( 2019-يىل 12-ئاينىڭ 28-كۈنى 13-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 15-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئاپپارات، خادىم ۋە مەسئۇلىيەت

3-باب قارار قىلىش ۋە قوبۇل قىلىش

4-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

5-باب تەربىيەلەش، يۆلەش

ئالتىنچى باب بىكار قىلىش ۋە ئاخىرلاشتۇرۇش

7-باب قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى مەھەللىدە تۈزەش ئالاھىدە بەلگىلىمىسى

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن مەھەللە تۈزەش خىزمىتىنى ئالغا سىلجىتىش ۋە قېلىپلاشتۇرۇش، جىنايى ئىشلار ھۆكۈمى، جىنايى ئىشلار كېسىمى ۋە تۈرمە سىرتىدا ۋاقىتلىق ئىجرا قىلىنىدىغان قارارنىڭ توغرا ئىجرا قىلىنىشىنى كاپالەتلەندۈرۈش، تەربىيەلەش-تۈزەش سۈپىتىنى ئۆستۈرۈش، مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ جەمئىيەتكە ئوڭۇشلۇق سىڭىشىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش، جىنايەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى ئازايتىش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا بىنائەن چىقىرىلدى.

2-ماددا رېجىمغا ئېلىش، جازا كېچىكتۈرۈشنى جاكارلاش، شەرتلىك قويۇپ بېرىش ۋە تۈرمە سىرتىدا ۋاقىتلىق ئىجرا قىلىش ھۆكۈم قىلىنغان جىنايەتچىلەرگە قارىتا، قانۇن بويىچە مەھەللە تۈزەش يولغا قويۇلىدۇ.

مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش، تەربىيەلەش-يۆلەش قاتارلىق پائالىيەتلەرگە مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ.

3-ماددا مەھەللە تۈزەش خىزمىتىدە نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش بىلەن تەربىيەلەش-ياردەم بېرىشنى بىرلەشتۈرۈش، مەخسۇس ئورگان بىلەن ئىجتىمائىي كۈچلەرنى بىرلەشتۈرۈشتە چىڭ تۇرۇلۇپ، تۈرگە ئايرىپ باشقۇرۇش، پەرقلىق تۈزەش ئۇسۇلى قوللىنىلىپ، مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ قايتا جىنايەت ئۆتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان ئامىللار قاراتمىلىق ھالدا تۈگىتىلىپ، ئۇلارنىڭ قانۇنغا رىئايە قىلىدىغان پۇقرادىن بولۇشىغا ياردەم بېرىلىدۇ.

4-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتى قانۇن بويىچە مەھەللىنىڭ تۈزىتىشىنى قوبۇل قىلىشى، نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشقا بويسۇنۇشى كېرەك.

مەھەللىۋى تۈزەش خىزمىتىنى قانۇن بويىچە ئىشلەش كېرەك، كىشىلىك ھوقۇققا ھۆرمەت قىلىش ۋە ئۇنى كاپالەتلەندۈرۈش كېرەك.
مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ قانۇن بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان جىسمانىي ھوقۇقى، مال-مۈلۈك ھوقۇقى ۋە باشقا ھوقۇقى دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىمايدۇ، ئىشقا ئورۇنلىشىش، ئوقۇش ۋە ئىجتىمائىي كاپالەتتىن بەھرىمەن بولۇش قاتارلىق جەھەتلەردە كەمسىتىشكە ئۇچرىمايدۇ.

5-ماددا دۆلەت مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتلىرىنىڭ ئۇچۇرلاشتۇرۇش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈشىنى، زامانىۋى ئۇچۇر تېخنىكىسىدىن پايدىلىنىپ نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ۋە تەربىيەلەش-ياردەم بېرىشنى قانات يايدۇرۇشىنى قوللايدۇ.
مەھەللە تۈزەش خىزمىتىگە ئالاقىدار تارماقلار قانۇن بويىچە ئۇچۇردىن ئورتاق بەھرىمەن بولىدۇ.

6-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى مەھەللىنىڭ تۈزەش خىراجىتىنى شۇ دەرىجىلىك ھۆكۈمەت خامچوتىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

شەھەر ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى ۋە باشقا ئىجتىمائىي تەشكىلاتلارنىڭ مەھەللىنىڭ تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ خىزمەتلەرنى قانات يايدۇرۇشىغا قانۇن بويىچە ھەمكارلىشىشىغا كېرەكلىك خىراجەتنى بەلگىلىمە بويىچە مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ شۇ دەرىجىلىك ھۆكۈمەت خامچوتىغا كىرگۈزۈش كېرەك.

7-ماددا مەھەللىدە تۈزەش خىزمىتىدە گەۋدىلىك تۆھپە قوشقان تەشكىلات، شەخسلەر دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تەقدىرلىنىدۇ، مۇكاپاتلىنىدۇ.

2-باب ئاپپارات، خادىم ۋە مەسئۇلىيەت

8-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئەدلىيە مەمۇرىي تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ مەھەللىلەرنى تۈزەش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئەدلىيە مەمۇرىي تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوندىكى مەھەللىۋى تۈزەش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

خەلق سوت مەھكىمىلىرى، خەلق تەپتىش مەھكىمىلىرى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگانلىرى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار مەسئۇلىيىتى بويىچە، مەھەللىۋى تۈزەش خىزمىتىنى قانۇن بويىچە ياخشى ئىشلەيدۇ.
خەلق تەپتىش مەھكىمىسى مەھەللىۋى تۈزەش خىزمىتىگە قارىتا قانۇن نازارەتچىلىكىنى قانۇن بويىچە يولغا قويىدۇ.

يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئېھتىياجغا قاراپ مەھەللىۋى تۈزەش كومىتېتى تەسىس قىلىپ، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ مەھەللىۋى تۈزەش خىزمىتىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇش ۋە ئۇنىڭغا يېتەكچىلىك قىلىشقا مەسئۇل بولىدۇ.

9-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئېھتىياجغا قاراپ مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى تەسىس قىلىپ، مەھەللە تۈزەش خىزمىتىنى كونكرېت يولغا قويۇشقا مەسئۇل بولىدۇ.
مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنى قۇرۇش ۋە ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ ئەدلىيە مەمۇرىي تارمىقى پىكىر بېرىدۇ، بەلگىلەنگەن ھوقۇق دائىرىسى ۋە تەرتىپ بويىچە تەستىقلايدۇ.

ئەدلىيە ئورنى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ ھاۋالىسى بىلەن، مەھەللە تۈزەشكە ئالاقىدار خىزمەتلەرنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

10-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى قانۇن قاتارلىق كەسپىي بىلىملەرگە ئىگە مەخسۇس دۆلەت خادىملىرىنى ( تۆۋەندە مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ خادىملىرى دېيىلىدۇ ) سەپلەپ، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش، تەربىيە بېرىش، يۆلەش قاتارلىق قانۇن ئىجرا قىلىش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

11-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ئېھتىياجغا قاراپ، قانۇن، تەربىيە، پىسخىكا، ئىجتىمائىي خىزمەت قاتارلىق كەسپىي بىلىملەر ياكى ئەمەلىيەت تەجرىبىسىگە ئىگە جەمئىيەت خىزمەتچىلىرىنى تەشكىللەپ، مەھەللە تۈزەشكە مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرنى قانات يايدۇرىدۇ.

12-ماددا شەھەر ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ مەھەللە تۈزەش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشىگە قانۇن بويىچە ھەمكارلىشىدۇ.

مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ۋەسىيسى، ئائىلە ئەزالىرى تۇرۇشلۇق ئورنى ياكى ئوقۇۋاتقان مەكتىپى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ مەھەللە تۈزەش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشىگە ھەمكارلىشىشى كېرەك.

13-ماددا دۆلەت كارخانا، كەسپىي ئورۇن، ئىجتىمائىي تەشكىلات، پىدائىي قاتارلىق ئىجتىمائىي كۈچلەرنىڭ مەھەللىۋى تۈزەش خىزمىتىگە قانۇن بويىچە قاتنىشىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

14-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ خادىملىرى ئاساسىي قانۇن ۋە قانۇنلارغا قاتتىق رىئايە قىلىشى، خىزمىتىگە سادىق بولۇشى، ئىنتىزامغا قاتتىق رىئايە قىلىشى ۋە پاك-دۇرۇس بولۇشى كېرەك.

15-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ خادىملىرى ۋە مەھەللە تۈزەش خىزمىتىگە قاتناشقان باشقا خادىملار مەھەللە تۈزەش خىزمىتىنى قانۇن بويىچە قانات يايدۇرىدۇ، قانۇن تەرىپىدىن قوغدىلىدۇ.

16-ماددا دۆلەت يۇقىرى ساپالىق مەھەللە تۈزەش خىزمىتى قوشۇنى قۇرۇلۇشىنى ئالغا سىلجىتىدۇ.
مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتلىرى مەھەللە تۈزەش خادىملىرىنى باشقۇرۇش، نازارەت قىلىش، تەربىيەلەش ۋە كەسپىي جەھەتتىن كاپالەتلەندۈرۈشنى كۈچەيتىپ، مەھەللە تۈزەش خىزمىتىنىڭ قېلىپلىشىش، كەسىپلىشىش سەۋىيەسىنى ئۈزلۈكسىز ئۆستۈرۈشى كېرەك.

3-باب قارار قىلىش ۋە قوبۇل قىلىش

17-ماددا مەھەللە تۈزەش قارارى ئورگىنى رېجىمغا ئېلىش، جازا كېچىكتۈرۈشنى جاكارلاش، شەرتلىك قويۇپ بېرىش ھەققىدە كېسىم چىقىرىش، قارار چىقىرىش ياكى ۋاقتىنچە تۈرمە سىرتىدا ئىجرا قىلىشنى تەستىقلاشتا مەھەللە تۈزەش ئىجرا ئورنىنى بېكىتىشى كېرەك.

مەھەللە تۈزەش ئىجرا قىلىنىدىغان جاي مەھەللىنىڭ تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ تۇرۇشلۇق جايى بولىدۇ.
مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتى نۇرغۇن جايدا ئولتۇراقلاشسا، دائىم تۇرۇشلۇق جايىنى ئىجرا قىلىدىغان جاي قىلىپ بېكىتىشكە بولىدۇ.

مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ تۇرۇشلۇق جايى، دائىم تۇرۇشلۇق جايىنى بېكىتكىلى بولمىسا ياكى مەھەللە تۈزەشنى ئىجرا قىلىشقا مۇۋاپىق كەلمىسە، مەھەللە تۈزەش قارار ئورگىنى مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىنىڭ تۈزەشنى قوبۇل قىلىشى، جەمئىيەتكە تېخىمۇ ياخشى سىڭىشىشىگە پايدىلىق بولۇش پىرىنسىپىغا ئاساسەن، ئىجرا ئورنىنى بېكىتىشى كېرەك.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان مەھەللە تۈزەش، قارار چىقىرىش ئورگىنى قانۇن بويىچە رېجىمغا ئېلىشقا ھۆكۈم قىلىدىغان، جازا كېچىكتۈرۈشنى ئېلان قىلىدىغان، شەرتلىك قويۇپ بېرىشكە كېسىم قىلىدىغان، ۋاقتىنچە تۈرمە سىرتىدا ئىجرا قىلىشنى قارار قىلىدىغان خەلق سوت مەھكىمىسىنى ۋە ۋاقتىنچە نازارەت سىرتىدا ئىجرا قىلىشنى تەستىقلىغان تۈرمە باشقۇرۇش ئورگىنى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىنى كۆرسىتىدۇ.

18-ماددا مەھەللە تۈزەش قارارى ئورگىنى ئېھتىياجغا قاراپ، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ياكى مۇناسىۋەتلىك ئىجتىمائىي تەشكىلاتقا جاۋابكار ياكى جىنايەتچىگە ئىجتىمائىي خەۋپ-خەتەر ۋە تۇرۇۋاتقان مەھەللىگە كۆرسىتىدىغان تەسىرىنى تەكشۈرۈپ باھالاپ، پىكىر بېرىشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ، مەھەللە تۈزەشنى قارار قىلغاندا پايدىلىنىشقا بولىدۇ.
شەھەر ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى قاتارلىق تەشكىلاتلار زۆرۈر ياردەم بېرىشى كېرەك.

19-ماددا مەھەللە تۈزەش قارارى ئورگىنى رېجىمغا ئېلىش، جازا كېچىكتۈرۈشنى جاكارلاش، شەرتلىك قويۇپ بېرىش ھەققىدە كېسىم چىقىرىش، قارار چىقىرىش ياكى ۋاقتىنچە تۈرمە سىرتىدا ئىجرا قىلىشنى تەستىقلاشنى قارار قىلىشتا، جىنايى ئىشلار قانۇنى، جىنايى ئىشلار دەۋا قانۇنى قاتارلىق قانۇنلاردا بەلگىلەنگەن شەرت ۋە تەرتىپ بويىچە ئېلىپ بېرىشى كېرەك.

مەھەللە تۈزەش قارارى ئورگىنى مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىغا تەربىيە بېرىپ، ئۇلارنى مەھەللە تۈزەش مەزگىلىدە رىئايە قىلىشقا تېگىشلىك بەلگىلىمىلەر ۋە بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغان قانۇن ئاقىۋىتىنى ئۇقتۇرۇپ، ۋاقتىدا تىزىمغا ئالدۇرۇشقا بۇيرۇشى كېرەك.

20-ماددا مەھەللە تۈزەش قارارى ئورگىنى ھۆكۈم، كېسىم چىقارغان ياكى قارار كۈچكە ئىگە بولغان كۈندىن باشلاپ بەش كۈن ئىچىدە ئىجرا قىلىنغان جايدىكى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىغا ئۇقتۇرۇشى ھەمدە 10 كۈن ئىچىدە مۇناسىۋەتلىك قانۇن ھۆججەتلىرىنى يەتكۈزۈپ بېرىشى، شۇنىڭ بىلەن بىللە خەلق تەپتىش مەھكىمىسى ۋە ئىجرا قىلىنغان جايدىكى جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا يەتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.
مەھەللە تۈزەش قارارى چىقارغان جاي بىلەن ئىجرا قىلغۇچى جاي بىر جايدا بولمىسا، ئىجرا قىلغۇچى جايدىكى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى قانۇن ھۆججەتلىرىنى شۇ جايدىكى خەلق تەپتىش مەھكىمىسى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا يەتكۈزۈپ بېرىدۇ.

21-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى رېجىمغا ئېلىش، جازا كېچىكتۈرۈشنى جاكارلاش، شەرتلىك قويۇپ بېرىش ھەققىدە كېسىم چىقارغان مەھەللىۋى تۈزەش ئوبيېكتلىرى ھۆكۈم ۋە كېسىم كۈچكە ئىگە بولغان كۈندىن باشلاپ 10 كۈن ئىچىدە ئىجرا قىلىنغان جايدىكى مەھەللىۋى تۈزەش ئاپپاراتىغا بېرىپ تىزىمغا ئالدۇرۇشى كېرەك.

خەلق سوت مەھكىمىسى ۋاقتىنچە نازارەت سىرتىدا ئىجرا قىلىشنى قارار قىلغان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىغا قاماقخانا ياكى بىر تەرەپ قىلىنغىچە كېپىلگە بېرىلگەن، نازارەت قىلىنىپ ئولتۇراقلاشقان جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قارارنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 10 كۈن ئىچىدە مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىدۇ.

تۈرمە باشقۇرۇش ئورگىنى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى ۋاقتىنچە نازارەت سىرتىدا ئىجرا قىلىشنى تەستىقلىغان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىنى تۈرمە ياكى قاماقخانا تەستىقلاش قارارىنى تاپشۇرۇۋالغان كۈندىن باشلاپ 10 كۈن ئىچىدە مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىدۇ.

22-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنى قوبۇل قىلىپ، قانۇن ھۆججەتلىرىنى سېلىشتۇرۇشى، سالاھىيىتىنى ئېنىقلىشى، تىزىملاشنى قوبۇل قىلىشى، ئارخىپ تۇرغۇزۇشى ھەمدە مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ جىنايەت پاكىتىنى، مەھەللە تۈزەش مۇددىتىنى شۇنىڭدەك رىئايە قىلىشقا تېگىشلىك بەلگىلىمىلەرنى جاكارلىشى كېرەك.

4-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

23-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتى مەھەللىدە تۈزەش مەزگىلىدە قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا رىئايە قىلىشى، ھۆكۈم، كېسىم، تۈرمە سىرتىدا قارار ئىجرا قىلىش قاتارلىق قانۇن ھۆججەتلىرىدە بېكىتىلگەن مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى، گوۋۇيۈەن ئەدلىيە مەمۇرىي تارمىقىنىڭ دوكلات، مېھمان قوبۇل قىلىش، سىرتقا چىقىش، كۆچۈپ كېتىش، سىرتتا داۋالىنىش قاتارلىقلار توغرىسىدىكى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش بەلگىلىمىسىگە رىئايە قىلىشى، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ باشقۇرۇشىغا بويسۇنۇشى كېرەك.

24-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ھۆكۈم-كېسىم مەزمۇنى ۋە مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ جىنسى، يېشى، پىسخىك ئالاھىدىلىكى، سالامەتلىك ئەھۋالى، جىنايەت سەۋەبى، جىنايەت تۈرى، جىنايەت قىلمىشى، جىنايىتىگە پۇشايمان قىلىش ئىپادىسى قاتارلىق ئەھۋاللارغا ئاساسەن، قاراتمىلىققا ئىگە تۈزەش لايىھەسى تۈزۈپ، تۈرگە ئايرىپ باشقۇرۇش، ئايرىپ تۈزەشنى ئىشقا ئاشۇرۇشى كېرەك.
تۈزەش لايىھەسىنى مەھەللىنىڭ تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ئىپادىسى قاتارلىق ئەھۋاللارغا ئاساسەن مۇناسىپ تەڭشەش كېرەك.

25-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مەھەللىنىڭ تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ئەھۋالىغا ئاساسەن، ئۇنىڭغا تۈزەش گۇرۇپپىسى بېكىتىپ بېرىپ، مۇناسىپ تۈزەش لايىھەسىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈشكە مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

ئېھتىياجغا قاراپ، تۈزەش گۇرۇپپىسى ئەدلىيە ئورنى، شەھەر ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتىنىڭ خادىملىرى، مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ۋەسىيلىرى، ئائىلە ئەزالىرى، تۇرۇشلۇق ئورنى ياكى ئوقۇۋاتقان مەكتەپتىكى خادىملار، شۇنىڭدەك جەمئىيەت خىزمەتچىلىرى، پىدائىيلار قاتارلىقلاردىن تەركىب تاپسا بولىدۇ.
مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتى ئايال بولسا، تۈزەش گۇرۇپپىسىدا ئايال ئەزا بولۇشى كېرەك.

26-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ پائالىيەت ئەھۋالى ۋە ھەرىكەت ئىپادىسىنى چۈشىنىشى، ئىگىلىشى كېرەك.
مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى خەۋەرلىشىش، ئالاقىلىشىش، ئۇچۇرلاشتۇرۇپ تەكشۈرۈش، نەق مەيداندا زىيارەت قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق مۇناسىۋەتلىك ئەھۋالنى ئېنىقلىسا بولىدۇ، مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە شەخسلەر ماسلىشىشى كېرەك.

مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى نەق مەيداندا تەكشۈرۈش قاتارلىق خىزمەتلەرنى قانات يايدۇرغاندا، مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ سالاھىيەت ئۇچۇرى ۋە شەخسىي سىرىنى قوغدىشى كېرەك.

27-ماددا مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتى ئولتۇرۇشلۇق شەھەر، ناھىيەدىن ياكى كۆچۈپ كەتكەندە، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىغا تەستىقلىتىش كېرەك.
مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى يوللۇق سەۋەبى بارلىرىنى تەستىقلىشى كېرەك؛
نورمال خىزمەت ۋە تۇرمۇش ئېھتىياجى بىلەن دائىم شەھەر، ناھىيە ھالقىپ پائالىيەت قىلىدىغانلار ئەھۋالغا قاراپ تەستىقلاش تەرتىپى ۋە ئۇسۇلىنى ئاددىيلاشتۇرسا بولىدۇ.

مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ كۆچۈپ كېتىشى قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ئىجرا قىلىنىدىغان جاينى ئۆزگەرتىشكە توغرا كەلسە، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ئالاقىدار بەلگىلىمە بويىچە ئۆزگەرتىش قارارى چىقىرىشى كېرەك.
مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ئۆزگەرتىش قارارى چىقارغاندىن كېيىن، مەھەللىنىڭ تۈزەش قارار ئورگىنى ۋە ئۆزگەرتىلگەندىن كېيىنكى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىغا ئۇقتۇرۇش قىلىشى ھەمدە مۇناسىۋەتلىك قانۇن ھۆججەتلىرىنى ئۆزگەرتىلگەندىن كېيىنكى مەھەللىسى تۈزەش ئاپپاراتىغا كۆچۈرۈپ ئەۋەتىشى كېرەك.
ئۆزگەرتىلگەندىن كېيىنكى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى قانۇن ھۆججەتلىرىنى شۇ جايدىكى خەلق تەپتىش مەھكىمىسى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا يەتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.

28-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ئىپادىسىگە ئاساسەن، مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە بويىچە ئۇنى باھالايدۇ، مۇكاپاتلايدۇ ۋە جازالايدۇ.
مەھەللىۋى تۈزەش ئوبيېكتلىرىدىن جىنايىتىنى تونۇپ، جىنايىتىگە پۇشايمان قىلغان، قانۇن-نىزاملارغا رىئايە قىلغان، نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشقا بويسۇنغان، تەربىيەنى قوبۇل قىلىش ئىپادىسى گەۋدىلىك بولغانلىرىنى تەقدىرلەش كېرەك.
مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتلىرىدىن قانۇن-نىزام ياكى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلغانلىرىغا قىلمىشىغا قاراپ قانۇن بويىچە تەنبىھ بېرىش، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىش، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىشنى ئىلتىماس قىلىش ياكى قانۇن بويىچە جازانى بىكار قىلىشنى، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىشنى، ۋاقتىنچە تۈرمە سىرتىدا ئىجرا قىلىنىدىغانلىرىنى نازارەت قىلىپ ئىجرا قىلىشنى ئىلتىماس قىلىش كېرەك.

مەھەللىۋى تۈزەش ئوبيېكتىنى باھالاش نەتىجىسىنى ئۆزىنىڭ ھەقىقەتەن پۇشايمان قىلىش ئىپادىسى بار-يوقلۇقى ياكى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش بەلگىلىمىسىگە ئېغىر خىلاپلىق قىلغان-قىلمىغانلىقىنى بېكىتىشنىڭ ئاساسى قىلىشقا بولىدۇ.

29-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتلىرىدا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، ناھىيە دەرىجىلىك ئەدلىيە مەمۇرىي تارمىقى مەسئۇلىنىڭ تەستىقى بىلەن، ئېلېكتىرونلۇق ئورۇن بەلگىلەش قۇرۇلمىسىنى ئىشلىتىپ، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشكە بولىدۇ :

( 1 ) خەلق سوت مەھكىمىسى مەنئى قىلغان بۇيرۇققا خىلاپلىق قىلغانلار؛

( 2 ) يولسىز سەۋەبلەر بىلەن ئولتۇرۇشلۇق شەھەر-ناھىيەلەردىن تەستىقلاتماي ئايرىلغانلار؛

( 3 ) ئۆزىنىڭ پائالىيەت ئەھۋالىنى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا دوكلات قىلىشنى رەت قىلىپ ئاگاھلاندۇرۇش بېرىلگەنلەر؛

( 4 ) نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىلگەنلەر؛

( 5 ) جازانى كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش ياكى تۈرمە سىرتىدا ۋاقىتلىق ئىجرا قىلىشنى، تۈرمىگە ئېلىپ ئىجرا قىلىشنى ئىلتىماس قىلىدىغانلار.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ئېلېكتىرونلۇق ئورۇن بەلگىلەش قۇرۇلمىسىنى ئىشلىتىش مۇددىتى ئۈچ ئايدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.
داۋاملىق ئىشلىتىش ھاجەتسىز بولسا، ۋاقتىدا بىكار قىلىش كېرەك؛
مۇددەت توشقاندىن كېيىنمۇ باھالاش ئارقىلىق داۋاملىق ئىشلىتىش زۆرۈر بولسا، تەستىقلىتىش ئارقىلىق مۇددەتنى ئۇزارتىشقا بولىدۇ، ھەر قېتىمدا ئۈچ ئايدىن ئېشىپ كەتسە بولمايدۇ.

مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتلىرى ئېلېكتىرونلۇق ئورۇن بەلگىلەش قۇرۇلمىسى ئارقىلىق ئېرىشكەن ئۇچۇرلارنى قاتتىق مەخپىي تۇتۇشى كېرەك، مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى پەقەت مەھەللە تۈزەش خىزمىتىگىلا ئىشلىتىشكە بولىدۇ، باشقا ئىشلارغا ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.

30-ماددا مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ئالاقىسى ئۈزۈلۈپ قالسا، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى دەرھال تەكشۈرۈپ تېپىشقا تەشكىللىشى، گوڭئەن ئورگىنى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار ۋە خادىملار ماسلىشىشى، ھەمكارلىشىشى كېرەك.
مەھەللىنىڭ تۈزەش ئوبيېكتىنى تەكشۈرۈپ تاپقاندىن كېيىن، ئەھۋالغا قاراپ قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.

31-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش بەلگىلىمىسىگە خىلاپ قىلمىش سادىر قىلىۋاتقانلىقىنى ياكى خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ مەنئى قىلىش بۇيرۇقىغا خىلاپ قاتارلىق قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى بايقىسا، دەرھال توسۇشى كېرەك؛
توسۇش ئۈنۈم بەرمىسە، گۇڭئەن ئورگىنىغا نەق مەيدانغا بېرىپ بىر تەرەپ قىلىشنى دەرھال ئۇقتۇرۇش قىلىش كېرەك.

32-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىدا قانۇن بويىچە توختىتىپ قويۇش، مەجبۇرىي ئايرىپ زەھەر تاشلىتىش، جىنايى ئىشلار مەجبۇرلاش تەدبىرى قوللىنىش قاتارلىق جىسمانىي ئەركىنلىكنى چەكلەيدىغان ئەھۋاللار كۆرۈلسە، مۇناسىۋەتلىك ئورگان مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

33-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتى جىنايى ئىشلار قانۇنىدا بەلگىلەنگەن جازا كېمەيتىش شەرتىگە ئۇيغۇن كەلسە، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مەھەللىدە تۈزەش، ئىجرا قىلىش ئورنىدىكى ئوتتۇرا دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق سوت مەھكىمىسىگە جازا كېمەيتىش تەكلىپى بېرىشى ھەمدە جازا كېمەيتىش تەكلىپىنى تەڭ دەرىجىلىك خەلق تەپتىش مەھكىمىسىگە كۆچۈرۈپ ئەۋەتىشى كېرەك.

خەلق سوت مەھكىمىسى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ جازا كېمەيتىش تەۋسىيەنامىسىنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىنكى 30 كۈن ئىچىدە كېسىم چىقىرىشى ھەمدە كېسىمنامىنى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىغا يەتكۈزۈپ بېرىشى، شۇنىڭ بىلەن بىللە، خەلق تەپتىش مەھكىمىسى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا يەتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.

34-ماددا مەھەللىدە تۈزەش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇشتا، مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش كېرەك.
مەھەللە تۈزەش تەدبىرى ۋە ئۇسۇلىدا مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ نورمال خىزمىتى ۋە تۇرمۇشىغا ئورۇنسىز تەسىر يېتىشتىن ساقلىنىش كېرەك؛
قانۇندىكى بەلگىلىمىگە ئاساسلانماي تۇرۇپ، مەھەللىنىڭ تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ جىسمانىي ئەركىنلىكىنى چەكلەشكە ياكى شەكلىنى ئۆزگەرتىپ چەكلەشكە بولمايدۇ.

مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتى ئۆزىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرىدى دەپ قارىسا، خەلق تەپتىش مەھكىمىسى ياكى مۇناسىۋەتلىك ئورگانغا ئەرز قىلىش، ئەرز-شىكايەت قىلىش ۋە پاش قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
قوبۇل قىلغۇچى ئورگان ۋاقتىدا بېجىرىشى ھەمدە بېجىرىش نەتىجىسىنى ئەرز قىلغۇچى، ئەرز قىلغۇچى ۋە پاش قىلغۇچىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

5-باب تەربىيەلەش، يۆلەش

35-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى كۆپ خىل شەكىللەر ئارقىلىق مەھەللىنىڭ تۈزەش ئوبيېكتىغا تەربىيە بېرىش، ياردەم بېرىش-يۆلەش ئۈچۈن زۆرۈر سورۇن ۋە شارائىت يارىتىپ بېرىشى، ئىجتىمائىي كۈچلەرنى تەربىيە بېرىش، يۆلەش خىزمىتىگە قاتنىشىشقا تەشكىللىشى ۋە سەپەرۋەر قىلىشى كېرەك.

مۇناسىۋەتلىك خەلق تەشكىلاتلىرى مەھەللىنىڭ تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ تەربىيەلەش، يۆلەش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشىگە قانۇن بويىچە ھەمكارلىشىشى كېرەك.

36-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ئېھتىياجغا قاراپ، مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىغا قانۇنچىللىق، ئەخلاق قاتارلىق جەھەتلەردىن تەربىيە بېرىپ، ئۇلارنىڭ قانۇنچىللىق قارىشىنى كۈچەيتىدۇ، ئەخلاق ساپاسى ۋە جىنايىتىگە پۇشايمان قىلىش ئېڭىنى ئۆستۈرىدۇ.

مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىغا بولغان تەربىيەدە يەككە ئالاھىدىلىكى، كۈندىلىك ئىپادىسى قاتارلىق ئەمەلىي ئەھۋالغا ئاساسەن، ئۇنىڭ خىزمەت ۋە تۇرمۇش ئەھۋالىنى تولۇق ئويلىشىپ، ئادەمگە قاراپ تەربىيەلەش كېرەك.

37-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ۋە ئورۇنلارنى ماسلاشتۇرۇپ، ئىشقا ئورۇنلىشىشتا قىيىنچىلىقى بار مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىغا قارىتا قانۇن بويىچە كەسپىي ماھارەت بويىچە تەربىيەلەش، ئىشقا ئورۇنلىشىش بويىچە يېتەكلەشنى قانات يايدۇرۇپ، مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرى ئىچىدىكى مەكتەپتىكى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئوقۇشىنى تاماملىشىغا ياردەم بەرسە بولىدۇ.

38-ماددا شەھەر ئاھالە كومىتېتى، كەنت ئاھالە كومىتېتى پىدائىيلار ۋە مەھەللىدىكى ئاممىنى مەھەللە بايلىقىدىن پايدىلىنىپ كۆپ خىل شەكىللەرنى قوللىنىپ، ئالاھىدە قىيىنچىلىقى بار مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىغا زۆرۈر تەربىيە بېرىش، يار-يۆلەك بولۇشقا يېتەكلىسە بولىدۇ.

39-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ۋەسىيسى، ئائىلە ئەزالىرى تۇرۇشلۇق ئورنى ياكى ئوقۇغان مەكتەپ مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىغا ياخشى تەربىيە بېرىشىگە ياردەملىشىشى كېرەك.

40-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ئاشكارا ھالدا مەھەللە تۈزەش بويىچە جەمئىيەت خىزمىتى مۇلازىمىتى ياكى باشقا ئىجتىمائىي مۇلازىمەتنى ئەلالىرىنى سېتىۋېلىش ئارقىلىق، مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىغا تەربىيە بېرىش، پىسخىكا جەھەتتىن يېتەكچىلىك قىلىش، كەسپىي ماھارەت بويىچە تەربىيەلەش، ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتنى ياخشىلاش قاتارلىق جەھەتلەردە زۆرۈر يار-يۆلەك بولىدۇ.

مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتلىرىمۇ تۈرنى ئىجتىمائىي تەشكىلاتلارغا ھاۋالە قىلىش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق يۇقىرىقى ياردەم بېرىش-يۆلەش پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرسا بولىدۇ.
دۆلەت تەجرىبىسى ۋە بايلىقى بار ئىجتىمائىي تەشكىلاتلارنىڭ رايون ھالقىپ يۆلەش-ئالماشتۇرۇش ۋە ئۈلگە كۆرسىتىش پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرۇشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

41-ماددا دۆلەت كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار، ئىجتىمائىي تەشكىلاتلارنىڭ مەھەللىنىڭ تۈزەش ئوبيېكتىنى ئىش ئورنى ۋە كەسپىي ماھارەت بويىچە تەربىيەلىشىگە ئىلھام بېرىدۇ.
شەرتكە ئۇيغۇن كېلىدىغان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتى قوبۇل قىلىپ ئىشلىتىدىغان كارخانىلار بەلگىلىمە بويىچە دۆلەتنىڭ ئېتىبار سىياسىتىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.

42-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ شەخسىي ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن، ئۇلارنى ئاممىۋى پاراۋانلىق پائالىيىتىگە قاتنىشىشقا تەشكىللەپ، ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتنى ئەسلىگە كەلتۈرۈپ، ئىجتىمائىي مەسئۇلىيەت تۇيغۇسىنى يېتىلدۈرسە بولىدۇ.

43-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئىجتىمائىي قۇتقۇزۇشنى ئىلتىماس قىلسا، ئىجتىمائىي سۇغۇرتىغا قاتناشسا، قانۇن ياردىمىگە ئېرىشسە بولىدۇ، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى زۆرۈر ياردەم بېرىشى كېرەك.

ئالتىنچى باب بىكار قىلىش ۋە ئاخىرلاشتۇرۇش

44-ماددا مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ تۈزەش مۇددىتى توشقان ياكى كەچۈرۈم قىلىنغان بولسا، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىغا مەھەللە تۈزەشنى بىكار قىلىش ئېتىراپنامىسى بېرىشى ھەمدە مەھەللە تۈزەشنى قارار قىلغۇچى ئورگان، شۇ جايدىكى خەلق تەپتىش مەھكىمىسى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا ئۇقتۇرۇشى كېرەك.

45-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىدىن جازا كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش ھەققىدە كېسىم چىقىرىلىپ، نازارەت قىلىپ ئىجرا قىلىشقا قوبۇل قىلىش قارار قىلىنغان ياكى مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتى ئۆلۈپ كەتكەن بولسا، مەھەللە تۈزەش ئاخىرلىشىدۇ.

46-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىدىن جىنايى ئىشلار قانۇنىدا بەلگىلەنگەن جازا كېچىكتۈرۈشنى بىكار قىلىش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش ئەھۋالى بولغانلىرىغا خەلق سوت مەھكىمىسى جازا كېچىكتۈرۈشنى، كېپىللىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىشى كېرەك.

سىناق مۇددىتى ئىچىدە يېڭى جىنايەت ئۆتكۈزگەن ياكى ھۆكۈم ئېلان قىلىنغۇچە يەنە باشقا جىنايەتلەر ھەققىدە ھۆكۈم چىقىرىلمىغان بولسا، شۇ دېلونى قاراپ چىققان خەلق سوت مەھكىمىسى جازا كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىشى ھەمدە ئەسلىي سوت قىلغان خەلق سوت مەھكىمىسى ۋە ئىجرا قىلغان جايدىكى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىغا يازما ئۇقتۇرۇش قىلىشى كېرەك.

2-تارماقتا بەلگىلەنگىنىدىن باشقا، جازانى كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىدىغان باشقا ئەھۋاللار كۆرۈلسە، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ئەسلىي سوت قىلغان خەلق سوت مەھكىمىسىگە ياكى ئىجرا قىلغان جايدىكى خەلق سوت مەھكىمىسىگە جازانى كېچىكتۈرۈش، كېپىلگە قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش تەكلىپىنى بېرىشى ھەمدە تەكلىپنامىنى خەلق تەپتىش مەھكىمىسىگە كۆچۈرۈپ ئەۋەتىشى كېرەك.
مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى جازانى كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش تەكلىپىنى بەرگەندە، سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈشى ھەمدە مۇناسىۋەتلىك دەلىل-ئىسپات ماتېرىياللىرىنى بېرىشى كېرەك.

47-ماددا جازانى كېچىكتۈرۈپ ئىجرا قىلىش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش تەكلىپى بېرىلگەن مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتى قېچىپ كېتىش ئېھتىمالى بولسا ياكى ئىجتىمائىي خەۋپ-خەتەر يۈز بېرىش ئېھتىمالى بولسا، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى جازانى كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك دەم ئېلىشنى بىكار قىلىش تەكلىپىنى ئوتتۇرىغا قويۇش بىلەن بىللە، خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ ئۇنى قولغا ئېلىشنى قارار قىلىشىغا سۇنسا بولىدۇ.

خەلق سوت مەھكىمىسى قولغا ئېلىش-ئالماسلىق توغرىسىدا 48 سائەت ئىچىدە قارار چىقىرىشى كېرەك.
قولغا ئېلىش قارار قىلىنغانلىرىنى جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى ئىجرا قىلىدۇ.
قولغا ئېلىنغاندىن كېيىنكى قاماپ تۇرۇش مۇددىتى 30 كۈندىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك.

48-ماددا خەلق سوت مەھكىمىسى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ جازانى كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش تەۋسىيەنامىسىنى تاپشۇرۇۋېلىپ 30 كۈن ئىچىدە كېسىم چىقىرىپ، كېسىمنامىنى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ۋە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا يەتكۈزۈپ بېرىشى ھەمدە خەلق تەپتىش مەھكىمىسىگە كۆچۈرۈپ يوللىشى كېرەك.

خەلق سوت مەھكىمىسى جازا كېچىكتۈرۈشنى، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلماقچى بولسا، مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ئۆزىنى ئاقلىشى ۋە ھاۋالە قىلغان ئادۋوكاتنىڭ پىكرىنى ئاڭلىشى كېرەك.

خەلق سوت مەھكىمىسى جازا كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش ھەققىدە كېسىم چىقارغاندا، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى مەھەللىنىڭ تۈزەش ئوبيېكتىنى تۈرمە ياكى قاماقخانىنىڭ ئىجرا قىلىشىغا ۋاقتىدا تاپشۇرۇپ بېرىشى كېرەك.
ئىجرا قىلىنىشتىن ئىلگىرى قولغا ئېلىنغان بولسا، قاماپ تۇرۇش جازا مۇددىتىگە بىر كۈن سۇندۇرۇلىدۇ.

خەلق سوت مەھكىمىسى جازا كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلماسلىق ھەققىدە كېسىم چىقارغان بولسا، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قولغا ئېلىنغان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنى دەرھال قويۇپ بېرىشى كېرەك.

49-ماددا ۋاقتىنچە نازارەت سىرتىدا ئىجرا قىلىنىدىغان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىدىن جىنايى ئىشلار دەۋا دەۋاسىدا بەلگىلەنگەن نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشقا قوبۇل قىلىش ئەھۋالى بولغانلىرىنى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ئىجرا قىلغۇچى جاي ياكى ئەسلىدىكى مەھەللە تۈزەش قارار ئورگىنىغا نازارەت قىلىپ ئىجرا قىلدۇرۇش تەكلىپى بېرىشى ھەمدە تەكلىپنامىنى خەلق تەپتىش مەھكىمىسىگە كۆچۈرۈپ تاپشۇرۇشى كېرەك.

مەھەللە تۈزەش قارارى ئورگىنى تەۋسىيەنامىنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىنكى 30 كۈن ئىچىدە قارار چىقىرىپ، قارارنامىنى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ۋە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا يەتكۈزۈپ بېرىشى ھەمدە خەلق تەپتىش مەھكىمىسىگە كۆچۈرۈپ يەتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.

خەلق سوت مەھكىمىلىرى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگانلىرى ۋاقتىنچە نازارەت سىرتىدا ئىجرا قىلىنىدىغان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنى نازارەت قىلىپ ئىجرا قىلىشقا قوبۇل قىلىشنى قارار قىلسا، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ئىجرا قىلىشىغا دەرھال تاپشۇرۇپ بېرىدۇ ياكى قاماقخانىنىڭ نازارەت قىلىپ ئىجرا قىلىشىغا تاپشۇرۇپ بېرىدۇ.

تۈرمە باشقۇرۇش ئورگىنى ۋاقتىنچە نازارەت سىرتىدا ئىجرا قىلىنىدىغان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنى نازارەت قىلىپ ئىجرا قىلىشقا قوبۇل قىلىشنى قارار قىلسا، تۈرمە مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ئىجرا قىلىشىنى دەرھال نازارەت قىلىپ نازارەت قىلىشى كېرەك.

50-ماددا جازا كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش ھەققىدە كېسىم چىقىرىلغان ۋە نازارەت قىلىپ ئىجرا قىلىش قارار قىلىنغان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتى قېچىپ كەتكەنلەرنى جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قوغلاپ تۇتىدۇ، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى، ئالاقىدار ئورۇن ۋە شەخسلەر ياردەملىشىدۇ.

51-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتى مەھەللىدە تۈزەش مەزگىلىدە ئۆلۈپ كەتكەن بولسا، ئۇنىڭ ۋەسىيسى، ئائىلە ئەزالىرى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىغا ۋاقتىدا مەلۇم قىلىشى كېرەك.
مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مەھەللە تۈزەش قارارىنى چىقارغۇچى ئورگان، شۇ جايدىكى خەلق تەپتىش مەھكىمىسى، جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا ۋاقتىدا ئۇقتۇرۇش قىلىشى كېرەك.

7-باب قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى مەھەللىدە تۈزەش ئالاھىدە بەلگىلىمىسى

52-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى قۇرامىغا يەتمىگەن مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ يېشى، پىسخىك ئالاھىدىلىكى، ئۆسۈپ يېتىلىش ئېھتىياجى، ئۆسۈپ يېتىلىش كەچۈرمىشى، جىنايەت سەۋەبى، ئائىلە ۋەسىيلىك تەربىيەسى شارائىتى قاتارلىق ئەھۋاللارغا ئاساسەن، قاراتمىلىقى بولغان تۈزەش تەدبىرىنى قوللىنىشى كېرەك.

مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنىڭ مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتى ئۈچۈن تۈزەش گۇرۇپپىسى بېكىتىپ بەرگەندە، قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي ئالاھىدىلىكىنى پىششىق بىلىدىغانلارنى قاتناشتۇرۇشى كېرەك.

قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى مەھەللە تۈزەش ئىشىنى قۇرامىغا يەتكەنلەرنىڭكىدىن ئايرىم-ئايرىم ئېلىپ بېرىش كېرەك.

53-ماددا قۇرامىغا يەتمىگەن مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ۋەسىيلىرى ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشى، بېقىش، باشقۇرۇپ تەربىيەلەش قاتارلىق مەجبۇرىيەتلەرنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

ۋەسىيلەر ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشتىن ئېرىنسە، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ئۇلارنىڭ ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئىجرا قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىشى، تەربىيە بېرىشى كېرەك.
ۋەسىيلەردىن ۋەسىيلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمىغانلىرى ئالاقىدار تارماقلارغا قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىشنى ئۇقتۇرىدۇ.

54-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ خادىملىرى ۋە قانۇن بويىچە مەھەللە تۈزەش خىزمىتىگە قاتناشقان باشقا خادىملار مەسئۇلىيەت ئادا قىلىش جەريانىدا ئېرىشكەن قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنىڭ سالاھىيەت ئۇچۇرىنى مەخپىي تۇتۇشى كېرەك.

ئەدلىيە ئورگانلىرىنىڭ دېلو بېجىرىش ئېھتىياجى ياكى مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە سۈرۈشتۈرۈشنى ھېسابقا ئالمىغاندا، قۇرامىغا يەتمىگەن مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىنىڭ ئارخىپ ئۇچۇرىنى ھەرقانداق ئورۇن ياكى شەخسكە بەرسە بولمايدۇ.
قانۇن بويىچە سۈرۈشتۈرىدىغان ئورۇنلار ئېرىشكەن ئۇچۇرنى مەخپىي تۇتۇشى كېرەك.

55-ماددا مەجبۇرىيەت مائارىپىنى تاماملىمىغان قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىغا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى مەجبۇرىيەت مائارىپىنى تاماملىشىغا شارائىت يارىتىپ بېرىشنى ئۇقتۇرۇشى ھەمدە مائارىپ تارماقلىرىغا ماسلىشىشى كېرەك.
قۇرامىغا يەتمىگەن بالىلارنى مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ ۋەسىيلىرى مەكتەپكە ۋاقتىدا كىرىپ مەجبۇرىيەت مائارىپىنى قوبۇل قىلىشى ھەمدە تاماملىشىغا قانۇن بويىچە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

16 ياشقا توشقان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىدىن ئىشقا ئورۇنلىشىش ئارزۇسى بولسا، مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتى ئالاقىدار تارماقلار ۋە ئورۇنلارنى ماسلاشتۇرۇپ، ئۇلارنى كەسپىي ماھارەت بويىچە تەربىيەلەپ، ئىشقا ئورۇنلىشىشقا يېتەكچىلىك قىلسا ۋە ياردەم بەرسە بولىدۇ.

56-ماددا كوممۇنىستىك ياشلار ئىتتىپاقى، ئاياللار بىرلەشمىسى، قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى قوغداش تەشكىلاتى مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى مەھەللە تۈزەش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشىگە قانۇن بويىچە ھەمكارلىشىشى كېرەك.

دۆلەت قۇرامىغا يەتمىگەنلەرگە مۇناسىۋەتلىك باشقا ئىجتىمائىي تەشكىلاتلارنىڭ قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى مەھەللىدە تۈزەش خىزمىتىگە قاتنىشىشىغا ئىلھام بېرىدۇ، قانۇن بويىچە سىياسەت مەدىتى بېرىدۇ.

57-ماددا قۇرامىغا يەتمىگەن مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتى قايتا ئوقۇش، ئۆرلەپ ئوقۇش، ئىشقا ئورۇنلىشىش جەھەتلەردە قۇرامىغا يەتمىگەن باشقا بالىلار بىلەن ئوخشاش ھوقۇققا قانۇن بويىچە ئىگە، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ كەمسىتىشىگە يول قويۇلمايدۇ.
كەمسىتىش قىلمىشى بارلىرىنى مائارىپ، ئادەم كۈچى بايلىقى ۋە ئىجتىمائىي كاپالەت تارمىقى قاتارلىق تارماقلار قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

58-ماددا قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتلىرىدىن مەھەللىدە تۈزەش مەزگىلىدە 18 ياشقا توشقانلىرى قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى مەھەللە تۈزەشكە ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر بويىچە داۋاملىق ئىجرا قىلىنىدۇ.

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

59-ماددا مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىدىن مەھەللىدە تۈزەش مەزگىلىدە نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ھەققىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ قىلمىش سادىر قىلغانلىرىغا جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئامانلىق باشقۇرۇش جازا قانۇنى»دىكى بەلگىلىمە بويىچە جازا بېرىدۇ؛
جازانى كېچىكتۈرۈش، شەرتلىك قويۇپ بېرىشنى بىكار قىلىش ياكى تۈرمە سىرتىدا ۋاقىتلىق ئىجرا قىلىشنى نازارەت قىلىشقا قوبۇل قىلىش ئەھۋالى بولسا، قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.

60-ماددا مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتلىرىدىن مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ خادىملىرى ۋە قانۇن بويىچە مەھەللە تۈزەش خىزمىتىگە قاتناشقان باشقا خادىملار ۋە ئۇلارنىڭ يېقىن تۇغقانلىرىدىن ئۇرۇش، تەھدىت سېلىش، ھاقارەتلەش، پاراكەندىچىلىك سېلىش، ئۆچ ئېلىش قاتارلىقلار جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرمىگەنلىرىگە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىدۇ.

61-ماددا مەھەللە تۈزەش ئاپپاراتىنىڭ خادىملىرىدىن ۋە باشقا دۆلەت خادىملىرىدىن تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرىغا چارە كۆرۈلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ :

( 1 ) ۋەزىپىسىدىكى ياكى خىزمەتتىكى قولايلىقتىن پايدىلىنىپ پارا سورىغان، پارا ئالغانلار؛

( 2 ) قانۇندا بەلگىلەنگەن مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمىغانلار؛

( 3 ) مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىغا تەن جازاسى بەرگەن، خورلىغان ياكى قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، مەھەللىدە تۈزەش ئوبيېكتىنىڭ جىسمانىي ئەركىنلىكىنى چەكلىگەن ياكى شەكلىنى ئۆزگەرتىپ چەكلىگەنلەر؛

( 4 ) مەھەللىنىڭ تۈزەش خىزمىتى مەخپىيىتىنى ياكى قانۇن بويىچە مەخپىي تۇتۇشقا تېگىشلىك باشقا ئۇچۇرلارنى ئاشكارىلاپ قويغانلار؛

( 5 ) قانۇن بويىچە ئەرز قىلغان، ئەرز-شىكايەت قىلغان ياكى پاش قىلغان مەھەللە تۈزەش ئوبيېكتىدىن زەربە بېرىپ ئۆچ ئالغانلار؛

( 6 ) ئىنتىزامغا، قانۇنغا خىلاپ باشقا قىلمىش سادىر قىلغانلار.

62-ماددا خەلق تەپتىش مەھكىمىسى مەھەللىنىڭ تۈزەش خىزمىتىنىڭ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپ ئىكەنلىكىنى بايقىسا، قانۇن بويىچە تۈزىتىش پىكرى، تەپتىش تەكلىپى بېرىشى كېرەك.
مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار تۈزىتىش پىكرى، تەپتىش تەكلىپىنى قوبۇل قىلىش ئەھۋالىنى خەلق تەپتىش مەھكىمىسىگە يازما جاۋاب قايتۇرۇشى، قوبۇل قىلمىغان بولسا سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈشى كېرەك.

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

63-ماددا بۇ قانۇن 2020-يىل 7-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.