( 1994-يىلى 3-ئاينىڭ 26-كۈنى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى گوۋۇيۈەننىڭ پەرمانى 152-نومۇرلۇق ئېلان قىلىنغان كۈندىن باشلاپ يولغا قويۇلدى )

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

بۇ تەپسىلىي قائىدە «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ قېزىلما بايلىق قانۇنى»غا ئاساسەن چىقىرىلدى.

2-ماددا قېزىلما بايلىق گېئولوگىيەلىك تەسىردىن شەكىللەنگەن، پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە، قاتتىق، سۇيۇق، گاز ھالەتتىكى تەبىئىي بايلىقنى كۆرسىتىدۇ.

قېزىلما بايلىقلارنىڭ قېزىلما تۈرلىرى ۋە تۈرلىرىنى تۈرگە ئايرىشتا مۇشۇ تەپسىلىي قائىدىگە قوشۇمچە «قېزىلما بايلىقلارنى تۈرگە ئايرىش تەپسىلىي مۇندەرىجىسى»بار.
يېڭى بايقالغان قېزىلما بايلىق تۈرلىرىنى گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن ئېلان قىلىدۇ.

3-ماددا قېزىلما بايلىق دۆلەت ئىگىدارلىقىدا بولىدۇ، يەر ئۈستى ياكى يەر ئاستىدىكى قېزىلما بايلىقلارنىڭ دۆلەت ئىگىدارلىق ھوقۇقى ئۇ بېقىۋالغان يەرنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقى ياكى ئىشلىتىش ھوقۇقىنىڭ ئوخشىماسلىقىغا قاراپ ئۆزگىرىپ كەتمەيدۇ.

قېزىلما بايلىقلارنىڭ ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى گوۋۇيۈەن دۆلەتكە ۋاكالىتەن يۈرگۈزىدۇ.
گوۋۇيۈەن گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىغا مەملىكەت بويىچە قېزىلما بايلىقلارنى تەقسىملەشنى بىرتۇتاش باشقۇرۇش ھوقۇقىنى بېرىدۇ.

4-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ساھەسى ۋە باشقۇرۇش تەۋەلىكىدىكى باشقا دېڭىز تەۋەلىكىنى چارلاش، قېزىلما بايلىقلارنى ئېچىشتا، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ قېزىلما بايلىق قانۇنى»( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ «قېزىلما بايلىق قانۇنى «دېيىلىدۇ ) ۋە مۇشۇ تەپسىلىي قائىدىگە رىئايە قىلىش شەرت.

5-ماددا دۆلەت قېزىلما بايلىقنى چارلاش، قېزىشتا ئىجازەتنامە تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
قېزىلما بايلىق چارلاشتا، قانۇن بويىچە تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلىپ، چارلاش ئىجازەتنامىسى ئېلىپ، كان تەكشۈرۈش ھوقۇقىغا ئېرىشىش شەرت؛
قېزىلما بايلىقنى قېزىشتا، قانۇن بويىچە تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلىپ، كان ئېچىش ئىجازەتنامىسى ئېلىپ، كان ئېچىش ھوقۇقىغا ئېرىشىش شەرت.

قېزىلما بايلىق چارلاپ تەكشۈرۈش خىزمەت رايونى دائىرىسى ۋە كان قېزىش رايونى دائىرىسى مېرىدىيان ۋە كەڭلىككە ئايرىلغان رايون بۆلىكىنى ئاساسىي ئورۇن قىلىدۇ.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى بېكىتىدۇ.

6-ماددا «قېزىلما بايلىق قانۇنى»ۋە بۇ تەپسىلىي قائىدىدىكى تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

كان تەكشۈرۈش ھوقۇقى قانۇن بويىچە ئېرىشكەن چارلاپ تەكشۈرۈش ئىجازەتنامىسىدە بەلگىلەنگەن دائىرىدە قېزىلما بايلىقنى چارلاپ تەكشۈرۈش ھوقۇقىنى كۆرسىتىدۇ.
چارلاش ئىجازەتنامىسى ئالغان ئورۇن ياكى شەخس كان چارلاش ھوقۇقدارى بولىدۇ.

كان ئېچىش ھوقۇقى قانۇن بويىچە ئېرىشكەن كان ئېچىش ئىجازەتنامىسىدە بەلگىلەنگەن دائىرىدە قېزىلما بايلىقنى قېزىش ۋە قېزىشقا ئېرىشكەن كان مەھسۇلاتى ھوقۇقىنى كۆرسىتىدۇ.
كان ئېچىش ئىجازەتنامىسى ئالغان ئورۇن ياكى شەخسلەر كان ئېچىش ھوقۇقدارى بولىدۇ.

دۆلەت قوغداش خاراكتېرلىك قېزىشنى بەلگىلىگەن مۇئەييەن قېزىلما بايلىق تۈرى گوۋۇيۈەننىڭ خەلق ئىگىلىكى قۇرۇلۇشى ۋە يۇقىرى پەن-تېخنىكا تەرەققىياتىنىڭ ئېھتىياجىغا، شۇنىڭدەك بايلىقىنىڭ يېتىشمەسلىكى، قىممەت دەرىجىسىگە قاراپ بېكىتكەن، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى دۆلەت پىلانى بويىچە قېزىشنى تەستىقلىغان قېزىلما بايلىق تۈرىنى كۆرسىتىدۇ.

دۆلەت يىرىك پىلانىدىكى كان رايونى دۆلەتنىڭ قۇرۇلۇش يىرىك پىلانى ۋە قېزىلما بايلىق يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، چوڭ، ئوتتۇرا تىپتىكى كان قۇرۇش ئۈچۈن ئايرىلغان قېزىلما بايلىق تارقىلىش رايونىنى كۆرسىتىدۇ.

خەلق ئىگىلىكىگە قارىتا مۇھىم قىممەتكە ئىگە كان رايونى دۆلەت خەلق ئىگىلىكى تەرەققىياتىنىڭ ئېھتىياجىغا ئاساسەن ئايرىپ بېكىتكەن، تېخى دۆلەتنىڭ قۇرۇلۇش يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈلمىگەن، زاپىسى كۆپ، سۈپىتى ياخشى، ئېچىش ئىستىقبالىغا ئىگە قېزىلما بايلىقلارنى قوغداش رايونىنى كۆرسىتىدۇ.

7-ماددا دۆلەت چەت ئەلنىڭ شىركىتى، كارخانىسى ۋە باشقا ئىقتىسادىي تەشكىلاتلىرىنىڭ، شۇنىڭدەك شەخسنىڭ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملىرىدىكى بەلگىلىمە بويىچە، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ساھەسى ۋە باشقۇرۇش تەۋەلىكىدىكى باشقا دېڭىز تەۋەسىدە مەبلەغ سېلىپ قېزىلما بايلىقنى چارلىشى، ئېچىشىغا رۇخسەت قىلىدۇ.

8-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ قېزىلما بايلىقنى چارلاش، ئېچىشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەن بەلگىلىگەن مەسئۇلىيەت ئىش تەقسىماتى بويىچە، گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىنىڭ قېزىلما بايلىقلارنى چارلاش، ئېچىشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش خىزمىتىنى ئىشلىشىگە ھەمكارلىشىدۇ.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوندىكى قېزىلما بايلىقلارنى چارلاش، ئېچىشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى تەڭ دەرىجىلىك گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىنىڭ قېزىلما بايلىقنى چارلاش، ئېچىشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش خىزمىتىنى ئىشلىشىگە ھەمكارلىشىدۇ.

رايون بار شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى، ئاپتونوم ئوبلاستلىق خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھەم ئۇنىڭ قېزىلما بايلىقنى باشقۇرۇشقا مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەستىقى بىلەن ئاچقان دۆلەت كانچىلىق كارخانىسى ۋە شۇ مەمۇرىي رايوندىكى كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىكتىكى كانچىلىق كارخانىسى، خۇسۇسىي كانچىلىق كارخانىسى، يەككە كان ئاچقۇچى، شۇنىڭدەك شۇ مەمۇرىي رايوندا چارلاپ قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن ۋە شەخسنى قانۇن بويىچە نازارەت قىلىدۇ ۋە باشقۇرىدۇ،
كان چارلاش ھوقۇقدارى، كان ئېچىش ھوقۇقدارىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى قانۇن بويىچە قوغدىلىدۇ.

يۇقىرى دەرىجىلىك گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى تۆۋەن دەرىجىلىك گېئو كان مەھسۇلاتى مەسئۇل تارمىقىنىڭ قانۇنغا خىلاپ ياكى نامۇۋاپىق قېزىلما بايلىق چارلاش، ئېچىشنى باشقۇرۇش مەمۇرىي ھەرىكىتىنى ئۆزگەرتىشكە ياكى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

2-باب قېزىلما بايلىقنى چارلاشنى تىزىملاش ۋە قېزىشنى تەستىقلاش

9-ماددا قېزىلما بايلىق چارلاشتا، گوۋۇيۈەننىڭ قېزىلما بايلىق چارلاشنى تىزىملاپ باشقۇرۇش توغرىسىدىكى بەلگىلىمىسىگە ئاساسەن، ئىلتىماس قىلىش، تەستىقلىتىش ۋە چارلاپ تىزىملاشنى بېجىرىش كېرەك.

مۇئەييەن قېزىلما بايلىق تۈرىنى چارلاپ تەكشۈرۈشتە، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئىلتىماس قىلىش، تەستىقلىتىش ۋە چارلاپ تىزىملاشنى بېجىرىش كېرەك.

10-ماددا دۆلەت كانچىلىق كارخانىلىرى قېزىلما بايلىقنى قېزىشتا، گوۋۇيۈەننىڭ كان ئېچىشنى تىزىملاپ باشقۇرۇش توغرىسىدىكى بەلگىلىمىسى بويىچە ئىلتىماس قىلىش، تەستىقلىتىش ۋە كان ئېچىشنى تىزىملىتىشى كېرەك.
دۆلەت پىلانلىغان كان رايونىنى، خەلق ئىگىلىكىدىكى مۇھىم قىممەتكە ئىگە كان رايونىنى قېزىشتا ۋە دۆلەت بەلگىلىگەن قوغداپ قېزىشقا دائىر مۇئەييەن كان تۈرىنى قېزىشتا ئىلتىماس قىلىش، تەستىقلىتىش ۋە كان ئېچىشنى تىزىملىتىشتا، گوۋۇيۈەننىڭ ئالاقىدار مەسئۇل تارمىقى تەستىقلىغان ھۆججەتنى ئىلكىدە تۇتۇش كېرەك.

مۇئەييەن كان تۈرىنى قېزىشتا، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئىلتىماس قىلىش، تەستىقلىتىش ۋە كان ئېچىشنى تىزىملىتىش كېرەك.

11-ماددا دۆلەت كان كارخانىسى قۇرۇشتا، مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن شەرتلەرنى ھازىرلاش ھەمدە تۆۋەندىكى شەرتلەرنى ھازىرلىشى كېرەك :

( 1 ) كان قۇرۇلۇشىغا ئىشلىتىلىدىغان قېزىلما بايلىقنى چارلاش دوكلاتى بولۇش؛

( 2 ) كان قۇرۇلۇش تۈرىنىڭ مۇمكىنچىلىك تەتقىقات دوكلاتى بولۇش ( بايلىقتىن پايدىلىنىش لايىھەسى ۋە كان مۇھىتى تەسىرى دوكلاتىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ )؛

( 3 ) كان رايونىنىڭ بېكىتىلگەن دائىرىسى ۋە ئېچىش دائىرىسى بولۇش؛

( 4 ) كان لايىھەسى بولۇش؛

( 5 ) مۇناسىپ ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكا شارائىتى بولۇش.

گوۋۇيۈەن، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ تۇراقلىق مۈلۈك سېلىنمىسىنى باشقۇرۇشقا مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە، قۇرۇشنى ئىلتىماس قىلغان دۆلەت كانچىلىق كارخانىلىرىنى ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن شەرتلەر بويىچە تەكشۈرۈشتە لاياقەتلىك بولغاندىن كېيىن، ئاندىن تەستىقلايدۇ.

12-ماددا كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىكتىكى كانچىلىق كارخانىسى، خۇسۇسىي كانچىلىق كارخانىسى قۇرۇشنى ۋە يەككە كان ئېچىشنى تەكشۈرۈپ تەستىقلاش، كان ئېچىشنى تىزىملاشنى ئىلتىماس قىلىش ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بولىدۇ.

13-ماددا كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىكتىكى كانچىلىق كارخانىسى ياكى خۇسۇسىي كانچىلىق كارخانىسى قۇرۇشنى ئىلتىماس قىلىشتا، مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن شەرتلەرنى ھازىرلايدىغانلارنى ھېسابقا ئالمىغاندا ھەمدە تۆۋەندىكى شەرتلەرنى ھازىرلىشى كېرەك :

( 1 ) كان قۇرۇلۇشىدا ئىشلىتىلىدىغان قېزىش كۆلىمىگە ماس كېلىدىغان قېزىلما بايلىق چارلاپ تەكشۈرۈش ماتېرىيالى بولۇش؛

( 2 ) تەستىقلانغان تالاش-تارتىش بولمىغان قېزىش دائىرىسى بولۇش؛

( 3 ) قۇرۇلغان كان كۆلىمىگە لايىق مەبلىغى، ئۈسكۈنىسى ۋە تېخنىك خادىمى بولۇش؛

( 4 ) قۇرۇلغان كان كۆلىمىگە ئۇيغۇنلاشقان، دۆلەتنىڭ كەسىپ سىياسىتى ۋە تېخنىكا قائىدىسىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان مۇمكىنچىلىك تەتقىقات دوكلاتى، كان لايىھەسى ياكى قېزىش لايىھەسى بولۇش؛

( 5 ) كان باشلىقى كان ئىشلەپچىقىرىش، بىخەتەرلىك باشقۇرۇش ۋە مۇھىت ئاسراش جەھەتتىكى ئاساسىي بىلىملەرگە ئىگە بولۇش.

14-ماددا يەككە كان ئېچىشنى ئىلتىماس قىلىشتا تۆۋەندىكى شەرتلەرنى ھازىرلاش كېرەك :

( 1 ) تەستىقلانغان تالاش-تارتىش بولمىغان قېزىش دائىرىسى بولۇش؛

( 2 ) كان ئېچىش كۆلىمىگە لايىق مەبلىغى، ئۈسكۈنىسى ۋە تېخنىك خادىمى بولۇش؛

( 3 ) مۇناسىپ قېزىلما بايلىقنى چارلاپ تەكشۈرۈش ماتېرىيالى ۋە تەستىقلانغان قېزىش لايىھەسى بولۇش؛

( 4 ) زۆرۈر بىخەتەر ئىشلەپچىقىرىش شارائىتى ۋە مۇھىت ئاسراش تەدبىرلىرى بولۇش.

3-باب قېزىلما بايلىقلارنى چارلاش

15-ماددا دۆلەت قېزىلما بايلىق چارلاشنى بىرتۇتاش پىلانلايدۇ.
پۈتۈن مەملىكەتنىڭ قېزىلما بايلىق ئىچىدىكى، ئۇزاق مۇددەت چارلاش يىرىك پىلانىنى گوۋۇيۈەننىڭ پىلان مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ يېتەكچىلىكىدە، گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات جەريانىدىكى، ئۇزاق مۇددەتلىك يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقىنىڭ چارلاش يىرىك پىلانى ئاساسىدا تۈزۈشكە تەشكىللەيدۇ.

مەملىكەت بويىچە قېزىلما بايلىقنى يىللىق چارلاش پىلانى ۋە ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرنىڭ قېزىلما بايلىقنى يىللىق چارلاپ تەكشۈرۈش پىلانىنى ئايرىم-ئايرىم ھالدا گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ گېئو قېزىلما مۈلۈك مەسئۇل تارمىقى مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارماقنى تەشكىللەپ، پۈتۈن مەملىكەتتىكى قېزىلما بايلىقنى ئوتتۇرا، ئۇزاق مۇددەت چارلاش يىرىك پىلانىغا ئاساسەن تۈزىدۇ،
تەڭ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ پىلان مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى تەستىقلىغاندىن كېيىن يولغا قويۇلىدۇ.

قانۇندا چارلاش يىرىك پىلانىنى تەكشۈرۈپ تەستىقلاش ھوقۇقىغا دائىر ئايرىم بەلگىلىمە بولسا، ئالاقىدار قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە ئىجرا قىلىنىدۇ.

16-ماددا كان تەكشۈرۈش ھوقۇقدارى تۆۋەندىكى ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولىدۇ :

( 1 ) چارلاش ئىجازەتنامىسىدە بەلگىلەنگەن رايون، مۇددەت، خىزمەت ئوبيېكتى بويىچە چارلاش؛

( 2 ) چارلاش مەشغۇلات رايونى ۋە قوشنا رايونلاردا توك، سۇ، خەۋەرلىشىش تۇرۇبا لىنىيەسى ئورنىتىش، لېكىن ئەسلىدىكى توك بېرىش، سۇ بېرىش ئەسلىھەلىرى ۋە خەۋەرلىشىش تۇرۇبا لىنىيەسىگە تەسىر يەتكۈزۈشكە ياكى زىيان يەتكۈزۈشكە بولمايدۇ؛

( 3 ) چارلاپ تەكشۈرۈش مەشغۇلات رايونى ۋە قوشنا رايونلاردا ئۆتۈش؛

( 4 ) قۇرۇلۇش ئېھتىياجىغا قاراپ يەرنى ۋاقىتلىق ئىشلىتىش؛

( 5 ) چارلاش مەشغۇلاتى رايونىدا يېڭىدىن بايقالغان قېزىلما بايلىق تۈرلىرىنىڭ كان تەكشۈرۈش ھوقۇقىغا ئاۋۋال ئېرىشىش؛

( 6 ) چارلاش مەشغۇلاتى رايونىدىكى قېزىلما بايلىقلارنىڭ كان ئېچىش ھوقۇقىغا ئاۋۋال ئېرىشىش؛

( 7 ) چارلاپ تەكشۈرۈش جەريانىدا تەستىقلانغان قۇرۇلۇش لايىھەسى بويىچە قۇرۇلۇش قىلىپ يىغىۋېلىنغان قېزىلما بايلىق مەھسۇلاتلىرىنى ئۆز ئالدىغا سېتىش، لېكىن گوۋۇيۈەن بەلگىلەنگەن ئورۇن بىرتۇتاش سېتىۋېلىشنى بەلگىلىگەن قېزىلما بايلىق مەھسۇلاتلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

كان چارلاش ھوقۇقدارى ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن ھوقۇقلىرىنى يۈرگۈزگەندە، مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردا تەستىقلىتىش ياكى باشقا رەسمىيەتلەرنى ئۆتەش بەلگىلەنگەنلىرى مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە رىئايە قىلىشى كېرەك.

17-ماددا كان چارلاش ھوقۇقدارى تۆۋەندىكى مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشى كېرەك :

( 1 ) بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە قۇرۇلۇشنى باشلاش ھەمدە چارلاش ئىجازەتنامىسىدە بەلگىلەنگەن مۇددەت ئىچىدە چارلاش خىزمىتىنى تاماملاش؛

( 2 ) چارلاپ تەكشۈرۈش، تىزىملاپ باشقۇرۇش ئورگىنىغا ئىش باشلاش قاتارلىق ئەھۋاللارنى دوكلات قىلىش؛

( 3 ) كان تەكشۈرۈش قۇرۇلۇشى بويىچە لايىھەلەش، قۇرۇلۇش قىلىش، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن كان ئېچىش پائالىيىتى قىلماسلىق؛

( 4 ) ئاساسلىق قېزىلما بايلىق تۈرلىرىنى تەكشۈرۈپ ئېنىقلاش بىلەن بىللە، بىللە ياشايدىغان، بىللە ياشايدىغان قېزىلما بايلىقلارنى ئۇنىۋېرسال چارلاش، ئۇنىۋېرسال باھالاش؛

( 5 ) قېزىلما بايلىقنى چارلاپ تەكشۈرۈش دوكلاتى تۈزۈپ، مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنىڭ تەستىقلىشىغا سۇنۇش؛

( 6 ) گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە قېزىلما بايلىق چارلاپ تەكشۈرۈش نەتىجىسى ئارخىپ ماتېرىياللىرىنى جەملەپ تاپشۇرۇش؛

( 7 ) مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى ئەمگەك بىخەتەرلىكى، يەرنى قايتا ئۆزلەشتۈرۈش ۋە مۇھىت ئاسراشقا دائىر بەلگىلىمىلەرگە رىئايە قىلىش؛

( 8 ) چارلاش مەشغۇلاتى ئاياغلىشىپ، كان چارلاش مەشغۇلاتىدا قېپقالغان قۇدۇق، ئۆڭكۈرلەرنى ۋاقتىدا پېچەتلەپ، تىندۇرۇپ ياكى باشقا تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، بىخەتەرلىك يوشۇرۇن خەۋپىنى تۈگىتىش.

18-ماددا كان تەكشۈرۈش ھوقۇقدارى دۆلەتنىڭ بىر تەرەپتىن تەكشۈرۈش، بىر تەرەپتىن قېزىش بەلگىلىمىسىنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان مۇرەككەپ تىپتىكى كان ياتمىسىنى قازسا بولىدۇ؛
لېكىن، ئەسلىي چارلاپ تەكشۈرۈش ئىجازەتنامىسى بەرگەن ئورگان، قېزىلما بايلىقنى تەستىقلىغۇچى ئاپپارات ۋە چارلاپ تەكشۈرگۈچى تۈر مەسئۇل تارمىقىغا دەلىللەش ماتېرىيالىنى تاپشۇرۇپ، تەكشۈرۈپ ماقۇللىغاندىن كېيىن، گوۋۇيۈەننىڭ كان ئېچىشنى تىزىملاپ باشقۇرۇش نىزامىدىكى بەلگىلىمىسى بويىچە كان ئېچىشنى تىزىملىتىشى كېرەك.

19-ماددا قېزىلما بايلىقنى چارلاش دوكلاتىنى تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە تەستىقلاش كېرەك :

( 1 ) كان قۇرۇلۇشىدا ئىشلىتىلىدىغان مۇھىم چوڭ تىپتىكى كان ياتمىلىرىنى چارلاش دوكلاتى ۋە چوڭ تىپتىكى سۇ مەنبەلىرىنى قۇرۇشتا ئىشلىتىلىدىغان يەر ئاستى سۈيىنى چارلاش دوكلاتىنى گوۋۇيۈەننىڭ قېزىلما بايلىقلارنى تەستىقلاش ئاپپاراتى تەستىقلايدۇ؛

( 2 ) كان قۇرۇلۇشىدا ئىشلىتىلىدىغان ئادەتتىكى چوڭ، ئوتتۇرا، كىچىك كان ياتمىسىنى چارلاش دوكلاتى ۋە ئوتتۇرا، كىچىك سۇ مەنبەسى رايونىدا قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىلىدىغان يەر ئاستى سۈيىنى چارلاش دوكلاتىنى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك قېزىلما بايلىقنى تەستىقلاش ئاپپاراتى تەستىقلايدۇ؛

قېزىلما بايلىقنى تەستىقلىغۇچى ئاپپارات ۋە چارلىغۇچى ئورۇننىڭ مەسئۇل تارمىقى قېزىلما بايلىق چارلاپ تەكشۈرۈش دوكلاتىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 6 ئاي ئىچىدە تەستىقىي جاۋاب بېرىشى كېرەك.

20-ماددا قېزىلما بايلىق چارلاپ تەكشۈرۈش دوكلاتى ۋە باشقا قىممىتى بار چارلاپ تەكشۈرۈش ماتېرىياللىرى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ھەقلىق ئىشلىتىلىدۇ.

21-ماددا كان چارلاش ھوقۇقدارى يەر ھوقۇقىنى ۋاقىتلىق ئىشلەتكەندىن كېيىن، چارلاش جەريانىدا باشقىلارغا مال-مۈلۈك زىيىنى سالسا، تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە تولۇقلىما بېرىلىدۇ :

( 1 ) تېرىلغۇ يەرگە زىيان سالغان بولسا، زىيانغا ئۇچرىغان تېرىلغۇ يەر كۆلىمىنىڭ ئالدىنقى ئۈچ يىللىق ئوتتۇرىچە مەھسۇلات مىقدارىغا ئاساسەن، تولۇقلىما بەرگەندە شۇ جاينىڭ بازار ئوتتۇرىچە باھاسى بويىچە ھېسابلىنىدۇ، يىلمۇيىل تولۇقلىما بېرىدۇ ھەمدە تېرىلغۇ يەرنىڭ ئىشلەپچىقىرىش شارائىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە مەسئۇل بولىدۇ، ۋاقتىدا قايتۇرىدۇ؛

( 2 ) چارۋىچىلىق رايونىدىكى ئوتلاققا زىيان سالغانلار ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمە بويىچە يىلمۇيىل تولۇقلىما بېرىدۇ ھەمدە ئوتلاق يېپىنچا ئۆسۈملۈكلىرىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە مەسئۇل بولىدۇ، ۋاقتىدا قايتۇرىدۇ؛

( 3 ) تېرىلغۇ يەردىكى زىرائەت، ئىقتىسادىي زىرائەتلەرگە زىيان سالغان بولسا، زىيانغا ئۇچرىغان تېرىلغۇ يەر كۆلىمىنىڭ ئالدىنقى ئۈچ يىللىق ئوتتۇرىچە مەھسۇلات مىقدارىغا ئاساسەن، تولۇقلىما بەرگەندە شۇ جايدىكى بازارنىڭ ئوتتۇرىچە باھاسى بويىچە ھېسابلىنىدۇ، تولۇقلىما بېرىلىدۇ؛

( 4 ) بامبۇك دەرىخىگە زىيان سالغان بولسا، ئەمەلىي زىيان سالغان تۈپ سانىغا ئاساسەن، تولۇقلىما بەرگەندە شۇ جايدىكى بازار ئوتتۇرىچە باھاسى بويىچە بىر-بىرلەپ ھېسابلىنىدۇ، تولۇقلىما بېرىلىدۇ؛

( 5 ) يەردىكى قوشۇمچە نەرسىلەرگە زىيان سالغان بولسا، ئەمەلىي زىياننىڭ دەرىجىسىگە قاراپ، شۇ جاينىڭ بازار باھاسى بويىچە تولۇقلىما بېرىلىدۇ، مۇۋاپىق تولۇقلىما بېرىلىدۇ.

22-ماددا كان چارلاش ھوقۇقدارى زىرائەت ۋە باشقا قوشۇمچە نەرسىلەر بولمىغان قاقاس چوققا، قاقاس دۆڭ، قاقاس يەر، چۆل، قۇملۇق، دەريا ساھىلى، كۆل ساھىلى، دېڭىز ساھىلىنى چارلىسا، تولۇقلىما بېرىلمەيدۇ؛
لېكىن، چارلاش مەشغۇلاتىدا سۇ تىرانسپورتى، سۇغىرىش، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش قاتارلىق پائالىيەت ياكى ئەسلىھەلەرگە توسقۇنلۇق قىلىشقا ياكى زىيان سېلىشقا بولمايدۇ، چارلاش مەشغۇلاتى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن تەدبىر قوللىنىپ، سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش كېرەك.

23-ماددا چارلاش دائىرىسىدە كان چارلاش ھوقۇقدارلىرى ئوتتۇرىسىدا تالاش-تارتىش كۆرۈلگەندە، ئالاقىدارلار كېڭىشىپ ھەل قىلىدۇ؛
كېلىشەلمىسە، چارلاپ تەكشۈرۈش مەشغۇلات رايونى تۇرۇشلۇق جايدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى قارار چىقىرىدۇ؛
ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ھالقىغان چارلاپ تەكشۈرۈش دائىرىسىدىكى تالاش-تارتىشنى ئالاقىدارلار كېلىشەلمىسە، مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى كېڭىشىپ ھەل قىلىدۇ؛
كېلىشەلمىسە، گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى قارار قىلىدۇ.
مۇئەييەن كان تۈرىنى چارلاش دائىرىسى ھەققىدىكى تالاش-تارتىشتا، توختاملاشقۇچىلار كېلىشەلمىسە، گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن ئالاقىدار مەسئۇل تارماق قارار چىقىرىدۇ.

4-باب قېزىلما بايلىقلارنى ئېچىش

24-ماددا مەملىكەت بويىچە قېزىلما بايلىقنى تەقسىملەش ۋە ئېچىپ پايدىلىنىشتا، ھازىرقى بىلەن كەلگۈسىنىڭ، مەركەز بىلەن يەرلىكنىڭ مەنپەئىتىگە تەڭ ئېتىبار بېرىپ، بىرتۇتاش پىلانلاش، ئۈنۈملۈك قوغداش، مۇۋاپىق ئېچىش، ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشنى يولغا قويۇش كېرەك.

25-ماددا مەملىكەتنىڭ قېزىلما بايلىق يىرىك پىلانىنى گوۋۇيۈەننىڭ پىلان مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ يېتەكچىلىكىدە، گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىياتنىڭ ئوتتۇرا، ئۇزاق مۇددەتلىك يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنى تۈزۈشكە تەشكىللەپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

پۈتۈن مەملىكەتنىڭ قېزىلما بايلىق يىرىك پىلانىدا پۈتۈن مەملىكەتتىكى قېزىلما بايلىقلارنى تەقسىملەشنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇش، مەركەز بىلەن ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تەستىقلىغان، قېزىلما بايلىقلارنى ئېچىش دائىرىسىنى مۇۋاپىق ئايرىش كېرەك.

26-ماددا قېزىلما بايلىقنى ئېچىش يىرىك پىلانى كان رايونىنى ئېچىش قۇرۇلۇشىنىڭ جايلىشىشىنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرىدىغان يىرىك پىلاندۇر.

قېزىلما بايلىقنى ئېچىش يىرىك پىلانى ساھە ئېچىش يىرىك پىلانى ۋە رايون ئېچىش يىرىك پىلانىغا بۆلۈنىدۇ.

قېزىلما بايلىق ساھەسىنى ئېچىش يىرىك پىلانىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ قېزىلما بايلىق يىرىك پىلانىغا ئاساسەن شۇ تارماقنىڭ قېزىلما بايلىقىغا تەقسىملەپ بېرىپ يولغا قويىدۇ.

قېزىلما بايلىق رايونىنى ئېچىش يىرىك پىلانىنى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ قېزىلما بايلىق يىرىك پىلانىغا ئاساسەن شۇ ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرنىڭ قېزىلما بايلىقىغا تەقسىملەپ يولغا قويىدۇ؛
ھەمدە بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇپ، ئۆلكە، شەھەرلىك، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ قېزىلما بايلىقنى تەستىقلاش، ئېچىش دائىرىسىنى مۇۋاپىق بېكىتتى.

قېزىلما بايلىق ساھەسىنى ئېچىش يىرىك پىلانى ۋە رايون ئېچىش يىرىك پىلانىنى گوۋۇيۈەننىڭ پىلاندىكى مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى، گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئەنگە ئېلىشىغا يوللاش كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ پىلان مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى، گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ قېزىلما بايلىق يىرىك پىلانىغا ئۇيغۇن كەلمەيدىغان ساھە ئېچىش يىرىك پىلانى ۋە رايون ئېچىش يىرىك پىلانىنى تۈزىتىشى كېرەك.

27-ماددا دۆلەت يىرىك پىلانىدىكى كان رايونىنى قۇرۇش، ئۆزگەرتىش ياكى ئەمەلدىن قالدۇرۇشتا، خەلق ئىگىلىكىگە نىسبەتەن مۇھىم قىممەتكە ئىگە كان رايونلىرىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى ئوتتۇرىغا قويىدۇ ھەمدە قېزىلما بايلىقنى تەپسىلىي تەكشۈرۈش دوكلاتى ۋە دەلىللەش ماتېرىيالىنى قوشۇمچە قىلىپ، گوۋۇيۈەننىڭ پىلان مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەكشۈرۈشىدىن ئۆتكۈزىدۇ ھەمدە مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە بىرلىكتە يازما ئۇقتۇرۇش قىلىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئۇقتۇرۇشنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ بىر ئاي ئىچىدە ئېلان چىقىرىشى ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ پىلان مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى، گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

28-ماددا دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە قوغداش خاراكتېرلىك قېزىش يولغا قويۇلىدۇ دەپ بەلگىلىگەن ياكى ئەمەلدىن قالدۇرىدىغان خاس قېزىلما بايلىق تۈرىنى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى ئوتتۇرىغا قويىدۇ ھەمدە قوشۇمچە دەلىللەش ماتېرىياللىرى بار بولۇپ، گوۋۇيۈەننىڭ پىلان مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەكشۈرۈپ ماقۇللۇقىدىن ئۆتكەندىن كېيىن، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلىتىدۇ.

29-ماددا ئورۇن ياكى شەخسلەر قېزىلما بايلىقنى قېزىشتىن بۇرۇن، مۇناسىپ كان لايىھەلەش گۇۋاھنامىسى بار ئورۇنغا مۇمكىنچىلىك تەتقىقاتى ۋە لايىھەسى ئېلىپ بېرىشنى ھاۋالە قىلىشى كېرەك.
تارقاق قېزىلما بايلىقنى ۋە قۇرۇلۇش ماتېرىيالى قىلىنىدىغان قۇم، تاش، سېغىز توپىنى قېزىشتا مۇمكىنچىلىك تەتقىقاتى ۋە لايىھەسى بولمىسىمۇ بولىدۇ، لېكىن قېزىش لايىھەسى ۋە مۇھىت ئاسراش تەدبىرى بولۇشى كېرەك.

كان لايىھەلەشتە لايىھە ۋەزىپىسىگە ئاساسەن، مۇۋاپىق قېزىش تەرتىپى، قېزىش ئۇسۇلى ۋە رۇدا تاللاش ھۈنەر-سەنئىتىنى قوللىنىش شەرت.

كان لايىھەسىنى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە تەستىقلاش شەرت؛
تەستىقلاتماي تۇرۇپ قۇرۇلۇش قىلىشقا بولمايدۇ.

30-ماددا كان ئېچىش ھوقۇقدارى تۆۋەندىكى ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولىدۇ :

( 1 ) كان ئېچىش ئىجازەتنامىسىدە بەلگىلەنگەن قېزىش دائىرىسى ۋە مۇددىتى بويىچە قېزىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىش؛

( 2 ) قېزىلما بايلىق مەھسۇلاتلىرىنى ئۆز ئالدىغا سېتىش، لېكىن گوۋۇيۈەن بېكىتكەن ئورۇن بىرتۇتاش سېتىۋېلىشنى بەلگىلىگەن قېزىلما بايلىق مەھسۇلاتلىرى بۇنىڭ سىرتىدا؛

( 3 ) كان رايونى دائىرىسىدە كان ئېچىشقا كېرەكلىك ئىشلەپچىقىرىش ۋە تۇرمۇش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇش؛

( 4 ) ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش ئېھتىياجىغا قاراپ يەر ئىشلىتىش ھوقۇقىغا قانۇن بويىچە ئېرىشىش؛

( 5 ) قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا ھوقۇقلار.

كان ئېچىش ھوقۇقدارى ئالدىنقى تارماقتا كۆرسىتىلگەن ھوقۇقىنى يۈرگۈزگەندە، قانۇن-نىزاملاردا تەستىقلىتىش ياكى باشقا رەسمىيەتلەرنى ئۆتەش كېرەكلىكى بەلگىلەنگەن بولسا، مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە بېجىرىدۇ.

31-ماددا كان ئېچىش ھوقۇقدارى تۆۋەندىكى مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىشى كېرەك :

( 1 ) تەستىقلانغان مۇددەت ئىچىدە كان قۇرۇلۇشى قىلىش ياكى ئېچىش؛

( 2 ) قېزىلما بايلىقنى ئۈنۈملۈك قوغداش، مۇۋاپىق ئېچىش، ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش؛

( 3 ) بايلىق بېجى ۋە قېزىلما بايلىق تۆلەم پۇلىنى قانۇن بويىچە تاپشۇرۇش؛

( 4 ) دۆلەتنىڭ ئەمگەك بىخەتەرلىكى، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، يەرنى قايتا ئۆزلەشتۈرۈش ۋە مۇھىت ئاسراشقا دائىر قانۇن-نىزاملىرىغا رىئايە قىلىش؛

( 5 ) گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارماقنىڭ نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشىنى قوبۇل قىلىپ، بەلگىلىمە بويىچە قېزىلما بايلىق زاپىسى جەدۋىلى ۋە قېزىلما بايلىقتىن ئېچىپ پايدىلىنىش ئەھۋالى ئىستاتىستىكا دوكلاتىنى تولدۇرۇش.

32-ماددا كان ئېچىش ھوقۇقدارى كان ئېچىش ئىجازەتنامىسىنىڭ كۈچكە ئىگە مۇددىتى توشقان ياكى كۈچكە ئىگە مۇددىتى ئىچىدە كاننى توختىتىپ قويغان بولسىمۇ، قېزىلما بايلىق تېخى قېزىلىپ بولمىغان بولسا، تەدبىر قوللىنىپ بايلىقنى داۋاملىق قازغىلى بولىدىغان ھالەتتە ساقلىشى ھەمدە تۆۋەندىكى خىزمەتلەرنى ئالدىن تاماملىشى شەرت :

( 1 ) كان قېزىشنىڭ ھازىرقى ئەھۋال دوكلاتى ۋە ئەمەلىي ئۆلچەش خەرىتىسىنى تۈزۈش؛

( 2 ) خورىغان زاپاس مىقدارنى ئالاقىدار بەلگىلىمە بويىچە ئاتچوت قىلىش؛

( 3 ) ئەسلىي لايىھە بويىچە مۇناسىپ ئەمگەك بىخەتەرلىكى، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، يەرنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ۋە مۇھىت ئاسراش خىزمىتىنى ئەمەلىي تاماملاش ياكى يەرنى قايتا ئۆزلەشتۈرۈش ۋە مۇھىت ئاسراشقا مۇناسىۋەتلىك ھەقلەرنى تولۇق تاپشۇرۇش.

كان ئېچىش ھوقۇقدارى كان ئېچىشنى توختىتىشنى ئىلتىماس قىلىشتا، ئەسلىدىكى تەستىقلىتىش ئارقىلىق كان ئاچقان مەسئۇل تارماقنىڭ تەستىقى بىلەن، ئەسلىدىكى كان ئېچىش ئىجازەتنامىسى بەرگەن ئورگان تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىشتا لاياقەتلىك بولغاندىن كېيىن، ئاندىن ئالاقىدار كىنىشكا، تىزىمدىن ئۆچۈرۈش رەسمىيىتىنى بېجىرسە بولىدۇ.

33-ماددا كانچىلىق كارخانىلىرى كاننى تاقىۋېتىشتە، تۆۋەندىكى تەرتىپ بويىچە تەستىقلاش رەسمىيىتىنى بېجىرىشى كېرەك :

( 1 ) قېزىش پائالىيىتى ئاخىرلىشىشتىن بىر يىل بۇرۇن، كان ئېچىشنى تەستىقلىغان مەسئۇل تارماققا كاننى تاقىۋېتىش ئىلتىماسى سۇنىدۇ ھەمدە ئورەك يېپىش گېئولوگىيە دوكلاتى تاپشۇرىدۇ؛

( 2 ) يېپىق ئورەك گېئولوگىيەلىك دوكلاتى ئەسلىي تەستىقلانغان كان ئېچىش مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەكشۈرۈپ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىنىڭ قېزىلما بايلىقنى زاپاس ساقلاشنى تەستىقلاش ئاپپاراتى بىلەن بىرلىكتە تەستىقلىتىشىغا يوللىنىدۇ؛

( 3 ) يېپىق ئورەك گېئو دوكلاتى تەستىقلانغاندىن كېيىن، كان ئېچىش ھوقۇقدارى كاننى تاقاش دوكلاتى يېزىپ، ئەسلىي تەستىقلىغان كان ئېچىش مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەڭ دەرىجىلىك گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە مۇناسىۋەتلىك ساھە بەلگىلىمىسى بويىچە تەستىقلىشىغا يوللىشى كېرەك.

34-ماددا كان تاقاش دوكلاتى تەستىقلانغاندىن كېيىن، كانچىلىق كارخانىلىرى تۆۋەندىكى خىزمەتلەرنى تاماملىشى كېرەك :

( 1 ) گېئو، ئۆلچەش، كان ئېچىش ماتېرىياللىرىنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە رەتلەپ ئارخىپلاشتۇرۇش ھەمدە يېپىق ئازگال گېئو دوكلاتى، كان دوكلاتىنى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى جەملەپ تاپشۇرۇش؛

( 2 ) تەستىقلانغان كاننى تاقاش دوكلاتىغا ئاساسەن، ئەمگەك بىخەتەرلىكى، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، يەرنى قايتا ئېچىش ۋە مۇھىت ئاسراش خىزمىتىنى تاماملاش ياكى يەرنى قايتا ئېچىشقا ۋە مۇھىت ئاسراشقا مۇناسىۋەتلىك ھەقلەرنى تولۇق تاپشۇرۇش.

كان كارخانىلىرى كان تاقاش دوكلاتىنى تەستىقلاش ھۆججىتى ۋە ئالاقىدار تارماقلارنىڭ يۇقىرىقى خىزمەتلەرنى تاماملىغانلىق ئىسپاتىغا ئاساسەن، ئەسلىدىكى كان ئېچىش ئىجازەتنامىسى بەرگەن ئورگاننىڭ كان ئېچىش ئىجازەتنامىسىنى رويخەتتىن ئۆچۈرۈش رەسمىيىتىنى بېجىرىشىگە يوللايدۇ.

35-ماددا قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلار تۆمۈريول، تاشيول، زاۋۇت، سۇ ئامبىرى، نېفىت يەتكۈزۈش تۇرۇبىسى، توك يەتكۈزۈش لىنىيەسى ۋە ھەر خىل چوڭ ئىمارەت سېلىشتىن بۇرۇن، شۇ جايدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىدىن قۇرۇلۇش قىلىنىدىغان رايوندىكى قېزىلما بايلىقنىڭ تارقىلىش ئەھۋالىنى ئىگىلىشى شەرت،
ھەمدە قۇرۇلۇش تۈرىنى لايىھەلەش ۋەزىپىسىگە تەستىقلاشقا يوللىغاندا، گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئىسپاتى قوشۇمچە قىلىنىدۇ.
يۇقىرىقى قۇرۇلۇش تۈرى بىلەن مۇھىم كان ياتمىسىنى قېزىشتا زىددىيەت كۆرۈلگەندە، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقى ياكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى لايىھە بېرىدۇ، گوۋۇيۈەننىڭ گېئو كان مەھسۇلاتى مەسئۇل تارمىقى پىكىر بەرگەندىن كېيىن، گوۋۇيۈەننىڭ پىلان مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ قارار قىلىشىغا يوللايدۇ.

36-ماددا كان ئېچىش ھوقۇقدارلىرى ئارىسىدا كان رايونى دائىرىسىدە تالاش-تارتىش كۆرۈلسە، ئالاقىدارلار كېڭىشىپ ھەل قىلىدۇ؛
كېلىشەلمىسە، قېزىلما بايلىق بار جايدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بېكىتكەن كان رايونى دائىرىسىگە ئاساسەن بىر تەرەپ قىلىدۇ؛
ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ھالقىغان كان رايونى دائىرىسىدىكى تالاش-تارتىشنى ئالاقىدارلار كېلىشەلمىسە، مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى كېڭىشىپ ھەل قىلىدۇ؛
كېلىشەلمىسە، گوۋۇيۈەننىڭ گېئو قېزىلما بايلىق مەسئۇل تارمىقى بىر تەرەپ قىلىش پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، گوۋۇيۈەننىڭ قارار قىلىشىغا يوللايدۇ.

5-باب كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىكتىكى كانچىلىق كارخانىلىرى، خۇسۇسىي كانچىلىق كارخانىلىرى ۋە يەككە كان قازغۇچىلار

37-ماددا دۆلەت كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىكتىكى كانچىلىق كارخانىلىرى، خۇسۇسىي كانچىلىق كارخانىلىرى ۋە يەككە كان قازغۇچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قانۇن بويىچە قوغدايدۇ، كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىكتىكى كان كارخانىلىرى، خۇسۇسىي كان كارخانىلىرى ۋە يەككە كانچىلىق قىلغۇچىلارنى قانۇن بويىچە نازارەت قىلىدۇ، باشقۇرىدۇ.

38-ماددا كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىكتىكى كانچىلىق كارخانىلىرى تۆۋەندىكى قېزىلما بايلىقلارنى ئاچسا بولىدۇ :

( 1 ) دۆلەت قۇرۇلۇشىغا ماس كەلمەيدىغان چوڭ، ئوتتۇرا تىپتىكى كانلارنىڭ كان ياتمىسى ۋە كان نۇقتىلىرى؛

( 2 ) دۆلەت ئىلكىدىكى كانچىلىق كارخانىسىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغان ھەمدە ئۇنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەستىقى بىلەن، ئۇنىڭ كان رايونى دائىرىسىدە ئايرىلغان گىرۋەك پارچە قېزىلما بايلىقلار؛

( 3 ) كان ئازگىلى تاقالغاندىن كېيىن، ئەسلىدىكى كانچىلىق كارخانىسىنىڭ مەسئۇل تارمىقى بىخەتەر قازغىلى بولىدىغانلىقىنى ھەمدە ئېغىر مۇھىت ئاقىۋىتى كەلتۈرۈپ چىقارمايدىغانلىقىنى مۇئەييەنلەشتۈرگەن قالدۇق كان گەۋدىسى؛

( 4 ) كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىكتىكى كانچىلىق كارخانىلىرى قازسا بولىدىغان باشقا قېزىلما بايلىقلارنى دۆلەت پىلانلايدۇ.

كوللېكتىپ مۈلۈكچىلىكتىكى كانچىلىق كارخانىلىرى ئالدىنقى تارماقنىڭ ( 2 ) تارماقچىسىدا كۆرسىتىلگەن قېزىلما بايلىقلارنى قېزىشتا، دۆلەت كانچىلىق كارخانىلىرى بىلەن قېزىلما بايلىق ۋە كان بىخەتەرلىكىنى مۇۋاپىق ئېچىپ پايدىلىنىش كېلىشىمى ئىمزالىشى، قېزىلما بايلىقلارنى ئىسراپ قىلماسلىقى ۋە بۇزۇۋەتمەسلىكى ھەمدە دۆلەت كانچىلىق كارخانىلىرىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش بىخەتەرلىكىگە تەسىر يەتكۈزمەسلىكى شەرت.

39-ماددا خۇسۇسىي كانچىلىق كارخانىلىرىنىڭ قېزىلما بايلىقنى قېزىش دائىرىسى مۇشۇ تەپسىلىي قائىدىنىڭ 38-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

40-ماددا يەككە كان قازغۇچىلار تۆۋەندىكى قېزىلما بايلىقلارنى قازسا بولىدۇ :

( 1 ) تارقاق كىچىك كان گەۋدىلىرى ياكى كان نۇقتىلىرى؛

( 2 ) ئادەتتىكى قۇرۇلۇش ماتېرىياللىرىدىن قۇم، تاش، سېغىز توپا ئىشلىتىشكىلا بولىدۇ.

41-ماددا دۆلەت دۆلەت يىرىك پىلانى كان رايونى قۇرغان، خەلق ئىگىلىكىدە مۇھىم قىممەتكە ئىگە كان رايونى قۇرغاندا، چېكىنىپ چىقىشقا تېگىشلىك ئەسلىي كان قېزىش ھوقۇقدارىغا دۆلەت مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە بويىچە مۇۋاپىق تولۇقلىما بېرىدۇ.

6-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

42-ماددا «قېزىلما بايلىق قانۇنى»نىڭ 39-، 40-، 42-، 43-، 44-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە جەرىمانە قويغانلارغا تۆۋەندىكى بەلگىلىمە بويىچە ئايرىم-ئايرىم ئىجرا قىلىنىدۇ :

( 1 ) كان ئېچىش ئىجازەتنامىسى ئالماي تۇرۇپ ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن كان ئاچقانلار، دۆلەت يىرىك پىلانىدىكى كان رايونىغا، خەلق ئىگىلىكىدە مۇھىم قىممەتكە ئىگە كان رايونى ۋە باشقىلارنىڭ كان رايونى دائىرىسىگە ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن كىرىپ كان ئاچقانلارغا، دۆلەت بەلگىلىگەن قوغداش خاراكتېرلىك قېزىشقا دائىر مۇئەييەن كان تۈرىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن قازغانلارغا قانۇنغا خىلاپ ھالدا ％ 50 تىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛

( 2 ) تەستىقلانغان كان رايونى دائىرىسىدىن ھالقىپ كان ئاچقانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ ％ 30 ىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛

( 3 ) قېزىلما بايلىقنى ئېلىپ-ساتىدىغان، ئىجارە بېرىدىغان ياكى باشقا شەكىللەر بىلەن ئۆتۈنۈپ بەرگەنلەرنىڭ كان ئېچىش ھوقۇقىنى ئېلىپ-ساتىدىغان ۋە ئىجارە بەرگەنلەرنىڭ ساتقۇچى، ئىجارە بەرگۈچى، سېتىپ بەرگۈچىگە قانۇنغا خىلاپ ھالدا بىر ھەسسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛

( 4 ) كان ئېچىش ھوقۇقىنى قانۇنسىز رەنە قويغانلارغا 5000 يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛

( 5 ) دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسىگە خىلاپ ھالدا بىرتۇتاش سېتىۋالغان قېزىلما بايلىق مەھسۇلاتلىرىنى سېتىۋالغان ۋە ساتقانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇش؛

( 6 ) قېزىلما بايلىقنى بۇزغۇنچىلىق خاراكتېرىدىكى ئېچىش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ قېزىپ، قېزىلما بايلىقنى ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراتقانلارغا قېزىلما بايلىق زىيىنىنىڭ قىممىتى ％ 50 تىن تۆۋەن بولغانغا جەرىمانە قويۇلىدۇ.

43-ماددا مۇشۇ تەپسىلىي قائىدىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنىڭ مەسئۇل خادىمى ۋە بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا مەمۇرىي چارە كۆرۈلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ :

( 1 ) كان ئېچىش شەرتىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان ئورۇن ياكى شەخسلەرنىڭ كان ئېچىشىنى تەستىقلىغانلار؛

( 2 ) قانۇن بويىچە تەستىقلانمىغان كانچىلىق كارخانىسى ياكى شەخسلەرگە كان ئېچىش ئىجازەتنامىسى بەرگەنلەر.

7-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

44-ماددا يەر ئاستى سۇ بايلىقى سۇ بايلىقى ۋە قېزىلما بايلىقتىن ئىبارەت قوش خۇسۇسىيەتكە ئىگە.
يەر ئاستى سۇ بايلىقىنى چارلاپ تەكشۈرۈشكە «قېزىلما بايلىق قانۇنى»ۋە بۇ تەپسىلىي قائىدە تەتبىقلىنىدۇ؛
يەر ئاستى سۇ بايلىقىنى ئېچىش، پايدىلىنىش، قوغداش ۋە باشقۇرۇشتا «سۇ قانۇنى»ۋە ئالاقىدار مەمۇرىي نىزاملار تەتبىقلىنىدۇ.

45-ماددا بۇ تەپسىلىي قائىدىنى گېئو قېزىلما بايلىق مىنىستىرلىقى ئىزاھلاشقا مەسئۇل بولىدۇ.

46-ماددا بۇ تەپسىلىي قائىدە ئېلان قىلىنغان كۈندىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.

قوشۇمچە ھۆججەت:قېزىلما بايلىقلارنى تۈرگە ئايرىش تەپسىلىي كاتالوگى

قوشۇمچە

قېزىلما بايلىقلارنى تۈرگە ئايرىش تەپسىلىي كاتالوگى

1 ) ئېنېرگىيە، قېزىلما بايلىقلار

كۆمۈر، كۆمۈر ھاسىل بولغان گاز، تاشكۆمۈر، مايلىق سىلانېتس، نېفىت، تەبىئىي گاز، مايلىق قۇم، تەبىئىي ئاسفالت، ئۇران، تورىي، يەر ئىسسىقلىقى.

2 ) مېتال قېزىلما بايلىقلار

تۆمۈر، مانگان، خىروم، ۋانادىي، تىتان؛
مىس، قوغۇشۇن، سىنك، ئاليۇمىن-توپا رۇدىسى، نىكېل، كوبالت، ۋۇ، قەلەي، بىسمۇت، مولىبدېن، سىماب، سۈرمە، ماگنىي؛
پىلاتىنا، پاللادىي، رۇتېنىي، ئوسمىي، ئىرىدىي، رودىي؛
ئالتۇن، كۈمۈش؛ نىئونىي، تانتال، بېرىللىي، لىتىي، سىركونىي، سترونىي، رۇدىي، سېزىي؛
لانتان، سېرىي، پرائودىمىي، نائونىي، سامارىي، يېۋروي، ئىتتىرىي، گاندولىن، تېربىي، بۇرجەك، گولمىي، ئېردىي، تۇلىي، ئىتيالىي، لۇتېرۇم؛
سكاندىي، گېرمانىي، گاللىي، ئىندىي، تاللىي، گانىي، رېنىي، كادمىي، سېلېن، تىللىي.

3 ) مېتاللوئىد قېزىلما بايلىقلار

ئالماس، گىرافىت، فوسفور، تەبىئىي گۈڭگۈرت، تىمول تۆمۈر رۇدىسى، كالىيلىق تۇز، بور، خىرۇستال ( كومپرېئولۇق خىرۇستال، ئېرىتىپ تاۋلانغان خىرۇسستال، تېخنولوگىيە خىرۇستالى )، ياقۇت، كۆك كىرىستال، كىرېمنىيلىق سىم تېشى، قىزىل تۈۋرۈك تېشى، سىلىتسىي كۈلى، ناترىي سېلىترا، تالك، پاختا، كۆك پاختا، چىرىتقۇ، دالا تېشى، ئانار ئۇرۇقى تېشى، سۈرلەنگەن تاش، پىرقىرىغۇچ.
چاقماق تاش، زۈلۈك، قايناقتاش، كۆيدۈرۈلگەن زەمچە، مىسكانتۇس ( كالتسىيلىق مىسكانتۇسنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ )، گەج ( قاتتىق گەج بار )، ئېغىر كىرىستال، زەھەرلىك ئېغىر تاش، تەبىئىي ئىشقار، كۇب تاش، بورنېئول، رومبا ماگنىي كېنى، فتورىت ( ئادەتتىكى فتورىت، ئوپتىك فتورىت )، ياقۇت، سېرىق قاشتېشى، ئېلېكتىر گازى تېشى، ھېقىق، بوياق رۇدىسى (
گىل، بوياق سېرىق توپا )، ھاك تاش ( كالتسىي كاربىد كۈلرەڭ تاش، ئىشقارغا ئىشلىتىلىدىغان كۈلرەڭ تاش، خىمىيەۋى ئوغۇتقا ئىشلىتىلىدىغان كۈل تاش، ئېرىتمىگە ئىشلىتىلىدىغان كۈل رەڭ تاش، ئەينەككە ئىشلىتىلىدىغان كۈل رەڭ جىنس، سېمونتقا ئىشلىتىلىدىغان كۈل رەڭ تاغ، قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىلىدىغان ھاك تاش، ھاك ئېلىشقا ئىشلىتىلىدىغان كۈل رەڭ قىيا، بېزەك يۈزىگە ئىشلىتىلىدىغان كۈل تاش )، لاي سۇب، بور، كالىيلىق تاغ جىنسى، دولومىت ( مېتاللۇرگىيەگە ئىشلىتىلىدىغان دولومىت،
خىمىيەۋى ئوغۇتقا ئىشلىتىلىدىغان دولومىت، ئەينەككە ئىشلىتىلىدىغان دولومۇت، قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىلىدىغان دولونىت )، كىۋارتىس ( مېتاللۇرگىيەدە ئىشلىتىلىدىغان كىۋارتىسلىق تاش، ئەينەككە ئىشلىتىدىغان كىۋارتىسنىڭ تاش، خىمىيەۋى ئوغۇتتا ئىشلىتىلىدىغان كىۋارتسنىڭ تاش )، قۇم تاش ( مېتاللرگىيەدە ئىشلىتىلىدىغان قۇم تاش، ئەينەكتە ئىشلىتىلىدىغان قۇم تاش
تەبىئىي كىۋارتىس قۇم ( ئەينەككە ئىشلىتىلىدىغان قۇم، قۇيۇشقا ئىشلىتىلىدىغان قۇم، قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىلىدىغان قۇم، سېمونت ماتېرىياللىرىغا ئىشلىتىلىدىغان قۇم، سېمونتقا ئىشلىتىلىدىغان ئۆلچەملىك قۇم، خىش-كاھىشقا ئىشلىتىلىدىغان قۇم )، ئىمپۇلس كىۋارتىسى ( مېتاللۇرگىيەدە ئىشلىتىلىدىغان ئىمپۇلس كېۋارتىسى، ئەينەككە ئىشلىتىلىدىغان ئىمپۇلسلىق كىۋارتس )، پاراكۋارتىس، تەبىئىي مايلىق تاش، تەركىبىدە كالىيلىق قۇم بار سىلانېتس، كىرېمنىيلىق يۈسۈن توپىسى، سىلانېتىس ( ساپال دانچە سىلانېتىس، خىش-ۋاشلىق سىلانېتسىت
سېمونت خۇرۇچلىرىغا ئىشلىتىلىدىغان سلانېتس )، گاۋلىڭ توپىسى، ساپال توپىسى، ئوتقا چىداملىق سېغىز توپا، ئويمان تاياقچە تاشلىق سېغىز تۇپراق، دېڭىز كۆپۈكى تاشلىق سېغىزما توپا، يىلى تېشى سېغىز توپىسى، يېپىنچا تاشلىق سېغىزلىق توپا، كۆپتۈرمە توپا، كۆيدۈرۈلگەن تۆمۈر زەمچە توپا، باشقا سېغىز توپا ( قۇيۇشقا ئىشلىتىلىدىغان سېغىز توپا
سېرىق توپا، سېمونت تەركىبلىرىگە ئىشلىتىلىدىغان لاتقىلىق تاش، ئىسسىقلىق ساقلاش ماتېرىياللىرىغا ئىشلىتىلىدىغان سېغىز توپا )، زەيتۇن تاش ( خىمىيەۋى ئوغۇتقا ئىشلىتىلىدىغان زەيتۇن تاش، قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىلىدىغان زەيتۇن تاغ جىنسى )، سېرپېنتىن ( خىمىيەۋى ئوغۇتلاشقا ئىشلىتىلىدىغان يىلانسىمان تاش، ئېرىتمىگە ئىشلىتىلىدىغان سېرپېنتىن، زىننەت يۈزىگە ئىشلىتىلىدىغان سېرپېنتىس )، چوقا تاش ( تاشقا ئىشلىتىلىدىغان چوقا، پاختا تېشىغا ئىشلىتىلىدىغان چوقا )، گۋانىت تاش ( سېمونتقا ئىشلىتىلىدىغان پارقىراق تاش ).
يېشىل تاغ، قۇيمىچىلىققا ئىشلىتىلىدىغان پارقىراق يېشىل تاغ جىنىسلىرى، بېزەك يۈزىگە ئىشلىتىلىدىغان پارقىراق يېشىل تاش، قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىلىدىغان پارقىراق يېشىل قىيا )، ئەنشەنيەن ( بېزەك يۈزىگە ئىشلىتىلىدىغان ئەنشەنيەن، قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىلىدىغان ئەنشەنيا، سېمونت ئارىلاشما ماتېرىيالىغا ئىشلىتىلىدىغان ئەنشەن پورفىنى جىنس )، فىلامىنت ( سېمونت ئارىلاشما ماتېرىيالىدا ئىشلىتىلىدىغان پارقىراق ئۇزۇن پورفىنلىق جىنس، قۇرۇلۇشتا ئىشلىتىلىدىغان پارقىراق ئۇزۇن جىنس ).گىرانىت تاش ( قۇرۇلۇشتا ئىشلىتىلىدىغان گىرانىت تاش، بېزەك يۈزىگە ئىشلىتىدىغان گىرانىت تاش )، مەيفەن تېشى، ئۈنچە تاش.
ئوبسىدىئانىد، دېۋىرقاي، كۆپۈكسىمان تاش، يىرىك يۈزلۈك تاش ( سېمونتقا يىرىك يۈزلۈك تاش، قۇيمىغا يىرىك يۈزلۈك تاش )، شەپەق مۇسبەت سوقىيا، كۈل تاش ( ئەينەككە ئىشلىتىلىدىغان ھاك تاش، سېمونتقا ئىشلىتىلىدىغان كۈل تاش، قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىلىدىغان كۈل رەڭ تاش )، يانار تاغ كۈلى، يانار تاغ داشقاللىرى، مەرمەر تاش ( بېزەشكە ئىشلىتىلىدىغان مەرمەر تاش، قۇرۇلۇشقا ئىشلىتىدىغان مەرمەر تاش
) مېتال تاختا ( بېزەك يۈزىگە ئىشلىتىلىدىغان تاختا تاش، سېمونت ماتېرىياللىرىغا ئىشلىتىلىدىغان تاختا تاش )، ياپىلاق كەندىر تاش، بۇلۇڭلۇق چاقماق تاش، پاتقاق كۆمۈر، رۇدا تۇزى ( كۆل تۇزى، تاش تۇزى، تەبىئىي تۇزلۇق سۇ )، ماگنىي تۇزى، يود، بروم، ئارسېن.

4 ) سۇ-گاز قېزىلما بايلىقلىرى

يەر ئاستى سۈيى، مىنېرال سۇ، كاربون ( IV ) ئوكسىدى، ھىدروگېن سۇلفىد، گېلىي، رادون.