( 2002-يىل 6-ئاينىڭ 29-كۈنى 9-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 28-يىغىنىدا ماقۇللاندى، 2012-يىل 2-ئاينىڭ 29 – كۈنى 11-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلقنىڭ قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 25-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش قانۇنى > غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن تۈزىتىلدى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش

3-باب پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش

4-باب رىغبەتلەندۈرۈش تەدبىرى

5-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

6-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش، بايلىقتىن پايدىلىنىش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈش، بۇلغىما چىقىرىشنى ئازايتىش ۋە ئۇنىڭدىن ساقلىنىش، مۇھىتنى ئاسراش ۋە ياخشىلاش، تەن ساغلاملىقىنى كاپالەتلەندۈرۈش، ئىقتىساد ۋە جەمئىيەتنىڭ ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان پاكىز ئىشلەپچىقىرىش لايىھەنى ياخشىلاش، پاكىز ئېنېرگىيە ۋە خام ئەشيا ئىشلىتىش، ئىلغار ھۈنەر-سەنئەت تېخنىكىسى ۋە ئۈسكۈنىلىرىنى ئىشلىتىش، باشقۇرۇشنى ياخشىلاش، ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى ئۈزلۈكسىز قوللىنىپ، بۇلغىنىشنى مەنبەدىن ئازايتىپ، بايلىقتىن پايدىلىنىش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈشنى كۆرسىتىدۇ،
ئىشلەپچىقىرىش، مۇلازىمەت ۋە مەھسۇلات ئىشلىتىش جەريانىدا بۇلغىمىلارنىڭ پەيدا بولۇشى ۋە قويۇپ بېرىلىشىنى ئازايتىش ياكى ئۇنىڭدىن ساقلىنىش، ئىنسانلارنىڭ ساغلاملىقى ۋە مۇھىتىغا بولغان خەۋپىنى يېنىكلىتىش ياكى تۈگىتىش كېرەك.

3-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ساھەسىدە، ئىشلەپچىقىرىش ۋە مۇلازىمەت پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئورۇنلار، شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىك باشقۇرۇش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان تارماقلار مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە، پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى تەشكىللەيدۇ، يولغا قويىدۇ.

4-ماددا دۆلەت پاكىز ئىشلەپچىقىرىشقا ئىلھام بېرىدۇ ۋە ئۇنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.
گوۋۇيۈەن ۋە ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش خىزمىتىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىياتنىڭ يىرىك پىلانى، يىللىق پىلانى، شۇنىڭدەك مۇھىت ئاسراش، بايلىقتىن پايدىلىنىش، كەسىپ تەرەققىياتى، رايون ئېچىش قاتارلىق يىرىك پىلانلارغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

5-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش خىزمىتىنى تەشكىللەش، ماسلاشتۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش، سانائەت، پەن-تېخنىكا، مالىيە تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئۆز مەسئۇلىيىتى بويىچە، پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈشكە مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرگە مەسئۇل بولىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش خىزمىتىگە رەھبەرلىك قىلىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش خىزمىتىنى تەشكىللەش، ماسلاشتۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى بويىچە پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈشكە مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرگە مەسئۇل بولىدۇ.

6-ماددا دۆلەت پاكىز ئىشلەپچىقىرىشقا مۇناسىۋەتلىك پەن تەتقىقات، تېخنىكا يارىتىش ۋە خەلقئارا ھەمكارلىقنى قانات يايدۇرۇشقا ئىلھام بېرىدۇ، پاكىز ئىشلەپچىقىرىش بىلىملىرىنى تەشۋىق قىلىش، ئومۇملاشتۇرۇشقا تەشكىللەيدۇ، پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسىنى كېڭەيتىدۇ.

دۆلەت ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار ۋە ئاممىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تەشۋىقاتى، تەربىيەسى، كېڭەيتىش، يولغا قويۇش ۋە نازارەت قىلىشقا قاتنىشىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

2-باب پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش

7-ماددا گوۋۇيۈەن پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇشقا پايدىلىق مالىيە-باج سىياسىتىنى تۈزۈشى كېرەك.

گوۋۇيۈەن ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ھەم ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى پاكىز ئىشلەپچىقىرىشقا پايدىلىق كەسىپ سىياسىتى، تېخنىكا يارىتىش ۋە كېڭەيتىش سىياسىتىنى تۈزۈشى كېرەك.

8-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش، سانائەت، پەن-تېخنىكا تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە، خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىنى، شۇنىڭدەك دۆلەتنىڭ بايلىق تېجەش، ئېنېرگىيە سەرپىياتىنى تۆۋەنلىتىش، نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىشنى ئازايتىش تەلىپىگە ئاساسەن، دۆلەت پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن ۋاقتىدا ئېلان قىلىدۇ.

دۆلەتنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش يىرىك پىلانى مۇنۇلارنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى كېرەك:پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇشنىڭ نىشانى، ئاساسلىق ۋەزىپىسى ۋە كاپالەت تەدبىرىنى، بايلىق، ئېنېرگىيە سەرپىياتى، بۇلغىما چىقىرىش سەۋىيەسىگە ئاساسەن پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى قانات يايدۇرۇشنىڭ نۇقتىلىق ساھەسى، نۇقتىلىق كەسپى ۋە نۇقتىلىق قۇرۇلۇشىنى بېكىتىش كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك ساھە مەسئۇل تارمىقى دۆلەتنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش يىرىك پىلانىغا ئاساسەن شۇ ساھەدىكى پاكىز ئىشلەپچىقىرىشقا دائىر نۇقتىلىق تۈرلەرنى بېكىتىپ، ساھە مەخسۇس تۈردىكى پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا تۇرۇش يىرىك پىلانى تۈزىدۇ ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش يىرىك پىلانى، مۇناسىۋەتلىك ساھەلەرنىڭ مەخسۇس تۈردىكى پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا تۇرۇش يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، شۇ رايوننىڭ بايلىق تېجەش، ئېنېرگىيە سەرپىياتىنى تۆۋەنلىتىش، نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش مىقدارىنى ئازايتىش تەلىپى بويىچە، شۇ رايوننىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشقا دائىر نۇقتىلىق تۈرلىرىنى بېكىتىپ، پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇشنى يولغا قويۇش يىرىك پىلانىنى تۈزىدۇ ھەمدە تەشكىللەپ ئەمەلىيلەشتۈرىدۇ.

9-ماددا مەركەز خامچوتى پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش خىزمىتىگە، جۈملىدىن مەركەز مالىيەسىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىش مەخسۇس مەبلىغى ۋە مەركەز خامچوتى ئورۇنلاشتۇرغان باشقا پاكىز ئىشلەپچىقىرىش مەبلىغىنى دۆلەتنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش يىرىك پىلانىدا بېكىتىلگەن نۇقتىلىق ساھە، نۇقتىلىق كەسىپ، نۇقتىلىق قۇرۇلۇشلارنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىش ۋە تېخنىكا كېڭەيتىش خىزمىتىنى قوللاشقا ئىشلىتىشى كېرەك،
ھەمدە ئېكولوگىيەسى ئاجىز رايونلاردا پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تۈرلىرى يولغا قويۇلدى.
مەركەز خامچوتىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش خىزمىتىنى قوللاشقا ئىشلىتىلىدىغان مەبلەغنىڭ ئىشلىتىلىش كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى، پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى يەرلىك مالىيە ئورۇنلاشتۇرغان پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش خىزمىتىگە ئىشلىتىلىدىغان مەبلەغنى بىرتۇتاش پىلانلىشى، جەمئىيەت مەبلىغىگە يېتەكچىلىك قىلىشى، پاكىز ئىشلەپچىقىرىشقا دائىر نۇقتىلىق تۈرلەرنى قوللىشى كېرەك.

10-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئىلگىرى سۈرۈش ئۇچۇر سىستېمىسى ۋە تېخنىكا مەسلىھەتچىلىك مۇلازىمىتى سىستېمىسى بەرپا قىلىشقا تەشكىللەپ ۋە مەدەت بېرىپ، جەمئىيەتكە پاكىز ئىشلەپچىقىرىش ئۇسۇلى ۋە تېخنىكىسى، ھاسىلىي پايدىلىنىدىغان تاشلاندۇق تەمىناتى-تەلىپى، شۇنىڭدەك پاكىز ئىشلەپچىقىرىش سىياسىتى قاتارلىق جەھەتلەردىكى ئۇچۇر ۋە مۇلازىمەتنى تەمىنلىشى كېرەك.

11-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇھىت ئاسراش، سانائەت، پەن-تېخنىكا، قۇرۇلۇش، يېزا ئىگىلىكى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسى، ھۈنەر-سەنئىتى، ئۈسكۈنىلىرى ۋە مەھسۇلاتلىرىنى يېتەكلەش مۇندەرىجىسىنى قەرەللىك ئېلان قىلىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى، مۇھىت ئاسراش تارمىقى ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇشقا مەسئۇل تارمىقى، مۇھىت ئاسرىغۇچى تارمىقى تەڭ دەرىجىلىك مۇناسىۋەتلىك تارماق بىلەن بىرلىكتە نۇقتىلىق ساھە ياكى رايونلارنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىش كۆرسەتمىسىنى تەشكىللەپ تۈزۈپ، پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇشقا يېتەكچىلىك قىلىدۇ.

12-ماددا دۆلەت بايلىق ئىسراپ قىلىدىغان ۋە مۇھىتنى ئېغىر بۇلغايدىغان قالاق ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسى، ھۈنەر-سەنئىتى، ئۈسكۈنىلىرى ۋە مەھسۇلاتلىرىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە شاللاش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە شاللىۋېتىلىدىغان ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسى، ھۈنەر-سەنئىتى، ئۈسكۈنىلىرى، شۇنىڭدەك مەھسۇلاتلىرىنىڭ تىزىملىكىنى تۈزىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.

13-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ئېھتىياجغا قاراپ ئېنېرگىيە تېجەش، سۇ تېجەش، تاشلاندۇقتىن قايتا پايدىلىنىش قاتارلىق مۇھىت ۋە بايلىق ئاسراش جەھەتتىكى مەھسۇلات بەلگىسى تەسىس قىلىشنى تەستىقلىسا ھەمدە دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە مۇناسىپ ئۆلچەم چىقارسا بولىدۇ.

14-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ پەن-تېخنىكا تارماقلىرى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسى ۋە مۇھىت ۋە بايلىق ئاسراشقا پايدىلىق مەھسۇلاتلارنى تەتقىق قىلىش، يارىتىش، شۇنىڭدەك پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسىنى ئۈلگە كۆرسىتىش ۋە كېڭەيتىش خىزمىتىگە يېتەكچىلىك قىلىشى ۋە مەدەت بېرىشى كېرەك.

15-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مائارىپ تارمىقى پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسى ۋە باشقۇرۇش دەرسىنى مۇناسىۋەتلىك ئالىي مائارىپ، كەسپىي مائارىپ ۋە تېخنىكا تەربىيەسى سىستېمىسىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى پاكىز ئىشلەپچىقىرىش بويىچە تەشۋىق قىلىش ۋە تەربىيەلەشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، دۆلەت خادىملىرى، كارخانا باشقۇرغۇچىلىرى ۋە ئاممىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىش ئېڭىنى ئۆستۈرۈپ، پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى باشقۇرغۇچىلار ۋە تېخنىكا خادىملىرىنى يېتىشتۈرىدۇ.

ئاخبارات-نەشرىيات، رادىيو-كىنو-تېلېۋىزىيە، مەدەنىيەت ئورۇنلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار ئۆز ئەۋزەللىكىنى جارى قىلدۇرۇپ، پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تەشۋىقات خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشى كېرەك.

16-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئېنېرگىيە تېجەش، سۇ تېجەش، تاشلاندۇقتىن قايتا پايدىلىنىش قاتارلىق مۇھىت ۋە بايلىق ئاسراشقا پايدىلىق مەھسۇلاتلارنى ئاۋۋال سېتىۋېلىشى كېرەك.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەشۋىق قىلىش، تەربىيە بېرىش قاتارلىق تەدبىرلەر ئارقىلىق، ئاممىنىڭ ئېنېرگىيە تېجەش، سۇ تېجەش، تاشلاندۇقتىن قايتا پايدىلىنىش قاتارلىق مۇھىت ۋە بايلىقنى قوغداشقا پايدىلىق مەھسۇلاتلارنى سېتىۋېلىشى ۋە ئىشلىتىشىگە ئىلھام بېرىشى كېرەك.

17-ماددا ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ھەر تەرەپلىمە ماسلاشتۇرۇشقا مەسئۇل تارمىقى، مۇھىت ئاسراش تارمىقى پاكىز ئىشلەپچىقىرىش خىزمىتىنى ئىلگىرى سۈرۈش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، شۇ رايوندىكى ئاساسلىق تاراتقۇلاردا ئېنېرگىيە سەرپىياتىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچى، نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىشنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىگە يەتمىگەن كارخانىلارنىڭ تىزىملىكىنى ئېلان قىلىدۇ،
ئاممىنىڭ كارخانىلارنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇشىنى نازارەت قىلىشىنى ئاساس بىلەن تەمىنلەش كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن تىزىملىككە كىرگۈزۈلگەن كارخانىلار گوۋۇيۈەننىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى، مۇھىت ئاسراش تارمىقىنىڭ بەلگىلىمىسىگە ئاساسەن ئېنېرگىيە سەرپىياتى ياكى نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش، چىقىرىش ئەھۋالىنى ئېلان قىلىپ، ئاممىنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

3-باب پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش

18-ماددا يېڭىدىن قۇرۇلىدىغان، ئۆزگەرتىپ قۇرۇلىدىغان ۋە كېڭەيتىپ قۇرۇلىدىغان تۈرلەردە مۇھىت تەسىرىنى باھالاپ، خام ئەشيا ئىشلىتىش، بايلىق سەرپىياتى، بايلىقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش، شۇنىڭدەك بۇلغىما ھاسىل قىلىش ۋە ئۇنى بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىقلارنى تەھلىل قىلىپ دەلىللەپ، بايلىقتىن پايدىلىنىش نىسبىتى يۇقىرى، شۇنىڭدەك بۇلغىما چىقىرىش مىقدارى ئاز بولغان پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسى، ھۈنەر-سەنئىتى ۋە ئۈسكۈنىلىرىنى ئاۋۋال قوللىنىش كېرەك.

19-ماددا كارخانىلار تېخنىكا ئۆزگەرتىش جەريانىدا تۆۋەندىكى پاكىز ئىشلەپچىقىرىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىشى كېرەك :

( 1 ) زەھەرسىز، زىيانسىز ياكى زەھىرى تۆۋەن، زىيىنى تۆۋەن خام ئەشيالارنى ئىشلىتىپ، زەھىرى كۈچلۈك، خەۋپى ئېغىر خام ئەشيالارنىڭ ئورنىغا دەسسىتىش؛

( 2 ) بايلىقتىن پايدىلىنىش نىسبىتى يۇقىرى، بۇلغىما ھاسىل قىلىش مىقدارى ئاز ھۈنەر-سەنئەت ۋە ئۈسكۈنىلەرنى ئىشلىتىش، بايلىقتىن پايدىلىنىش نىسبىتى تۆۋەن، بۇلغىما پەيدا قىلىش مىقدارى كۆپ بولغان ھۈنەر-تېخنىكا ۋە ئۈسكۈنىلەرنىڭ ئورنىنى ئېلىش؛

( 3 ) ئىشلەپچىقىرىش جەريانىدا پەيدا بولغان تاشلاندۇق، كېرەكسىز سۇ ۋە قالدۇق ئىسسىقلىق قاتارلىقلاردىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش ياكى ئايلانما ئىشلىتىش؛

( 4 ) دۆلەت ياكى يەرلىك بەلگىلىگەن بۇلغىما چىقىرىش ئۆلچىمى ۋە بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىگە يېتەلەيدىغان بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تېخنىكىسىنى قوللىنىش.

20-ماددا مەھسۇلات ۋە ئورۇ لايىھەلەشتە، ھاياتلىق دەۋرىيلىكى ئىچىدە ئىنسانلارنىڭ ساغلاملىقى ۋە مۇھىتقا كۆرسىتىدىغان تەسىرىنى ئويلىشىپ، زەھەرسىز، زىيانسىز، پارچىلانغىلى بولىدىغان ياكى يىغىۋېلىپ پايدىلىنىشقا قولاي بولغان لايىھەنى ئاۋۋال تاللاش كېرەك.

كارخانىلار مەھسۇلاتنىڭ ئورالمىسىنى مۇۋاپىق قىلىشى، ئورالمىنىڭ ماتېرىيالى، قۇرۇلمىسى ۋە تەننەرخىنى ئۆزىگە قاچىلانغان مەھسۇلاتنىڭ سۈپىتى، ئۆلچىمى ۋە تەننەرخىگە ماس كەلتۈرۈشى، ئورۇ خاراكتېرلىك تاشلاندۇقنىڭ پەيدا بولۇشىنى ئازايتىشى كېرەك، زىيادە ئوراپ قاچىلاشقا بولمايدۇ.

21-ماددا چوڭ تىپتىكى ماشىنا-ئېلېكتىر ئۈسكۈنىلىرى، موتورلۇق تىرانسپورت قوراللىرى شۇنىڭدەك گوۋۇيۈەننىڭ سانائەت تارمىقى بېكىتكەن باشقا مەھسۇلاتلارنى ئىشلەپچىقىرىدىغان كارخانىلار گوۋۇيۈەننىڭ ئۆلچەملەشتۈرۈش تارمىقى ياكى ئۇنىڭ ھوقۇق بەرگەن ئاپپاراتى تۈزگەن تېخنىكا قائىدىسى بويىچە، مەھسۇلاتنىڭ ئاساسىي قۇرۇلمىسىغا ماتېرىيال تەركىبىنىڭ ئۆلچەملىك ماركا نومۇرىنى ئەسكەرتىپ قويۇشى كېرەك.

22-ماددا يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقارغۇچىلىرى خىمىيەۋى ئوغۇت، دېھقانچىلىق دورىسى، يېزا ئىگىلىك سولياۋ يوپۇقى ۋە يەم-خەشەك خۇرۇچىنى ئىلمىي ئىشلىتىپ، تېرىقچىلىق ۋە باقمىچىلىق تېخنىكىسىنى ياخشىلاپ، يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنى سۈپەتلىك، زىيانسىز ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىدىكى تاشلاندۇقلارنى بايلىققا ئايلاندۇرۇشى، يېزا ئىگىلىك مۇھىتىنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

زەھەرلىك، زىيانلىق تاشلاندۇقلارنى ئوغۇت قىلىش ياكى ئېتىز بەرپا قىلىشقا ئىشلىتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

23-ماددا يېمەك-ئىچمەك، كۆڭۈل ئېچىش، مېھمانخانا قاتارلىق مۇلازىمەت كارخانىلىرى ئېنېرگىيە تېجەيدىغان، سۇ تېجەيدىغان كارخانىلار ۋە مۇھىت ئاسراشقا پايدىلىق باشقا تېخنىكا ۋە ئۈسكۈنىلەرنى قوللىنىپ، بايلىقنى ئىسراپ قىلىدىغان، مۇھىتنى بۇلغايدىغان ئىستېمال بۇيۇملىرىنى ئاز ئىشلىتىشى ياكى ئىشلەتمەسلىكى كېرەك.

24-ماددا بىناكارلىق قۇرۇلۇشىدا ئېنېرگىيە تېجەش، سۇ تېجەش قاتارلىق مۇھىت ۋە بايلىق قوغداشقا پايدىلىق بىناكارلىق لايىھەسى، بىناكارلىق ۋە بېزەك ماتېرىياللىرى، بىناكارلىق قۇرۇلما-زاپچاسلىرى ۋە ئۈسكۈنىلىرىنى ئىشلىتىش كېرەك.

قۇرۇلۇش ۋە بېزەش ماتېرىياللىرى چوقۇم دۆلەت ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.
زەھەرلىك، زىيانلىق ماددىلار دۆلەت ئۆلچىمىدىن ئېشىپ كەتكەن ئىمارەت ۋە بېزەك ماتېرىياللىرىنى ئىشلەپچىقىرىش، سېتىش ۋە ئىشلىتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

25-ماددا قېزىلما بايلىقنى چارلاش، ئېچىشتا، بايلىقتىن مۇۋاپىق پايدىلىنىش، مۇھىت ئاسراش ۋە بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا پايدىلىق چارلاش، ئېچىش ئۇسۇلى ۋە ھۈنەر-سەنئەت تېخنىكىسىنى قوللىنىپ، بايلىقتىن پايدىلىنىش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈش كېرەك.

26-ماددا كارخانىلار ئىقتىسادىي تېخنىكىنى يولغا قويۇشقا بولىدىغان شارائىتتا ئىشلەپچىقىرىش ۋە مۇلازىمەت قىلىش جەريانىدا پەيدا بولغان تاشلاندۇق، قالدۇق ئىسسىقلىق قاتارلىقلارنى ئۆزى يىغىۋېلىپ پايدىلىنىشى ياكى شارائىتى بار باشقا كارخانا ۋە شەخسلەرنىڭ پايدىلىنىشىغا ئۆتۈنۈپ بېرىشى كېرەك.

27-ماددا كارخانا ئىشلەپچىقىرىش ۋە مۇلازىمەت جەريانىدىكى بايلىق سەرپىياتى، شۇنىڭدەك تاشلاندۇقنىڭ پەيدا بولۇش ئەھۋالىنى كۆزىتىپ ئۆلچىشى ھەمدە ئېھتىياجغا قاراپ پاكىز ئىشلەپچىقىرىش ۋە مۇلازىمەتنى تەكشۈرۈشى كېرەك.

تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلگەن كارخانىلار مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى تەكشۈرۈشى كېرەك :

( 1 ) بۇلغىما چىقىرىش دۆلەت ياكى يەرلىك بەلگىلىگەن چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئېشىپ كەتكەن ياكى دۆلەت ياكى يەرلىك بېكىتكەن چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئۆتۈپ كەتمىگەن بولسىمۇ، نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئېشىپ كەتكەن بولسا؛

( 2 ) بىرلىك مەھسۇلاتنىڭ ئېنېرگىيە سەرپىياتى چېكى ئۆلچىمىدىن ئېشىپ ئېنېرگىيە سەرپىياتى يۇقىرى بولغانلار؛

( 3 ) زەھەرلىك، زىيانلىق خام ئەشيا ئىشلىتىپ ئىشلەپچىقىرىش بىلەن شۇغۇللانغانلار ياكى ئىشلەپچىقىرىش داۋامىدا زەھەرلىك، زىيانلىق ماددىلارنى قويۇپ بەرگەنلەر.

بۇلغىما چىقىرىش مىقدارى دۆلەت ياكى يەرلىك بەلگىلىگەن چىقىرىش ئۆلچىمىدىن ئېشىپ كەتكەن كارخانىلارنى مۇھىت ئاسراشقا مۇناسىۋەتلىك قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە تۈزەش كېرەك.

مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى تەكشۈرۈشنى يولغا قويغان كارخانىلار تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى شۇ جايدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ھەر تەرەپلىمە ماسلاشتۇرۇشقا مەسئۇل تارمىقى، مۇھىت ئاسراش تارمىقىغا دوكلات قىلىشى ھەمدە شۇ رايوندىكى ئاساسلىق تاراتقۇلاردا ئېلان قىلىپ، ئاممىنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك، لېكىن سودا مەخپىيىتىگە چېتىلىدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى كارخانىلارنىڭ مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى تەكشۈرۈش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىدۇ، زۆرۈر تېپىلغاندا كارخانىلارنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇش ئۈنۈمىنى باھالاش، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشقا تەشكىللىسە بولىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى تەڭ دەرىجىلىك ھۆكۈمەت خامچوتىغا كىرگۈزىدۇ.
باھالاپ تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش خىزمىتىنى ئۈستىگە ئالغان تارماق ياكى ئورۇن باھالىنىدىغان، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىنىدىغان كارخانىدىن ھەق ئالسا بولمايدۇ.

پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى تەكشۈرۈشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى، مۇھىت ئاسراش تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

28-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 27-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدا بەلگىلەنگىنىدىن باشقا كارخانىلار پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى ۋە مۇھىت ئاسراش تارمىقى بىلەن ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن بايلىق تېجەش، بۇلغىما چىقىرىش مىقدارىنى ئازايتىش كېلىشىمى تۈزسە بولىدۇ.
شۇ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى ۋە مۇھىت ئاسراش تارمىقى شۇ رايوندىكى ئاساسلىق تاراتقۇلاردا شۇ كارخانىنىڭ نامىنى، شۇنىڭدەك بايلىق تېجەش، بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش نەتىجىلىرىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

29-ماددا كارخانىلار ئىختىيارلىق پىرىنسىپىغا ئاساسەن، دۆلەتنىڭ مۇھىت باشقۇرۇش سىستېمىسى قاتارلىقلارغا ئىسپات بېرىش بەلگىلىمىسىگە ئاساسەن، گوۋۇيۈەننىڭ ئىسپات بېرىش-ئېتىراپ قىلىشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى ئېتىراپ قىلغان ئىسپات بېرىش ئاپپاراتىغا ئىسپات بېرىشنى ھاۋالە قىلىپ، پاكىز ئىشلەپچىقىرىش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرسە بولىدۇ.

4-باب رىغبەتلەندۈرۈش تەدبىرى

30-ماددا دۆلەت پاكىز ئىشلەپچىقىرىش بويىچە تەقدىرلەش، مۇكاپاتلاش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.
پاكىز ئىشلەپچىقىرىش خىزمىتىدە كۆرۈنەرلىك نەتىجە ياراتقان ئورۇن ۋە شەخسلەرنى خەلق ھۆكۈمىتى تەقدىرلەيدۇ ۋە مۇكاپاتلايدۇ.

31-ماددا پاكىز ئىشلەپچىقىرىش بويىچە تەتقىق قىلىش، ئۈلگە كۆرسىتىش ۋە تەربىيەلەش بىلەن شۇغۇللىنىدىغان، دۆلەتنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىش بويىچە نۇقتىلىق تېخنىكا ئۆزگەرتىش تۈرىنى ۋە مۇشۇ قانۇننىڭ 28-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن بايلىق تېجەش، بۇلغىما چىقىرىش مىقدارىنى ئازايتىش كېلىشىمىدە ئېنىق يېزىلغان تېخنىكا ئۆزگەرتىش تۈرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى مەبلەغ جەھەتتىن قوللايدۇ.

32-ماددا دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە قۇرۇلغان ئوتتۇرا، كىچىك كارخانىلار تەرەققىيات فوندىدا ئېھتىياجغا قاراپ مۇۋاپىق سومما ئورۇنلاشتۇرۇپ، ئوتتۇرا، كىچىك كارخانىلارنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى يولغا قويۇشىنى قوللاشقا ئىشلىتىش كېرەك.

33-ماددا تاشلاندۇق ۋە تاشلاندۇقتىن خام ئەشيا يىغىۋېلىپ مەھسۇلات ئىشلەپچىقارغانلار دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە باجدا ئېتىبار بېرىدۇ.

34-ماددا كارخانىلارنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى تەكشۈرۈش ۋە تەربىيەلەشكە ئىشلىتىش خىراجىتىنى كارخانىلارنىڭ تىجارەت تەننەرخىگە كىرگۈزۈشكە بولىدۇ.

5-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

35-ماددا پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇش تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار مەسئۇلىيىتىنى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە ئادا قىلمىسا، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

36-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 17-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئېنېرگىيە سەرپىياتى ياكى نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش، چىقىرىش ئەھۋالىنى بەلگىلىمە بويىچە ئېلان قىلمىغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ھەر تەرەپلىمە ماسلاشتۇرۇشقا مەسئۇل تارمىقى، مۇھىت ئاسراش تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە ئېلان قىلىشقا بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ.

37-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 21-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، مەھسۇلات ماتېرىيالىنىڭ تەركىبىنى بەلگە سالمىغان ياكى ئەينەن بەلگە سالمىغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۈپەت-تېخنىكا نازارەتچىلىك تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلارغا 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

38-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 24-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، زەھەرلىك، زىيانلىق ماددىلارنى دۆلەت ئۆلچىمىدىن ئاشۇرۇپ ئىشلەپچىقارغان، ساتقانلار مەھسۇلات سۈپىتى قانۇنى ۋە ھەق تەلەپ، جىنايى ئىشلارغا دائىر قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە مەمۇرىي، ھەق تەلەپ ۋە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

39-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 27-ماددىسىنىڭ 2-، 4-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، مەجبۇرىي پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى تەكشۈرۈشنى يولغا قويمىغان ياكى پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى تەكشۈرۈشتە ساختىپەزلىك قىلغانلار ياكى مەجبۇرىي پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى باشقۇرۇشنى يولغا قويغان كارخانا تەكشۈرۈش نەتىجىسىنى دوكلات قىلمىغان ياكى ئەينەن دوكلات قىلمىغانلار
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى ھەر تەرەپلىمە ماسلاشتۇرۇشقا مەسئۇل تارمىقى، مۇھىت ئاسراش تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

مۇشۇ قانۇننىڭ 27-ماددىسىنىڭ 5-تارمىقىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، باھالاش، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش خىزمىتىنى ئۈستىگە ئالغان تارماق ياكى ئورۇن ۋە ئۇنىڭ خادىملىرىدىن باھالىنىدىغان، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىنىدىغان كارخانىدىن ھەق ئالغان، ئەينەن باھالىمىغان، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋالمىغان ياكى باھالاش، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشتا ساختىپەزلىك قىلغانلار ياكى ۋەزىپىسىدىكى قولايلىقتىن پايدىلىنىپ نەپ ئالغانلار
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

6-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

40-ماددا بۇ قانۇن 2003-يىل 1-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.