە بويىچە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى بازارغا ۋاقتىدا ئاشكارىلىشى كېرەك.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەيدۇ.

37-ماددا ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسىنى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق ياكى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەستىقلىغان راسچوت ئاپپاراتى مەركەزنىڭ قارشى تەرىپى سۈپىتىدە مەركەزلىك راسچوت قىلسا، قانۇن بويىچە ساپ سومما راسچوتىنى ئاخىرلاشتۇرسا بولىدۇ؛
راسچوت مال-مۈلۈكنى ئالدى بىلەن راسچوت قىلىش ۋە ھېسابات ئۈزۈشكە ئىشلىتىش لازىم، پېچەتلەشكە، توڭلىتىۋېتىشكە، تۇتۇپ قېلىشقا ياكى مەجبۇرىي ئىجرا قىلدۇرۇشقا يول قويۇلمايدۇ؛
راسچوت قىلىش ۋە ھېساب ئۈزۈش تاماملىنىشتىن بۇرۇن ھەرقانداق ئادەمنىڭ ئىشلىتىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

قانۇن بويىچە مەركەزلىك راسچوت قىلىشتا، راسچوت قىلىشقا قاتناشقان خالىغان بىر تەرەپنىڭ قانۇن بويىچە ۋەيران بولۇش تەرتىپىگە كىرىشى سەۋەبىدىن توختىتىپ تۇرۇلمايدۇ، ئىناۋەتسىز ياكى بىكار قىلىنمايدۇ.

38-ماددا ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى ۋە مۇناسىۋەتلىك پائالىيەتلەرنى قېلىپلاشتۇرۇش ۋە نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن مۇشۇ قانۇندىكى پىرىنسىپ بويىچە بەلگىلەيدۇ.

3-باب زاكاز مال راسچوتى ۋە ھېسابىنى ئۈزۈش

39-ماددا زاكاز مال سودىسىدا شۇ كۈنى قەرزسىز راسچوت تۈزۈمى يولغا قويۇلىدۇ.
زاكاز مال سودا ئورنىدا بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى شۇ كۈنى راسچوت باھاسى بويىچە راسچوت قىلغۇچىنى راسچوت قىلىشى كېرەك؛
راسچوتقا قاتناشقۇچى زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنىڭ راسچوت نەتىجىسىگە ئاساسەن سودا قىلغۇچىنى راسچوت قىلىشى كېرەك.
راسچوت نەتىجىسى راسچوت قاتناشقۇچىسى ۋە سودا قىلغۇچىغا شۇ كۈنى ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇش قىلىنىشى كېرەك.

40-ماددا زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، راسچوت قاتناشقۇچىسى ئالغان كاپالەت پۇلى، ھوقۇق پۇلى قاتارلىقلارنى ئۆزىنىڭ مەبلىغىدىن ئايرىپ، گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، زاكاز مال كاپالەت پۇلىنى ساقلاش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ مەخسۇس ھېساباتىغا ئايرىم-ئايرىم قويۇشى كېرەك، بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا يۆتكەپ ئىشلىتىۋېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

41-ماددا راسچوت قاتناشقۇچىنىڭ كاپالەت پۇلى زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنىڭ كەسىپ قائىدىسىدە بەلگىلەنگەن ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى كەسىپ قائىدىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە راسچوت قاتناشقۇچىغا بەلگىلەنگەن ۋاقىت ئىچىدە كاپالەت پۇلىنى كۆپەيتىپ بېرىش ياكى ئۆزى ئىسكىلاتنى تۈزلەشنى ئۇقتۇرۇشى كېرەك؛
راسچوت قاتناشقۇچىسى كاپالەت پۇلىنى بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا قوشمىسا ياكى ئۆزى ئىسكىلاتنى تەڭپۇڭلاشتۇرمىسا، زاكاز مال سودا ئورنىغا ئامبارنى مەجبۇرىي تەڭپۇڭلاشتۇرۇشنى ئۇقتۇرىدۇ.

سودا قىلغۇچىنىڭ كاپالەت پۇلى راسچوت قاتناشقۇچى بىلەن سودا قىلغۇچى پۈتۈشكەن ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كەلمىسە، راسچوت قاتناشقۇچى پۈتۈم بويىچە سودا قىلغۇچىغا پۈتۈشكەن ۋاقىتتا كاپالەت پۇلىنى كۆپەيتىپ بېرىش ياكى ئامبارنى ئۆزى تەڭپۇڭلاشتۇرۇشنى ئۇقتۇرۇشى كېرەك؛
سودا قىلغۇچى پۈتۈشكەن ۋاقىتتا كاپالەت پۇلىنى كۆپەيتمىسە ياكى ئۆزى ئىسكىلاتنى تەڭشىمىسە، پۈتۈشكىنى بويىچە ئامبارنى مەجبۇرىي تەڭشىسە بولىدۇ.

باھالىق ئاكسىيە قاتارلىقلارنى كاپالەت پۇلى قىلىپ، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، راسچوت قاتناشقۇچىسى ئالدىنقى ئىككى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە ئامبارنى مەجبۇرىي تەڭشىگەن بولسا، باھالىق ئاكسىيە قاتارلىقلارنى بىر تەرەپ قىلسا بولىدۇ.

42-ماددا راسچوت قاتناشقۇچى راسچوت قىلىش جەريانىدا توختامغا خىلاپلىق قىلغان بولسا، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى كەسىپ قائىدىسى بويىچە راسچوت قاتناشقۇچىنىڭ كاپالەت پۇلى، راسچوت كېپىللىك پۇلى ۋە راسچوت ئاپپاراتىنىڭ خەۋپ-خەتەر تەييارلىق فوندى، ئۆزىدىكى مەبلەغ قاتارلىقلارنى ئىشلىتىپ راسچوت قىلىدۇ؛
زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى ئۆزىنىڭ خەۋپ-خەتەر تەييارلىق فوندى، ئۆزىدە بار مەبلەغ قاتارلىقلار بىلەن راسچوت قىلغان بولسا، شۇ راسچوت قاتناشقۇچىسىدىن قانۇن بويىچە تۆلىتىۋالسا بولىدۇ.

سودا قىلغۇچى راسچوت قىلىش جەريانىدا توختامغا خىلاپلىق قىلغان بولسا، ئۇ ھاۋالە قىلغان راسچوت قاتناشقۇچى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە شۇ سودا قىلغۇچىنىڭ كاپالەت پۇلى ۋە راسچوت قاتناشقۇچىنىڭ خەۋپ-خەتەر تەييارلىق فوندى ۋە ئۆز مەبلىغىنى ئىشلىتىپ راسچوت قىلىدۇ؛
راسچوتقا قاتناشقۇچى ئۆزىنىڭ خەۋپ-خەتەر تەييارلىق فوندى ۋە ئۆزىدە بار مەبلىغى بىلەن راسچوت قىلغان بولسا، قانۇن بويىچە شۇ سودا قىلغۇچىدىن تۆلىتىۋالسا بولىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان راسچوت كېپىللىك پۇلى راسچوت قاتناشقۇچى ئۆزىنىڭ مەبلىغى ئارقىلىق زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىغا تاپشۇرىدىغان، كېپىللىك ۋەدىسىگە ئەمەل قىلىشقا ئىشلىتىلىدىغان مەبلەغنى كۆرسىتىدۇ.

43-ماددا زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى كەسىپ قائىدىسى بويىچە ئالغان ۋە ئالغان كاپالەت پۇلى، ھوقۇق پۇلى، راسچوت كېپىللىك پۇلى، خەۋپ-خەتەر تەييارلىق فوندى قاتارلىق مۈلۈكلەرنى ئاۋۋال راسچوت قىلىش ۋە ھېسابات ئۈزۈشكە ئىشلىتىشى كېرەك، پېچەتلەشكە، توڭلىتىۋېتىشكە، تۇتۇپ قېلىشقا ياكى مەجبۇرىي ئىجرا قىلدۇرۇشقا يول قويۇلمايدۇ.

راسچوت قىلىش ۋە ھېسابات ئۈزۈش تاماملىنىشتىن ئىلگىرى، ھەرقانداق بىر كىشىنىڭ كېپىللىك ۋەدىسىگە ئەمەل قىلىش ۋە ھېسابات ئۈزۈشكە ئىشلىتىلىدىغان كاپالەت پۇلىنى، ھېسابات ئۈزۈش ھالقىسىغا كىرگەن ھېسابات ئۈزۈش مال-مۈلكىنى ئىشلىتىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

قانۇن بويىچە راسچوت قىلىش ۋە راسچوت قىلىش راسچوت قىلىشقا قاتناشقان ھەرقانداق بىر تەرەپنىڭ قانۇن بويىچە ۋەيران بولۇش تەرتىپىگە كىرگەنلىكى سەۋەبىدىن توختىتىپ تۇرۇلمايدۇ، ئىناۋەتسىز بولمايدۇ ياكى بىكار قىلىنمايدۇ.

44-ماددا زاكاز مال توختامىنىڭ مۇددىتى توشقاندا، سودا قىلغۇچى ماددىي بۇيۇم ئارقىلىق ھېسابات ئۈزۈش ياكى نەق پۇل ئارقىلىق ھېسابات ئۈزۈشى كېرەك، مۇددىتى توشۇپ ئامبار تەڭپۇڭلاشتۇرۇلمىغان توختامنى بوغۇش كېرەك.

ئۆلچەملەشكەن قەرەللىك ھوقۇق توختامىدا بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا، توختامدىكى سېتىۋالغۇچى تەرەپ پۈتۈشكەن باھادا نىشان نەرسىنى سېتىۋېلىش ياكى سېتىشقا ھوقۇقلۇق، ياكى پۈتۈم بويىچە نەق پۇل باھا پەرقىنى راسچوت قىلىدۇ، توختامدىكى ساتقۇچى پۈتۈم بويىچە مۇناسىپ مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.
ئۆلچەملەشكەن قەرەللىك ھوقۇق كېلىشىمىنىڭ يۈرگۈزۈلۈشىنى زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى تەشكىللەيدۇ.

45-ماددا زاكاز مال توختامىدا ماددىي بۇيۇم ئارقىلىق ھېسابات ئۈزۈلىدىغان بولسا، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى مال پۇلى ۋە ئۆلچەملىك ئىسكىلات تالونى قاتارلىق توختامدىكى نىشان نەرسىنىڭ ھوقۇق ئىسپاتىنى تاپشۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ.

زاكاز مال توختامىدا نەق پۇل ئارقىلىق ھېسابات ئۈزۈلىدۇ، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى ھېسابات ئۈزۈش راسچوت باھاسىنى ئاساس قىلىپ، ئىسكىلاتنى ساقلىغۇچى ئىككى تەرەپنىڭ پايدا-زىيان پۇلىنى ئاجرىتىپ بېرىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئۆلچەملىك ئامبار تالونى ھېسابنى ئۈزگەن ئىسكىلات چىقىرىپ بەرگەن ھەمدە زاكاز مال سودا سورۇنىنى تىزىمغا ئالدۇرغان ئۆلچەملەشكەن مال ئېلىش ئىسپاتىنى كۆرسىتىدۇ.

46-ماددا زاكاز مال سودىسىدا ماددىي ھېسابات ئۈزۈش زاكاز مال سودا ئورنى بېكىتكەن ھېسابنى ئۈزۈش ئامبىرى، ھېسابات ئۈزۈش پورتى ياكى زاكاز مال سودا ئورنىنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان باشقا ئورۇنلاردا ئېلىپ بېرىلىدۇ.
ئەمەلىي ھېسابتا ھېسابات ئۈزۈش ئومۇمىي مىقدارىغا چەك قويۇشقا بولمايدۇ.
ئۆلچەملىك ئىسكىلات تالونىدىن باشقا تالون ئىسپاتى ياكى باشقا ئۇسۇللار ئارقىلىق ماددىي بۇيۇم ئارقىلىق ھېسابات ئۈزۈشتە، زاكاز مال سودا سورۇنى ھېسابات ئۈزگۈچى تەرەپنىڭ ھوقۇقى-مەجبۇرىيىتىنى ئېنىق بەلگىلىشى كېرەك.

47-ماددا راسچوت قاتناشقۇچى ھېسابات ئۈزۈش جەريانىدا توختامغا خىلاپلىق قىلسا، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى راسچوت قاتناشقۇچىنىڭ ئۆلچەملىك ئامبار تالونى قاتارلىق توختامدىكى نىشان نەرسىنىڭ ھوقۇق ئىسپاتىنى بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

سودا قىلغۇچى ھېسابات ئۈزۈش جەريانىدا توختامغا خىلاپلىق قىلسا، راسچوت قىلغۇچى سودا قىلغۇچىنىڭ ئۆلچەملىك ئىسكىلات تالونى قاتارلىق توختامدىكى نىشان نەرسىنىڭ ھوقۇق ئىسپاتىنى بىر تەرەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

48-ماددا راسچوت قاتناشقۇچىسىنىڭ شەرتىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى راسچوت قاتناشقۇچىغا ۋاكالىتەن ئۆزىنىڭ خېرىدارى ئۈچۈن راسچوت قىلىپ بېرىشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.
راسچوت قاتناشقۇچىسىنىڭ شەرتىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى بىلەن راسچوت قاتناشقۇچى، سودا قىلغۇچى ئوتتۇرىسىدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەت مۇناسىۋىتى مۇشۇ بابتىكى راسچوت قاتناشقۇچى بىلەن سودا قىلغۇچى ئارىسىدىكى ھوقۇق-مەجبۇرىيەتكە دائىر بەلگىلىمىلەر ئىجرا قىلىنىدۇ.

4-باب زاكاز مال سودىسى قىلغۇچىلار

49-ماددا زاكاز مال سودىسى قىلغۇچى مۇشۇ قانۇن بويىچە زاكاز مال سودىسى قىلىدىغان، سودا نەتىجىسىنى ئۈستىگە ئالغان تەبىئىي ئىگە، قانۇنىي ئىگە ۋە قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتنى كۆرسىتىدۇ.

زاكاز مال سودىسى قىلغۇچىلار زاكاز مال سودىسى قىلىدۇ، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ئايرىم بەلگىلىمىسى بولغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىغا ھاۋالە قىلىشى كېرەك.

50-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى سودا قىلغۇچىلارغا مۇلازىمەت قىلغاندا، بەلگىلىمە بويىچە سودا قىلغۇچىنىڭ ئاساسىي ئەھۋالى، مال-مۈلۈك ئەھۋالى، پۇل مۇئامىلە مۈلۈك ئەھۋالى، سودا بىلىمى ۋە تەجرىبىسى، كەسپىي ئىقتىدارى قاتارلىق ئالاقىدار ئۇچۇرلارنى تولۇق ئىگىلىشى كېرەك؛
مۇلازىمەتنىڭ مۇھىم مەزمۇنىنى ئەينەن چۈشەندۈرۈپ، سودا خەۋپ-خەتىرىنى تولۇق ئېچىپ بېرىش؛
سودا قىلغۇچىنىڭ يۇقىرىقى ئەھۋالىغا ماس كېلىدىغان مۇلازىمەت بىلەن تەمىنلەيدۇ.

سودا قىلغۇچى زاكاز مال سودىسىغا قاتناشقاندا ۋە مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلغاندا، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ئېنىق كۆرسەتكەن تەلەپ بويىچە ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن ھەقىقىي ئۇچۇرلارنى تەمىنلىشى كېرەك.
تەمىنلەشنى رەت قىلسا ياكى ئۇچۇر بېرىشتە تەلەپ بويىچە ئىش كۆرمىسە، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ئاقىۋىتىنى ئۇقتۇرۇپ قويۇشى ھەمدە بەلگىلىمە بويىچە مۇلازىمەت قىلىشنى رەت قىلىشى كېرەك.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى 1-تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، سودىگەرنى زىيانغا ئۇچراتقان بولسا، مۇناسىپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

51-ماددا سودا قىلغۇچى مال-مۈلۈك ئەھۋالى، پۇل مۇئامىلە مۈلۈك ئەھۋالى، سودا بىلىمى ۋە تەجرىبىسى، كەسپىي ئىقتىدارى قاتارلىق ئامىللارغا ئاساسەن، ئادەتتىكى سودىگەرلەر ۋە كەسپىي سودىگەرلەر دەپ ئايرىلسا بولىدۇ.
كەسپىي سودا بىلەن شۇغۇللانغۇچىلارنىڭ ئۆلچىمىنى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەيدۇ.

ئادەتتىكى سودا قىلغۇچىلار بىلەن قەرەللىك مال تىجارەت ئاپپاراتى ئوتتۇرىسىدا ماجىرا كۆرۈلسە، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ئۇنىڭ ھەرىكىتىنىڭ قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا ۋە گوۋۇيۈەننىڭ قەرەللىك مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلىشى كېرەك، ئازدۇرۇش، ئالدامچىلىق قىلىش قاتارلىق ئەھۋاللار مەۋجۇت ئەمەس.
زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ئىسپاتلاپ بېرەلمىسە، مۇناسىپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

52-ماددا زاكاز مال سودىسىغا قاتناشقان قانۇنىي ئىگىلەر ۋە قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار سودا توختامىنىڭ تۈرى، كۆلىمى، مەقسىتى قاتارلىقلارغا ئۇيغۇن ئىچكى كونترول تۈزۈمى ۋە خەۋپ-خەتەرنى كونترول قىلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىشى كېرەك.

53-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنىڭ كەسىپكارلىرى، گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى، قەرەللىك مال كەسپى جەمئىيىتىنىڭ خادىملىرى، شۇنىڭدەك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ۋە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مال سودىسىغا قاتنىشىش مەنئى قىلىنىدۇ دەپ بەلگىلىگەن باشقا خادىملار زاكاز مال سودىسى قىلسا بولمايدۇ.

54-ماددا سودا قىلغۇچى ھاۋالە خاتىرىسى، سودا خاتىرىسى، كاپالەت پۇل قالدۇقى، مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلىشقا مۇناسىۋەتلىك باشقا مۇھىم ئۇچۇرلارنى سۈرۈشتۈرۈشكە ھوقۇقلۇق.

55-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، قەرەللىك مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى سودا قىلغۇچىلارنىڭ ئۇچۇرىنى قانۇن بويىچە مەخپىي تۇتۇشى كېرەك، سودا قىلغۇچىلارنىڭ ئۇچۇرىنى قانۇنسىز ئېلىپ-سېتىشقا، تەمىنلەشكە ياكى ئاشكارىلاشقا يول قويۇلمايدۇ.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، قەرەللىك مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى بىلىدىغان سودا مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويسا بولمايدۇ.

56-ماددا سودا قىلغۇچى بىلەن زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى قاتارلىقلار ئوتتۇرىسىدا ماجىرا كۆرۈلسە، ئىككى تەرەپ ساھە جەمئىيىتى قاتارلىقلارغا مۇرەسسە قىلىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.
ئادەتتىكى سودا قىلغۇچى بىلەن زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ئوتتۇرىسىدا زاكاز مال كەسپى ماجىراسى كۆرۈلگەن ھەمدە مۇرەسسە تەلىپىنى ئوتتۇرىغا قويغان بولسا، زاكاز مال تىجارەت ئورگىنى رەت قىلسا بولمايدۇ.

57-ماددا سودا قىلغۇچى بازارنى كونترول قىلىش، ئىچكى سودا قاتارلىق زاكاز مال ھەق تەلەپ تۆلەم دەۋاسى قىلغاندا، دەۋا نىشانى بىر تۈرگە تەۋە بولسا ھەمدە دەۋالاشقۇچى بىر تەرەپنىڭ ئادەم سانى كۆپ بولسا، قانۇن بويىچە ۋەكىل سايلاپ دەۋا قىلسا بولىدۇ.

58-ماددا دۆلەت زاكاز مال سودىسى قىلغۇچىلار كاپالەت فوندى تەسىس قىلىدۇ.
زاكاز مال سودىسى قىلغۇچىلارنىڭ كاپالەت فوندىنى توپلاش، باشقۇرۇش ۋە ئىشلىتىشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

5-باب زاكاز مال تىجارىتى ئاپپاراتى

59-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ شىركەت قانۇنى»ۋە مۇشۇ قانۇن بويىچە قۇرۇلغان زاكاز مال شىركىتى، شۇنىڭدەك گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مال كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىشنى تەستىقلىغان باشقا ئاپپاراتنى كۆرسىتىدۇ.

60-ماددا زاكاز مال شىركىتى قۇرۇشتا، تۆۋەندىكى شەرتلەرنى ھازىرلاش ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىدىن ئۆتكۈزۈش كېرەك :

( 1 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان شىركەت نىزامنامىسى بولۇش؛

( 2 ) ئاساسلىق پايچىكلار ۋە ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىلارنىڭ ياخشى مالىيە ئەھۋالى ۋە سەمىمىيەت خاتىرىسى بولۇش، ساپ مۈلكى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن ئۆلچەمدىن تۆۋەن بولماسلىق، يېقىنقى ئۈچ يىلدا قانۇن-بەلگىلىمىگە خىلاپ ئېغىر خاتىرىسى بولماسلىق؛

( 3 ) رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتال 100 مىليون يۈەندىن تۆۋەن بولماسلىقى ھەمدە ئەمەلىي تاپشۇرۇلغان پۇل كاپىتالى بولۇشى كېرەك؛

( 4 ) زاكاز مال كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان خادىملار مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن شەرتلەرگە ئۇيغۇن كېلىدۇ، مۇدىر، نازارەتچىلىك ۋە يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملار مۇناسىپ ۋەزىپە ئۆتەش شەرتىنى ھازىرلىغان بولۇش؛

( 5 ) شىركەتنى ئىدارە قىلىدىغان ياخشى قۇرۇلما، مۇكەممەل خەۋپ-خەتەر باشقۇرۇش تۈزۈمى ۋە مۇكەممەل ئىچكى كونترول قىلىش تۈزۈمى بولۇش؛

( 6 ) لاياقەتلىك تىجارەت سورۇنى، كەسپىي ئەسلىھە ۋە ئۇچۇر تېخنىكىسى سىستېمىسى بولۇش؛

( 7 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا شەرتلەر.

گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئېھتىياتچانلىق بىلەن نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش پىرىنسىپى ۋە تۈرلۈك كەسىپلەرنىڭ خەۋپ-خەتەر دەرىجىسىگە ئاساسەن، ئەنگە ئېلىنغان كاپىتالنىڭ ئەڭ تۆۋەن چېكىنى ئۆستۈرسە بولىدۇ.

گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مال شىركىتىنى قۇرۇش ئىلتىماسىنى قوبۇل قىلغان كۈندىن باشلاپ ئالتە ئاي ئىچىدە قانۇندا بەلگىلەنگەن شەرت، قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپ ۋە ئېھتىياتچانلىق بىلەن نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش پىرىنسىپىغا ئاساسەن تەكشۈرۈپ، تەستىقلاش ياكى تەستىقلىماسلىق توغرىسىدا قارار چىقىرىشى ھەمدە ئىلتىماس قىلغۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك؛
تەستىقلانمىسا، سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈش كېرەك.

61-ماددا زاكاز مال شىركىتى نامىغا «زاكاز مال»دېگەن خەتنى ئېنىق يېزىپ قويۇشى كېرەك، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئايرىم بەلگىلىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

62-ماددا زاكاز مال شىركىتى تۆۋەندىكى ئىشلارنى بېجىرىشتە، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى كېرەك :

( 1 ) قوشۇۋېتىش، بۆلۈنۈش، ئىش توختىتىش، تارقىتىۋېتىش ياكى ۋەيران بولۇشنى ئىلتىماس قىلىش؛

( 2 ) ئاساسلىق پايچىك ياكى شىركەتنىڭ ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىسىنى ئۆزگەرتىش؛

( 3 ) رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتالنى ئۆزگەرتىش ھەمدە پاي ھوقۇقى قۇرۇلمىسىنى تەڭشەش؛

( 4 ) كەسىپ دائىرىسىنى ئۆزگەرتىش؛

( 5 ) گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا مۇھىم، زور ئىشلار.

ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 3 )، ( 5 ) تارماقچىسىدا كۆرسىتىلگەن ئىشلاردا، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئىلتىماسنى قوبۇل قىلغان كۈندىن باشلاپ 20 كۈن ئىچىدە تەستىقلاش ياكى تەستىقلىماسلىق توغرىسىدا قارار چىقىرىشى كېرەك؛
ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن باشقا ئىشلاردا، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئىلتىماسنى قوبۇل قىلغان كۈندىن باشلاپ 60 كۈن ئىچىدە تەستىقلاش ياكى تەستىقلىماسلىق توغرىسىدا قارار چىقىرىشى كېرەك.

63-ماددا زاكاز مال شىركىتى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقى بىلەن تۆۋەندىكى زاكاز مال كەسپى بىلەن شۇغۇللانسا بولىدۇ :

( 1 ) زاكاز مال ۋاسىتىچىلىكى؛

( 2 ) زاكاز مال سودىسى مەسلىھەتچىلىكى؛

( 3 ) زاكاز مال بازىرى سودىسى قىلىش؛

( 4 ) باشقا زاكاز مال كەسپى.

زاكاز مال شىركەتلىرىدىن مۈلۈك باشقۇرۇش كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلىرى «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئاكسىيە سېلىنما فوندى قانۇنى»قاتارلىق قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەرگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىدىن ئۆتكۈزمەي تۇرۇپ، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ زاكاز مال شىركىتى قۇرۇپ ياكى شەكلىنى ئۆزگەرتىپ قۇرۇپ، زاكاز مال ۋاسىتىچىلىك كەسپى، زاكاز مال سودىسى مەسلىھەتچىلىك كەسپى بىلەن تىجارەت قىلىشىغا ياكى شەكلى ئۆزگەرگەن تىجارەت قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ، «زاكاز مال»، «قەرەللىك ھوقۇق»تىجارىتىنى مەقسەت قىلىپ ئىشلىتىشىگىمۇ ياكى ئارىلاشتۇرۇۋېتىش ياكى خاتا يۆنىلىشكە يېتەكلەش ئېھتىمالى بولغان باشقا ناملارنىمۇ ئىشلىتىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

64-ماددا زاكاز مال شىركىتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىلىرى دۇرۇس، سەمىمىي، پەزىلىتى ياخشى بولۇشى، زاكاز مال قانۇنى، مەمۇرىي نىزاملىرىغا پىششىق بولۇشى، مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشتا زۆرۈر بولغان ئىگىلىك باشقۇرۇش ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇشى كېرەك.
زاكاز مال شىركىتى مۇدىر، نازارەتچى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملارنى تەيىنلىگەن ۋە قالدۇرغاندا، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، زاكاز مال شىركىتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىسى بولۇشقا بولمايدۇ :

( 1 ) «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ شىركەت قانۇنى»دا شىركەت مۇدىرى، نازارەتچىسى ۋە يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىم بولۇشقا بولمايدۇ دەپ بەلگىلەنگەن ئەھۋاللار مەۋجۇت؛

( 2 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى ياكى ئىنتىزامغا خىلاپ قىلمىشى تۈپەيلىدىن ۋەزىپىسىدىن بىكار قىلىنغان زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىلىرى ياكى زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنىڭ مەسئۇلى ۋەزىپىسىدىن بىكار قىلىنغان كۈندىن باشلاپ بەش يىلدىن ئاشمىغان بولۇش؛

( 3 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىش ياكى ئىنتىزامغا خىلاپ قىلمىش تۈپەيلىدىن كەسىپكارلىق گۇۋاھنامىسى بىكار قىلىنغان ياكى سالاھىيىتى بىكار قىلىنغان رويخەتكە ئېلىنغان بوغالتىر، ئادۋوكات ياكى باشقا زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتىنىڭ كەسپىي خادىملىرىنىڭ كەسىپكارلىق گۇۋاھنامىسى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان ياكى سالاھىيىتى ئېلىپ تاشلانغان كۈندىن باشلاپ بەش يىلدىن ئاشماسلىقى.

65-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى قانۇن بويىچە تىجارەت قىلىشى، مەسئۇلىيىتىنى تىرىشىپ تولۇق ئادا قىلىشى، سەمىمىي بولۇشى، لەۋزىدە تۇرۇشى كېرەك.
زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ئىچكى تىزگىنلەش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئۈنۈملۈك ئايرىۋېتىش تەدبىرى قوللىنىپ، تىجارەت ئاپپاراتى بىلەن خېرىدار ئوتتۇرىسىدىكى، ئوخشاش بولمىغان خېرىدارلار ئوتتۇرىسىدىكى مەنپەئەت توقۇنۇشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى زاكاز مال ۋاسىتىچىلىك كەسپى، زاكاز مالنى بازار سودىسى كەسپى، مۈلۈك باشقۇرۇش كەسپى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك كەسىپلەرنى ئايرىپ بېجىرىشى كېرەك، ئارىلاش مەشغۇلات قىلىشقا بولمايدۇ.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى پۇل يۇيۇشقا قارشى تۇرۇش تۈزۈمىنى قانۇن بويىچە ئورنىتىشى ۋە ئىجرا قىلىشى كېرەك.

66-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى سودىنىڭ ھاۋالىسىنى قوبۇل قىلىپ زاكاز مال سودىسى قىلماقچى بولسا، يازما ھاۋالە توختامى ئىمزالاپ، ئۆز نامىدا سودا قىلغۇچى ئۈچۈن زاكاز مال سودىسى قىلىشى كېرەك، سودا نەتىجىسىنى سودا قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ۋاسىتىچىلىك كەسپى بىلەن شۇغۇللانغاندا، سودىگەرلەرنىڭ تولۇق ھوقۇقلۇق ھاۋالىسىنى قوبۇل قىلسا بولمايدۇ.

67-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىدىن مۈلۈك باشقۇرۇش كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلىرى مۇئامىلىدارنىڭ ھاۋالىسىنى قوبۇل قىلغان، مۇئامىلىدارنىڭ مۈلكىدىن پايدىلىنىپ مەبلەغ سالغانلىرى باشقۇرىدىغان ئوخشاش بولمىغان مۇئامىلىدارلارنىڭ مۈلكىگە ئادىل مۇئامىلە قىلىشى، ھاۋالە قىلىنىش مەجبۇرىيىتىگە خىلاپلىق قىلماسلىقى كېرەك.

68-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۆزىنىڭ پايچىكى، ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىسى ياكى پايچىكى، ھەقىقىي كونترول قىلغۇچىنىڭ ئالاقىدارىغا مەبلەغ يۈرۈشتۈرسە ياكى كېپىللىك بەرسە بولمايدۇ، بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا تاشقى كېپىللىك بەرسە بولمايدۇ.

69-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىدىكى زاكاز مال كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان خادىملار دۇرۇس، سەمىمىي، پەزىلەتلىك بولۇشى، قەرەللىك مال كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىشتا ئېھتىياجلىق كەسپىي ئىقتىدارنى ھازىرلىشى كېرەك.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىدىكى زاكاز مال كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان خادىملارنىڭ خېرىدارلارنىڭ ھاۋالىسىنى ئاستىرتىن قوبۇل قىلىپ زاكاز مال سودىسى قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىدىكى زاكاز مال كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان خادىملار زاكاز مال كەسپى پائالىيىتىدە ئۆز قارىمىقىدىكى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ بۇيرۇقىنى ئىجرا قىلغان ياكى ۋەزىپىسىدىن پايدىلىنىپ زاكاز مال سودا قائىدىسىگە خىلاپلىق قىلغان بولسا، ئۆز قارىمىقىدىكى قەرەللىك مال تىجارەت ئاپپاراتى بارلىق جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

70-ماددا گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىنىڭ سىجىل تىجارەت قائىدىسىنى تۈزۈپ، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرى ۋە ئۇنىڭ تارماق ئاپپاراتلىرىنىڭ تىجارەت شارائىتى، خەۋپ-خەتىرىنى باشقۇرۇش، ئىچكى كونترول قىلىش، كاپالەت پۇلىنى ساقلاپ باشقۇرۇش، بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن باشقۇرۇش، خەۋپ-خەتەرنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش كۆرسەتكۈچى، باغلىنىشلىق سودا قاتارلىق جەھەتلەردە بەلگىلىمە چىقىرىشى كېرەك.
زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى سىجىل تىجارەت قائىدىسىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

71-ماددا زاكاز مال تىجارىتى ئاپپاراتى بەلگىلىمە بويىچە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا كەسىپ، مالىيە قاتارلىق تىجارەت باشقۇرۇش ئۇچۇرلىرى ۋە ماتېرىياللىرىنى يوللىشى كېرەك.
گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ ئاساسلىق پايچىكلىرى، ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىلىرى، باشقا ئالاقىلەشكۈچىلىرىدىن بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇر، ماتېرىياللار بىلەن تەمىنلەشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ ئاساسلىق پايچىكلىرى، ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىلىرى ياكى باشقا ئالاقىلەشكۈچىلىرى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا يوللىغان ياكى تەمىنلىگەن ئۇچۇر، ماتېرىياللار ھەقىقىي، توغرا، مۇكەممەل بولۇشى كېرەك.

72-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى مۇھىم دەۋا، كېسىمگە چېتىلىدۇ، پاي ھوقۇقى توڭلىتىلغان ياكى كېپىللىك بېرىشكە ئىشلىتىلگەن، شۇنىڭدەك باشقا چوڭ ۋەقەلەر يۈز بەرگەن كۈندىن باشلاپ بەش كۈن ئىچىدە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا يازما دوكلات تاپشۇرۇشى كېرەك.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ پاي كونترول قىلغۇچىسى ياكى ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىسى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىغا ماسلىشىپ، ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيەتنى ئادا قىلىشى كېرەك.

73-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى سىجىل تىجارەت قائىدىسىگە ئۇيغۇن كەلمىسە ياكى تىجارەت خەۋپ-خەتىرى كۆرۈلسە، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۇنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇشى كېرەك؛
زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى مۇددەت ئۆتسىمۇ تۈزەتمىگەن ياكى قىلمىشى شۇ زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ مۇقىم يۈرۈشۈشىگە ئېغىر خەۋپ يەتكۈزگەن، سودا قىلغۇچىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزگەن بولسا ياكى قانۇن-بەلگىلىمىگە ئېغىر خىلاپلىق قىلغان دەپ گۇمان قىلىنىپ گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەرىپىدىن تەكشۈرۈلۈۋاتقان بولسا، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەتچىلىك-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئەھۋالنى پەرقلەندۈرۈپ، ئۇنىڭغا تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ :

( 1 ) قىسمەن كەسىپلەرنى چەكلەش ياكى ۋاقتىنچە توختىتىش؛

( 2 ) يېڭىدىن كۆپىيىدىغان كەسىپلەرنى تەستىقلاشنى توختىتىش؛

( 3 ) پايدا تەقسىملەشكە چەك قويۇش، مۇدىر، نازارەتچىلىك، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىلارغا ئىش ھەققى بېرىش، پاراۋانلىق بېرىشكە چەك قويۇش؛

( 4 ) مال-مۈلۈكنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە چەك قويۇش ياكى مال-مۈلۈك جەھەتتە باشقا ھوقۇقلارنى بېكىتىش؛

( 5 ) مۇدىر، نازارەتچى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى ياكى ئالاقىدار كەسپىي تارماق، تارماق ئاپپاراتنىڭ مەسئۇللىرىنى ئالماشتۇرۇشقا بۇيرۇش ياكى ئۇلارنىڭ ھوقۇقىنى چەكلەش؛

( 6 ) زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىنىڭ ئۆزىدىكى مەبلىغى ياكى خەۋپ-خەتەر تەييارلىق فوندىنى ئاجرىتىشى ۋە ئىشلىتىشىگە چەك قويۇش؛

( 7 ) جاۋابكارلىقى بار مۇدىر، نازارەتچىلىك، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملارنى مۇۋاپىق بولمىغان نامزات قىلىپ بېكىتىش؛

( 8 ) جاۋابكار پايچىكلارنى پاي ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بۇيرۇش، جاۋابكار پايچىكلارنىڭ پايچىكلار ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشىنى چەكلەش.

تۈزىتىش ئارقىلىق ئالاقىدار قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەرگە، شۇنىڭدەك سىجىل تىجارەت قائىدىسىنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىغا قارىتا، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىنغان كۈندىن باشلاپ ئۈچ كۈن ئىچىدە ئۇنىڭغا قوللانغان ئالاقىدار تەدبىرلەرنى بىكار قىلىشى كېرەك.

تۈزىتىش ئارقىلىق سىجىل تىجارەت قائىدىسىنىڭ تەلىپىگە يەنىلا يېتەلمەي، نورمال تىجارەتكە ئېغىر تەسىر يەتكۈزگەن زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىغا قارىتا، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۇلارنىڭ بىر قىسىم ياكى بارلىق زاكاز مال كەسپى ئىجازىتىنى بىكار قىلىشقا، بىر قىسمى ياكى بارلىق تارماق ئاپپاراتلىرىنى تاقىۋېتىشكە ھوقۇقلۇق.

74-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى قانۇنغا خىلاپ تىجارەت قىلىپ ياكى زور خەۋپ-خەتەر پەيدا قىلىپ، زاكاز مال بازىرىنىڭ تەرتىپىگە ئېغىر خەۋپ يەتكۈزگەن، سودا قىلغۇچىلارنىڭ مەنپەئىتىگە ئېغىر زىيان يەتكۈزگەن بولسا، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى شۇ زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىغا ئىشنى توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا بۇيرۇش، باشقا ئاپپاراتنى ھاۋالىلىك باشقۇرۇشقا بەلگىلەش ياكى ئۆتكۈزۈۋېلىش قاتارلىق نازارەت قىلىش-ئىدارە قىلىش تەدبىرلىرىنى قوللانسا بولىدۇ.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىدا ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن ئەھۋاللار كۆرۈلسە، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقى بىلەن، شۇ زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىسى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ :

( 1 ) چېگرادىن چىقىش-كىرىشنى باشقۇرۇش ئورگىنىغا ئۇنىڭ چېگرادىن چىقىشىنى قانۇن بويىچە توسۇشنى قارار قىلىش ھەمدە ئۇقتۇرۇش قىلىش؛

( 2 ) قانۇن يۈرگۈزۈش ئورگانلىرىغا مال-مۈلكىنى يۆتكەش، ئۆتۈنۈپ بېرىش ياكى باشقا ئۇسۇللار بىلەن بىر تەرەپ قىلىشنى ئىلتىماس قىلىش ياكى مال-مۈلكىگە باشقا ھوقۇقلارنى بېكىتىش.

75-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ پايچىكلىرىدا ساختا مەبلەغ چىقىرىش، مەبلەغنى قايتۇرۇۋېلىش قىلمىشى كۆرۈلسە، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۇنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇشى كېرەك ھەمدە ئۇلارنى ئىلكىدىكى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىنىڭ پاي ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشكە بۇيرۇسا بولىدۇ.

پايچىكلارنىڭ ئالدىنقى تارماقتىكى تەلەپ بويىچە قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى تۈزىتىشى، قولىدىكى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ پاي ھوقۇقىنى ئۆتۈنۈپ بېرىشىدىن ئىلگىرى، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۇلارنىڭ پايچىكلار ھوقۇقىنى چەكلىسە بولىدۇ.

76-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىدا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە ئالاقىدار كەسىپ ئىجازەتنامىسىنى رويخەتتىن ئۆچۈرۈش رەسمىيىتىنى بېجىرىشى كېرەك :

( 1 ) تىجارەت كىنىشكىسى قانۇن بويىچە بىكار قىلىنغان بولسا؛

( 2 ) قۇرۇلغاندىن كېيىن يولسىز سەۋەبلەر بىلەن ئۈچ ئايدىن ئارتۇق تىجارەت باشلىمىغان ياكى تىجارەت باشلىغاندىن كېيىن يولسىز سەۋەب بىلەن تىجارەتنى ئۇدا ئۈچ ئايدىن ئارتۇق توختاتقان بولسا؛

( 3 ) تىزىمدىن ئۆچۈرۈش ئىلتىماسىنى تەشەببۇسكارلىق بىلەن سۇنۇش؛

( 4 ) «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مەمۇرىي ئىجازەت قانۇنى»ۋە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەمۇرىي ئىجازەتنى بىكار قىلىشنى بەلگىلىگەن باشقا ئەھۋاللار.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى ئالاقىدار كەسىپ ئىجازەتنامىسىنى رويخەتتىن ئۆچۈرۈشتىن بۇرۇن، ئالاقىدار زاكاز مال كەسپىنى راسچوت قىلىشى ھەمدە سودىگەرلەرنىڭ كاپالەت پۇلى ۋە باشقا مۈلكىنى قانۇن بويىچە قايتۇرۇپ بېرىشى كېرەك.

77-ماددا گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى زۆرۈر تاپقاندا، زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتىغا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ مالىيە ئەھۋالى، ئىچكى كونترول ئەھۋالى، مۈلۈك قىممىتىنى ئىقتىسادىي تەپتىش قىلىش ياكى باھالاشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارماقلار بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

78-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىنىڭ سودىگەرلەرنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان تۆۋەندىكى قىلمىشلار بىلەن شۇغۇللىنىشى مەنئى قىلىنىدۇ :

( 1 ) سودا قىلغۇچىغا ئۆز مۈلكىنىڭ دىرىنىڭ زىيانغا ئۇچرىماسلىقىغا ياكى ئەڭ تۆۋەن پايدىغا ئېرىشىشىگە كاپالەتلىك قىلىش ۋەدىسى بېرىش؛

( 2 ) سودا قىلغۇچى بىلەن مەنپەئەتتىن تەڭ بەھرىمەن بولۇش، خەۋپ-خەتەرنى ئورتاق ئۈستىگە ئېلىشنى پۈتۈشۈش؛

( 3 ) سودىنىڭ ھاۋالىسىگە خىلاپ ھالدا زاكاز مال سودىسى قىلىش؛

( 4 ) مۇھىم ئىشلارنى يوشۇرغان ياكى باشقا ناتوغرا ۋاسىتىلەرنى قوللىنىپ، سودىگەرلەرنى سودا قىلىشقا قىزىقتۇرغان بولسا؛

( 5 ) ساختا ياكى ئېنىقسىز مۇھىم، زور ئۇچۇرلارنى ئاساس قىلىپ، سودا قىلغۇچىغا سودا تەكلىپى بېرىش؛

( 6 ) سودىگەرنى ساختا پۈتۈشۈش پايدىسى بىلەن تەمىنلەش؛

( 7 ) سودا قىلغۇچىنىڭ سودا بۇيرۇقىنى زاكاز مال سودا ئورنىغا يەتكۈزمىگەنلەر؛

( 8 ) سودىگەرلەرنىڭ كاپالەت پۇلىنى يۆتكەپ ئىشلىتىش؛

( 9 ) زاكاز مال كاپالەت پۇلىنى ساقلاش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىدا بەلگىلىمە بويىچە كاپالەت پۇلى ھېساباتى ئاچمىغان ياكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا سودا قىلغۇچىلارنىڭ كاپالەت پۇلىنى ئاجرىتىپ يۆتكىمىگەن بولسا؛

( 10 ) سودا قىلغۇچىلارغا مۇلازىمەت قىلىش قولايلىقىدىن پايدىلىنىپ نامۇۋاپىق مەنپەئەتكە ئېرىشىش ياكى خەۋپ-خەتەرنى ئارتىپ قويۇش؛

( 11 ) سودىگەرلەرنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان باشقا قىلمىشلار.

6-باب زاكاز مال سودا سورۇنى

79-ماددا زاكاز مال سودا سورۇنلىرى ئىجتىمائىي ئاممىۋى مەنپەئەتنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىپ، زاكاز مال سودىسىنى سورۇن ۋە ئەسلىھە بىلەن تەمىنلىشى، زاكاز مال سودىنى تەشكىللىشى ۋە نازارەت قىلىشى، بازارنىڭ ئادىل، تەرتىپلىك ۋە ئاشكارا بولۇشىنى قوغدىشى، تەلەپچانلىق بىلەن باشقۇرۇشى كېرەك.

80-ماددا زاكاز مال سودا ئورنىنى قۇرۇش، ئۆزگەرتىش ۋە تارقىتىۋېتىشتە، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەستىقلىشى كېرەك.

زاكاز مال بېرژىسى قۇرۇشتا نىزامنامە تۈزۈش كېرەك.
زاكاز مال بېرژىسىنىڭ نىزامنامىسىنى تۈزۈش ۋە ئۇنىڭغا تۈزىتىش كىرگۈزۈشتە، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىش كېرەك.

81-ماددا زاكاز مال بېرژىسى نامىغا «تاۋار بېرژىسى»ياكى «زاكاز مال بېرژاسى»قاتارلىق خەتلەرنى ئېنىق يېزىشى كېرەك.
باشقا ھەرقانداق ئورۇن ياكى شەخسنىڭ زاكاز مال سودا ئورنى ياكى ئارىلاش ياكى خاتا چۈشەنچە پەيدا قىلىش ئېھتىمالى بولغان باشقا ناملارنى ئىشلىتىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

82-ماددا زاكاز مال بېرژىسى ئەزالىق تۈزۈمى ياكى شىركەت تۈزۈمىدىن ئىبارەت تەشكىلىي شەكىلنى قوللانسا بولىدۇ.

ئەزالىق تۈزۈمىدىكى زاكاز مال بېرژىسىنىڭ تەشكىلىي ئاپپاراتى ئۇنىڭ نىزامنامىسىدە بەلگىلىنىدۇ.

83-ماددا زاكاز مال سودا ئورنى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە مۇناسىۋەتلىك كەسىپ قائىدىسىنى تۈزىدۇ؛
بۇنىڭ ئىچىدە سودا قائىدىسىنى تۈزۈش ۋە ئۇنىڭغا تۈزىتىش كىرگۈزۈشنى گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا تەستىقلىتىش كېرەك.

زاكاز مال بېرژىسىنىڭ كەسىپ قائىدىسىدە ئەزالار، سودا قىلغۇچى قاتارلىق بازاردىكى ئالاقىدار تەرەپلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى ئادىل قوغداش پىرىنسىپى گەۋدىلەندۈرۈلۈشى كېرەك.

زاكاز مال سودا ئورنىدا زاكاز مال سودىسى ۋە ئالاقىدار پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىشتا، زاكاز مال سودا ئورنىنىڭ قانۇن بويىچە تۈزگەن كەسىپ قائىدىسىگە ئەمەل قىلىش كېرەك.
كەسىپ قائىدىسىگە خىلاپلىق قىلغانلارغا زاكاز مال سودا ئورنى ئىنتىزام جازاسى بېرىدۇ ياكى باشقا تەلەپچان باشقۇرۇش تەدبىرلىرىنى قوللىنىدۇ.

84-ماددا زاكاز مال بېرژىسىنىڭ مەسئۇلىنى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى كۆرسىتىدۇ ياكى تەيىنلەيدۇ ۋە قالدۇرىدۇ.

«جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ شىركەت قانۇنى»دا بەلگىلەنگەن شىركەت مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىم بولۇشقا ماس كەلمەيدىغان ئەھۋاللار ياكى تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى بولسا، زاكاز مال سودا ئورنىنىڭ مەسئۇلى بولۇشقا بولمايدۇ :

( 1 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى ياكى ئىنتىزامغا خىلاپ قىلمىشى تۈپەيلىدىن ۋەزىپىسىدىن بىكار قىلىنغان زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىلىرى ياكى زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنىڭ مەسئۇلى ۋەزىپىسىدىن بىكار قىلىنغان كۈندىن باشلاپ بەش يىلدىن ئاشمىغان بولۇش؛

( 2 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىش ياكى ئىنتىزامغا خىلاپ قىلمىش تۈپەيلىدىن كەسىپكارلىق گۇۋاھنامىسى بىكار قىلىنغان ياكى سالاھىيىتى بىكار قىلىنغان رويخەتكە ئېلىنغان بوغالتىر، ئادۋوكات ياكى باشقا زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتىنىڭ كەسپىي خادىملىرىنىڭ كەسىپكارلىق گۇۋاھنامىسى ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان ياكى سالاھىيىتى ئېلىپ تاشلانغان كۈندىن باشلاپ بەش يىلدىن ئاشماسلىقى.

85-ماددا زاكاز مال سودا سورۇنلىرى مۇشۇ قانۇن ۋە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، سودا پائالىيىتىنىڭ خەۋپ-خەتىرىنى تىزگىنلەش ۋە ئەزالار، شۇنىڭدەك سودا سورۇنىنىڭ خادىملىرىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، تۆۋەندىكى مەسئۇلىيەتلەرنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشى كېرەك :

( 1 ) سودا سورۇنى، ئەسلىھەسى ۋە مۇلازىمىتى قىلىش؛

( 2 ) زاكاز مال كېلىشىمى، ئۆلچەملەشكەن قەرەللىك ھوقۇق توختامىنىڭ تۈرىنى لايىھەلەش، زاكاز مال توختامى، ئۆلچەملەشكەن قەرەل ھوقۇقى توختامىنىڭ تۈرىنى بازارغا سېلىشنى ئورۇنلاشتۇرۇش؛

( 3 ) زاكاز مال سودىسىنى ۋاقتىدا نازارەت قىلىش-تىزگىنلەش ۋە خەۋپ-خەتەرنى كۆزىتىپ ئۆلچەش؛

( 4 ) نىزامنامە ۋە كەسىپ قائىدىسى بويىچە ئەزالار، سودا قىلغۇچىلار، زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى قاتارلىقلارنى تەلەپچان باشقۇرۇش؛

( 5 ) سودا قىلغۇچىلارنى تەربىيەلەش ۋە بازار يېتىشتۈرۈش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇش؛

( 6 ) گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا مەسئۇلىيەتلەر.

زاكاز مال سودا سورۇنى زاكاز مال سودىسىغا بىۋاسىتە ياكى ۋاسىتىلىك قاتناشسا بولمايدۇ.
زاكاز مال سودا سورۇنلىرى گوۋۇيۈەننىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپ، ھاۋالىلىك مەبلەغ سېلىش، پاي چېكىگە مەبلەغ سېلىش، ئۆزى ئىشلەتمەيدىغان كۆچمەس مۈلۈككە مەبلەغ سېلىش قاتارلىق مەسئۇلىيىتى بىلەن مۇناسىۋەتسىز كەسىپلەر بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

86-ماددا زاكاز مال سودا ئورنىنىڭ تاپاۋەت پايدىسى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە باشقۇرۇلىدۇ ۋە ئىشلىتىلىدۇ، ئۇنى ئالدى بىلەن زاكاز مال سودىسىنىڭ سورۇنى، ئەسلىھەلىرىنىڭ يۈرۈشۈشى ۋە ياخشىلىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىشقا ئىشلىتىش كېرەك.

87-ماددا زاكاز مال سودا سورۇنلىرى زاكاز مال سودىسىنىڭ خەۋپ-خەتىرىنى كۆزىتىشنى كۈچەيتىشى كېرەك، بىنورمال ئەھۋال كۆرۈلسە، زاكاز مال سودا سورۇنى كەسىپ قائىدىسى بويىچە، ئۆز ئالدىغا ياكى زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى بىلەن بىرلىكتە تۆۋەندىكى جىددىي تەدبىرلەرنى قوللانسا ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا دەرھال دوكلات قىلسا بولىدۇ :

( 1 ) كاپالەت پۇلىنى تەڭشەش؛

( 2 ) ئۆرلەش-چۈشۈش توختىتىش تاختىسىنىڭ ئامپلىتۇدا تەڭشەش؛

( 3 ) ئەزالار، سودا قىلغۇچىلارنىڭ سودا چېكى ياكى ئىلكىدىكى ئاكسىيە چېكى ئۆلچىمىنى تەڭشەش؛

( 4 ) ئىسكىلاتنى ئېچىشقا چەك قويۇش؛

( 5 ) ئىسكىلاتنى مەجبۇرىي تۈزلەش؛

( 6 ) سودىنى ۋاقتىنچە توختىتىش؛

( 7 ) باشقا جىددىي تەدبىرلەر.

بىنورمال ئەھۋال يوقالغاندىن كېيىن، زاكاز مال سودا سورۇنى جىددىي تەدبىرنى ۋاقتىدا ئەمەلدىن قالدۇرۇشى كېرەك.

88-ماددا زاكاز مال سودا سورۇنلىرى زاكاز مال سودىسىنىڭ بازار ئەھۋالىنى ۋاقتىدا ئېلان قىلىشى ھەمدە سودا كۈنى بويىچە زاكاز مال بازىرى ھەرىكەت جەدۋىلى تۈزۈپ ئېلان قىلىشى كېرەك.

زاكاز مال سودىسىنىڭ بازار ئەھۋالى ھوقۇق-مەنپەئىتىدىن زاكاز مال سودا سورۇنى بەھرىمەن بولىدۇ.
زاكاز مال سودا ئورنىنىڭ ئىجازىتىنى ئالماي تۇرۇپ، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ زاكاز مال سودا ئەھۋالىنى ئېلان قىلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

زاكاز مال سودا سورۇنلىرى باھانى مۆلچەرلەش ئۇچۇرىنى ئېلان قىلسا بولمايدۇ.

زاكاز مال سودا سورۇنى گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ئۇچۇر دوكلات قىلىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

89-ماددا تاسادىپىي ۋەقە سەۋەبىدىن زاكاز مال سودىسىنىڭ نورمال ئېلىپ بېرىلىشىغا تەسىر يەتكەندە، زاكاز مال سودىسىنىڭ ئاكتىپ تەرتىپى ۋە بازار ئادىللىقىنى قوغداش ئۈچۈن، زاكاز مال سودا سورۇنى مۇشۇ قانۇن ۋە كەسىپ قائىدىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە زۆرۈر بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرى قوللانسا ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىشى كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تاسادىپىي ۋەقە تۈپەيلىدىن زاكاز مال سودىسىنىڭ نەتىجىسىدە زور نورمالسىزلىق كۆرۈلسە، سودا نەتىجىسى بويىچە راسچوت قىلىش، ھېسابات ئۈزۈش زاكاز مال سودىسىنىڭ نورمال تەرتىپى ۋە بازار ئادىللىقىغا زور تەسىر كۆرسىتىدۇ، زاكاز مال سودا سورۇنى كەسىپ قائىدىسى بويىچە سودىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ.
ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىشى ھەمدە ئېلان قىلىشى كېرەك.

90-ماددا زاكاز مال سودا سورۇنى ئۆزى مۇشۇ قانۇننىڭ 87-، 89-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە تەدبىر قوللىنىپ زىيانغا ئۇچرىغان بولسا، ھەق تەلەپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ، لېكىن ئېغىر خاتالىق ساقلانغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

7-باب زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى

91-ماددا زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى قانۇن بويىچە تەسىس قىلىنغان، زاكاز مال سودىسىنى راسچوت قىلىش، ھېسابات ئۈزۈش مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلەيدىغان، تەلەپچانلىق بىلەن باشقۇرىدىغان قانۇنىي ئىگىنى كۆرسىتىدۇ.

زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى ئىچكى قىسىمدا راسچوت تارمىقى تەسىس قىلىنغان زاكاز مال سودا سورۇنى، مۇستەقىل زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنى ۋە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقى بىلەن ئاكسىيە كەسپىگە ئالاقىدار زاكاز مال سودىسى راسچوتى، ھېسابات ئۈزۈش كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئاكسىيە راسچوت ئاپپاراتىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

92-ماددا مۇستەقىل زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنى قۇرۇش، ئۆزگەرتىش ۋە تارقىتىۋېتىشتە، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىش كېرەك.

مۇستەقىل زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى قۇرۇشتا، تۆۋەندىكى شەرتلەرنى ھازىرلاش كېرەك :

( 1 ) ياخشى مالىيە ئەھۋالىنى ھازىرلىغان، رويخەتكە ئېلىنغان كاپىتالنىڭ ئەڭ تۆۋەن چېكى گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن بولۇش؛

( 2 ) ۋەزىپە ئۆتىگەن كەسپىي بىلىم ۋە كەسپىي خىزمەت تەجرىبىسىنى ھازىرلىغان يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىملار بولۇش؛

( 3 ) مۇكەممەل ئىدارە قىلىش قۇرۇلمىسى، ئىچكى تىزگىنلەش تۈزۈمى ۋە خەۋپ-خەتەرنى تىزگىنلەش تۈزۈمىنى ھازىرلىغان بولۇش؛

( 4 ) تەلەپكە ئۇيغۇن تىجارەت سورۇنى، ئۇچۇر تېخنىكا سىستېمىسى، شۇنىڭدەك زاكاز مال سودىسىنى راسچوت قىلىشقا مۇناسىۋەتلىك باشقا ئەسلىھەلەرنى ھازىرلاش؛

( 5 ) گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا شەرتلەر.

زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنىڭ مەسئۇلىيىتىنى ئۈستىگە ئالغان زاكاز مال سودا سورۇنى مۇشۇ ماددىنىڭ 2-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن شەرتنى ھازىرلىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئېھتىياتچانلىق بىلەن نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش پىرىنسىپىغا ئاساسەن تەكشۈرۈپ، ئالتە ئاي ئىچىدە تەستىقلاش ياكى تەستىقلىماسلىق توغرىسىدا قارار چىقىرىشى كېرەك.

93-ماددا زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى مەركەزنىڭ قارشى تەرەپ بولۇش سۈپىتى بىلەن، راسچوت قاتناشقۇچىسى بىلەن ئورتاق قارشى تەرەپ بولۇپ، ساپ سوممىنى راسچوت قىلىپ، زاكاز مال سودىسىنى ۋەدىگە مەركەزلىك ئەمەل قىلىش كاپالىتى بىلەن تەمىنلەيدۇ.

94-ماددا زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى تۆۋەندىكى مەسئۇلىيەتنى ئادا قىلىدۇ :

( 1 ) زاكاز مال سودىسىنى راسچوت قىلىش، ھېسابات ئۈزۈشكە تەشكىللەش؛

( 2 ) نىزامنامە ۋە كەسىپ قائىدىسى بويىچە سودا قىلغۇچى، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى، زاكاز مالدىن باشقا تىجارەت ئاپپاراتلىرىنىڭ راسچوت قاتناشقۇچىسى قاتارلىقلارنى تەلەپچان باشقۇرۇش؛

( 3 ) زاكاز مال سودىسى بىلەن راسچوت قىلىش، ھېسابات ئۈزۈشكە ئالاقىدار ئۇچۇر سۈرۈشتۈرۈش كەسپىنى بېجىرىش؛

( 4 ) گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىگەن باشقا مەسئۇلىيەتلەر.

95-ماددا زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، ئۆزىنىڭ كەسىپ قائىدىسىدە راسچوت قاتناشقۇچى تۈزۈمى، خەۋپ-خەتەرنى تىزگىنلەش تۈزۈمى، ئۇچۇر بىخەتەرلىكىنى باشقۇرۇش تۈزۈمى، بەلگىلىمىگە، توختامغا خىلاپلىق قىلىشنى بىر تەرەپ قىلىش تۈزۈمى، جىددىي بىر تەرەپ قىلىش ۋە ۋاقىتلىق بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرى قاتارلىق ئىشلارنى راسچوت قىلىشى كېرەك.
زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى نىزامنامە، كەسىپ قائىدىسىنى تۈزۈش ۋە ئۇنىڭغا تۈزىتىش كىرگۈزۈشتە، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى كېرەك.
زاكاز مال راسچوتىغا قاتنىشىشتا، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى تۈزگەن كەسىپ قائىدىسىگە ئەمەل قىلىش كېرەك.

زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى كەسىپ قائىدىسىنى تۈزۈش ۋە ئىجرا قىلىشتا، زاكاز مال سودا سورۇنىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تۈزۈملىرى بىلەن جىپسىلاشتۇرۇشى، ماسلاشتۇرۇشى كېرەك.

96-ماددا زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى ئوبوروت باشقۇرۇش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ، راسچوت پائالىيىتىنىڭ پۇختا يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

97-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 84-ماددىسى، 85-ماددا 2-تارمىقى، 86-ماددىسى، 88-ماددا 3-تارمىقى، 4-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە مۇستەقىل زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى ۋە تەستىقلىتىش ئارقىلىق زاكاز مال سودىسى راسچوتى، ھېسابات ئۈزۈش كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئاكسىيە راسچوت ئاپپاراتىغا تەتبىقلىنىدۇ.

8-باب زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى

98-ماددا بوغالتىرلىق ئورنى، ئادۋوكاتلىق ئورنى، مۈلۈك باھالاش ئاپپاراتى، زاكاز مال كاپالەت پۇلىنى ساقلاش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى، ھېسابنى ئۈزگۈچى ئىسكىلات، ئۇچۇر تېخنىكا مۇلازىمەت ئاپپاراتى قاتارلىق زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرى مەسئۇلىيىتىنى تىرىشىپ تولۇق ئادا قىلىپ، مەسئۇلىيىتىنى تولۇق جارى قىلدۇرۇپ، مۇناسىۋەتلىك كەسىپ قائىدىسى بويىچە زاكاز مال سودىسى ۋە مۇناسىۋەتلىك پائالىيەتلەرگە مۇلازىمەت قىلىشى ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەلىپى بويىچە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى تەمىنلىشى كېرەك.

99-ماددا بوغالتىرلىق ئورنى، ئادۋوكاتلىق ئورنى، مۈلۈك باھالاش ئاپپاراتى قاتارلىق زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنىڭ ھاۋالىسى بىلەن چىقىرىپ بەرگەن ئىقتىسادىي تەپتىش دوكلاتى، قانۇن پىكىرنامىسى قاتارلىق ھۆججەتلەرنى قوبۇل قىلىپ، ئاساس قىلىنغان ھۆججەت-ماتېرىيال مەزمۇنىنىڭ چىنلىقى، توغرىلىقى، مۇكەممەللىكىنى تەكشۈرۈشى ۋە دەلىللىشى كېرەك.

100-ماددا ھېسابنى ئۈزگەن ئىسكىلات ھېسابات ئۈزىدىغان ئىسكىلات ۋە ھېسابات ئۈزىدىغان زاۋۇت ئامبىرى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
ھېسابنى ئۈزگەن ئىسكىلات زاكاز مال سودىسىدا ھېسابات ئۈزۈشنى مۇناسىۋەتلىك مۇلازىمەتكە ئىگە قىلىدىغان بولۇپ، زاكاز مال سودا سورۇنى بەلگىلىگەن شەرتكە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.
زاكاز مال سودا سورۇنى ھېسابنى ئۈزگەن ئىسكىلات بىلەن كېلىشىم ئىمزالاپ، ئىككى تەرەپنىڭ ھوقۇقى-مەجبۇرىيىتىنى ئايدىڭلاشتۇرۇشى كېرەك.

ھېسابنى ئۈزگەن ئىسكىلاتتا تۆۋەندىكى ئىشلارنى قىلىشقا بولمايدۇ :

( 1 ) ساختا ئامبار تالونى چىقىرىش؛

( 2 ) زاكاز مال سودا سورۇنىنىڭ كەسىپ قائىدىسىگە خىلاپلىق قىلىپ، ھېسابات ئۈزۈلگەن تاۋارلارنى ئامباردىن چىقىرىش، ئامبارغا كىرگۈزۈشكە چەك قويۇش؛

( 3 ) زاكاز مال سودىسىغا مۇناسىۋەتلىك سودا مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇش؛

( 4 ) دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسىگە خىلاپ ھالدا زاكاز مال سودىسىغا قاتنىشىش؛

( 5 ) گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە خىلاپ باشقا قىلمىشلار.

101-ماددا زاكاز مال سودىسى ۋە مۇناسىۋەتلىك پائالىيەتلەرنى ئۇچۇر تېخنىكا سىستېمىسى مۇلازىمىتى قىلىدىغان ئاپپاراتلار دۆلەت ۋە زاكاز مال ساھەسىنىڭ ئۇچۇر بىخەتەرلىكىگە ئالاقىدار تېخنىكىلىق باشقۇرۇش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىشى ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۇچۇر تېخنىكا مۇلازىمەت ئاپپاراتىدىن ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئۇچۇر تېخنىكا سىستېمىسىغا مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى بېرىشنى قانۇن بويىچە تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

9-باب زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتى

102-ماددا زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتى زاكاز مال كەسپىدىكى قانۇنىيەتلىك تەشكىلات، ئىجتىمائىي تەشكىلات تىپىدىكى قانۇنىي ئىگە.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتىگە قاتنىشىشى كېرەك.
زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرى زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتىگە ئەزا بولسا بولىدۇ.

103-ماددا زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتىنىڭ ھوقۇقلۇق ئاپپاراتى ئەزالار يىغىنى بولىدۇ.

زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتىنىڭ نىزامنامىسىنى ئەزالار يىغىنى تۈزىدۇ ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەنگە ئالدۇرىدۇ.

زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتى كېڭەش تەسىس قىلدى.
كېڭەش ئەزالىرى نىزامنامىدىكى بەلگىلىمە بويىچە سايلام ئارقىلىق ۋۇجۇدقا كېلىدۇ.

104-ماددا زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتى تۆۋەندىكى مەسئۇلىيەتلەرنى ئادا قىلىدۇ :

( 1 ) ساھە تەلەپچانلىق قائىدىسىنى تۈزۈش ۋە يولغا قويۇش، ئەزالارنىڭ كەسپىي پائالىيىتى ۋە كەسىپكارلارنىڭ كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش ھەرىكىتىنى نازارەت قىلىش، تەكشۈرۈش، قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار، دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلىرى، جەمئىيەت نىزامنامىسى ۋە تەلەپچانلىق قائىدىسىگە خىلاپلىق قىلغانلارغا بەلگىلىمە بويىچە ئىنتىزام جازاسى بېرىش ياكى باشقا تەلەپچانلىقنى باشقۇرۇش تەدبىرلىرىنى يولغا قويۇش؛

( 2 ) ئەزالار ئوتتۇرىسىدىكى، ئەزالار بىلەن سودا قىلغۇچىلار ئوتتۇرىسىدىكى ماجىرانى مۇرەسسە قىلىش؛

( 3 ) ئەزالارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قانۇن بويىچە قوغداش، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەزالارنىڭ تەكلىپ ۋە تەلەپلىرىنى ئىنكاس قىلىش؛

( 4 ) زاكاز مال كەسىپكارلىرىنى كەسپىي جەھەتتىن تەربىيەلەشكە تەشكىللەش، ئەزالار ئارا كەسپىي ئالاقىنى قانات يايدۇرۇش؛

( 5 ) ئەزالار ۋە زاكاز مال كەسىپكارلىرىغا زاكاز مالغا دائىر قانۇن-نىزام ۋە سىياسەتلەرگە رىئايە قىلىش، ساھەنىڭ سەمىمىيەت قۇرۇلۇشىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇش، ساھەنىڭ سەمىمىيىتىگە ئىلھام بېرىش-چەكلەش مېخانىزمى ئورنىتىش توغرىسىدا تەربىيە بېرىش؛

( 6 ) سودا قىلغۇچىلارنى تەربىيەلەش ۋە قوغداش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇش، ئەزالارنىڭ سودا قىلغۇچىلارنى مۇۋاپىق باشقۇرۇش تۈزۈمىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈشىگە ھەيدەكچىلىك قىلىش، زاكاز مال بازىرى تەشۋىقاتىنى قانات يايدۇرۇش؛

( 7 ) ئەزالارنىڭ ئۇچۇر بىخەتەرلىكى خىزمىتىگە قارىتا تەلەپچان باشقۇرۇشنى يولغا قويۇش، ئەزالارنىڭ دۆلەتنىڭ ۋە ساھەنىڭ ئۇچۇر بىخەتەرلىكىگە ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر ۋە تېخنىكا ئۆلچىمىنى ئىجرا قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىش؛

( 8 ) ئەزالارنى زاكاز مال كەسپىنىڭ تەرەققىياتى، يۈرۈشۈشى ۋە ئالاقىدار مەزمۇنلارنى تەتقىق قىلىشقا تەشكىللەش، زاكاز مالغا ئالاقىدار ئۇچۇرلارنى توپلاش، رەتلەش، ئېلان قىلىش، ئەزالار مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلەش، ساھەلەر ئالاقىسىنى تەشكىللەش، ساھەنى يېڭىلىق يارىتىپ تەرەققىي قىلىشقا يېتەكلەش؛

( 9 ) زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتىنىڭ نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن باشقا مەسئۇلىيەتلەر.

10-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

105-ماددا گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مال بازىرىنى قانۇن بويىچە نازارەت قىلىپ باشقۇرۇپ، زاكاز مال بازىرىنىڭ ئاشكارا، ئادىل، ھەققانىي بولۇشىنى قوغداپ، سىستېمىلىق خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، سودىگەرلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداپ، زاكاز مال بازىرىنى ساغلام تەرەققىي قىلدۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مال بازىرىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشتا، تۆۋەندىكى مەسئۇلىيەتلەرنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىدۇ :

( 1 ) زاكاز مال بازىرىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشقا دائىر قائىدە-قائىدىلەرنى تۈزۈش ھەمدە قانۇن بويىچە تەستىقلاش، تەستىقلاش، رويخەتكە ئېلىش، ئەنگە ئېلىش؛

( 2 ) تۈرنىڭ بازارغا سېلىنىش، سودىلىشىش، راسچوت قىلىش، ھېسابات ئۈزۈش قاتارلىق زاكاز مال سودىسى ۋە مۇناسىۋەتلىك پائالىيەتلىرىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش؛

( 3 ) زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، قەرەللىك مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى ۋە زاكاز مالدىن باشقا تىجارەت ئاپپاراتلىرىنىڭ راسچوت قاتناشقۇچىسى قاتارلىق بازارغا مۇناسىۋەتلىك قاتناشقۇچىلارنىڭ زاكاز مال كەسپىي پائالىيىتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش؛

( 4 ) زاكاز مال كەسىپكارلىرىنىڭ ھەرىكەت مىزانىنى تۈزۈش ھەمدە يولغا قويۇلۇشىنى نازارەت قىلىش؛

( 5 ) زاكاز مال سودىسى ئۇچۇرىنى ئاشكارىلاش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىش، تەكشۈرۈش؛

( 6 ) سودىگەرلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، سودىگەرلەر تەربىيەسىنى قانات يايدۇرۇش؛

( 7 ) زاكاز مالغا دائىر قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىش؛

( 8 ) زاكاز مال بازىرىدىكى خەۋپ-خەتەرنى كۆزىتىپ ئۆلچەش، نازارەت قىلىش ھەمدە ئالدىنى ئېلىش، بىر تەرەپ قىلىش؛

( 9 ) زاكاز مال كەسپىنىڭ پۇل مۇئامىلە پەن-تېخنىكىسى ۋە ئۇچۇر بىخەتەرلىكىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش؛

( 10 ) زاكاز مال كەسپى جەمئىيىتىنىڭ تەلەپچان بولۇش بويىچە باشقۇرۇش پائالىيىتىگە يېتەكچىلىك قىلىش ۋە ئۇنى نازارەت قىلىش؛

( 11 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا مەسئۇلىيەتلەر.

گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئېھتىياجغا قاراپ ۋاكالەت ئاپپاراتى تەسىس قىلىپ، بېرىلگەن ھوقۇق بويىچە نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلسا بولىدۇ.

106-ماددا گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشتا، تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللىنىشقا ھوقۇقلۇق :

( 1 ) زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنى نەق مەيداندا تەكشۈرۈش ھەمدە ئۇلاردىن مالىيە-بوغالتىرلىق، كەسپىي پائالىيەت، ئىچكى تىزگىنلەش قاتارلىق ماتېرىياللارنى يوللاشنى تەلەپ قىلىش؛

( 2 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىش يۈزبەرگەن ئورۇنغا كىرىپ تەكشۈرۈپ دەلىل-ئىسپات ئېلىش؛

( 3 ) ئالاقىدارلار ۋە تەكشۈرۈلىدىغان ۋەقەگە مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە شەخستىن سوئال سوراش، ئۇلاردىن تەكشۈرۈلىدىغان ۋەقەغا مۇناسىۋەتلىك ئىشلارغا ئىزاھات بېرىشنى تەلەپ قىلىش ياكى ئۇلاردىن تەكشۈرۈلىدىغان ھادىسىگە مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت ۋە ماتېرىياللارنى بەلگىلەنگەن ئۇسۇل بويىچە يوللاشنى تەلەپ قىلىش؛

( 4 ) تەكشۈرۈلگەن ۋەقەگە مۇناسىۋەتلىك مال-مۈلۈك ھوقۇقىنى تىزىملاش، خەۋەرلىشىش خاتىرىسى قاتارلىق ھۆججەت ۋە ماتېرىياللارنى كۆرۈپ چىقىش، كۆپەيتىش؛

( 5 ) توختاملاشقۇچىلار ۋە تەكشۈرۈلگەن ۋەقەگە مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە شەخسلەرنىڭ زاكاز مال سودا خاتىرىسى، مالىيە-بوغالتىرلىق ماتېرىيالى، شۇنىڭدەك باشقا مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت ۋە ماتېرىياللارنى كۆرۈپ چىقىش، كۆپەيتىش؛
يۆتكەش، تىقىۋېلىش ياكى بۇزۇۋېتىش ئېھتىمالى بولغان ھۆججەت-ماتېرىياللارنى پېچەتلەشكە، تۇتۇپ قېلىشقا بولىدۇ؛

( 6 ) توختاملاشقۇچىلار ۋە تەكشۈرۈلىدىغان ۋەقەگە مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە شەخسنىڭ كاپالەت پۇل ئىسچوتى ۋە بانكا ئىسچوتى، شۇنىڭدەك چىقىم قىلىش، ھاۋالىلىك باشقۇرۇش، راسچوت قىلىش قاتارلىق ئىقتىدارلار بار ئىسچوت ئۇچۇرلىرىنى سۈرۈشتۈرگەندە، ئالاقىدار ھۆججەت ۋە ماتېرىياللارنى كۆپەيتىشكە بولىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ مەبلەغ قاتارلىق دېلوغا چېتىشلىق مال-مۈلۈكنى يۆتكىۋەتكەن ياكى تىقىۋالغانلىقى ياكى تىقىۋېلىش، ياسىۋېلىش، بۇزۇۋېتىش دەلىل-ئىسپاتى بولغانلىرىنى گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى ياكى ئۇ ھوقۇق بەرگەن باشقا مەسئۇلىنىڭ تەستىقى بىلەن توڭلىتىشقا، پېچەتلەشكە بولىدۇ، مۇددىتى ئالتە ئاي بولىدۇ؛
ئالاھىدە سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ئۇزارتىشقا توغرا كەلسە، ھەر قېتىملىق ئۇزارتىش مۇددىتى ئۈچ ئايدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى، ئەڭ ئۇزۇن مۇددىتى ئىككى يىلدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك؛

( 7 ) زاكاز مال بازىرى، ئىچكى سودا قاتارلىق قانۇنغا خىلاپ زور قىلمىشلارنى تەكشۈرگەندە، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلىنىڭ ياكى ئۇ ھوقۇق بەرگەن باشقا مەسئۇلنىڭ تەستىقى بىلەن، ۋەقە سادىر قىلغۇچىنىڭ سودىسىنى چەكلەشكە بولىدۇ، لېكىن چەكلەش ۋاقتى ئۈچ ئايدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ؛
دېلو ئەھۋالى مۇرەككەپ بولسا، ئۈچ ئاي ئۇزارتىشقا بولىدۇ؛

( 8 ) چېگرادىن چىقىش-كىرىشنى باشقۇرۇش ئورگىنىغا قانۇنغا خىلاپلىق قىلىشقا چېتىلغانلار، قانۇنغا خىلاپلىق قىلىشقا چېتىشلىق ئورۇنلارنىڭ مەسئۇل خادىملىرى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىنىڭ چېگرادىن چىقىشىنى قانۇن بويىچە توسۇشنى قارار قىلىش ھەمدە ئۇقتۇرۇش قىلىش.

زاكاز مال بازىرىدىكى خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، بازار تەرتىپىنى قوغداش ئۈچۈن، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇش، نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش بويىچە سۆھبەتلىشىش، ئاگاھلاندۇرۇش خېتى چىقىرىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ.

107-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىپ، نازارەت قىلىدۇ، تەكشۈرىدۇ ياكى تەكشۈرىدۇ، نازارەت قىلىدىغان، تەكشۈرىدىغان خادىم ئىككى كىشىدىن كەم بولسا بولمايدۇ ھەمدە قانۇن ئىجرا قىلىش گۇۋاھنامىسى ۋە تەكشۈرۈش، تەكشۈرۈش، سۈرۈشتۈرۈش قاتارلىق قانۇن ئىجرا قىلىشقا ئالاقىدار ھۆججەتلەرنى كۆرسىتىشى كېرەك.
نازارەت قىلىدىغان-تەكشۈرىدىغان، تەكشۈرىدىغان خادىم ئىككىدىن كەم بولسا ياكى قانۇن ئىجرا قىلىش كىنىشكىسى ۋە قانۇن ئىجرا قىلىشقا مۇناسىۋەتلىك ھۆججەتلەرنى كۆرسەتمىسە، تەكشۈرۈلىدىغان، تەكشۈرۈلىدىغان ئورۇن ياكى شەخس رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

108-ماددا گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ خادىملىرى قانۇن بويىچە ئىش بېجىرىشى، خىزمىتىگە سادىق بولۇشى، ئادىل-پاك بولۇشى، دۆلەت مەخپىيىتىنى ۋە ئالاقىدار توختاملاشقۇچىلارنىڭ سودا مەخپىيىتىنى ساقلىشى، ۋەزىپىسىدىكى قولايلىقتىن پايدىلىنىپ نامۇۋاپىق مەنپەئەتكە ئېرىشىۋېلىشى كېرەك.

109-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىدۇ، تەكشۈرۈلگۈچى، تەكشۈرۈلغۇچى ئورۇن ۋە شەخس ماسلىشىپ، ئەينەن ئىزاھات بېرىشى ياكى مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت ۋە ماتېرىياللار بىلەن تەمىنلىشى كېرەك، رەت قىلىشقا، توسقۇنلۇق قىلىشقا ۋە يوشۇرۇشقا بولمايدۇ.

گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن ئۇچۇردىن تەڭ پايدىلىنىش قاتارلىق نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى ماسلاشتۇرۇش-ھەمكارلىشىش مېخانىزمى ئورنىتىشى كېرەك.
گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىپ، نازارەت قىلغاندا، تەكشۈرگەندە ياكى تەكشۈرگەندە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ماسلىشىشى كېرەك.

110-ماددا زاكاز مالغا دائىر قانۇن-بەلگىلىمىگە خىلاپ قىلمىشلارنى ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخس گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا پاش قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

قانۇن-بەلگىلىمىگە خىلاپ ئېغىر، زور قىلمىشلارغا چېتىشلىق ھەقىقىي ئىسىم بىلەن پاش قىلىنغان يىپ ئۇچىنىڭ راستلىقى تەكشۈرۈش ئارقىلىق ئىسپاتلانغان بولسا، گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلىمە بويىچە پاش قىلغۇچىنى مۇكاپاتلايدۇ.

گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى پاش قىلغۇچىنىڭ سالاھىيەت ئۇچۇرىنى مەخپىي تۇتۇشى كېرەك.

111-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى چىقارغان قائىدە، قائىدە ۋە نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش خىزمىتى تۈزۈمىنى قانۇن بويىچە ئاشكارىلاش كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەكشۈرۈش نەتىجىسىگە ئاساسەن، زاكاز مالنىڭ قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىغا قارىتا چىقارغان جازا قارارىنى قانۇن بويىچە ئاشكارىلىشى كېرەك.

112-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مالغا دائىر قانۇنغا خىلاپ ئورۇن ياكى شەخسلەرنى تەكشۈرگەن مەزگىلدە، تەكشۈرۈلگۈچى توختاملاشقۇچىلارغا يازما ئىلتىماس سۇنۇپ، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى تەتقىق قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتلىرى ئېتىراپ قىلغان مۇددەت ئىچىدە قانۇنغا خىلاپ دەپ گۇمان قىلىنغان قىلمىشلارنى تۈزىتىپ، مۇناسىۋەتلىك سودىگەرلەرنىڭ زىيىنىنى تۆلەپ بېرىپ، زىياننى ياكى ناچار تەسىرنى تۈگىتىشكە ۋەدە بەرسە،
گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەكشۈرۈشنى توختىتىشنى قارار قىلسا بولىدۇ.
تەكشۈرۈلگۈچى توختاملاشقۇچىلار ۋەدىسىنى ئادا قىلسا، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەكشۈرۈشنى توختىتىشنى قارار قىلسا بولىدۇ؛
تەكشۈرۈلگۈچى ماقۇللۇقىنى ئادا قىلمىسا ياكى گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن باشقا ئەھۋاللار كۆرۈلسە، تەكشۈرۈشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشى كېرەك.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەكشۈرۈشنى توختىتىپ تۇرغان ياكى ئاخىرلاشتۇرغان بولسا، بەلگىلىمە بويىچە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى ئاشكارىلىشى كېرەك.

113-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئالاقىدار زاكاز مال بازىرى سۇبيېكتلىرىنىڭ مۇشۇ قانۇنغا رىئايە قىلىش ئەھۋالىنى قانۇن بويىچە زاكاز مال بازىرىنىڭ سەمىمىيەت ئارخىپىغا كىرگۈزىدۇ.

114-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىپ، زاكاز مالدىكى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشنىڭ جىنايەتكە چېتىلغانلىقىنى سەزسە، دېلونى قانۇن بويىچە ئەدلىيە ئورگانلىرىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك؛
ھۆكۈمەت خادىملىرىنىڭ ۋەزىپىگە مۇناسىۋەتلىك قانۇنغا خىلاپ ياكى ۋەزىپىگە مۇناسىۋەتلىك جىنايەتكە چېتىلغانلىقىنى بايقىسا، قانۇن بويىچە رېۋىزىيە ئورگانلىرىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.

115-ماددا گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مال بازىرىنى كۆزىتىش-نازارەت قىلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، مەخسۇس ئاپپاراتلار ئارقىلىق كاپالەت پۇلىنىڭ بىخەتەرلىكىنى ساقلاش، باشقۇرۇش ۋە نازارەت قىلىشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

116-ماددا سودا ۋە راسچوت خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى ۋە زاكاز مالدىن باشقا تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ راسچوت قىلىشىغا قاتناشقۇچىلار كەسپىي كىرىمىدىن گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى، گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقىنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە خەۋپ-خەتەر تەييارلىق فوندىنى ئېلىشى، باشقۇرۇشى ۋە ئىشلىتىشى كېرەك.

117-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى، قەرەللىك مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى ۋە زاكاز مالدىن باشقا تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ راسچوت قاتناشقۇچىسى قاتارلىقلار بەلگىلىمە بويىچە كەسپىي تىجارەتكە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىيال ۋە ئۇچۇرلارنى ئوبدان ساقلىشى كېرەك، ھەرقانداق كىشىنىڭ ئاشكارىلاپ قويۇشىغا، تىقىۋېلىشىغا، ياسىۋېلىشىغا، ئۆزگەرتىۋېتىشىگە ياكى بۇزۇۋېتىشىگە يول قويۇلمايدۇ.
زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتى ۋە زاكاز مالدىن باشقا تىجارەت ئاپپاراتى راسچوت قاتناشقۇچىسىنىڭ ئۇچۇرى ۋە ماتېرىيالىنى ساقلاش مۇددىتى 20 يىلدىن كەم بولسا بولمايدۇ؛
زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتىنىڭ ئۇچۇر ۋە ماتېرىيالىنى ساقلاش مۇددىتى 10 يىلدىن كەم بولسا بولمايدۇ.

11-باب چېگرا ھالقىغان سودا ۋە نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ھەمكارلىقى

118-ماددا چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال سودا سورۇنلىرىدىن چېگرا ئىچىدىكى ئورۇن ياكى شەخسلەرگە شۇ سودا سورۇنىنىڭ سودا سىستېمىسىغا بىۋاسىتە ئۇلاپ سودا مۇلازىمىتى قىلغانلىرى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا تىزىمغا ئالدۇرۇشنى ئىلتىماس قىلىشى، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى تەتقىق قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز ماللارنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئايرىم بەلگىلىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

119-ماددا چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال سودا سورۇنىدا بازارغا سېلىنىدىغان زاكاز مال كېلىشىمى، قەرەللىك ھوقۇق كېلىشىمى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات توختاملىرىدىن چېگرا ئىچىدىكى زاكاز مال سودا ئورنىدا بازارغا سېلىنىدىغان توختام باھاسى چېتىپ راسچوت قىلىنىدىغانلىرى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

120-ماددا چېگرا ئىچىدىكى ئورۇن ياكى شەخسلەر چېگرا سىرتى زاكاز مال سودىسى قىلىشتا، چېگرا سىرتى قەرەللىك مال ۋاسىتىچىلىك كەسپى سالاھىيىتىگە ئىگە چېگرا ئىچىدىكى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىغا ھاۋالە قىلىشى كېرەك، گوۋۇيۈەن ئايرىم بەلگىلىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

چېگرا ئىچىدىكى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرى چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىغا چېگرا سىرتى زاكاز مال سودىسى قىلىشنى ھاۋالە قىلغان بولسا، چېگرا سىرتىدىكى شۇ زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا تىزىمغا ئالدۇرۇشنى ئىلتىماس قىلىشى، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەتچىلىك-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك، گوۋۇيۈەننىڭ قەرەللىك مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئايرىم بەلگىلىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

121-ماددا چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال سودا سورۇنلىرىدىن چېگرا ئىچىدە ۋەكىللىك ئاپپاراتى تەسىس قىلغانلىرى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال سودا سورۇنلىرىنىڭ ۋەكىل ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى ھەرقانداق تىجارەت پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللانسا ياكى شەكلىنى ئۆزگەرتىپ شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

122-ماددا چېگرا سىرتىدىكى ئاپپاراتلار چېگرا ئىچىدە زاكاز مال بازىرى سودىسى، تونۇشتۇرۇش ۋە چاقىرىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشتا، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى، مۇشۇ قانۇندىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

چېگرا ئىچىدىكى ئاپپاراتلار چېگرا سىرتىدىكى ئاپپاراتلار ئۈچۈن چېگرا ئىچىدە زاكاز مال بازىرى سودىسى، تونۇشتۇرۇش ۋە چاقىرىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشتا، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىشى كېرەك.

ھەرقانداق ئورۇن ياكى شەخسنىڭ ئالدىنقى ئىككى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ زاكاز مال بازىرى سودىسى، تونۇشتۇرۇشى ۋە كاسىنا ئىشلار بىلەن شۇغۇللىنىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

123-ماددا گوۋۇيۈەن زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتلىرى بىلەن نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش ھەمكارلىق مېخانىزمى ئورناتسا ياكى خەلقئارا تەشكىلاتلارغا كىرىپ، چېگرا ھالقىپ نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى يولغا قويسا بولىدۇ.

گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ياردەم تەلەپ قىلىشىغا بىنائەن، دۆلەتنىڭ قانۇن-نىزاملىرىدىكى بەلگىلىمىگە ۋە باراۋەر ئۆزئارا مەنپەئەت يەتكۈزۈش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى، دۆلەت مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويماسلىقى، دۆلەت مەنپەئىتى ۋە ئاممىۋى مەنپەئەتكە زىيان يەتكۈزمەسلىكى كېرەك.

第一百二十四条　国务院期货监督管理机构可以按照与境外期货监督管理机构达成的监管合作安排，接受境外期货监督管理机构的请求，依照本法规定的职责和程序为其进行调查取证。境外期货监督管理机构应当提供有关案件材料，并说明其正在就被调查当事人涉嫌违反请求方当地期货法律法规的行为进行调查。境外期货监督管理机构不得在中华人民共和国境内直接进行调查取证等活动。

گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالماي تۇرۇپ، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ چېگرا سىرتىدىكى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا زاكاز مال كەسپىي پائالىيىتىگە مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت ۋە ماتېرىياللارنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن بېرىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مالنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتلىرى بىلەن ھاسىل قىلغان نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ھەمكارلىق ئورۇنلاشتۇرۇشىغا ئاساسەن، چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتىدىن تەكشۈرۈپ دەلىل-ئىسپات ئېلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

12-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

125-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 12-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، زاكاز مال بازىرى ياكى ھاسىلىي مەھسۇلات بازىرىنى چاڭگىلىغا كىرگۈزۈۋالغانلار تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغان ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 1 مىليون يۈەنگە يەتمىسە، 1 مىليون يۈەندىن يۇقىرى، 10 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
ئورۇنلار بازارنى باشقۇرغاندا، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىشى، قوشۇمچە 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇشى كېرەك.

بازارنى كونترول قىلىش ھەرىكىتى ئارقىلىق سودىگەرلەرگە زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

126-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 13-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا ئىچكى سودا قىلغانلار تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى مۇسادىرە قىلىنىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 500 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
ئورۇنلار ئىچكى سودا بىلەن شۇغۇللانغاندا، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىشى، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى، گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنىڭ خادىملىرىدىن ئىچكى سودا بىلەن شۇغۇللانغانلىرىغا ئېغىر جازا بېرىلىدۇ.

ئىچكى سودا ھەرىكىتى سودىگەرگە زىيان سالسا، قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىش كېرەك.

127-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 16-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقى، 3-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ساختا ئۇچۇر ياكى ئازدۇرۇش خاراكتېرلىك ئۇچۇر ئويدۇرۇپ چىقىرىپ، تارقىتىپ، زاكاز مال بازىرى، ھاسىلىي مەھسۇلاتلار بازىرىنى قالايمىقانلاشتۇرغانلار قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 200 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

مۇشۇ قانۇننىڭ 16-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، زاكاز مال سودىسى، ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسى پائالىيىتىدە ساختا بايان قىلغان ياكى ئۇچۇرنى خاتا يۆنىلىشكە باشلىغانلار تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
دۆلەت خادىملىرىغا تەۋە بولغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈش كېرەك.

تارقىتىش ۋاسىتىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ زاكاز مال بازىرى، ھاسىلىي مەھسۇلاتلار بازىرى ئۇچۇرىنى خەۋەر قىلىش بىلەن شۇغۇللىنىدىغان خادىملىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 16-ماددىسىنىڭ 3-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۇلارنىڭ خىزمەت مەسئۇلىيىتى ئۈستىدە مەنپەئەت توقۇنۇشى بولغان زاكاز مال سودىسى، ھاسىلىي بۇيۇملار سودىسى بىلەن شۇغۇللانغانلىرىنىڭ قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى مۇسادىرە قىلىنىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ،
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 100 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

زاكاز مال سودىسى، ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسىغا مۇناسىۋەتلىك ساختا ئۇچۇرلارنى ئويدۇرۇپ چىقىرىپ، تارقىتىپ ياكى زاكاز مال سودىسى ۋە ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسىدا ئۇچۇر ئازدۇرۇپ، سودىگەرلەرگە زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

128-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 18-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۆزىنىڭ زاكاز مال ھېساباتىنى ئارىيەتكە بېرىپ ياكى باشقىلارنىڭ زاكاز مال ھېساباتىنى ئارىيەت ئېلىپ زاكاز مال سودىسى قىلغانلار تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىلىدۇ، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلسا بولىدۇ.

129-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 21-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تەرتىپلەشكەن سودا قوللىنىپ زاكاز مال سودىسى سورۇنى سىستېمىسىنىڭ بىخەتەرلىكى ياكى نورمال سودا تەرتىپىگە تەسىر يەتكۈزگەنلەر تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ ھەمدە 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

130-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 27-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، مۇناسىۋەتلىك چوڭ-چوڭ ئىشلارنى دوكلات قىلمىغانلار تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلسا بولىدۇ.

131-ماددا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ۋە گوۋۇيۈەن زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى زاكاز مال سودىسىغا قاتنىشىشنى مەنئى قىلىشنى بەلگىلىگەن خادىملاردىن مۇشۇ قانۇننىڭ 53-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، زاكاز مال سودىسىغا بىۋاسىتە ياكى ئىسمىنى ئۆزگەرتىۋالغان، باشقىلارنىڭ نامىدىن پايدىلىنىپ قاتناشقانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىلىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ،
قوشۇمچە 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
دۆلەت خادىملىرىغا تەۋە بولغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈش كېرەك.

132-ماددا قانۇنسىز ھالدا زاكاز مال شىركىتى قۇرغان ياكى تەستىقلاتماي تۇرۇپ مۇناسىۋەتلىك زاكاز مال كەسپى بىلەن شۇغۇللانغانلار بىكار قىلىنىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى مۇسادىرە قىلىنىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغان ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 1 مىليون يۈەنگە يەتمىسە، 1 مىليون يۈەندىن يۇقىرى، 10 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىملارغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

133-ماددا ساختا ئىلتىماس ھۆججىتى تاپشۇرغان ياكى باشقا ئالدامچىلىق ۋاسىتىلىرىنى قوللىنىپ زاكاز مال شىركىتىنىڭ قۇرۇش ئىجازىتى، مۇھىم، زور ئىشلاردا تەكشۈرۈپ تەستىقلاشنى ئۆزگەرتكەن ياكى زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ زاكاز مال كەسپى ئىجازىتىنى ئالداپ ئېلىۋالغان بولسا، ئالاقىدار ئىجازەتلەر بىكار قىلىنىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 200 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىملارغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

134-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 40-، 62-، 65-، 68-، 71-، 72-ماددىسىغا خىلاپلىق قىلغانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 200 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرى ئىش توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا ياكى زاكاز مال كەسپى ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىشقا بۇيرۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ ھەمدە 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىدا ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن قانۇنغا خىلاپ ئەھۋاللار كۆرۈلۈپ، سودا قىلغۇچىغا زىيان سالغان بولسا، قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتىنىڭ ئاساسلىق پايچىكى، ئەمەلىي كونترول قىلغۇچىسى ياكى باشقا ئالاقىدارلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 71-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىرىغا مۇشۇ ماددىنىڭ 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىلىدۇ.

135-ماددا زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 50-ماددىسىدىكى سودا قىلغۇچىنى مۇۋاپىق باشقۇرۇش بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلغانلىرى ياكى مۇشۇ قانۇننىڭ 66-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ ۋاسىتىچىلىك كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىپ، سودا قىلغۇچىنىڭ تولۇق ھوقۇقلۇق ھاۋالىسىنى قوبۇل قىلغانلىرى ياكى 78-ماددىسىدا سودا قىلغۇچىنىڭ مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزۈش قىلمىشى سادىر قىلغانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ،
ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 500 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ مۇناسىۋەتلىك كەسىپ ئىجازىتى بىكار قىلىنىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىملارغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى مۇشۇ قانۇننىڭ 78-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ھەرىكەتنى قىلىپ، سودىگەرگە زىيان سالغان بولسا، قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

136-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 11-، 80-، 92-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنى قانۇنسىز قۇرغان ياكى زاكاز مال سودىسىنى باشقا شەكىلدە تەشكىللىگەنلەرنىڭ قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى مۇسادىرە قىلىنىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغان ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 1 مىليون يۈەنگە يەتمىسە، 1 مىليون يۈەندىن يۇقىرى، 10 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىملارغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
زاكاز مال سودا سورۇنىنى قانۇنسىز تەسىس قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى بىكار قىلىدۇ.

مۇشۇ قانۇننىڭ 30-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ھاسىلىي مەھسۇلات سودىسىنى تەستىقلاتماي تۇرۇپ تەشكىللىگەن ياكى پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتى مۇشۇ قانۇننىڭ 31-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا، ھاسىلىي بۇيۇم سودىسىنى تەستىقلاتمىغان، تەستىقلاتماي تۇرۇپلا قانات يايدۇرغان بولسا، ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىلىدۇ.

137-ماددا زاكاز مال سودا سورۇنلىرى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 17-، 40-، 85-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 200 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرى ئىش توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا بۇيرۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

138-ماددا زاكاز مال سودا سورۇنلىرى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 88-ماددىسىنىڭ 3-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، باھا مۆلچەرلەش ئۇچۇرىنى ئېلان قىلغانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ ھەمدە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

139-ماددا زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 98-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، زاكاز مال مۇلازىمەت كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىشتا مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى تەلەپ بويىچە تەمىنلەپ بەرمىگەنلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇلسا، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ.

140-ماددا بوغالتىرلىق ئورنى، ئادۋوكاتلىق ئورنى، مۈلۈك باھالاش ئاپپاراتى قاتارلىق زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 99-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، مەسئۇلىيىتىنى تىرىشىپ ئادا قىلمىغان، ئىشلىگەن، چىقارغان ھۆججەتلىرىدە ساختا خاتىرە، ئازدۇرۇش خاراكتېرلىك بايان قىلغانلار ياكى زور دەرىجىدە چۈشۈرۈپ قويغانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، كەسپىي كىرىمى مۇسادىرە قىلىنىدۇ،
ھەمدە كەسپىي كىرىمىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
كەسپىي كىرىمى يوقلىرىغا ياكى كەسپىي كىرىمى 500 مىڭ يۈەنگە يەتمىگەنلىرىگە 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىملارغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

زاكاز مال مۇلازىمەت ئاپپاراتى ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى سادىر قىلىپ، باشقىلارغا زىيان سالغان بولسا، قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

141-ماددا ھېسابنى ئۈزۈش ئامبىرىدا مۇشۇ قانۇننىڭ 100-ماددىسىدا كۆرسىتىلگەن قىلمىشلارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىلىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى مۇسادىرە قىلىنىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغان ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 100 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرى زاكاز مال سودا سورۇنىنى ھېسابنى ئۈزگەن ئامبار سالاھىيىتىنى ۋاقتىنچە توختىتىشقا ياكى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا بۇيرۇيدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ ھەمدە 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

142-ماددا ئۇچۇر تېخنىكا مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 101-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ ئەنگە ئالدۇرمىغانلىرىنى تۈزىتىشكە بۇيرۇسا، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ.

ئۇچۇر تېخنىكا مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 101-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تەمىنلىگەن مۇلازىمىتى دۆلەت ۋە زاكاز مال ساھەسىنىڭ ئۇچۇر بىخەتەرلىكىگە مۇناسىۋەتلىك تېخنىكا باشقۇرۇش بەلگىلىمىسى ۋە ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كەلمىگەنلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇسا، كەسپىي كىرىمىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە كەسپىي كىرىمىنى بىر ھەسسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
كەسپىي كىرىمى يوقلىرىغا ياكى كەسپىي كىرىمى 500 مىڭ يۈەنگە يەتمىگەنلىرىگە 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىملارغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

143-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 16-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرى، زاكاز مال سودا سورۇنلىرى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتلىرى ۋە زاكاز مالدىن باشقا تىجارەت ئاپپاراتلىرىنىڭ راسچوت قاتناشقۇچىلىرىدىن خەۋپ-خەتەر تەييارلىق فوندىنى ئېلىش، باشقۇرۇش ۋە ئىشلىتىشتە بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

144-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 117-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرى، زاكاز مال سودا سورۇنلىرى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتلىرى، قەرەللىك مال مۇلازىمەت ئاپپاراتلىرى ۋە زاكاز مالدىن باشقا تىجارەت ئاپپاراتلىرىنىڭ راسچوت قاتناشقۇچىلىرى قاتارلىقلار كەسپىي تىجارەتكە مۇناسىۋەتلىك ماتېرىيال ۋە ئۇچۇرلارنى بەلگىلىمە بويىچە ئوبدان ساقلىمىسا، تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىلىدۇ،
قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت-ماتېرىياللارنى ئاشكارىلاپ قويغان، تىقىۋالغان، ياسىۋالغان، ئۆزگەرتىۋەتكەن ياكى بۇزۇۋەتكەنلەر تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ ھەمدە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ ھەمدە مۇناسىۋەتلىك كەسىپ ئىجازىتىنى ۋاقتىنچە توختىتىپ تۇرىدۇ، بىكار قىلىدۇ ياكى مۇناسىۋەتلىك كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشنى مەنئى قىلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

145-ماددا چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال سودا سورۇنلىرى ۋە زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 118-ۋە 120-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا تىزىمغا ئالدۇرۇشنى ئىلتىماس قىلمىغانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 500 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

146-ماددا چېگرا ئىچىدىكى ئورۇنلار ياكى شەخسلەردىن مۇشۇ قانۇننىڭ 120-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىلىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى مۇسادىرە قىلىنىدۇ ھەمدە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال سودىسى ۋاقتىنچە توختىتىلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ ھەمدە 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

147-ماددا چېگرا سىرتىدىكى زاكاز مال سودا سورۇنلىرىدىن چېگرا ئىچىدە قۇرغان ۋەكىل ئاپپاراتلىرى ۋە ئۇلارنىڭ خادىملىرىدىن مۇشۇ قانۇننىڭ 121-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ھەرقانداق تىجارەت پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللانغان ياكى شەكلىنى ئۆزگەرتىپ شۇغۇللانغانلىرى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 500 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

148-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 122-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چېگرا ئىچىدە بازار سودىسى، تونۇشتۇرۇش ۋە كاسىنا ئىش بىلەن شۇغۇللانغانلار تۈزىتىشكە بۇيرۇلىدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىلىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى مۇسادىرە قىلىنىدۇ ھەمدە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلمىغانلارغا ياكى قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 500 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

149-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مالنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ياكى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماقلار ۋە ئۇلارنىڭ خادىملىرىنىڭ قانۇن بويىچە نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش، تەكشۈرۈش خىزمەت ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈشىنى رەت قىلغان ۋە ئۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلغانلار تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ ھەمدە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىدۇ.

150-ماددا قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا ياكى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلغانلاردىن قىلمىشى ئېغىرلىرىغا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەتچىلىك-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مۇناسىۋەتلىك جاۋابكارلارغا زاكاز مال بازىرىدىن كىرىشنى مەنئى قىلىش تەدبىرى قوللانسا بولىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا ئېيتىلغان زاكاز مال بازىرىنى مەنئى قىلىش مەلۇم مۇددەت ئىچىدە تاكى ئاخىرغىچە زاكاز مال سودىسى قىلىشقا، زاكاز مال كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىشقا بولمايدىغانلىقىنى، زاكاز مال تىجارەت ئاپپاراتى، زاكاز مال سودا سورۇنى، زاكاز مال راسچوت ئاپپاراتىنىڭ مۇدىرى، نازارەتچىسى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىمى ياكى مەسئۇلى بولۇش تۈزۈمىنى كۆرسىتىدۇ.

151-ماددا بۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن مەمۇرىي جازانى گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى، گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن ئىش تەقسىماتى بويىچە قارار قىلىدۇ؛
قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، شۇ بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

152-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ زاكاز مال نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى ياكى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماقنىڭ خادىملىرىدىن مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلماي، خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىپ، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلىپ، ۋەزىپىسىدىكى قولايلىقتىن پايدىلىنىپ نامۇۋاپىق مەنپەئەتكە ئېرىشكەن ياكى بىلگەن مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە شەخسلەرنىڭ سودا مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويغانلىرى قانۇن بويىچە قانۇن جاۋابكارلىقىغا تارتىلىدۇ.

153-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

154-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلار ھەق تەلەپ تۆلەم جاۋابكارلىقى ۋە جەرىمانە، جەرىمانە، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەتنى ئۈستىگە ئېلىشى لازىم، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشچىلارنىڭ مال-مۈلكى تۆلەشكە يەتمىسە، ئالدى بىلەن ھەق تەلەپ تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشقا ئىشلىتىلىدۇ.

13-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

155-ماددا بۇ قانۇن 2022-يىل 8-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.