( 2009-يىل 12-ئاينىڭ 26-كۈنى 11-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 12-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانى

3-باب ئارالنى قوغداش

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

2-پاراگراف ئاھالە دېڭىز ئارىلى ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى قوغداش

3-پاراگراف ئاھالىسىز ئاراللارنى قوغداش

4-پاراگراف ئالاھىدە ئىشلىتىلىدىغان ئاراللارنى قوغداش

4-باب نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش

5-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

6-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن ئارال ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەسىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى قوغداش، ئارالنىڭ تەبىئىي بايلىقىنى مۇۋاپىق ئېچىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش، دۆلەتنىڭ دېڭىز-ئوكيان ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، ئىقتىساد، جەمئىيەتنىڭ ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىگە قاراشلىق ئاراللارنى قوغداش، ئېچىپ پايدىلىنىش ۋە مۇناسىۋەتلىك باشقۇرۇش پائالىيەتلىرىدە مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئارال تۆت ئەتراپى دېڭىز سۈيى بىلەن ئورالغان ھەمدە يۇقىرى دولقۇندا سۇ يۈزىدىن تەبىئىي شەكىللەنگەن قۇرۇقلۇق رايونىنى كۆرسىتىدۇ، ئۇ ئاھالىلىك ئارال ۋە ئاھالىسىز ئارالنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئارالنى قوغداش ئارال ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى قوغداش، ئاھالىسىز ئارالدا تەبىئىي بايلىقنى قوغداش ۋە ئالاھىدە ئىشلىتىلىدىغان ئارالنى قوغداشنى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا دۆلەت ئارالنى ئىلمىي پىلانلاش، قوغداشنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇش، مۇۋاپىق ئېچىش، مەڭگۈ داۋاملىق پايدىلىنىش پىرىنسىپىنى يولغا قويىدۇ.

گوۋۇيۈەن ۋە دېڭىز بويىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئارالنى قوغداش ۋە مۇۋاپىق ئېچىپ پايدىلىنىشنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈپ، ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، ئاراللارنى قوغداش ۋە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئارال ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

4-ماددا ئاھالىسىز دېڭىز ئارىلى دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، ئاھالىسىز دېڭىز ئارىلىنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى گوۋۇيۈەن دۆلەتكە ۋاكالىتەن يۈرگۈزىدۇ.

5-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى ۋە گوۋۇيۈەننىڭ باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى قانۇن ۋە گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن مەسئۇلىيەت ئىش تەقسىماتى بويىچە، پۈتۈن مەملىكەتنىڭ ئاھالىلىك دېڭىز ئارىلى ۋە ئۇ ئەتراپتىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
دېڭىز بويىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئۆز مەسئۇلىيىتى بويىچە، شۇ مەمۇرىي رايوندا ئاھالە ئارىلى بولۇش ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتتىكى ئاھالىسىز دېڭىز ئاراللىرىنى قوغداش ۋە ئېچىپ پايدىلىنىشنى باشقۇرۇش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
دېڭىز بويىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوندىكى ئاھالىسىز دېڭىز ئاراللىرىنى قوغداش ۋە ئېچىپ پايدىلىنىشنى باشقۇرۇشقا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرگە مەسئۇل بولىدۇ.

6-ماددا ئارالنىڭ نامىنى دۆلەت يەر-جاي ناملىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە گوۋۇيۈەننىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بېكىتىدۇ ۋە ئېلان قىلىدۇ.

دېڭىز بويىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ئارال نام بەلگىسى ئورنىتىشقا تېگىشلىك ئارالغا ئارال نام بەلگىسى ئورنىتىشى كېرەك.

ئارال نامى بەلگىسىنى بۇزۇۋېتىش ياكى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۆتكىۋېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

7-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە دېڭىز بويىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئارالنى قوغداش تەشۋىق-تەربىيە خىزمىتىنى كۈچەيتىپ، پۇقرالارنىڭ ئارالنى قوغداش ئېڭىنى كۈچەيتىشى ھەمدە ئارالنى قوغداش، شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىك پەن تەتقىقات خىزمىتىدە كۆرۈنەرلىك نەتىجە ياراتقان ئورۇن ۋە شەخسلەرنى مۇكاپاتلىشى كېرەك.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئارالنى قوغداش قانۇنىغا ئەمەل قىلىش مەجبۇرىيىتى بار ھەمدە دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلارغا ئارال قوغداش قانۇنىغا خىلاپ، ئارال ئېكولوگىيەسىگە بۇزغۇنچىلىق قىلىش قىلمىشلىرىنى پاش قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

2-باب ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانى

8-ماددا دۆلەت ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانى تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانى ئارالنى قوغداش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللىنىشنىڭ ئاساسىدۇر.

ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانىنى تۈزۈشتە ئارال ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى قوغداش ۋە ياخشىلاشقا، ئارالنىڭ ئىقتىساد، جەمئىيىتىنىڭ ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈشكە پايدىلىق بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىش كېرەك.

ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانىنى تەستىقلاشقا يوللاشتىن بۇرۇن، مۇناسىۋەتلىك مۇتەخەسسىسلەر ۋە ئاممىدىن پىكىر ئېلىش، تەستىقلاتقاندىن كېيىن جەمئىيەتكە ۋاقتىدا ئېلان قىلىش كېرەك.
لېكىن، دۆلەت مەخپىيىتىگە چېتىلىدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

9-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى، ھەربىي ئورگانلىرى بىلەن بىرلىكتە خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانى، پۈتۈن مەملىكەتتىكى دېڭىز-ئوكيان فۇنكسىيەلىك رايونلىرىغا قاراپ، پۈتۈن مەملىكەتنىڭ دېڭىز ئاراللىرىنى قوغداش يىرىك پىلانىنى تۈزۈشكە تەشكىللەپ، گوۋۇيۈەننىڭ تەستىقلىشىغا يوللايدۇ.

مەملىكەتلىك ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانىدا ئارالنىڭ رايون ئورنى، تەبىئىي بايلىقى، مۇھىتى قاتارلىق تەبىئىي خۇسۇسىيىتى ۋە ئۇنى قوغداش، پايدىلىنىش ئەھۋالىغا ئاساسەن، ئارالنى تۈرگە ئايرىپ قوغداش پىرىنسىپى ۋە پايدىلىنىشقا بولىدىغان ئادەمسىز ئارال، شۇنىڭدەك نۇقتىلىق ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە تېگىشلىك ئارال قاتارلىقلارنى بېكىتىش كېرەك.

مەملىكەت بويىچە دېڭىز ئاراللىرىنى قوغداش يىرىك پىلانىنى مەملىكەت بويىچە شەھەر-بازار سىستېمىسى يىرىك پىلانى ۋە مەملىكەت بويىچە يەردىن پايدىلىنىش ئومۇمىي يىرىك پىلانى بىلەن جىپسىلاشتۇرۇش كېرەك.

10-ماددا دېڭىز بويىدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى، ھەربىي ئورگانلىرى بىلەن بىرلىكتە پۈتۈن مەملىكەتنىڭ دېڭىز ئاراللىرىنى قوغداش يىرىك پىلانى، ئۆلكە تەۋەسىدىكى شەھەر-بازار سىستېمىسى يىرىك پىلانى ۋە ئۆلكە، ئاپتونوم رايوننىڭ يەردىن پايدىلىنىش ئومۇمىي يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، ئۆلكە تەۋەسىدىكى دېڭىز ئاراللىرىنى قوغداش يىرىك پىلانىنى تەشكىللەپ تۈزۈپ، ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايون خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىدۇ ھەمدە گوۋۇيۈەنگە ئەنگە ئالدۇرىدۇ.

دېڭىز بويىغا بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تەشكىللەپ تۈزگەن شەھەر ئومۇمىي يىرىك پىلانى شۇ مەمۇرىي رايوندىكى ئاراللارنى قوغداش مەخسۇس يىرىك پىلانىنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى كېرەك.

ئۆلكە تەۋەسىدىكى ئاراللارنى قوغداش يىرىك پىلانى ۋە بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەردىكى ئاراللارنى قوغداش مەخسۇس يىرىك پىلانىدا ئاراللارنى تۈرگە ئايرىپ قوغداشنىڭ كونكرېت تەدبىرلىرى بەلگىلىنىشى كېرەك.

11-ماددا ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق خەلق ھۆكۈمىتى ئەمەلىي ئەھۋالغا قاراپ، شۇ مەمۇرىي رايوندىكى دېڭىز بويىدىكى شەھەر، ناھىيەلىك، بازارلىق خەلق ھۆكۈمىتىدىن ئارالنى قوغداش مەخسۇس يىرىك پىلانىنى تەشكىللەپ تۈزۈشنى ھەمدە شەھەر ئومۇمىي يىرىك پىلانى، بازار ئومۇمىي يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ؛
دېڭىز بويىدىكى ناھىيەلىك خەلق ھۆكۈمىتىدىن ناھىيە تەۋەسىدىكى ئاراللارنى قوغداش يىرىك پىلانىنى تەشكىللەپ تۈزۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

دېڭىز بويىدىكى شەھەر، بازار-ئارال قوغداش مەخسۇس يىرىك پىلانى ۋە ناھىيە تەۋەسىدىكى ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ دېڭىز ئاراللىرىنى قوغداش يىرىك پىلانى ۋە ئۆلكە رايونى-دېڭىز ئاراللىرىنى باشقۇرۇش يىرىك پىلانىغا ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

دېڭىز بويىدىكى شەھەر، بازار-ئارال قوغداش مەخسۇس يىرىك پىلانىنى تۈزۈشتە، بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقىدىن پىكىر ئېلىش كېرەك.

ناھىيە رايونىدىكى دېڭىز ئاراللىرىنى قوغداش يىرىك پىلانىنى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەستىقلىشىغا يوللايدۇ ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئەنگە ئېلىشىغا يوللايدۇ.

12-ماددا دېڭىز بويىدىكى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى پۈتۈن مەملىكەتتىكى ئاراللارنى قوغداش يىرىك پىلانىدا بېكىتىلگەن پايدىلىنىشقا بولىدىغان ئاھالىسىز ئاراللارنى قوغداش ۋە پايدىلىنىش يىرىك پىلانىنى تەشكىللەپ تۈزسە بولىدۇ.

13-ماددا ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانىغا تۈزىتىش كىرگۈزۈشتە، مۇشۇ قانۇننىڭ 9-، 10-، 11-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن تەستىقلاش تەرتىپى بويىچە تەستىقلىتىش كېرەك.

14-ماددا دۆلەت ئارالنى ئىستاتىستىكىلىق تەكشۈرۈش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ ۋە مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى ئالاقىدار تارماقلار بىلەن بىرلىكتە ئارالنى ئۇنىۋېرسال ئىستاتىستىكىلىق تەكشۈرۈش پىلانىنى تۈزۈپ، قانۇن بويىچە تەستىقلانغاندىن كېيىن تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ ھەم ئارالنى ئىستاتىستىكىلىق تەكشۈرۈش ئاخباراتىنى ئېلان قىلىدۇ.

15-ماددا دۆلەت ئارال باشقۇرۇش ئۇچۇر سىستېمىسى قۇرۇپ، ئارال تەبىئىي بايلىقىنى تەكشۈرۈش-باھالاشنى قانات يايدۇرۇپ، ئارالنى قوغداش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش قاتارلىق ئەھۋاللارنى نازارەت قىلىدۇ، كۆزىتىپ ئۆلچەيدۇ.

3-باب ئارالنى قوغداش

1-پاراگراف ئادەتتىكى بەلگىلىمە

16-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە دېڭىز بويىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، ئارالدىكى تەبىئىي بايلىق، تەبىئىي مەنزىرە، شۇنىڭدەك تارىخ، ئادىمىيەت ئىزنالىرىنى قوغدىشى كېرەك.

تەبىئىيلىكى قوغدىلىدىغان رايوندىكى ئاراللارنىڭ دېڭىز قىرغىقى لىنىيەسىنى ئۆزگەرتىش مەنئى قىلىنىدۇ.
مارجان ۋە مارجان خادا تاشلىرىنى قېزىش، بۇزۇۋېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.
ئارال ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىدىكى مانگروۋا ئورمىنىنى كېسىش مەنئى قىلىنىدۇ.

17-ماددا دۆلەت ئارال يېپىنچا ئۆسۈملۈكلىرىنى قوغداپ، ئارالدىكى تاتلىق سۇ بايلىقىنىڭ ساقلىنىپ قېلىشىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ؛
ئاھالىلەر دېڭىز ئاراللىرىدا تاتلىق سۇ ساقلاش، دېڭىز سۈيىنى تۇزسىزلاندۇرۇش ۋە ئارال سىرتىغا تاتلىق سۇ كىرگۈزۈش قۇرۇلۇش ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشىغا مەدەت بېرىلىدۇ.

18-ماددا دۆلەت ئارالدىن پايدىلىنىپ پەن تەتقىقات پائالىيىتىنى قانات يايدۇرۇشنى قوللايدۇ.
ئارالدا ئىلمىي تەتقىقات پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىپ ئارال ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىتىشقا بولمايدۇ.

19-ماددا دۆلەت ئارال تۈرلىرىنى تىزىملاشنى قانات يايدۇرۇپ، ئارال جانلىقلىرى تۈرىنى قانۇن بويىچە قوغدايدۇ ۋە باشقۇرىدۇ.

20-ماددا دۆلەت ئارالدا ھاسىلىي ئېنېرگىيەنى ئېچىپ پايدىلىنىش، ئېكولوگىيە قۇرۇلۇشى قاتارلىق تەجرىبە بازىلىرىنى قۇرۇشنى قوللايدۇ.

21-ماددا دۆلەت ئارالنى قوغداش مەخسۇس مەبلىغى ئورۇنلاشتۇرۇپ، ئارالنى قوغداش، ئېكولوگىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ۋە ئىلمىي تەتقىقات پائالىيەتلىرىگە ئىشلىتىدۇ.

22-ماددا دۆلەت ئارالغا قۇرۇلغان ھەربىي ئەسلىھەلەرنى قوغدايدۇ، ھەربىي ئەسلىھەلەرنى بۇزۇۋېتىش ۋە زىيانغا ئۇچرىتىش قىلمىشلىرىنى مەنئى قىلىدۇ.

دۆلەت دېڭىز ئارىلىغا قانۇن بويىچە ئورنىتىلغان ئۇچۇشقا ياردەم بېرىش يول باشلاش، ئۆلچەش، مېتېئورولوگىيەلىك كۆزىتىش، دېڭىز-ئوكياننى كۆزىتىش ۋە يەر تەۋرەشنى كۆزىتىش-ئۆلچەش قاتارلىق ئاممىۋى پاراۋانلىق ئەسلىھەلىرىنى قوغدايدۇ، بۇزۇۋېتىش ياكى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۆتكەشنى مەنئى قىلىپ، ئۇنىڭ نورمال ئىشلىتىشىگە توسقۇنلۇق قىلىدۇ.

2-پاراگراف ئاھالە دېڭىز ئارىلى ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى قوغداش

23-ماددا ئاھالە ئارىلى بولۇش سۈپىتى بىلەن، شەھەر-يېزا يىرىك پىلانى، مۇھىت ئاسراش، يەر باشقۇرۇش، دېڭىز تەۋەلىكىنى ئىشلىتىشنى باشقۇرۇش، سۇ بايلىقى ۋە ئورمان قوغداش قاتارلىقلارغا دائىر قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلىپ، دېڭىز ئارىلى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى قوغداش كېرەك.

24-ماددا ئاھالىسى بار ئارالنى ئېچىش، قۇرۇشتا ئارالنىڭ يەر بايلىقى، سۇ بايلىقى ۋە ئېنېرگىيە ئەھۋالىنى تەكشۈرۈپ باھالاش، قانۇن بويىچە مۇھىت تەسىرىنى باھالاش كېرەك.
ئارالنى ئېچىش، قۇرۇش ئارالنىڭ مۇھىت سىغىمىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.
يېڭىدىن قۇرۇلىدىغان، ئۆزگەرتىپ قۇرۇلىدىغان، كېڭەيتىپ قۇرۇلىدىغان قۇرۇلۇش تۈرلىرى ئارالدىكى ئاساسلىق بۇلغىما چىقىرىش، قۇرۇلۇش يېرى ۋە سۇ ئىشلىتىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشى شەرت.

ئاھالە ئاراللىرىنى ئېچىش، قۇرۇشتا شامال ئېنېرگىيەسى، دېڭىز-ئوكيان ئېنېرگىيەسى، قۇياش ئېنېرگىيەسى قاتارلىق ھاسىلىي ئېنېرگىيە ۋە يامغۇر سۈيىنى يىغىپ ساقلاش، دېڭىز سۈيىنى تۇزسىزلاندۇرۇش، يۇندىدىن قايتا پايدىلىنىش قاتارلىق تېخنىكىلارنى ئاۋۋال قوللىنىش كېرەك.

ئاھالىلىك دېڭىز ئارىلى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەسىدە ئېچىش مەنئى قىلىنىدىغان، ئېچىشقا چەك قويۇلىدىغان رايون بېكىتىش ھەمدە تەدبىر قوللىنىپ دېڭىز ئارىلىدىكى جانلىقلارنىڭ ماكانىنى قوغداش، ئارال يېپىنچا ئۆسۈملۈكلىرىنىڭ چېكىنىپ كېتىشى ۋە جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنىڭ تۆۋەنلەپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش كېرەك.

25-ماددا ئاھالە ئارىلىدا قۇرۇلۇش قىلىشتا، ئاۋۋال پىلانلاپ ئاندىن قۇرۇش، ئېكولوگىيەنى قوغداش ئەسلىھەلىرىنى ئاۋۋال قۇرۇش ياكى قۇرۇلۇش تۈرى بىلەن تەڭ قەدەمدە قۇرۇش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇش كېرەك.

قۇرۇلۇش قىلىپ ئېكولوگىيەنى بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراتقانلار ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە مەسئۇل بولۇشى كېرەك؛
ئەسلىگە كەلتۈرگىلى بولمىسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى قۇرۇلۇشنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ ھەمدە مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنى بەلگىلەپ ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە تەشكىللىسە بولىدۇ، ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىراجىتىنى ئېكولوگىيەنى بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراتقان ئورۇن، شەخسلەر ئۈستىگە ئالىدۇ.

26-ماددا ئاھالىسى بار دېڭىز ئارىلىدىكى قۇملۇقتا ئىمارەت ياكى ئەسلىھە سېلىشنى قاتتىق چەكلەش؛
ھەقىقەتەن سېلىشقا توغرا كەلسە، شەھەر-يېزا يىرىك پىلانى، يەر باشقۇرۇش، مۇھىت ئاسراش قاتارلىقلارغا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە ئىجرا قىلىنىدۇ.
قانۇن بويىچە تەستىقلاتماي تۇرۇپ ئاھالىسى بار دېڭىز ئارىلىدىكى قۇملۇق يەرگە سېلىنغان ئىمارەت ياكى ئەسلىھەلەر دېڭىز ئارىلى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراتقانلارنى قانۇن بويىچە چېقىۋېتىش كېرەك.

ئاھالىلەر بار دېڭىز ئارىلىدىكى قۇملۇقتا دېڭىز قۇم قېزىشنى قاتتىق چەكلەش؛
ھەقىقەتەن ئېچىشقا توغرا كەلسە، دېڭىز تەۋەلىكىنى ئىشلىتىشنى باشقۇرۇش، قېزىلما بايلىققا دائىر قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ئىجرا قىلىش كېرەك.

27-ماددا دېڭىزنى تىندۇرۇش، دېڭىزنى قورشاش قاتارلىق ئاھالە دېڭىز ئارىلى، دېڭىز قىرغىقى لىنىيەسىنى ئۆزگەرتىش قىلمىشلىرىغا قاتتىق چەك قويۇش، دېڭىزنى تىندۇرۇپ ئارالنى تۇتاشتۇرۇش قۇرۇلۇشىغا قاتتىق چەك قويۇش؛
دېڭىزنى تىندۇرۇش، دېڭىزنى قورشاپ ئارال-دېڭىز قىرغىقى لىنىيەسىنى ئۆزگەرتىش ياكى دېڭىزنى تىندۇرۇپ ئارالنى تۇتاشتۇرۇش ھەقىقەتەن زۆرۈر بولسا، تۈر ئىلتىماس قىلغۇچى تۈرنى دەلىللەش دوكلاتى، تەستىقلانغان مۇھىت تەسىرىنى باھالاش دوكلاتى قاتارلىق ئىلتىماس ھۆججەتلىرىنى تاپشۇرۇشى، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دېڭىز تەۋەلىكىنى ئىشلىتىشنى باشقۇرۇش قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە تەستىقلىتىشى كېرەك.

بۇ قانۇن يولغا قويۇلۇشتىن ئىلگىرى ئاھالىسى بار دېڭىز ئارىلى قۇرۇلۇشىنىڭ دېڭىزنى تىندۇرۇپ ئارالنى تۇتاشتۇرۇش قۇرۇلۇشى دېڭىز ئارىلى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراتقان بولسا، دېڭىز ئارىلى جايلاشقان ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە ئېكولوگىيەنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش لايىھەسى تۈزۈپ، شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

3-پاراگراف ئاھالىسىز ئاراللارنى قوغداش

28-ماددا پايدىلىنىش تەستىقلانمىغان ئادەمسىز ئاراللارنىڭ ھازىرقى ھالىتى بولۇشى كېرەك؛
تاش قېزىش، قۇم قېزىش، دەل-دەرەخ كېسىش، شۇنىڭدەك ئىشلەپچىقىرىش، قۇرۇلۇش، ساياھەت پائالىيىتى قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

29-ماددا ئاھالىسىز ئاراللاردا جانلىقلار ۋە غەيرىي جانلىقلار ئەۋرىشكىسى ئېلىشنى قاتتىق چەكلەش؛
ئوقۇتۇش، ئىلمىي تەتقىقات سەۋەبىدىن توپلاشقا توغرا كەلسە، ئارال تۇرۇشلۇق ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقىغا تەستىقلىتىش كېرەك.

30-ماددا مەملىكەتلىك دېڭىز ئاراللىرىنى قوغداش يىرىك پىلانىدا بېكىتىلگەن پايدىلىنىشقا بولىدىغان ئاھالىسىز دېڭىز ئاراللىرىدىن ئېچىپ پايدىلىنىش پائالىيىتىدە، پايدىلىنىشقا بولىدىغان ئادەمسىز ئاراللارنى قوغداش ۋە پايدىلىنىش يىرىك پىلانىغا ئەمەل قىلىپ، ئېكولوگىيەنى قوغداشتىكى قاتتىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، دېڭىز ئارىلى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىشىدىن ساقلىنىش كېرەك.

ئېچىپ پايدىلىنىشنىڭ ئالدىنقى تارمىقىدا بەلگىلەنگەن ئادەمسىز ئاراللاردىن پايدىلىنىشقا بولىدىغانلىرىدا، ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقىغا ئىلتىماس سۇنۇش ھەمدە تۈرنى دەلىللەش دوكلاتى، ئېچىپ پايدىلىنىش كونكرېت لايىھەسى قاتارلىق ئىلتىماس ھۆججەتلىرىنى سۇنۇش، دېڭىز-ئوكيان باشقۇرۇش تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ۋە مۇتەخەسسىسلەرنى تەشكىللەپ تەكشۈرۈپ، تەكشۈرۈش پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويۇشى كېرەك،
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەستىقلىشىغا يوللاش.

ئاھالىسىز ئاراللارنى ئېچىپ پايدىلىنىش ئالاھىدە ئىشلىتىلىدىغان ئاراللاردىن پايدىلىنىشقا چېتىلسا ياكى دېڭىز ئارقىلىق ئارالنى تىندۇرۇشقا، شۇنىڭدەك دېڭىز ئاراللىرىنىڭ تەبىئىي يەر شەكلى، يەر تۈزۈلۈشىنى ئېغىر دەرىجىدە ئۆزگەرتىشكە توغرا كەلسە، گوۋۇيۈەن تەستىقلايدۇ.

ئاھالىسىز دېڭىز ئاراللىرىنى ئېچىپ پايدىلىنىشنى تەكشۈرۈش-تەستىقلاش كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

31-ماددا ئادەمسىز ئاراللاردىن ئېچىپ پايدىلىنىش تەستىقلانغان بولسا، قانۇن بويىچە ئىشلىتىش پۇلى تاپشۇرۇش كېرەك.
لېكىن، دۆلەت مۇداپىئەسى، ھۆكۈمەت ئىشى، ئوقۇتۇش، ئاپەتتىن مۇداپىئەلىنىش-ئاپەت زىيىنىنى ئازايتىش، تىجارەتلىك بولمىغان ئاممىۋى ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ۋە ئۇل ئۆلچەش-سىزىش، مېتېئورولوگىيەلىك كۆزىتىش قاتارلىق پاراۋانلىق ئىشلىرىدا ئاھالىسىز ئارال ئىشلىتىلگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئاھالىسىز دېڭىز ئاراللىرىدىن پايدىلىنىش پۇلىنى ئېلىش، ئىشلىتىشنى باشقۇرۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە بەلگىلەيدۇ.

32-ماددا ئادەمسىز ئارالدا ئىمارەت ياكى ئەسلىھە سېلىشنى تەستىقلىتىش ئارقىلىق، ئادەمسىز ئارالنى قوغداش ۋە پايدىلىنىش يىرىك پىلانىغا ئاساسەن ئىمارەت، ئەسلىھەلەرنىڭ قۇرۇلۇش ئومۇمىي مىقدارى، ئېگىزلىكى شۇنىڭدەك دېڭىز قىرغىقى لىنىيەسى بىلەن بولغان ئارىلىقىغا چەك قويۇپ، ئۇنى ئەتراپتىكى يېپىنچا ئۆسۈملۈكلەر ۋە مەنزىرىگە ماسلاشتۇرۇش كېرەك.

33-ماددا ئادەمسىز ئاراللاردىن پايدىلىنىش جەريانىدا پەيدا بولغان كېرەكسىز سۇنى بەلگىلىمە بويىچە بىر تەرەپ قىلىش ۋە چىقىرىش كېرەك.

ئاھالىسىز ئارالدىن پايدىلىنىش داۋامىدا پەيدا بولغان قاتتىق تاشلاندۇقنى بەلگىلىمە بويىچە زىيانسىزلاشتۇرۇپ بىر تەرەپ قىلىش، بىر تەرەپ قىلىش كېرەك، ئاھالىسىز ئارالغا تاشلىۋېتىش ياكى ئەتراپتىكى دېڭىز تەۋەلىكىگە تۆكۈش مەنئى قىلىنىدۇ.

34-ماددا ئادەمسىز ئاراللاردىن ۋاقىتلىق پايدىلىنىشتا، پايدىلانغان ئارالدا مەڭگۈلۈك ئىمارەت ياكى ئەسلىھە سېلىشقا بولمايدۇ.

35-ماددا قانۇن بويىچە ساياھەت پائالىيىتىنى قانات يايدۇرۇش دەپ بېكىتىلگەن ئاھالىسىز ئارال ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىدىن پايدىلىنىشقا بولىدۇ، ئاھالە ئولتۇراقلىشىدىغان سورۇن قۇرۇشقا، ئىشلەپچىقىرىش خاراكتېرلىك باقمىچىلىق پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشقا بولمايدۇ؛
ئىشلەپچىقىرىش خاراكتېرلىك باقمىچىلىق پائالىيىتى مەۋجۇت بولسا، پايدىلىنىشقا بولىدىغان ئادەمسىز ئاراللارنى قوغداش ۋە پايدىلىنىش يىرىك پىلانى تۈزۈش داۋامىدا مۇناسىپ بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەدبىرلىرىنى بېكىتىش كېرەك.

4-پاراگراف ئالاھىدە ئىشلىتىلىدىغان ئاراللارنى قوغداش

36-ماددا دۆلەت دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئاساسىي نۇقتىسى بولغان ئارال، دۆلەت مۇداپىئەسى ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان ئارال، دېڭىز-ئوكيان تەبىئىيلىكى قوغدىلىدىغان رايوندىكى ئارال قاتارلىق ئالاھىدە ئىشلىتىش ياكى ئالاھىدە قوغداش قىممىتىگە ئىگە ئاراللارنى ئالاھىدە قوغدايدۇ.

37-ماددا دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئاساسىي نۇقتىسى بولغان ئاراللارنى دېڭىز ئارىلى جايلاشقان ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قوغداش دائىرىسىنى بېكىتىپ، گوۋۇيۈەننىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.
دېڭىز تەۋەلىكى ئاساسىي نۇقتىسى ۋە ئۇنى قوغداش دائىرىسى ئەتراپىغا ئېنىق بەلگە ئورنىتىش كېرەك.

دېڭىز تەۋەلىكىدىكى ئاساسىي نۇقتىنى قوغداش دائىرىسىدە قۇرۇلۇش قىلىش، شۇنىڭدەك شۇ رايوننىڭ يەر شەكلى، يەر شەكلىنى ئۆزگەرتىش ئېھتىمالى بولغان باشقا پائالىيەتلەر مەنئى قىلىنىدۇ.
دېڭىز تەۋەلىكىنى قوغداش ئاساسىي نۇقتىسىنى مەقسەت قىلغان قۇرۇلۇش قىلىش ھەقىقەتەن زۆرۈر بولسا، ئىلمىي دەلىللەشتىن ئۆتكۈزۈپ، گوۋۇيۈەن دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن قانۇن بويىچە تەستىقلاش رەسمىيىتىنى بېجىرىش كېرەك.

دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئاساسىي نۇقتا بەلگىسىنى بۇزۇۋېتىش ياكى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۆتكىۋېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە، دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئاساسىي نۇقتىسى بولغان دېڭىز ئارىلى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى كۆزىتىشى، كۆزىتىپ ئۆلچىشى كېرەك.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئارالنىڭ دېڭىز تەۋەلىكىنى قوغداش مەجبۇرىيىتى بار.
دېڭىز تەۋەلىكى ئاساسىي نۇقتىسى، شۇنىڭدەك دېڭىز تەۋەلىكى ئاساسىي نۇقتىسىنى قوغداش دائىرىسىدىكى يەر شەكلى، يەر شەكلىنىڭ بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىغانلىقىنى بايقىغاندا، شۇ جايدىكى خەلق ھۆكۈمىتى ياكى دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقىغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىش كېرەك.

38-ماددا دۆلەت مۇداپىئەسىنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنى بولغان ئاھالە ئارىلى بولمىغان تەبىئىي يەر شەكلى، يەر تۈزۈلۈشى ۋە ئاھالە ئارىلى بولغان دۆلەت مۇداپىئە ئىشلىتىلىش ئورنى بولغان رايونلار ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى يەر شەكلى ۋە يەر تۈزۈلۈشىنى بۇزۇۋېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

دۆلەت مۇداپىئەسىنى ئادەمسىز ئاراللارغا دۆلەت مۇداپىئەسى بىلەن مۇناسىۋەتسىز مەقسەتلەردە ئىشلىتىش مەنئى قىلىنىدۇ.
دۆلەت مۇداپىئەسىنىڭ ئىشلىتىلىشى ئاخىرلاشقاندا، ھەربىي ئورگانغا تەستىقلاتقاندىن كېيىن، ئارال ۋە ئۇنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا دائىر ماتېرىيالى قاتارلىقلارنى شۇ ئارال بار ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە بىراقلا ئۆتكۈزۈپ بېرىش كېرەك.

39-ماددا گوۋۇيۈەن، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە دېڭىز بويىدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئارالدىكى تەبىئىي بايلىق، تەبىئىي مەنزىرە، شۇنىڭدەك تارىخ، ئادىمىيەت خارابىسىنى قوغداش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، ئالاھىدە قوغداش قىممىتىگە ئىگە ئارال ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەسىدە دېڭىز-ئوكيان تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى ياكى دېڭىز-ئوكيان ئالاھىدە مۇھاپىزەت رايونى قۇرۇشنى قانۇن بويىچە تەستىقلايدۇ.

4-باب نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش

40-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئاھالە ئاراللىرىنى قوغداش ۋە ئېچىش، قۇرۇشنى قانۇن بويىچە نازارەت قىلىشى، تەكشۈرۈشى كېرەك.

41-ماددا دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى ئادەمسىز ئاراللارنى قوغداش ۋە ئۇنىڭدىن مۇۋاپىق پايدىلىنىش ئەھۋالىنى قانۇن بويىچە نازارەت قىلىشى، تەكشۈرۈشى كېرەك.

دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۇنىڭ دېڭىز نازارەتچىلىك ئاپپاراتى ئارال ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى قوغداش ئەھۋالىنى قانۇن بويىچە نازارەت قىلىدۇ، تەكشۈرىدۇ.

42-ماددا دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىدۇ، تەكشۈرۈلگۈچى ئورۇن ۋە شەخستىن ئارالدىن پايدىلىنىشقا ئالاقىدار مەسىلىلەر توغرىسىدا ئىزاھات بېرىشنى، ئارالدىن پايدىلىنىشقا مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت ۋە ماتېرىياللار بىلەن تەمىنلەشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق؛
تەكشۈرۈلگۈچى ئورۇن ۋە شەخس پايدىلانغان ئارالغا كىرىپ نەق مەيداننى تەكشۈرۈشكە ھوقۇقلۇق.

تەكشۈرگۈچى خادىملار تەكشۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلغاندا، كۈچكە ئىگە قانۇن ئىجرا قىلىش گۇۋاھنامىسىنى كۆرسىتىشى كېرەك.
مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار ۋە شەخسلەر تەكشۈرۈش خىزمىتىگە ماسلىشىشى، ئەھۋالنى ئەينەن ئىنكاس قىلىشى، مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت ۋە ماتېرىيال قاتارلىقلارنى تەمىنلىشى كېرەك؛
تەكشۈرۈش خىزمىتىنى رەت قىلىشقا ياكى ئۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلىشقا يول قويۇلمايدۇ.

43-ماددا تەكشۈرگۈچى خادىملار خىزمىتىگە سادىق بولۇشى، قانۇننى ئادىل ئىجرا قىلىشى، پاك-دۇرۇس بولۇشى، مەدەنىي مۇلازىمەت قىلىشى ھەمدە قانۇن بويىچە نازارەتنى قوبۇل قىلىشى شەرت.
مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلغاندا، دۆلەت ئورگىنى خادىملىرىدا قانۇنغا خىلاپ قىلمىش بايقالسا، چارە كۆرۈشكە تېگىشلىك بولسا، ئۇلارنى ۋەزىپىگە تەيىنلىگەن ۋە قالدۇرغان ئورگان ياكى رېۋىزىيە ئورگىنىغا چارە كۆرۈش تەكلىپى بېرىشى كېرەك.

5-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

44-ماددا دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى ياكى ئارالنى قوغداشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتى بار باشقا تارماقلار قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى بايقىغان ياكى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى پاش قىلىنغان مەلۇماتنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلمىغان ياكى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمىغان باشقا قىلمىشلارنى سادىر قىلغانلارنى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ياكى بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ،
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

45-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونىدىكى ئارالنىڭ دېڭىز قىرغىقى لىنىيەسىنى ئۆزگەرتىپ، دېڭىزنى تىندۇرغان، دېڭىزنى قورشىۋالغاندا دېڭىز ئارىلى ۋە دېڭىز قىرغاق لىنىيەسىنى ئۆزگەرتكەن ياكى دېڭىزنى تىندۇرۇپ ئارالنى تۇتاشتۇرغانلارغا «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دېڭىز تەۋەلىكىدىن پايدىلىنىشنى باشقۇرۇش قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىلىدۇ.

46-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، مارجان، مارجان خادا تاشلىرىنى كولىغان، بۇزۇۋەتكەن ياكى ئارال ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىدىكى مانگروۋا ئورمىنىنى كەسكەنلەرگە «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مۇھىتىنى قوغداش قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىلىدۇ.

47-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئادەمسىز ئاراللاردا تاش قازغان، قۇم قازغان، دەل-دەرەخ كەسكەن ياكى جانلىقلاردىن، جانلىقلاردىن باشقا ئەۋرىشكىلەرنى ئالغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ، قوشۇمچە 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئادەمسىز ئارالدا ئىشلەپچىقىرىش، قۇرۇلۇش پائالىيىتى قىلغان ياكى ساياھەت پائالىيىتىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

48-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئاھالىسىز ئاراللارنىڭ تەبىئىي يەر شەكلى، يەر شەكلىنى ئېغىر دەرىجىدە ئۆزگەرتىدىغان ھەرىكەتلەردە بولغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

49-ماددا ئارال ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەسىدە قانۇنغا خىلاپ بۇلغىما چىقارغانلارغا مۇھىت ئاسراشقا مۇناسىۋەتلىك قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىلىدۇ.

50-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دېڭىز تەۋەلىكىنى قوغداش دائىرىسىدە قۇرۇلۇش قىلغان ياكى شۇ رايوننىڭ يەر شەكلى، يەر شەكلىنى ئۆزگەرتىش ئېھتىمالى بولغان باشقا پائالىيەتلەردە، ۋاقىتلىق پايدىلىنىلغان ئادەمسىز ئارالدا مەڭگۈلۈك ئىمارەت ياكى ئەسلىھە سالغان ياكى قانۇن بويىچە ساياھەت پائالىيىتىنى قانات يايدۇرۇش دەپ بېكىتىلگەنلەر ئادەمسىز ئارالدىن پايدىلىنىپ ئاھالە مۇقىم ئولتۇراقلىشىدىغان ئورۇن سالسا،
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

51-ماددا دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئاساسىي نۇقتا بەلگىسىنى بۇزۇۋەتكەن ياكى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۆتكىۋەتكەنلەرگە قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ.

52-ماددا ئارالغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان ھەربىي ئەسلىھەنى بۇزۇۋەتكەن، خەۋپ يەتكۈزگەنلەر ياكى ئارالغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان ئۇچۇشقا ياردەم بېرىش-يول باشلاش، ئۆلچەش، مېتېئورولوگىيەلىك كۆزىتىش، دېڭىز-ئوكياننى كۆزىتىش ۋە يەر تەۋرەشنى كۆزىتىش-ئۆلچەش قاتارلىق ئاممىۋى پاراۋانلىق ئەسلىھەلىرىنى بۇزۇۋەتكەن، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن يۆتكىۋەتكەنلەرگە مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىلىدۇ.

53-ماددا ئاھالىسىز ئاراللاردىن ئېچىپ پايدىلىنىشنى تەستىقلاش ھوقۇقى بولماي تۇرۇپ، ئاھالىسىز ئاراللاردىن ئېچىپ پايدىلىنىشنى تەستىقلانغان، ياكى ئارالنى قوغداش يىرىك پىلانىغا خىلاپلىق قىلىپ، ئاھالىسىز ئارالدىن ئېچىپ پايدىلىنىشنى تەستىقلىغان بولسا، تەستىق ھۆججىتى ئىناۋەتسىز بولىدۇ؛
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

54-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، دېڭىز-ئوكيان مەسئۇل تارمىقىنىڭ نازارەت قىلىشى ۋە تەكشۈرۈشىنى رەت قىلىپ، نازارەت قىلىش ۋە تەكشۈرۈشنى قوبۇل قىلغاندا ساختىپەزلىك قىلغان ياكى مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت ۋە ماتېرىياللارنى بەرمىگەن بولسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ دېڭىز-ئوكيان مەسئۇلى تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ.

55-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

ئارال ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسى بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىغانلار قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

6-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

56-ماددا تۆۋەن دولقۇن ئېگىزلىكىنى قوغداش ۋە مۇناسىۋەتلىك باشقۇرۇش پائالىيەتلىرى مۇشۇ قانۇندىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

57-ماددا بۇ قانۇندىكى تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) دېڭىز ئارىلى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسى ئارالدا مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدىغان ئارال، دېڭىز قىرغىقى لىنىيەسى، قۇملۇق، يېپىنچا ئۆسۈملۈك، تاتلىق سۇ ۋە ئەتراپتىكى دېڭىز تەۋەلىكى قاتارلىق جانلىقلار توپى ۋە جانسىز مۇھىتتىن تەركىب تاپقان ئورگانىك بىرىكمە گەۋدىنى كۆرسىتىدۇ.

( 2 ) ئاھالىسىز ئارال ئاھالە نوپۇسىنى باشقۇرۇشقا تەۋە بولمىغان ئولتۇرۇشلۇق جاينى كۆرسىتىدىغان ئارالنى كۆرسىتىدۇ.

( 3 ) تۆۋەن دولقۇن ئېگىزلىكى − تۆۋەن دولقۇن مەزگىلىدە تۆت ئەتراپىنى دېڭىز سۈيى ئوراپ تۇرىدىغان ھەمدە سۇ يۈزىدىن ئېگىز بولغان، لېكىن يۇقىرى دولقۇندا سۇغا كىرمەيدىغان تەبىئىي شەكىللەنگەن قۇرۇقلۇق رايونىنى كۆرسىتىدۇ.

( 4 ) دېڭىزنى تىندۇرۇپ ئارالنى تۇتاشتۇرۇش دېڭىز تىندۇرۇپ يەر بەرپا قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق دېڭىز ئارىلى بىلەن قۇرۇقلۇق ياكى دېڭىز ئارىلى بىلەن ئارالنى تۇتاشتۇرۇش ھەرىكىتىنى كۆرسىتىدۇ.

( 5 ) ئاھالىسىز ئاراللاردىن ۋاقىتلىق پايدىلىنىش ھۆكۈمەت ئىشى، ئوقۇتۇش، ئىلمىي تەكشۈرۈش، ئاپەتتىن قۇتقۇزۇش، خەۋپتىن ساقلىنىش قاتارلىق ئېھتىياجلار تۈپەيلىدىن قىسقا مۇددەت سەپەرگە چىقىش، ئاھالىسىز ئارالغا توختاش ھەرىكىتىنى كۆرسىتىدۇ.

58-ماددا بۇ قانۇن 2010-يىل 3-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.