( 1995-يىل 2-ئاينىڭ 28-كۈنى 8-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 12-يىغىنىدا ماقۇللانغان، 2001-يىل 6-ئاينىڭ 30-كۈنى 9-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلقنىڭ قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 22-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ سودىيەلەر قانۇنى > غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 1-قېتىم تۈزىتىلگەن، 2017-يىل 9-ئاينىڭ 1-كۈنى 12-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 29-يىغىنىنىڭ «‹ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ سوتچىلىرى قانۇنى›غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدا»ىگە ئاساسەن 1-قېتىملىق تۈزىتىلگەن
جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ سودىيەلەر قانۇنى > قاتارلىق سەككىز قانۇن توغرىسىدىكى قارارى»2-قېتىم تۈزىتىلدى )
جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ سودىيەلەر قانۇنى
مۇندەرىجە
1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ
2-باب مەسئۇلىيەت
3-باب مەجبۇرىيەت ۋە ھوقۇق
4-باب سودىيەلەرنىڭ شەرتى
5-باب تەيىنلەش ۋە قالدۇرۇش
6-باب ۋەزىپىگە تەيىنلەشتە ئۆزىنى چەتكە ئېلىش
7-باب سودىيەلەرنىڭ دەرىجىسى
سەككىزىنچى باب سىناش
9-باب تەربىيىلەش
10-باب مۇكاپاتلاش
11-باب جازالاش
12-باب مائاش، سۇغۇرتا، پاراۋانلىق
13-باب ئىستىپا بېرىش ۋە ئىشتىن بوشىتىش
14-باب پېنسىيەگە چىقىش
15-باب ئەرز-شىكايەت
16-باب سودىيەلەرنى باھالاش كومىتېتى
17-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ
1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ
1-ماددا بۇ قانۇن سودىيەلەرنىڭ ساپاسىنى ئۆستۈرۈش، سودىيەلەرنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىش، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ سوت قىلىش ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە مۇستەقىل يۈرگۈزۈشىنى كاپالەتلەندۈرۈش، سودىيەلەرنىڭ مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشىنى كاپالەتلەندۈرۈش، قانۇن يۈرگۈزۈش ئادىللىقىنى كاپالەتلەندۈرۈش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا بىنائەن چىقىرىلدى.
2-ماددا سودىيەلەر دۆلەتنىڭ سوت قىلىش ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە يۈرگۈزىدىغان سوتچىلاردۇر، ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى، يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرى ۋە ھەربىي سوت مەھكىمىلىرى قاتارلىق مەخسۇس خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ باشلىقى، مۇئاۋىن باشلىقلىرى، سوت ھەيئىتىنىڭ ئەزالىرى، كوللېگىيە باشلىقلىرى، مۇئاۋىن كوللېگىيە باشلىقلىرى،سوتچى ۋە ياردەمچى سوتچىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
3-ماددا سودىيەلەر ئاساسىي قانۇن ۋە قانۇنلارنى سادىقلىق بىلەن ئىجرا قىلىشى، جان-دىل بىلەن خەلق ئۈچۈن خىزمەت قىلىشى شەرت.
4-ماددا سودىيەلەر مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىدۇ ۋە قانۇندا قوغدىلىدۇ.
2-باب مەسئۇلىيەت
5-ماددا سودىيەنىڭ مەسئۇلىيىتى :
( 1 ) كېڭەشمە سوتتا سوت قىلىشقا قانۇن بويىچە قاتنىشىش ياكى دېلونى ئۆز ئالدىغا سوت قىلىش؛
( 2 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن باشقا مەسئۇلىيەتلەر.
6-ماددا مەھكىمە باشلىقى، مۇئاۋىن مەھكىمە باشلىقى، سوت كومىتېتىنىڭ ئەزالىرى، كوللېگىيە باشلىقى، مۇئاۋىن كوللېگىيە باشلىقلىرى سوت مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلغاندىن باشقا، يەنە ۋەزىپىسىگە مۇناسىپ مەسئۇلىيەتنى ئادا قىلىشى كېرەك.
3-باب مەجبۇرىيەت ۋە ھوقۇق
7-ماددا سودىيە تۆۋەندىكى مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشى كېرەك :
( 1 ) ئاساسىي قانۇن ۋە قانۇنلارغا قاتتىق رىئايە قىلىش؛
( 2 ) دېلونى سوت قىلىشتا پاكىتنى ئاساس، قانۇننى ئۆلچەم قىلىش شەرت، دېلونى ئادىل بېجىرىش كېرەك، نەپسانىيەتچىلىك قىلىپ قانۇننى بۇزۇشقا بولمايدۇ؛
( 3 ) دەۋا قاتناشقۇچىلىرىنىڭ دەۋا ھوقۇقىنى قانۇن بويىچە كاپالەتلەندۈرۈش؛
( 4 ) دۆلەت مەنپەئىتى، ئاممىۋى مەنپەئەتنى قوغداش، تەبىئىي ئىگە، قانۇنىي ئىگە ۋە باشقا تەشكىلاتلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش؛
( 5 ) پاك-دۇرۇس بولۇش، خىزمىتىگە سادىق بولۇش، ئىنتىزامغا رىئايە قىلىش، كەسپىي ئەخلاققا رىئايە قىلىش؛
( 6 ) دۆلەت مەخپىيىتىنى ۋە سوت خىزمىتى مەخپىيىتىنى ساقلاش؛
( 7 ) قانۇننىڭ ۋە خەلق ئاممىسىنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىش.
8-ماددا سودىيەلەر تۆۋەندىكى ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولىدۇ :
( 1 ) سودىيەلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشتا ھازىرلاشقا تېگىشلىك خىزمەت ھوقۇقى ۋە خىزمەت شارائىتى؛
( 2 ) قانۇن بويىچە سوت قىلىنغان دېلولارغا مەمۇرىي ئورگانلار، ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار ۋە شەخسلەر ئارىلاشماسلىق؛
( 3 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن سەۋەبسىز، قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپسىز بولغانلارنى ۋەزىپىسىدىن قالدۇرماسلىق، تۆۋەنلەتمەسلىك، ئىشتىن بوشاتماسلىق ياكى جازا بەرمەسلىك؛
( 4 ) ئەمگەك ھەققىگە ئېرىشىش، سۇغۇرتا، پاراۋانلىق تەمىناتىدىن بەھرىمەن بولۇش؛
( 5 ) جىسمانىي بىخەتەرلىكى، مال-مۈلكى ۋە تۇرۇشلۇق جايىنىڭ بىخەتەرلىكىنى قانۇن قوغدايدۇ؛
( 6 ) تەربىيەلەشكە قاتنىشىش؛
( 7 ) ئەرز-شىكايەت قىلىش؛
( 8 ) ئىستىپا بېرىش.
4-باب سودىيەلەرنىڭ شەرتى
9-ماددا سودىيە بولۇشتا تۆۋەندىكى شەرتلەرنى ھازىرلاش شەرت :
( 1 ) جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دۆلەت تەۋەلىكىگە ئىگە بولۇش؛
( 2 ) 23 ياشقا توشقان بولۇش؛
( 3 ) جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئاساسىي قانۇنىنى ھىمايە قىلىش؛
( 4 ) ياخشى سىياسىي، كەسپىي ساپا ۋە ياخشى پەزىلەتكە ئىگە بولۇش؛
( 5 ) تېنى ساغلام بولۇش؛
( 6 ) ئالىي مەكتەپلەرنىڭ قانۇن كەسپى بويىچە تولۇق كۇرسنى پۈتكۈزگەن ياكى ئالىي مەكتەپلەرنىڭ قانۇن كەسپىدىن باشقا كەسپى بويىچە تولۇق كۇرۇسنى پۈتكۈزگەن بولسا قانۇن كەسپى بىلىملىرىگە ئىگە بولغان، قانۇن خىزمىتى بىلەن شۇغۇللانغىنىغا ئىككى يىل توشقان، بۇنىڭ ئىچىدە يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسى، ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ سوتچىسى بولغان بولسا، قانۇن خىزمىتى ئىشلىگىنىگە ئۈچ يىل توشقان بولۇشى كېرەك؛
قانۇن كەسپى بويىچە ماگىستىرلىق ئۇنۋانى، دوكتورلۇق ئۇنۋانى ياكى قانۇنسىز كەسىپ بويىچە ماگىستىرلىك ئۇنۋانى، دوكتورلۇق ئۇنۋانىغا ئېرىشىپ قانۇن كەسپى بىلىملىرىگە ئىگە بولغان، قانۇن خىزمىتى بىلەن شۇغۇللانغىنىغا بىر يىل توشقانلار، بۇنىڭ ئىچىدە يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسى، ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ سودىيەسى بولغىنىغا ئىككى يىل توشقانلار قانۇن خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىشى كېرەك.
بۇ قانۇن يولغا قويۇلۇشتىن ئىلگىرى سوت خادىملىرىدىن ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 6 ) تارماقچىسىدا بەلگىلەنگەن شەرتنى ھازىرلىمىغانلىرى تەربىيەلىنىشى كېرەك، كونكرېت چارىسىنى ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى چىقىرىدۇ.
1-تارماقنىڭ 6-تارماقچىسىدا بەلگىلەنگەن ئوقۇش تارىخى شەرتى ھەقىقەتەن قىيىن بولسا، ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ تەكشۈرۈپ بېكىتىشىدىن ئۆتكۈزۈپ، مەلۇم مۇددەت ئىچىدە، سودىيە بولۇش ئوقۇش تارىخى شەرتىنى ئالىي مەكتەپلەرنىڭ قانۇن كەسپى بويىچە مەخسۇس كۇرسنى پۈتكۈزگەنلىكىگىچە كېڭەيتىشكە بولىدۇ.
10-ماددا تۆۋەندىكى خادىملار سودىيە بولسا بولمايدۇ :
( 1 ) جىنايەت ئۆتكۈزۈپ جىنايى جازاغا ئۇچرىغانلار؛
( 2 ) خىزمەتتىن ھەيدەلگەنلەر.
5-باب تەيىنلەش ۋە قالدۇرۇش
11-ماددا سودىيەلىك ۋەزىپىسىنى تەيىنلەش-قالدۇرۇش ئاساسىي قانۇن ۋە قانۇنلاردا بەلگىلەنگەن تەيىنلەش-قالدۇرۇش ھوقۇق چېكى ۋە تەرتىپى بويىچە بولىدۇ.
ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشلىقىنى مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى سايلايدۇ ۋە قالدۇرۇۋېتىدۇ، مۇئاۋىن باشلىقلىرى، سوت كومىتېتىنىڭ ئەزالىرى، كوللېگىيە باشلىقلىرى، مۇئاۋىن كوللېگىيە باشلىقلىرى ۋە سوتچىلارنى ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى باشلىقى مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ ۋەزىپىگە تەيىنلىشى ۋە قالدۇرۇشىغا سۇنىدۇ.
يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ باشلىقىنى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلقنىڭ قۇرۇلتايلىرى سايلايدۇ ۋە قالدۇرۇۋېتىدۇ، مۇئاۋىن باشلىقلىرى، سوت كومىتېتىنىڭ ئەزالىرى، كوللېگىيە باشلىقلىرى، مۇئاۋىن كوللېگىيە باشلىقلىرى ۋە سوتچىلارنى شۇ مەھكىمىنىڭ باشلىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ تەيىنلىشى ۋە قالدۇرۇشىغا سۇنىدۇ.
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايوندا ۋىلايەت بويىچە قۇرۇلغان ۋە بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەردە قۇرۇلغان ئوتتۇرا خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشلىقىنى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى مۇدىرلار يىغىنىنىڭ كۆرسىتىشىگە ئاساسەن تەيىنلەش ۋە قالدۇرۇشنى قارار قىلىدۇ،
مۇئاۋىن مەھكىمە باشلىقلىرى، سوت كومىتېتىنىڭ ئەزالىرى، كوللېگىيە باشلىقلىرى، مۇئاۋىن كوللېگىيە باشلىقلىرى ۋە سوتچىلارنى يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشلىقى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ تەيىنلىشى ۋە قالدۇرۇشىغا سۇنىدۇ.
مىللىي ئاپتونوم جايلاردا قۇرۇلغان يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ باشلىقىنى مىللىي ئاپتونوم جايدىكى ھەر دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتايلىرى سايلايدۇ ۋە قالدۇرۇۋېتىدۇ، مۇئاۋىن باشلىقلىرى، سوت كومىتېتىنىڭ ئەزالىرى، كوللېگىيە باشلىقلىرى، مۇئاۋىن كوللېگىيە باشلىقلىرى ۋە سوتچىلارنى شۇ مەھكىمىنىڭ باشلىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ تەيىنلىشى ۋە قالدۇرۇشىغا سۇنىدۇ.
خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ ياردەمچى سوتچىلىرىنى مەزكۇر مەھكىمىنىڭ باشلىقى تەيىنلەيدۇ ۋە قالدۇرىدۇ.
ھەربىي سوت مەھكىمىسى قاتارلىق مەخسۇس خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشلىقى، مۇئاۋىن باشلىقى، سوت كومىتېتىنىڭ ئەزالىرى، كوللېگىيە باشلىقلىرى، مۇئاۋىن كوللېگىيە باشلىقلىرى ۋە سوتچىلارنى تەيىنلەش-قالدۇرۇش چارىسىنى مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى ئايرىم بەلگىلەيدۇ.
12-ماددا يېڭىدىن تەيىنلەنگەن سودىيەلەردە ئىمتىھان ئېلىش-سىناش چارىسى قوللىنىلىپ، ئەخلاقلىق ھەم قابىلىيەتلىك بولۇش ئۆلچىمى بويىچە، دۆلەتنىڭ بىرلىككە كەلگەن قانۇن كەسپىي سالاھىيەت ئىمتىھانىدىن ئۆتۈپ قانۇن كەسپىي سالاھىيىتىگە ئېرىشكەن ھەمدە سودىيەلىك شەرتىنى ھازىرلىغانلار ئىچىدىن ئەلالىرى تاللىنىپ نامزات كۆرسىتىلىدۇ.
خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشلىقى، مۇئاۋىن باشلىقلىرى سودىيە ياكى سودىيەلىك شەرتىنى ھازىرلىغان باشقا خادىملار ئارىسىدىن ئەلالىرىنى تاللاپ نامزات كۆرسىتىشى كېرەك.
13-ماددا سودىيەلەردە تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، قانۇن بويىچە ۋەزىپىسىنى كەچۈرۈم قىلىشقا سۇنۇش كېرەك :
( 1 ) جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دۆلەت تەۋەلىكىدىن ئايرىلغانلار؛
( 2 ) شۇ سوت مەھكىمىسىدىن يۆتكەپ چىقىرىۋېتىلگەنلەر؛
( 3 ) ۋەزىپىسىنى ئۆزگەرتىشتە ئەسلىدىكى ۋەزىپىسىنى ساقلاپ قېلىش ھاجەتسىز بولغانلار؛
( 4 ) باھالاش ئارقىلىق لاياقەتسىز دەپ بېكىتىلگەنلەر؛
( 5 ) سالامەتلىكى سەۋەبىدىن ئۇزاق مۇددەت ۋەزىپىسىنى ئادا قىلالمىغانلار؛
( 6 ) پېنسىيىگە چىققانلار؛
( 7 ) ئىستېپا بەرگەن ياكى ئىشتىن بوشىتىلغانلار؛
( 8 ) ئىنتىزامغا، قانۇنغا خىلاپ جىنايەت ئۆتكۈزۈپ داۋاملىق ۋەزىپە ئۆتەلمىگەنلەر.
14-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ شەرتلەر بىلەن سودىيە تەيىنلىگەن سودىيەلەر بايقالغان ھامان شۇ تەيىنلىگەن ئورگان شۇ تەيىنلەشنى بىكار قىلىشى كېرەك؛
يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسى تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ سودىيەسىنى تەيىنلەشتە مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ شەرتلەرنىڭ بارلىقىنى بايقىسا، تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىسىگە تەيىنلەشنى قانۇن بويىچە بىكار قىلىش تەكلىپى بېرىشى ياكى تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق خەلق سوت مەھكىمىلىرىگە تەڭ دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ شۇ تەيىنلەشنى بىكار قىلىشىغا قانۇن بويىچە سۇنۇش تەكلىپى بېرىشى كېرەك.
15-ماددا سودىيەلەر خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى تەركىبىدىكىلەرنى قوشۇمچە ئۆتىسە، مەمۇرىي ئورگان، تەپتىش ئورگىنى، شۇنىڭدەك كارخانا، كەسپىي ئورۇنلاردا قوشۇمچە ۋەزىپە ئۆتىسە، ئادۋوكاتلىقنى قوشۇمچە ئۆتىسە بولمايدۇ.
6-باب ۋەزىپىگە تەيىنلەشتە ئۆزىنى چەتكە ئېلىش
16-ماددا سودىيەلەر ئوتتۇرىسىدا ئەر-خوتۇنلۇق، بىۋاسىتە قانداشلىق، ئۈچ ئەۋلاد ئىچىدىكى شىرەم قانداشلىق ۋە يېقىن قۇدىلىق مۇناسىۋىتى بولسا، بىرلا ۋاقىتتا تۆۋەندىكى ۋەزىپىلەرنى ئۆتىسە بولمايدۇ :
( 1 ) بىر خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشلىقى، مۇئاۋىن باشلىقى، سوت كومىتېتىنىڭ ئەزالىرى، كوللېگىيە باشلىقى، مۇئاۋىن كوللېگىيە باشلىقلىرى؛
( 2 ) بىر خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشلىقى، مۇئاۋىن باشلىقلىرى ۋە سوتچىلىرى، ياردەمچى سوتچىلىرى؛
( 3 ) بىر سوت كوللېگىيەسىنىڭ كوللېگىيە باشلىقى، مۇئاۋىن سوت باشلىقى، سوتچى، ياردەمچى سوتچى بولۇش؛
( 4 ) يۇقىرى-تۆۋەن قوشنا ئىككى دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ باشلىقى، مۇئاۋىن باشلىقلىرى.
17-ماددا سودىيە خەلق سوت مەھكىمىسى ۋەزىپىسىدىن ئايرىلغاندىن كېيىنكى 2 يىل ئىچىدە، ئادۋوكاتلىق سالاھىيىتى بىلەن دەۋا ۋاكالەتچىسى ياكى ئاقلىغۇچى بولسا بولمايدۇ.
سودىيە خەلق سوت مەھكىمىسىدىن ئايرىلغاندىن كېيىن، ئەسلىدىكى سوت مەھكىمىسىدە دېلو بېجىرگەن دەۋا ۋاكالەتچىسى ياكى ئاقلىغۇچى بولسا بولمايدۇ.
سودىيەنىڭ جورىسى، پەرزەنتى شۇ سودىيە ۋەزىپە ئۆتەۋاتقان سوت مەھكىمىسىنىڭ دېلو بېجىرىشتىكى دەۋا ۋاكالەتچىسى ياكى ئاقلىغۇچىسى بولسا بولمايدۇ.
7-باب سودىيەلەرنىڭ دەرىجىسى
18-ماددا سودىيەلەرنىڭ دەرىجىسى 12 دەرىجىگە ئايرىلىدۇ.
ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ باشلىقى باش باش سودىيە بولىدۇ، 2-دەرىجىلىكتىن 12-دەرىجىلىككىچە بولغان سودىيەلەر باش سودىيە، يۇقىرى سودىيە، سودىيەگە ئايرىلىدۇ.
19-ماددا سودىيەنىڭ دەرىجىسىنى بېكىتىشتە، سودىيەنىڭ ۋەزىپىسى، ئەخلاق-قابىلىيىتى، ئىپادىسى، كەسپىي سەۋىيەسى، سوت خىزمىتىنىڭ ئەمەلىي نەتىجىسى ۋە خىزمەت مۇددىتى ئاساس قىلىنىدۇ.
20-ماددا سودىيەلەرنىڭ دەرىجە تۈزۈش، باھالاپ بېكىتىش ۋە ئۆستۈرۈش چارىسىنى دۆلەت ئايرىم بەلگىلەيدۇ.
سەككىزىنچى باب سىناش
21-ماددا سودىيەلەرنى سىناشنى ئۆزى تۇرۇشلۇق خەلق سوت مەھكىمىسى تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.
22-ماددا سودىيەلەرنى سىناشتا، ئوبيېكتىپ، ئادىل بولۇش، رەھبەرلىك بىلەن ئاممىنى بىرلەشتۈرۈش، ئادەتتىكى سىناش بىلەن يىللىق سىناشنى بىرلەشتۈرۈش كېرەك.
23-ماددا سودىيەلەرنى باھالاش مەزمۇنى سوت خىزمىتىدىكى ئەمەلىي نەتىجە، ئىدىيەۋى ئەخلاق، سوت كەسپى ۋە قانۇنشۇناسلىق نەزەرىيە سەۋىيەسى، خىزمەت پوزىتسىيەسى ۋە سوت ئىستىلىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
سوت قىلىش خىزمىتىنىڭ ئەمەلىي نەتىجىسىنى نۇقتىلىق باھالىدى.
24-ماددا يىللىق باھالاش نەتىجىسى ئەلا، لاياقەتلىك، لاياقەتسىز دەپ ئۈچ دەرىجىگە ئايرىلىدۇ.
باھالاش نەتىجىسى سودىيەلەرنى مۇكاپاتلاش-جازالاش، تەربىيەلەش، ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇش، ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇش ۋە دەرىجە ۋە مائاش تەڭشەشنىڭ ئاساسى قىلىنىدۇ.
25-ماددا باھالاش نەتىجىسى شۇ كىشىگە يازما ئۇقتۇرۇش قىلىنىدۇ.
باھالاش نەتىجىسىگە باشقىچە پىكرىم بولسا، قايتا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسام بولىدۇ.
9-باب تەربىيىلەش
26-ماددا سودىيەلەرنى پىلانلىق نەزەرىيە جەھەتتىن تەربىيەلەش ۋە كەسپىي جەھەتتىن تەربىيەلەش كېرەك.
سودىيەلەرنى تەربىيەلەشتە، نەزەرىيەنى ئەمەلىيەتكە بىرلەشتۈرۈش، ئېھتىياجغا قاراپ ئوقۇتۇش، ئەمەلىي ئۈنۈمگە ئەھمىيەت بېرىش پىرىنسىپى ئىزچىللاشتۇرۇلىدۇ.
27-ماددا دۆلەتنىڭ سودىيە مەكتەپلىرى ۋە باشقا سودىيە تەربىيەلەش ئاپپاراتلىرى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر بويىچە سودىيە تەربىيەلەش ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
28-ماددا سودىيەلەرنىڭ تەربىيەلىنىش مەزگىلىدىكى ئۆگىنىش نەتىجىسى ۋە باھالىشى ئۇلارنىڭ ۋەزىپىگە تەيىنلەش، ئۆستۈرۈش ئاساسلىرىنىڭ بىرى قىلىنىدۇ.
10-باب مۇكاپاتلاش
29-ماددا سودىيەلەردىن سوت خىزمىتىدە كۆرۈنەرلىك نەتىجە ۋە تۆھپە قوشقانلىرى ياكى باشقا گەۋدىلىك ئىش ئىزلىرى بولغانلىرى مۇكاپاتلىنىشى كېرەك.
سودىيەلەرنى مۇكاپاتلاشتا مەنىۋى رىغبەتلەندۈرۈش بىلەن ماددىي رىغبەتلەندۈرۈشنى بىرلەشتۈرۈش پىرىنسىپى يولغا قويۇلىدۇ.
30-ماددا سودىيەلەردە تۆۋەندىكى ئىپادىلەرنىڭ بىرى بولسا، مۇكاپات بېرىلىدۇ :
( 1 ) دېلونى قاراپ چىقىش داۋامىدا قانۇننى ئادىل ئىجرا قىلغان، نەتىجىسى كۆرۈنەرلىك بولغانلار؛
( 2 ) سوت قىلىش ئەمەلىي تەجرىبىلىرىنى خۇلاسىلەش نەتىجىسى گەۋدىلىك بولغان، سوت قىلىش خىزمىتىگە يېتەكچىلىك قىلىش رولى بارلار؛
( 3 ) سوت خىزمىتى توغرىسىدا ئوتتۇرىغا قويۇلغان ئىسلاھات تەكلىپى قوبۇل قىلىنىپ، ئۈنۈمى كۆرۈنەرلىك بولغانلار؛
( 4 ) دۆلەت، كوللېكتىپ ۋە خەلقنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداپ، ئۇلارنى زور زىياندىن ساقلاتمىغان، ئىش ئىزلىرى گەۋدىلىك بولغانلار؛
( 5 ) قانۇنغا خىلاپ جىنايى قىلمىشلارغا قارشى باتۇرلۇق بىلەن كۈرەش قىلغان، ئىش ئىزلىرى گەۋدىلىك بولغانلار؛
( 6 ) ئەدلىيەلىك تەكلىپ قوبۇل قىلىنغان ياكى قانۇنچىلىق تەشۋىقاتى قانات يايدۇرۇلغان، خەلق مۇرەسسە كومىتېتىنىڭ خىزمىتىگە يېتەكچىلىك قىلىنغان بولسا، ئۈنۈمى كۆرۈنەرلىك بولغانلار؛
( 7 ) دۆلەت مەخپىيىتىنى ۋە سوت خىزمىتى مەخپىيىتىنى قوغداپ، كۆرۈنەرلىك نەتىجىگە ئېرىشكەنلەر؛
( 8 ) باشقا تۆھپىسى بارلار.
31-ماددا مۇكاپاتلاش:مۇكاپاتلاش، 3-دەرىجىلىك، 2-دەرىجىلىك، 1-دەرىجىلىك خىزمەت كۆرسىتىش، شەرەپ نامى بېرىش.
مۇكاپاتنىڭ ھوقۇق دائىرىسى ۋە تەرتىپى ئالاقىدار بەلگىلىمە بويىچە بېجىرىلىدۇ.
11-باب جازالاش
32-ماددا سودىيەلەر تۆۋەندىكى قىلمىشلارنى سادىر قىلسا بولمايدۇ :
( 1 ) دۆلەتنىڭ ئىناۋىتىگە زىيان يەتكۈزىدىغان گەپ-سۆزلەرنى تارقىتىش، قانۇنسىز تەشكىلاتلارغا قاتنىشىش، دۆلەتكە قارشى تۇرۇش مەقسىتىدە ئۆتكۈزۈلگەن يىغىلىش، نامايىش، كۈچ كۆرسىتىش قاتارلىق پائالىيەتلەرگە قاتنىشىش، ئىش تاشلاشقا قاتنىشىش؛
( 2 ) خىيانەتچىلىك، پارا ئالغانلار؛
( 3 ) نەپسانىيەتچىلىك قىلىپ قانۇننى بۇزۇش؛
( 4 ) قىيناپ ئىقرار قىلدۇرۇش؛
( 5 ) دەلىل-ئىسپاتلارنى يوشۇرۇش ياكى دەلىل-ئىسپاتنى ياسىۋېلىش؛
( 6 ) دۆلەت مەخپىيىتى ياكى سوت خىزمىتى مەخپىيىتىنى ئاشكارىلاپ قويۇش؛
( 7 ) خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىپ، تەبىئىي ئىگە، قانۇنىي ئىگە ياكى باشقا تەشكىلاتلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە چېقىلىش؛
( 8 ) خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلىپ، خاتا دېلو سادىر قىلغانلار ياكى ئالاقىدارلارغا ئېغىر زىيان سالغانلار؛
( 9 ) دېلو بېجىرىشنى ئارقىغا سۈرۈپ، خىزمەتكە دەخلى يەتكۈزگەنلەر؛
( 10 ) خىزمەت ھوقۇقىدىن پايدىلىنىپ ئۆزىگە ياكى باشقىلارغا كۆمىچىگە چوغ تارتىش؛
( 11 ) پايدا ئالىدىغان تىجارەت پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىش؛
( 12 ) ئالاقىدارلار ۋە ئۇلارنىڭ ۋاكالەتچىسى بىلەن ئۆز مەيلىچە كۆرۈشكەن، دەۋالاشقۇچىلار ۋە ئۇنىڭ ۋاكالەتچىلىرىنىڭ مېھمان قىلىشى ۋە سوۋغا بېرىشىنى قوبۇل قىلغان بولۇش؛
( 13 ) قانۇن-ئىنتىزامغا خىلاپ باشقا قىلمىشلار.
33-ماددا سودىيەلەردىن مۇشۇ قانۇننىڭ 32-ماددىسىدا كۆرسىتىلگەن قىلمىشلارنىڭ بىرى بولغانلىرىغا چارە كۆرۈلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.
34-ماددا جازا ئاگاھلاندۇرۇش، گۇناھ يېزىش، چوڭ گۇناھ يېزىش، دەرىجىسىنى چۈشۈرۈش، ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلاش، خىزمەتتىن ھەيدەشكە بۆلۈنىدۇ.
ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلاش جازاسى بېرىلگەنلەرنىڭ مائاشى ۋە دەرىجىسى بىرلا ۋاقىتتا تۆۋەنلىتىلىدۇ.
35-ماددا جازا بېرىش ھوقۇق دائىرىسى ۋە تەرتىپى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.
12-باب مائاش، سۇغۇرتا، پاراۋانلىق
36-ماددا سودىيەلەرنىڭ مائاش تۈزۈمى ۋە مائاش ئۆلچىمىنى سوت خىزمىتىنىڭ ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن، دۆلەت بەلگىلەيدۇ.
37-ماددا سودىيەلەر مەبلەغنى قەرەللىك كۆپەيتىش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
باھالاش ئارقىلىق مۇنەۋۋەر، لاياقەتلىك قىلىپ بېكىتىلگەنلىرىنىڭ مائاشى بەلگىلىمە بويىچە ئۆستۈرۈلسە بولىدۇ؛
ئالاھىدە تۆھپە قوشقانلارنىڭ مائاشىنى بەلگىلىمە بويىچە مۇددەتتىن بۇرۇن ئۆستۈرۈشكە بولىدۇ.
38-ماددا سودىيەلەر دۆلەت بەلگىلىگەن سوت قىلىش قوشۇمچە پۇلى، رايون قوشۇمچە پۇلى، باشقا قوشۇمچە پۇل، شۇنىڭدەك سۇغۇرتا ۋە پاراۋانلىق تەمىناتىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.
13-باب ئىستىپا بېرىش ۋە ئىشتىن بوشىتىش
39-ماددا سودىيە ئىستېپا بېرىشنى تەلەپ قىلسا، شۇ كىشى يازما ئىلتىماس سۇنۇشى، قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپ بويىچە ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلۇشى كېرەك.
40-ماددا سودىيەلەردىن تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەنلىرى ئىشتىن بوشىتىلىدۇ :
( 1 ) يىللىق باھالاشتا ئۇدا 2 يىل لاياقەتسىز دەپ بېكىتىلگەنلەر؛
( 2 ) ھازىرقى خىزمىتىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقالمىغان ھەم باشقا ئورۇنلاشتۇرۇشنى قوبۇل قىلمىغانلار؛
( 3 ) سوت ئاپپاراتىنى تەڭشەش ياكى ئىشتات ئىشتاتىنى قىسقارتىش ئېھتىياجى بىلەن خىزمەتنى تەڭشەشكە توغرا كېلىپ، ئۆزى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇشنى رەت قىلغانلار؛
( 4 ) ئىش تاشلىغان ياكى يولسىز سەۋەبلەر بىلەن دەم ئېلىشتىن ھالقىپ كەتكەنلەر ئۇدا 15 كۈندىن ئېشىپ كەتمىگەن ياكى بىر يىل ئىچىدە جەمئىي 30 كۈندىن ئېشىپ كەتكەنلەر؛
( 5 ) سودىيەلىك مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىغان، تەربىيە بەرسىمۇ تۈزەتمىگەنلەر.
41-ماددا سودىيەنى ئىشتىن بوشىتىشتا، قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپ بويىچە ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇش كېرەك.
14-باب پېنسىيەگە چىقىش
42-ماددا سودىيەلەرنى پېنسىيەگە چىقىرىش تۈزۈمىنى سوت خىزمىتىنىڭ ئالاھىدىلىكىگە قاراپ، دۆلەت ئايرىم بەلگىلەيدۇ.
43-ماددا سودىيەلەر پېنسىيەگە چىققاندىن كېيىن، دۆلەت بەلگىلىگەن كۈتۈنۈش سۇغۇرتىسى پۇلى ۋە باشقا تەمىناتلاردىن بەھرىمەن بولىدۇ.
15-باب ئەرز-شىكايەت
44-ماددا سودىيە خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ ئۆزىگە بەرگەن جازاسى، بىر تەرەپ قىلىشىغا قايىل بولمىسا، جازا بېرىش، بىر تەرەپ قىلىش قارارىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 30 كۈن ئىچىدە ئەسلىي جازا بەرگەن، بىر تەرەپ قىلغان ئورگانغا قايتا قاراپ چىقىشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ ھەمدە ئەسلىي جازا بېرىلگەن، بىر تەرەپ قىلىنغان ئورگاندىكى يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگانغا ئەرز قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
ئەرز قوبۇل قىلغۇچى ئورگان بەلگىلىمە بويىچە بىر تەرەپ قىلىشى شەرت.
قايتا قاراپ چىقىش ۋە ئەرز مەزگىلىدە، سودىيە جازا بېرىش، بىر تەرەپ قىلىش قارارىنىڭ ئىجراسى توختىمايدۇ.
45-ماددا سودىيەلەر دۆلەت ئورگانلىرى ۋە ئۇلارنىڭ خادىملىرىنىڭ مۇشۇ قانۇننىڭ 8-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن سودىيەلىك ھوقۇقىغا دەخلى-تەرۇز قىلىش قىلمىشى ئۈستىدىن ئەرز-شىكايەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
مەمۇرىي ئورگانلار، ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار ياكى شەخسلەر سودىيەلەرنىڭ دېلونى قانۇن بويىچە سوت قىلىشىغا ئارىلىشىۋالسا، قانۇن بويىچە ئۇلارنىڭ جاۋابكارلىقىنى سۈرۈشتۈرۈشى كېرەك.
46-ماددا سودىيەلەر ئەرز-شىكايەت سۇنغاندا، ھەقىقەتنى ئەمەلىيەتتىن ئىزدىشى كېرەك.
پاكىت ئويدۇرۇپ چىقارغان، قارا چاپلاپ زىيانكەشلىك قىلغانلارنىڭ جاۋابكارلىقىنى قانۇن بويىچە سۈرۈشتۈرۈش كېرەك.
47-ماددا سودىيەگە جازا بەرگەن ياكى خاتالىقىنى بىر تەرەپ قىلغانلارنى ۋاقتىدا تۈزىتىش كېرەك؛
نام-شۆھرىتى زىيانغا ئۇچرىغانلارنىڭ نام-شۆھرىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، تەسىرىنى تۈگىتىش، ناماقۇل بولۇش كېرەك؛
ئىقتىسادىي زىيان سالغانلار تۆلەم تۆلىشى كېرەك.
زەربە بېرىپ ئۆچ ئېلىشنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكارلىرى قانۇن بويىچە ئۇلارنىڭ جاۋابكارلىقىنى سۈرۈشتۈرۈشى كېرەك.
16-باب سودىيەلەرنى باھالاش كومىتېتى
48-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسىدە سودىيەلەرنى باھالاش كومىتېتى تەسىس قىلىنىدۇ.
سودىيە باھالاش كومىتېتىنىڭ مەسئۇلىيىتى سودىيەنى تەربىيەلەش، سىناش، باھالاش خىزمىتىگە يېتەكچىلىك قىلىشتىن ئىبارەت.
كونكرېت چارىسى ئايرىم بەلگىلىنىدۇ.
49-ماددا سودىيەلەرنى باھالاش كومىتېتى تەركىبىدىكىلەر بەشتىن توققۇزغىچە بولىدۇ.
سودىيەلەرنى باھالاش كومىتېتىنىڭ مۇدىرلىقىنى شۇ مەھكىمىنىڭ باشلىقى ئۈستىگە ئالىدۇ.
17-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ
50-ماددا ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى سوت خىزمىتىنىڭ ئېھتىياجىغا ئاساسەن، مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە ھەر دەرىجىلىك خەلق سوت مەھكىمىلىرى سودىيەلىرىنىڭ خادىملار ئىشتاتى ئىچىدىكى ئىشتات نىسبىتى چارىسىنى تۈزىدۇ.
51-ماددا دۆلەت تۇنجى سودىيەگە قارىتا بىرلىككە كەلگەن قانۇن كەسپىي سالاھىيەت ئىمتىھانى تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ، بۇنى گوۋۇيۈەننىڭ ئەدلىيە مەمۇرىي تارمىقى ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن كېڭىشىپ تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.
52-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ ئىجراچىلىرىنى مۇشۇ قانۇندىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەردىن پايدىلىنىپ باشقۇرىدۇ.
خەلق سوت مەھكىمىسىدە پۈتۈكچىلەرنى باشقۇرۇش چارىسىنى ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسى چىقىرىدۇ.
خەلق سوت مەھكىمىلىرىنىڭ ئەدلىيە مەمۇرىي خادىملىرىنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە باشقۇرىدۇ.
53-ماددا بۇ قانۇن 1995-يىل 7-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.