( 2000-يىل 7-ئاينىڭ 8-كۈنى 9-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 16-يىغىنىدا ماقۇللانغان، 2004-يىل 8-ئاينىڭ 28-كۈنى 10-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك دۆلەت قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 11-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئۇرۇقچىلىق قانۇنى > غا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 1-قېتىم تۈزىتىلگەن، 2013-يىل 6-ئاينىڭ 29-كۈنى 12-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 3-يىغىنىنىڭ «مۇناسىۋەتلىك»ىغا ئاساسەن
«< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى قوغداش قانۇنى > قاتارلىق 12 قانۇنغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا 2 ـ قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى
تۈزىتىلمە )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قوغداش

3-باب سورت تاللاپ يېتىشتۈرۈش، تەكشۈرۈپ بېكىتىش ۋە تىزىملاش

4-باب يېڭى سورتلارنى قوغداش

5-باب ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىش

6-باب ئۇرۇقنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

7-باب ئۇرۇق ئىمپورت-ئېكسپورتى ۋە تاشقى ھەمكارلىق

8-باب يۆلەش تەدبىرى

9-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

10-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قوغداش ۋە ئۇنىڭدىن مۇۋاپىق پايدىلىنىش، سورت تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت ۋە باشقۇرۇش ھەرىكىتىنى قېلىپلاشتۇرۇش، ئۇرۇقچىلىق پەن-تېخنىكا تەتقىقاتىنى كۈچەيتىش، سورت يېتىشتۈرۈشتە يېڭىلىق يارىتىشقا ئىلھام بېرىش، ئۆسۈملۈك يېڭى مەھسۇلاتىنىڭ ئۇرۇقلۇق ھوقۇقىنى قوغداش، ئۇرۇق ئىشلەپچىقارغۇچى ۋە ئىشلەتكۈچىلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش، ئۇرۇق سۈپىتىنى ئۆستۈرۈش، زامانىۋى ئۇرۇقچىلىقنى تەرەققىي قىلدۇرۇش، دۆلەتنىڭ ئاشلىق بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈش مەقسىتىدە،
بۇ قانۇن يېزا ئىگىلىكى ۋە ئورمانچىلىقنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش ئۈچۈن چىقىرىلدى.

2-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تەۋەسىدە سورت تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت ۋە باشقۇرۇش قاتارلىق پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىشقا مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئۇرۇق زىرائەت ۋە دەل-دەرەخنى تېرىيدىغان ماتېرىيال ياكى كۆپەيتىش ماتېرىيالىنى كۆرسىتىدۇ، ئۇ ئۇرۇق، مېۋە، يىلتىز، غول، مايسا، بىخ، يوپۇرماق، گۈل قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

3-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى، يېزا، ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئايرىم-ئايرىم ھالدا پۈتۈن مەملىكەتنىڭ دېھقانچىلىق زىرائەتلىرى ئۇرۇقى ۋە دەل-دەرەخ ئۇرۇقى خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ؛
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئايرىم-ئايرىم ھالدا شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ زىرائەت ئۇرۇقى ۋە دەل-دەرەخ ئۇرۇقى خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تەدبىر قوللىنىپ، ئۇرۇقلۇق جەھەتتىكى قانۇن ئىجراسى ۋە نازارەتچىلىكنى كۈچەيتىپ، دېھقانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان يەتكۈزگەن ئۇرۇقلۇق تۈرىدىكى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە جازالىشى كېرەك.

4-ماددا دۆلەت ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قوغداش خىزمىتى ۋە تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئىشلەپچىقىرىش، يېڭىلاش، كېڭەيتىپ ئىشلىتىشكە يار-يۆلەك بولىدۇ، سورت تاللاپ يېتىشتۈرۈش بىلەن ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، باشقۇرۇشنى بىرلەشتۈرۈشكە ئىلھام بېرىدۇ، ئۇرۇق پىلازما بايلىقىنى قوغداش خىزمىتىدە ۋە سۈپەتلىك ئۇرۇق تاللاپ يېتىشتۈرۈش، كېڭەيتىش قاتارلىق خىزمەتلەردە نەتىجىسى كۆرۈنەرلىك ئورۇن ۋە شەخسلەرنى مۇكاپاتلايدۇ.

5-ماددا ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى يېزا ئىگىلىكىنى پەن-مائارىپ ئارقىلىق گۈللەندۈرۈش فاڭجېنى ۋە يېزا ئىگىلىكى، ئورمانچىلىق تەرەققىياتىنىڭ ئېھتىياجىغا ئاساسەن ئۇرۇقچىلىق تەرەققىيات يىرىك پىلانى تۈزۈشى ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويۇشى كېرەك.

6-ماددا ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ئۇرۇق زاپىسى تۈزۈمى ئورنىتىپ، ئاساسلىقى ئاپەت يۈزبەرگەن چاغدىكى ئىشلەپچىقىرىش ئېھتىياجى ۋە ئارتۇق-كېمىنى تەڭشەشكە ئىشلىتىپ، يېزا ئىگىلىكى ۋە ئورمانچىلىق ئىشلەپچىقىرىش بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.
زاپاس ئۇرۇقنى قەرەللىك تەكشۈرۈش ۋە يېڭىلاش كېرەك.
ئۇرۇق زاپىسىنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

7-ماددا گېنى يۆتكەلگەن ئۆسۈملۈك سورتىنى تاللاپ يېتىشتۈرۈش، سىناق قىلىش، تەكشۈرۈپ بېكىتىش ۋە كېڭەيتىشتە بىخەتەرلىكنى باھالاش ھەمدە قاتتىق بىخەتەرلىك تىزگىنلەش تەدبىرلىرىنى قوللىنىش كېرەك.
گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئىز قوغلاپ نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى ھەمدە گېنى يۆتكەلگەن ئۆسۈملۈك سورتىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش ۋە كېڭەيتىشكە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى ۋاقتىدا ئېلان قىلىشى كېرەك.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

2-باب ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قوغداش

8-ماددا دۆلەت ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قانۇن بويىچە قوغدايدۇ، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئۇرۇق پىلازما بايلىقىنى ئىگىلىۋېلىشىغا ۋە بۇزۇشىغا يول قويۇلمايدۇ.

دۆلەت نۇقتىلىق قوغدايدىغان تەبىئىي ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى يىغىش ياكى كېسىش مەنئى قىلىنىدۇ.
پەن تەتقىقات قاتارلىق ئالاھىدە ئەھۋاللار تۈپەيلىدىن يىغىش ياكى كېسىشكە توغرا كەلسە، گوۋۇيۈەن ياكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەستىقىنى ئېلىش كېرەك.

9-ماددا دۆلەت ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى پىلانلىق ئومۇميۈزلۈك تەكشۈرۈپ، توپلاپ، رەتلەپ، باھالاپ بېكىتىپ، تىزىملاپ، ساقلاپ، ئالماشتۇرۇپ ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىپ، ئەتىۋارلىق، يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان، ئۆزگىچە بايلىق ۋە ئۆزگىچە يەرلىك سورتلارنى نۇقتىلىق يىغىپ، پايدىلىنىشقا بولىدىغان ئۇرۇق پىلازما بايلىقى مۇندەرىجىسىنى قەرەللىك ئېلان قىلىدۇ.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەيدۇ.

10-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۇرۇق سۈپىتى بايلىقى ئامبىرى، ئۇرۇق سۈپىتى بايلىقىنى قوغداش رايونى ياكى ئۇرۇق سۈپىتى بايلىقى مۇھاپىزەت يېرى قۇرۇشى كېرەك.
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئېھتىياجغا قاراپ ئۇرۇقلۇق پىلازمىسى بايلىقى ئامبىرى، ئۇرۇقلۇق پىلاسمىسى بايلىقىنى قوغداش رايونى، ئۇرۇقلۇق پلازمىسى بايلىقىنى قوغداش يېرى قۇرسا بولىدۇ.
ئۇرۇقلۇق پىلازمىسى بايلىقى ئامبىرى، ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قوغداش رايونى، ئۇرۇق پىلاسمىسى بايلىقى قوغدىلىدىغان جايدىكى ئۇرۇق پىلازما بايلىقى ئاممىۋى بايلىققا تەۋە بولۇپ، قانۇن بويىچە ئوچۇق پايدىلىنىلىدۇ.

ئۇرۇقلۇق پىلازمىسى بايلىقى ئامبىرى، ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قوغداش رايونى ياكى ئۇرۇق پىلازما بايلىقى مۇھاپىزەت يېرىنى ئىگىلەشتە، ئەسلىي قۇرغان ئورگاننىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك.

11-ماددا دۆلەت ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىغا ئىگىلىك ھوقۇقىدىن بەھرىمەن بولىدۇ.
ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخس چېگرا سىرتىنى ئۇرۇقلۇق پىلازمىسى بايلىقى بىلەن تەمىنلىگەندە ياكى چېگرا سىرتىدىكى ئاپپارات، شەخسلەر بىلەن ھەمكارلىشىپ تەتقىق قىلىپ، ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىدىن پايدىلىنىشتا، گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىغا تەستىقلىتىشى ھەمدە دۆلەتنىڭ پايدىدىن ئورتاق پايدىلىنىش لايىھەسىنى بىرلا ۋاقىتتا تاپشۇرۇشى كېرەك.
گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزىلىق، ئورمانچىلىق-يايلاق مەسئۇل تارمىقىغا ئىلتىماس ماتېرىيالىنى قوبۇل قىلىشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تەستىقلاش ئەھۋالىنى گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىدىن خەۋەرلەندۈرۈشى كېرەك.

چېگرا سىرتىدىن ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى كىرگۈزۈشتە، گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بېجىرىلىدۇ.

3-باب سورت تاللاپ يېتىشتۈرۈش، تەكشۈرۈپ بېكىتىش ۋە تىزىملاش

12-ماددا دۆلەت پەن تەتقىقات ئورۇنلىرى ۋە ئالىي مەكتەپلەرنىڭ سورت يېتىشتۈرۈشتىكى ئۇللۇق، ئالدىنقى قاتاردىكى ۋە قوللىنىشچان تېخنىكا تەتقىقاتىنى، شۇنىڭدەك بىيولوگىيەلىك سورت يېتىشتۈرۈش تېخنىكا تەتقىقاتىنى نۇقتىلىق قانات يايدۇرۇشىنى قوللايدۇ، ئادەتتىكى زىرائەتلەر، ئاساسلىق ئورمان بىنا قىلىدىغان دەرەخ تۈرلىرى بويىچە سورت يېتىشتۈرۈش ۋە جىنسسىز كۆپەيتىش ماتېرىياللىرىنى تاللاپ يېتىشتۈرۈش قاتارلىق ئاممىۋى مەنپەئەت تەتقىقاتىنى قوللايدۇ.

دۆلەت ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرىنى ئاممىۋى پاراۋانلىق تەتقىقات نەتىجىلىرىدىن تولۇق پايدىلىنىپ، ئۆز ئالدىغا بىلىم مۈلۈك ھوقۇقىغا ئىگە ئەلا سورتلارنى يېتىشتۈرۈشكە ئىلھاملاندۇرىدۇ؛
ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرىنىڭ پەن تەتقىقات ئورۇنلىرى ۋە ئالىي مەكتەپلەر بىلەن تېخنىكا تەتقىق قىلىپ يارىتىش سۇپىسى بەرپا قىلىپ، ئاساسلىق ئاشلىق زىرائەتلىرى، مۇھىم ئىقتىسادىي زىرائەتلەرنىڭ سورت يېتىشتۈرۈش ئۆتكىلىگە ھۇجۇم قىلىشىنى قانات يايدۇرۇپ، بازار يېتەكچى قىلىنغان، مەنپەئەتتىن تەڭ بەھرىمەن بولىدىغان، خەۋپ-خەتەرنى ئورتاق ئۈستىگە ئالىدىغان ئىشلەپچىقىرىش، ئوقۇتۇش، تەتقىقات بىرلەشتۈرۈلگەن ئۇرۇقچىلىق تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىشىغا ئىلھام بېرىلىدۇ.

دۆلەت ئۇرۇقچىلىق پەن-تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىش ئىقتىدارى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، ئۇرۇقچىلىق پەن-تېخنىكا نەتىجىلىرىنى ئايلاندۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ئۇرۇقچىلىق تېخنىكا خادىملىرىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدۇ.

13-ماددا مالىيە مەبلىغىنىڭ قوللىشى بىلەن شەكىللەنگەن سورت يېتىشتۈرۈش، كەشپىيات، پاتېنت ھوقۇقى ۋە ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىغا دۆلەت خەۋپسىزلىكى، دۆلەت مەنپەئىتى ۋە مۇھىم، زور ئاممىۋى مەنپەئەتكە چېتىلىدىغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ھوقۇق بېرىلگەن تۈرنى ئۈستىگە ئالغۇچىلار قانۇن بويىچە ئېرىشىدۇ.

مالىيە مەبلىغى جەھەتتىن قوللاش ئاساس قىلىنىپ شەكىللەنگەن سورت يېتىشتۈرۈش نەتىجىسىنى ئۆتۈنۈپ بېرىش، ئىجازەت بېرىش قاتارلىقلارنى قانۇن بويىچە ئاشكارا ئېلىپ بېرىش كېرەك، ئۆز ئالدىغا سودا قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

14-ماددا ئورۇن ۋە شەخسلەردىن ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى سۈپەتلىك دەل-دەرەخنى تاللاپ يېتىشتۈرۈش ئۈچۈن ئۆلچەپ بېكىتىش ئورمىنى، تەجرىبە ئورمىنى، سۈپەتلىك دەرەخنى يىغىش رايونى، گېن ئامبىرى قاتارلىقلارنى بەرپا قىلغانلىقى سەۋەبلىك ئىقتىسادىي كىرىمى ئازىيىپ كەتكەنلىرىنىڭ، قۇرۇشنى تەستىقلىغان ئورمانچىلىق، ئوتلاق باشقۇرۇش تارمىقى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئىقتىسادىي تولۇقلىما بېرىشى كېرەك.

15-ماددا دۆلەت ئاساسلىق زىرائەت ۋە ئاساسلىق دەل-دەرەخلەرنىڭ سورتىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
ئاساسلىق زىرائەت سورتى ۋە ئاساسلىق دەل-دەرەخ سورتى كېڭەيتىلىشتىن بۇرۇن دۆلەت دەرىجىلىك ياكى ئۆلكە دەرىجىلىك تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتكۈزۈلۈشى كېرەك.
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بېكىتكەن ئاساسلىق دەل-دەرەخ تۈرىنى ئۆلكە دەرىجىلىك بېكىتىدۇ.

تەكشۈرۈپ بېكىتىش ئىلتىماس قىلىنغان تۈر خاسلىققا، بىردەكلىككە، مۇقىملىق تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

ئاساسلىق زىرائەت سورتى ۋە ئاساسلىق دەل-دەرەخ سورتىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەيدۇ.
تەكشۈرۈپ بېكىتىش چارىسىدە ئادىل، ئاشكارا، ئىلمىي بولۇش، ئۈنۈم بولۇش پىرىنسىپىنى گەۋدىلەندۈرۈش كېرەك، بۇ، مەھسۇلات مىقدارى، سۈپىتى، تاقابىلچانلىقى قاتارلىقلارنى ئۆستۈرۈش ۋە ماسلاشتۇرۇشقا پايدىلىق، بازار ۋە تۇرمۇش ئىستېمال ئېھتىياجىغا باب كېلىدىغان تۈرلەرنى كېڭەيتىشكە پايدىلىق.
تەكشۈرۈپ بېكىتىش چارىسىنى تۈزگەندە ۋە ئۇنىڭغا تۈزىتىش كىرگۈزگەندە، سورت يېتىشتۈرگۈچى، ئۇرۇق ئىشلەتكۈچى، ئىشلەپچىقارغۇچى ۋە مۇناسىۋەتلىك ساھە ۋەكىللىرىنىڭ پىكرىنى تولۇق ئاڭلاش كېرەك.

16-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا ۋە ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى كەسپىي خادىملاردىن تەركىب تاپقان زىرائەت سورتى ۋە دەل-دەرەخ سورتىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش كومىتېتىنى ئايرىم-ئايرىم تەسىس قىلىدۇ.
سورت تەكشۈرۈپ بېكىتىش كومىتېتى ئاساسلىق زىرائەت سورتى ۋە ئاساسلىق دەل-دەرەخ سورتلىرىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش خىزمىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ، ئىلتىماس ھۆججىتى، سورتلارنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش تەجرىبە سانلىق مەلۇماتى، ئۇرۇق ئەۋرىشكىسى، تەكشۈرۈپ بېكىتىش پىكرى ۋە تەكشۈرۈپ بېكىتىش خۇلاسىسى قاتارلىق مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان تەكشۈرۈپ بېكىتىش ئارخىپى تۇرغۇزۇپ، سۈرۈشتۈرگىلى بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتكەن تۈرلەر قانۇن بويىچە ئېلان قىلىنغان مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلار تەكشۈرۈپ بېكىتىش پىكرى ئەھۋالىنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى، نازارەتنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

تۈرلەرنى تەكشۈرۈپ بېكىتىشتە ئۆزىنى چەتكە ئېلىش تۈزۈمى يولغا قويۇلىدۇ.
سورت تەكشۈرۈپ بېكىتىش كومىتېتىنىڭ ئەزالىرى، خىزمەتچى خادىملار ۋە مۇناسىۋەتلىك سىناق، سىناق خادىملىرى خىزمىتىگە سادىق بولۇشى، ئادىل، پاك بولۇشى كېرەك.
ئورۇن ۋە شەخسلەر پاش قىلغان ياكى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشتە بايقالغان يۇقىرىقى خادىملارنىڭ قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئورگىنى ۋاقتىدا قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

17-ماددا تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىشنى بىرلەشتۈرگەن، گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بەلگىلىگەن شەرتكە ئۇيغۇن كېلىدىغان ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرى ئۆز ئالدىغا تەتقىق قىلىپ ياراتقان ئاساسلىق زىرائەت سورتى، ئاساسلىق دەل-دەرەخ سورتىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش چارىسى بويىچە ئۆز ئالدىغا سىناق قىلسا بولىدۇ، تەكشۈرۈپ بېكىتىش ئۆلچىمىگە يەتكەنلىرىگە سورت تەكشۈرۈپ بېكىتىش كومىتېتى تەكشۈرۈپ بېكىتىش گۇۋاھنامىسى بېرىشى كېرەك.
ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرى تەجرىبە سانلىق مەلۇماتىنىڭ چىنلىقىغا مەسئۇل بولىدۇ، سۈرۈشتۈرۈشكە بولۇشقا كاپالەتلىك قىلىدۇ، ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ۋە جەمئىيەتنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىدۇ.

18-ماددا تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتەلمىگەن زىرائەت سورتى ۋە دەل-دەرەخ سورتىغا ئىلتىماس قىلغۇچىنىڭ باشقىچە پىكرى بولسا، ئەسلىدىكى تەكشۈرۈپ بېكىتىش كومىتېتى ياكى دۆلەت دەرىجىلىك تەكشۈرۈپ بېكىتىش كومىتېتىغا قايتا تەكشۈرۈشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.

19-ماددا دۆلەت دەرىجىلىك تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتكەن زىرائەت سورتى ۋە دەل-دەرەخ ئەلا سورتىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئېلان قىلىدۇ، پۈتۈن مەملىكەتكە باب ئېكولوگىيەلىك رايوندا كېڭەيتىشكە بولىدۇ.
ئۆلكە دەرىجىلىك تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتكەن زىرائەت سورتى ۋە دەل-دەرەخ ئەلا سورتىنى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئېلان قىلىدۇ، شۇ مەمۇرىي رايونغا باب كېلىدىغان ئېكولوگىيەلىك رايوندا كېڭەيتسە بولىدۇ؛
باشقا ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەردىن ئېكولوگىيە رايونىغا باب كېلىدىغان ئوخشاش بىر رايونغا تەۋە يەردىن زىرائەت سورتى، ئەلا دەل-دەرەخ سورتىنى كىرگۈزۈپ تېرىماقچى بولسا، كىرگۈزۈپ تېرىغۇچى كىرگۈزۈپ تېرىلغان سورت ۋە رايوننى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

مەزكۇر رايونغا تەبىئىي تارقالغان دەل-دەرەخ سورتىنى كىرگۈزۈپ تېرىشتا، دۆلەتنىڭ سورت كىرگۈزۈش ئۆلچىمى بويىچە سىناق قىلىش كېرەك.

20-ماددا ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى سورت تاللاپ يېتىشتۈرۈش، تەكشۈرۈپ بېكىتىش خىزمىتىدىكى رايونلار ھەمكارلىقى مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئەلا سورتلارنى تاللاپ يېتىشتۈرۈش ۋە كېڭەيتىشنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك.

21-ماددا تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتكەن زىرائەت سورتى ۋە دەل-دەرەخ سورتلۇق ئۇرۇقلۇقىدا يەڭگىلى بولمايدىغان ئېغىر نۇقسان قاتارلىق ئەھۋاللار كۆرۈلگەندە داۋاملىق كېڭەيتىشكە، سېتىشقا بولمىسا، ئەسلىدىكى تەكشۈرۈپ بېكىتىش كومىتېتى تەكشۈرۈپ بېكىتكەندىن كېيىن تەكشۈرۈپ بېكىتىش بىكار قىلىنىدۇ، ئەسلىدىكى ئېلان تارمىقى ئېلان چىقىرىپ، كېڭەيتىش، سېتىشنى توختىتىدۇ.

22-ماددا دۆلەت بىر قىسىم ئاساسلىق بولمىغان زىرائەتلەرنىڭ سورتىنى تىزىملاش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
ئاساسلىق بولمىغان زىرائەتلەرنى تىزىملاش مۇندەرىجىسىگە كىرگۈزۈلگەن سورتلارنى كېڭەيتىشتىن بۇرۇن تىزىملاش كېرەك.

سورتنى تىزىملىتىدىغان زىرائەت دائىرىسىنى قاتتىق تىزگىنلەش ھەمدە جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداش، ئىستېمال بىخەتەرلىكى ۋە ئۇرۇق ئىشلىتىش بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش پىرىنسىپىغا ئاساسەن بېكىتىش كېرەك.
تىزىملاش مۇندەرىجىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى تۈزىدۇ ۋە تەڭشەيدۇ.

ئىلتىماس قىلغۇچى سورتنى تىزىملاشنى ئىلتىماس قىلىشتا، ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقىغا ئىلتىماس ھۆججىتى ۋە ئۇرۇق ئەۋرىشكىسىنى تاپشۇرۇشى ھەمدە ئۇنىڭ چىنلىقىغا مەسئۇل بولۇشى، سۈرۈشتۈرگىلى بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى، نازارەت قىلىپ تەكشۈرۈشنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.
ئىلتىماس ھۆججىتى سورتنىڭ تۈرى، نامى، كېلىش مەنبەسى، ئالاھىدىلىكى، سورت يېتىشتۈرۈش جەريانى ۋە خاسلىقى، بىردەكلىكى، مۇقىملىقىنى سىناش دوكلاتى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى سورت تىزىملاش ئىلتىماسىنى قوبۇل قىلغان كۈندىن باشلاپ 20 خىزمەت كۈنى ئىچىدە، ئىلتىماس قىلغۇچى تاپشۇرغان ئىلتىماس ھۆججىتىنى يازما تەكشۈرىدۇ، تەلەپكە ئۇيغۇن كەلگەنلىرىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-كەنت مەسئۇل تارمىقىنىڭ تىزىملاپ ئېلان قىلىشىغا يوللايدۇ.

تىزىملانغان سورتتا ئىلتىماس ھۆججىتى، ئۇرۇق ئەۋرىشكىسى راست بولمىسا، گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى شۇ سورتنى تىزىملاشنى بىكار قىلىدۇ ھەمدە ئىلتىماس قىلغۇچىنىڭ قانۇنغا خىلاپ ئۇچۇرىنى جەمئىيەتنىڭ سەمىمىيەت ئارخىپىغا خاتىرىلەپ، جەمئىيەتكە ئېلان قىلىدۇ؛
ئۇرۇق ئىشلەتكۈچىلەر ۋە باشقا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىگە زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

تىزىملانغان سورتتا يەڭگىلى بولمايدىغان ئېغىر نۇقسان قاتارلىق ئەھۋاللار كۆرۈلسە، گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى تىزىملاشنى بىكار قىلىدۇ ھەمدە ئېلان چىقىرىپ كېڭەيتىشنى توختىتىدۇ.

ئاساسلىق بولمىغان زىرائەت سورتلىرىنى تىزىملاش چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەيدۇ.

23-ماددا تەكشۈرۈپ بېكىتىشكە تېگىشلىك زىرائەت سورتلىرىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتكۈزمىگەنلەرنى ئېلان ئېلان قىلىشقا، كېڭەيتىشكە، سېتىشقا بولمايدۇ.

تەكشۈرۈپ بېكىتىشكە تېگىشلىك دەل-دەرەخ سورتى تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتمىگەن بولسا، سۈپەتلىك ئۇرۇق سۈپىتىدە كېڭەيتىشكە، سېتىشقا بولمايدۇ، لېكىن ئىشلەپچىقىرىشتا ھەقىقەتەن ئىشلىتىش زۆرۈر بولسا، دەل-دەرەخ تۈرىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش كومىتېتى بېكىتىشى كېرەك.

تىزىملىتىشقا تېگىشلىك زىرائەت سورتىنى تىزىملاتماي تۇرۇپ ئېلان چىقىرىشقا، كېڭەيتىشكە، تىزىملانغان سورت نامىدا سېتىشقا بولمايدۇ.

24-ماددا جۇڭگو چېگراسى ئىچىدە دائىم تۇرىدىغان ئورنى ياكى تىجارەت ئورنى بولمىغان چېگرا سىرتىدىكى ئاپپارات، شەخسلەر چېگرا ئىچىدە تۈرلەرنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش ياكى تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلسا، قانۇنىي ئىگە سالاھىيىتىگە ئىگە چېگرا ئىچىدىكى ئۇرۇقچىلىق كارخانىسىغا ۋاكالەتچىلىك قىلىشنى ھاۋالە قىلىشى كېرەك.

4-باب يېڭى سورتلارنى قوغداش

25-ماددا دۆلەت ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىنى قوغداش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
دۆلەتنىڭ ئۆسۈملۈك سورتىنى قوغداش تىزىملىكىدىكى ئادەم كۈچى ئارقىلىق تاللاپ يېتىشتۈرۈلگەن ياكى بايقالغان ياۋا ئۆسۈملۈكلەر ياخشىلانغان، يېڭى دانىلىق، خاسلىققا، بىردەكلىككە، تۇراقلىقلىققا ۋە مۇۋاپىق نام بېرىلگەن ئۆسۈملۈك سورتىغا گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقى بېرىپ، ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقى ئىگىسىنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدۇ.
ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىنىڭ مەزمۇنى ۋە تەۋەلىكى، بېرىش شەرتى، ئىلتىماس قىلىش ۋە قوبۇل قىلىش، تەكشۈرۈش ۋە تەستىقلاش، شۇنىڭدەك مۇددىتى، ئاخىرلىشىشى ۋە ئىناۋەتسىز بولۇش قاتارلىقلار مۇشۇ قانۇن، مۇناسىۋەتلىك قانۇنلار ۋە مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

دۆلەت ئۇرۇقچىلىق پەن-تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىشقا، ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىنى يېتىشتۈرۈشكە ۋە نەتىجە ئايلاندۇرۇشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.
ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقىغا ئېرىشكەن سورتلارنى كېڭەيتىپ قوللانغاندا، سورت يېتىشتۈرگۈچى قانۇن بويىچە مۇناسىپ ئىقتىسادىي مەنپەئەتكە ئېرىشىدۇ.

26-ماددا بىر ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىغا پەقەت بىرلا تۈرلۈك ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقى بېرىلىدۇ.
ئىككىدىن ئارتۇق ئىلتىماس قىلغۇچى ئوخشاش بىر سورت ئۈچۈن ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىنى ئايرىم-ئايرىم ئىلتىماس قىلغان بولسا، ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقىنى ئەڭ ئاۋۋال ئىلتىماس قىلغۇچىغا بېرىدۇ؛
شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ئىلتىماس قىلىنغان بولسا، ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقى شۇ سورتنى يېتىشتۈرۈشنى ئەڭ ئاۋۋال تاماملىغان كىشىگە بېرىلىدۇ.

قانۇنغا خىلاپلىق قىلىدىغان، جەمئىيەتنىڭ ئاممىۋى مەنپەئىتىگە، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان ئۆسۈملۈك يېڭى سورتلىرىغا ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقى بېرىلمەيدۇ.

27-ماددا ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقى بېرىلىدىغان ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىنىڭ نامى ئوخشاش ياكى ئوخشاپ كېتىدىغان ئۆسۈملۈك ئۇرۇقدىشى ياكى خىلى ئىچىدىكى مەلۇم بولغان سورتنىڭ نامىدىن پەرقلىنىشى كېرەك.
بۇ نام ھوقۇق بېرىلگەندىن كېيىن شۇ ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىنىڭ ئورتاق نامى بولىدۇ.

تۆۋەندىكى ناملارنى ھوقۇق بېرىلگەن سورتقا نام بېرىشكە ئىشلىتىشكە بولمايدۇ :

( 1 ) پەقەت سان بىلەنلا ئىپادىلىنىدىغان بولسا؛

( 2 ) ئىجتىمائىي ئەخلاققا خىلاپ بولغانلار؛

( 3 ) ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىنىڭ ئالاھىدىلىكى، ئالاھىدىلىكى ياكى سورت يېتىشتۈرگۈچىنىڭ سالاھىيىتى قاتارلىقلارغا قارىتا ئاسانلا خاتا چۈشەنچە پەيدا قىلىدىغانلار.

ئوخشاش بىر ئۆسۈملۈك سورتى يېڭى سورتنى قوغداش، سورتنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش، تۈرىنى تىزىملاش، كېڭەيتىش، سېتىشنى ئىلتىماس قىلغاندا پەقەت ئوخشاش بىر نامنى ئىشلەتسە بولىدۇ.
ئىشلەپچىقىرىلغان، كېڭەيتىلگەن، سېتىلغان ئۇرۇق ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىنى قوغداش، تۈرىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش، تۈرىنى تىزىملاشنى ئىلتىماس قىلغاندا بەرگەن ئەۋرىشكىگە ماس كېلىشى كېرەك.

28-ماددا ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىغا ئىگە كىشى ئۆزى ھوقۇق بەرگەن سورتنى يەكلەشتەك مونوپول قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.
ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقىغا ئىگە كىشى ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقىنى باشقىلارنىڭ يولغا قويۇشىغا ئىجازەت بەرسە ھەمدە توختامدىكى پۈتۈم بويىچە ئىجازەتلىك ئىشلىتىش ھەققى ئالسا بولىدۇ؛
ئىجازەت ئىشلىتىش ھەققى مۇقىم مال پۇلى، كېڭەيتىش پايدىسىدىن پىرسەنت ئايرىش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قوللىنىپ ئېلىنسا بولىدۇ.

ھەرقانداق ئورۇن ياكى شەخسنىڭ ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقى ئىگىسىنىڭ ئىجازىتىنى ئالماي تۇرۇپ، ئۇنى ئىشلەپچىقىرىشى، كۆپەيتىشىگە ۋە كۆپەيتىشىگە يول قويماي، ئۇنى بىر تەرەپ قىلىشىغا، سېتىشقا، ئىمپورت قىلىشىغا، ئېكسپورت قىلىشىغا ھەمدە ھوقۇق بېرىلگەن شۇ تۈرنىڭ كۆپەيتىش ماتېرىيالىنى يۇقىرىقى ھەرىكەتنى قىلىش ئۈچۈن ساقلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.
سودا مەقسىتىدە ھوقۇق بېرىلگەن شۇ تۈردىكى كۆپەيتىش ماتېرىيالىنى يەنە بىر تۈرنى ئىشلەپچىقارغان كۆپەيتىش ماتېرىيالىغا تەكرار ئىشلىتىشكە بولمايدۇ.
بۇ قانۇن، مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن ھەرىكەتنى قىلىش ھوقۇق بېرىلگەن سورتنىڭ كۆپەيتىش ماتېرىيالىنى ئىجازەت ئالماي تۇرۇپ ئىشلىتىش ئارقىلىق ئېرىشكەن ھوسۇل ماتېرىيالىغا چېتىلسا، ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ئۇرۇق ھوقۇقىغا ئىگىدارىنىڭ ئىجازىتىنى ئېلىش كېرەك؛
لېكىن، ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقىغا ئىگە كىشى كۆپەيتىش ماتېرىيالىغا نىسبەتەن ئۆز ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈش مۇۋاپىق پۇرسىتىگە ئېرىشكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

ماھىيەتلىك ھاسىلىي سورتنىڭ 2-، 3-تارمىقىدىكى بەلگىلەنگەن ھەرىكەتنى قىلىشتا، ئەسلىي سورتتىكى ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ئۇرۇقلۇق ھوقۇقىغا ئىگە كىشىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك.

ماھىيەتلىك ھاسىلىي سورت تۈزۈمىنى يولغا قويۇشنىڭ قەدەم-باسقۇچلىرى ۋە چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

29-ماددا ھوقۇق بېرىلگەن سورتنى تۆۋەندىكى ئەھۋالدا ئىشلەتكەندە، ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقى ئىگىسىنىڭ ئىجازىتىنى ئالماي تۇرۇپ، ئۇنىڭغا ئىشلىتىش ھەققى تۆلىمىسىمۇ بولىدۇ، لېكىن ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىنى ئىشلىتىش ھوقۇقى ئىگىسىنىڭ مۇشۇ قانۇن، مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان باشقا ھوقۇقلىرىغا دەخلى-تەرۇز قىلىشقا بولمايدۇ :

( 1 ) ھوقۇق بېرىلگەن سورتتىن پايدىلىنىپ سورت يېتىشتۈرۈش ۋە باشقا پەن تەتقىقات پائالىيەتلىرى بىلەن شۇغۇللىنىش؛

( 2 ) دېھقانلار ئۆزى كۆپەيتىش، ئۆزى ئىشلىتىش ھوقۇقى بېرىلگەن سورت كۆپەيتىش ماتېرىياللىرى.

30-ماددا دۆلەت مەنپەئىتى ياكى ئىجتىمائىي ئاممىۋى مەنپەئەت ئۈچۈن، گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىغا مەجبۇرىي ئىجازەت بېرىشنى يولغا قويۇش توغرىسىدا قارار چىقارسا ھەمدە تىزىملاتسا ۋە ئېلان چىقارسا بولىدۇ.

مەجبۇرىي ئىجازەت ئالغان ئورۇن ياكى شەخس يالغۇز ئىگىلىۋېلىپ يولغا قويۇش ھوقۇقىغا ئىگە ئەمەس ھەمدە باشقىلارنىڭ يولغا قويۇشىغا رۇخسەت قىلىش ھوقۇقى يوق.

5-باب ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىش

31-ماددا ئۇرۇق ئىمپورت-ئېكسپورت كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تارقىتىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزىلىق، ئورمانچىلىق-يايلاق مەسئۇل تارمىقىغا ئىلتىماس ماتېرىيالىنى قوبۇل قىلىشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.

ئاساسلىق دېھقانچىلىق زىرائىتىنىڭ شالغۇت ئۇرۇقى ۋە ئۇنىڭ ئۆز ئۇرۇقى، دەل-دەرەخنىڭ سۈپەتلىك ئۇرۇقىنى كۆپەيتىش ماتېرىيالى ئىشلەپچىقىرىش تىجارىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلار، شۇنىڭدەك گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى بەلگىلىگەن شەرتكە ئۇيغۇن كېلىدىغان تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت بىرلەشتۈرۈلگەن دېھقانچىلىق زىرائىتى ئۇرۇقچىلىق كارخانىسىنىڭ ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارەت ئىجازەتنامىسىنى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزىلىق، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تارقىتىدۇ.

ئالدىنقى ئىككى تارماقتا بەلگىلەنگىنىدىن باشقا ئۇرۇقلارنى ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىش ئىجازەتنامىسىنى ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچى تۇرۇشلۇق جايدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تارقىتىدۇ.

ئاساسلىق بولمىغان زىرائەت ئۇرۇقى ۋە ئاساسلىق بولمىغان دەل-دەرەخ ئۇرۇقى ئىشلەپچىقىرىش بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلارنىڭ ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسى بېجىرىشى ھاجەتسىز.

32-ماددا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسى ئېلىشنى ئىلتىماس قىلىشتا، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەتكە ماس كېلىدىغان ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئەسلىھەسى، ئۈسكۈنىسى ۋە كەسپىي تېخنىكا خادىمى، شۇنىڭدەك نىزام ۋە گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بەلگىلىگەن باشقا شەرتلەرنى ھازىرلاش كېرەك.

ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلار ئۇرۇق كۆپەيتىشتە ئايرىش ۋە يېتىشتۈرۈش شارائىتىنى تەڭ ھازىرلىغان بولۇشى، كارانتىن زىيانسىز جانلىقنىڭ ئۇرۇقىنى ئىشلەپچىقىرىدىغان ئورۇنغا ياكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بېكىتكەن ئۇرۇقلۇق ئورماننى ھازىرلىغان بولۇشى كېرەك.

ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىنى تېرىش ھوقۇقىغا ئىگە ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسى ئېلىشنى ئىلتىماس قىلىشتا، ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ئۇرۇق ھوقۇقى ئىگىسىنىڭ يازما ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك.

33-ماددا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسىگە ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىسىنىڭ نامى، ئادرېسى، قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى، ئىشلەپچىقارغان ئۇرۇقنىڭ تۈرى، ئورنى ۋە ئۇرۇق تىجارىتىنىڭ دائىرىسى، كۈچكە ئىگە مۇددىتى، كۈچكە ئىگە رايونى قاتارلىق ئىشلارنى ئېنىق يېزىش كېرەك.

ئالدىنقى تارماقتىكى ئىشلاردا ئۆزگىرىش بولسا، ئۆزگەرتىلگەن كۈندىن باشلاپ 30 كۈن ئىچىدە، ئەسلىي ئىجازەتنامە تارقاتقان ئورگانغا ئۆزگەرتىشنى ئىلتىماس قىلىش كېرەك.

مۇشۇ قانۇندا ئايرىم بەلگىلەنگەنلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت ئىجازەتنامىسى بولماي تۇرۇپ ياكى ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-باشقۇرۇش ئىجازەتنامىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىشى، ئۇرۇق تىجارىتى قىلىشى مەنئى قىلىنىدۇ.
ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسىنى ياسىۋېلىش، ئۆزگەرتىۋېلىش، سېتىۋېلىش-سېتىش، ئىجارە ئېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

34-ماددا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىشتا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكا قائىدىسى ۋە ئۇرۇق تەكشۈرۈش، كارانتىن قىلىش قائىدىسىنى ئىجرا قىلىپ، ئۇرۇقنىڭ ساپلىق، ساپلىق، بىخلىنىش نىسبىتى قاتارلىق سۈپەت تەلىپى ۋە كارانتىن تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىنىڭ ئىلغار ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسىنى ئىشلىتىشىگە يېتەكچىلىك قىلىشى، مەدەت بېرىشى، ئىشلەپچىقىرىش ھۈنەر-سەنئىتىنى ياخشىلىشى، ئۇرۇق سۈپىتىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

35-ماددا دەل-دەرەخ ئۇرۇقى ئىشلەپچىقىرىش بازىسىدا ئۇرۇق يىغىشقا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش بازىسىنى باشقۇرغۇچى تەشكىللەيدۇ، ئۇرۇق يىغىش دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك ئۆلچىمى بويىچە بولۇشى كېرەك.

ئانا دەرەخنى بۇلاش، بۇزۇۋېتىش مەنئى قىلىنىدۇ، ناچار ئورمان ئىچىدىكى، ناچار ئانا دەرەختىن ئۇرۇق يىغىش مەنئى قىلىنىدۇ.

36-ماددا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش باشقۇرغۇچىسى ئۇرۇق مەنبەسى، ئورنى، مىقدارى، سۈپىتى، سېتىلىش يۆنىلىشى، سېتىلغان ۋاقتى ۋە ئالاقىدار جاۋابكارلار قاتارلىق مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئارخىپى تۇرغۇزۇپ ۋە ساقلاپ، سۈرۈشتۈرگىلى بولۇشقا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.
ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت ئارخىپىغا كونكرېت ئېنىق يېزىلغان ئىشلار، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-باشقۇرۇش ئارخىپى ۋە ئۇرۇق ئەۋرىشكىسىنى ساقلاش مۇددىتىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەيدۇ.

37-ماددا دېھقانلار ئۆزى يېتىشتۈرۈپ ئۆزى ئىشلىتىدىغان ئادەتتىكى ئۇرۇقتىن ئېشىپ قالغانلىرىنى شۇ جايدىكى بازاردا ساتسا، ئالماشتۇرسا بولىدۇ، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسى بېجىرمىسىمۇ بولىدۇ.

38-ماددا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسىنىڭ كۈچكە ئىگە رايونىنى گۇۋاھنامە تارقاتقان ئورگان ئۆزىنىڭ باشقۇرۇش تەۋەلىكى دائىرىسىدە بېكىتىدۇ.
ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارىتى قىلغۇچى ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسىگە يېزىلغان كۈچكە ئىگە رايوندا تارماق ئاپپارات تەسىس قىلغان بولسا، ئايرىپ قاچىلانمايدىغان ئورۇ ئۇرۇقىنى مەخسۇس باشقۇرىدىغان ياكى ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، باشقۇرۇش ئىجازەتنامىسىگە ئېرىشكەن ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىسى ئۇرۇقىنى ئىشلەپچىقىرىش، ۋاكالىتەن سېتىشنى يازما ھاۋالە قىلغان بولسا، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، ئىگىلىك باشقۇرۇش ئىجازەتنامىسى بېجىرىش ھاجەتسىز،
لېكىن، شۇ جايدىكى يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇش كېرەك.

تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىش بىرلەشتۈرۈلگەن، گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى، يېزا، ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بەلگىلىگەن شەرتكە ئۇيغۇن كېلىدىغان ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسىنىڭ كۈچكە ئىگە رايونى پۈتۈن مەملىكەت بويىچە بولىدۇ.

39-ماددا سېتىلىدىغان ئۇرۇقلارنى پىششىقلاش، دەرىجىگە ئايرىش، ئوراپ قاچىلاش كېرەك.
پىششىقلاپ ئىشلەشكە، ئوراپ قاچىلاشقا بولمايدىغانلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

چوڭ ئورالمىلىق ياكى ئىمپورت قىلىنغان ئۇرۇقلارنى ئايرىپ قاچىلاشقا بولىدۇ؛
ئايرىپ قاچىلاشنى يولغا قويۇشتا، ئايرىپ قاچىلايدىغان ئورۇننى بەلگە قىلىش ھەمدە ئۇرۇق سۈپىتىگە مەسئۇل بولۇش كېرەك.

40-ماددا سېتىلغان ئۇرۇق دۆلەتنىڭ ياكى ساھەنىڭ ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن بولۇشى، ئۇنىڭغا بەلگە ۋە ئىشلىتىش ئىزاھاتى قوشۇمچە قىلىنىشى كېرەك.
بەلگە ۋە ئىشلىتىش چۈشەندۈرۈشىدە يېزىلغان مەزمۇن سېتىلغان ئۇرۇققا ماس كېلىشى كېرەك.
ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش باشقۇرغۇچىسى بەلگە مەزمۇنىنىڭ چىنلىقى ۋە ئۇرۇق سۈپىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

بەلگىگە ئۇرۇق تۈرى، سورت نامى، سورتنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش ياكى تىزىملاش نومۇرى، سورتنى تېرىشقا باب كېلىدىغان رايون ۋە پەسىل، ئىشلەپچىقىرىش باشقۇرغۇچىسى ۋە رويخەتكە ئالغان جاي، سۈپەت كۆرسەتكۈچى، كارانتىن ئىسپاتى نومۇرى، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت ئىجازەتنامىسى نومۇرى ۋە ئۇچۇر كودى، شۇنىڭدەك گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بەلگىلىگەن باشقا ئىشلارنى بەلگە قىلىش كېرەك.

ھوقۇق بېرىلگەن سورتلۇق ئۇرۇقنى سېتىشتا، سورت ھوقۇقى نومۇرىنى ئېنىق يېزىش كېرەك.

ئىمپورت ئۇرۇقىنى سېتىشتا، ئىمپورت تەستىق ھۆججەت نومۇرى ۋە جۇڭگو تىل-يېزىقىدىكى بەلگىنى قوشۇمچە قىلىش كېرەك.

گېنى يۆتكەلگەن ئۆسۈملۈك سورتى ئۇرۇقىنى سېتىشتا، جەزمەن ئېنىق يېزىق بىلەن بەلگە قويۇش ھەمدە ئىشلەتكەن چاغدىكى بىخەتەرلىك تىزگىنلەش تەدبىرلىرىنى ئەسكەرتىش كېرەك.

ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارىتى قىلغۇچىلار مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىلەرگە رىئايە قىلىشى، سەمىمىي، لەۋزىدە تۇرۇشى، ئۇرۇق ئىشلەتكۈچىلەرگە ئۇرۇق ئىشلەپچىقارغۇچىنىڭ ئۇچۇرى، ئۇرۇقنىڭ ئاساسلىق خۇسۇسىيىتى، ئاساسلىق ئۆستۈرۈش تەدبىرى، ماسلىشىشچانلىقى قاتارلىق ئىشلىتىش شەرتلىرىگە دائىر ئىزاھات، خەۋپ-خەتەر ئەسكەرتمىسى ۋە مۇناسىۋەتلىك مەسلىھەت مۇلازىمىتى قىلىشى كېرەك، ساختا ياكى خاتا چۈشەنچە پەيدا قىلىدىغان تەشۋىقات قىلىشقا يول قويۇلمايدۇ.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەتتە ئۆز ئالدىغا ئىش كۆرۈش ھوقۇقىغا قانۇنسىز ئارىلىشىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

41-ماددا ئۇرۇق ئېلانىنىڭ مەزمۇنى مۇشۇ قانۇن ۋە ئېلانغا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن بولۇشى، ئاساسلىق خۇسۇسىيەت تەسۋىرى قاتارلىقلار تەكشۈرۈپ بېكىتىش، تىزىملاپ ئېلان قىلىش بىلەن بىردەك بولۇشى كېرەك.

42-ماددا ئۇرۇق توشۇش ياكى پوچتىدىن ئەۋەتىشتە مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە كارانتىن قىلىش كېرەك.

43-ماددا ئۇرۇق ئىشلەتكۈچىلەر ئۆز ئارزۇسى بويىچە ئۇرۇق سېتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق، ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ قانۇنسىز ئارىلىشىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

44-ماددا دۆلەت دەل-دەرەخ سورتلۇق ئۇرۇقىنى كېڭەيتىپ ئىشلىتىپ، ئورمان بىنا قىلىشقا يار-يۆلەك بولىدۇ.
دۆلەت مەبلەغ سېلىش ياكى دۆلەت مەبلەغ سېلىشنى ئاساس قىلغان ئورمان بىنا قىلىش تۈرلىرى ۋە دۆلەت ئورمانچىلىق ئورۇنلىرى ئورمان بىنا قىلىشتا، ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تۈزگەن پىلانغا ئاساسەن دەل-دەرەخ ئەلا سورتىنى ئىشلىتىشى كېرەك.

45-ماددا ئۇرۇق ئىشلەتكۈچى ئۇرۇق سۈپەت مەسىلىسى ياكى ئۇرۇقنىڭ بەلگىسى ۋە ئىشلىتىش ئىزاھاتىدا يېزىلغان مەزمۇن چىن بولمىغانلىقتىن زىيانغا ئۇچرىسا، ئۇرۇق ئىشلەتكۈچى ئۇرۇق ساتقۇچى تىجارەتچىدىن تۆلەم تەلەپ قىلسا بولىدۇ، ئۇرۇق ئىشلەپچىقارغۇچى ياكى باشقا تىجارەتچىلەردىن تۆلەم تەلەپ قىلسىمۇ بولىدۇ.
تۆلەم سوممىسى ئۇرۇق سېتىۋېلىش پۇلى، ئېرىشىدىغان مەنپەئەت زىيىنى ۋە باشقا زىيانلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
ئۇرۇقلۇق ئىشلەپچىقارغۇچى ياكى باشقا تىجارەتچىلەرنىڭ جاۋابكارلىقى بولسا، ئۇرۇقنى ساتقۇچى تۆلەپ بولغاندىن كېيىن، ئۇرۇق ئىشلەپچىقارغۇچى ياكى باشقا تىجارەتچىلەر ئۇنىڭدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق؛
ئۇرۇق ساتقۇچىنىڭ جاۋابكارلىقى بولسا، ئۇرۇق ئىشلەپچىقارغۇچى ياكى باشقا تىجارەتچىلەر تۆلەپ بولغاندىن كېيىن، ئۇرۇق ساتقان تىجارەتچىدىن تۆلىتىۋېلىشقا ھوقۇقلۇق.

6-باب ئۇرۇقنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

46-ماددا يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۇرۇق سۈپىتىگە بولغان نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى كۈچەيتىشى كېرەك.
ئۇرۇق سۈپىتىنى باشقۇرۇش چارىسى، ساھە ئۆلچىمى ۋە تەكشۈرۈش ئۇسۇلىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بېكىتىدۇ.

يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى دۆلەت بەلگىلىگەن تېز تەكشۈرۈش-ئۆلچەش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ ئىشلەپچىقىرىۋاتقان، تىجارەت قىلىۋاتقان ئۇرۇق سورتىنى تەكشۈرسە بولىدۇ، تەكشۈرۈش-ئۆلچەش نەتىجىسىنى مەمۇرىي جازا ئاساسى قىلسا بولىدۇ.
تەكشۈرۈلگۈچىنىڭ تەكشۈرۈش نەتىجىسىگە باشقىچە پىكرى بولسا، قايتا تەكشۈرۈشنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ، قايتا تەكشۈرۈشتە ئوخشاش بىر تەكشۈرۈش ئۇسۇلىنى قوللىنىشقا بولمايدۇ.
تەكشۈرۈش نەتىجىسى خاتا بولۇپ قېلىپ ئالاقىدارلارغا زىيان سالغان بولسا، قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

47-ماددا يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۇرۇق سۈپىتىنى تەكشۈرۈش ئاپپاراتىغا ئۇرۇق سۈپىتىنى تەكشۈرۈشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.

ئۇرۇق سۈپىتىنى تەكشۈرۈشنى ئۈستىگە ئالغان ئاپپارات مۇناسىپ تەكشۈرۈش شارائىتى، ئىقتىدارىنى ھازىرلىشى ھەمدە ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارمىقىنىڭ باھالىشىدا لاياقەتلىك بولۇشى كېرەك.

ئۇرۇق سۈپىتىنى تەكشۈرۈش ئاپپاراتى ئۇرۇق تەكشۈرگۈچى سەپلىشى كېرەك.
ئۇرۇق تەكشۈرگۈچى ئوتتۇرا تېخنىكومدىن يۇقىرى ئالاقىدار كەسپىي ئوقۇش تارىخىغا ئىگە بولۇشى، مۇناسىپ ئۇرۇق تەكشۈرۈش تېخنىكا ئىقتىدارى ۋە سەۋىيەسىنى ھازىرلىغان بولۇشى كېرەك.

48-ماددا ساختا، ناچار ئۇرۇقلارنى ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.
يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماق ساختا، ناچار ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلىشتەك قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارغا قانۇن بويىچە زەربە بېرىپ، دېھقانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدۇ، ئادىل رىقابەتلىشىدىغان بازار تەرتىپىنى قوغدايدۇ.

تۆۋەندىكى ئۇرۇقلار ساختا ئۇرۇق بولىدۇ :

( 1 ) ئۇرۇقسىز ئۇرۇقنى ئۇرۇق قىلىپ كۆرسەتكەن ياكى بۇ سورتلۇق ئۇرۇقنى باشقا سورتتىكى ئۇرۇق قىلىپ كۆرسەتكەنلەر؛

( 2 ) ئۇرۇق تۈرى، سورتى بىلەن بەلگە چاپلانغان مەزمۇن ماس كەلمىسە ياكى بەلگە بولمىسا.

تۆۋەندىكى ئۇرۇقلار ناچار ئۇرۇق ھېسابلىنىدۇ :

( 1 ) سۈپىتى دۆلەت بەلگىلىگەن ئۆلچەمدىن تۆۋەن بولغانلار؛

( 2 ) سۈپىتى بەلگىگە بەلگە قويۇلغان كۆرسەتكۈچتىن تۆۋەن بولسا؛

( 3 ) دۆلەت بەلگىلىگەن كارانتىن خاراكتېرلىك زىيانلىق جانلىق بولسا.

49-ماددا يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۇرۇقچىلىق مەمۇرىي قانۇن ئىجرا قىلىش ئورگىنىدۇر.
ئۇرۇقچىلىق قانۇن ئىجراسى خادىملىرى قانۇن بويىچە ھۆكۈمەت ئىشىنى ئىجرا قىلغاندا، مەمۇرىي قانۇن ئىجراسى گۇۋاھنامىسىنى كۆرسىتىشى كېرەك.
يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۇرۇقنى نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلغاندا، تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللىنىشقا ھوقۇقلۇق :

( 1 ) ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت سورۇنىغا كىرىپ نەق مەيداننى تەكشۈرۈش؛

( 2 ) ئۇرۇقلۇقتىن ئەۋرىشكە ئېلىپ سىناش، سىناق قىلىش ياكى تەكشۈرۈش؛

( 3 ) مۇناسىۋەتلىك توختام، ۋېكسېل، ھېساب دەپتىرى، ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت ئارخىپى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارنى كۆرۈش، كۆپەيتىش؛

( 4 ) قانۇنغا خىلاپ ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەتنى ئىسپاتلايدىغان دەلىل-ئىسپات بولغان ئۇرۇقلار، شۇنىڭدەك قانۇنغا خىلاپ ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەتكە ئىشلىتىدىغان قورال، ئۈسكۈنە ۋە تىرانسپورت قورالى قاتارلىقلار؛

( 5 ) قانۇنغا خىلاپ ھالدا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان سورۇنلارنى پېچەتلەش.

يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى خىزمەت ھوقۇقىنى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە يۈرگۈزۈشتە، ئالاقىدارلار ھەمكارلىشىشى، ماسلىشىشى كېرەك، رەت قىلىشقا، توسقۇنلۇق قىلىشقا يول قويۇلمايدۇ.

يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىغا قاراشلىق ئۇنىۋېرسال قانۇن ئىجرا قىلىش ئاپپاراتى ياكى ئۇنىڭ ھاۋالىسى بىلەن ئۇرۇقلۇق باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئۇرۇقچىلىق بويىچە قانۇن ئىجرا قىلىشقا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرنى قانات يايدۇرسا بولىدۇ.

50-ماددا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرى قانۇن بويىچە ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن ئۇرۇقچىلىق ساھە جەمئىيىتى قۇرىدۇ، ساھە تەلەپچانلىقى بويىچە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىدۇ، ئەزالارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدايدۇ، ئەزالار ۋە ساھەنىڭ تەرەققىياتىنى ئۇچۇر ئالماشتۇرۇش، تېخنىكا جەھەتتىن تەربىيەلەش، ئىناۋەت قۇرۇلۇشى، بازار سودىسى ۋە مەسلىھەت بېرىش قاتارلىق مۇلازىمەتلەر بىلەن تەمىنلەيدۇ.

51-ماددا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش باشقۇرغۇچىسى سالاھىيەتكە ئىگە ئىسپات بېرىش ئاپپاراتىغا ئۇرۇق سۈپىتى ئىسپاتىنى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ.
ئىسپات بېرىشتە لاياقەتلىك بولغانلىرىنىڭ ئورالمىسىغا ئىسپات بەلگىسى ئىشلىتىلسە بولىدۇ.

52-ماددا تاقابىل تۇرغىلى بولمايدىغان سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن، ئىشلەپچىقىرىش ئېھتىياجى ئۈچۈن دۆلەت ياكى يەرلىك بەلگىلىگەن ئۆلچەمدىن تۆۋەن دېھقانچىلىق زىرائىتى ئۇرۇقىنى ئىشلىتىش زۆرۈر بولسا، يەر تېرىشتا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەستىقىنى ئېلىش كېرەك.

53-ماددا سورت تاللاپ يېتىشتۈرۈش ۋە ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلىش بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ھەمدە باشقۇرغۇچى ئورۇن ۋە شەخسلەر ئۆسۈملۈك كارانتىن قىلىشقا دائىر قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلىشى، ئۆسۈملۈكلەر خەتەرلىك كېسەللىكلىرى، قۇرت-قوڭغۇز، ياۋا ئوت-چۆپ ۋە باشقا زىيانلىق جانلىقلارنىڭ تارقىلىشى ۋە يامرىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش بازىسىدا كارانتىن خاراكتېرلىك زىيانلىق جانلىقلارنى ئەملەش سىنىقى بىلەن شۇغۇللىنىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

54-ماددا ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بىرلىككە كەلگەن ھۆكۈمەت ئۇچۇرى ئېلان قىلىش سۇپىسىدا سورتلارنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش، سورتلارنى تىزىملاش، يېڭى سورتلارنى قوغداش، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت ئىجازىتى، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش قاتارلىق ئۇچۇرلارنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۆسۈملۈك سورتى ئۆلچىمى ئۈلگە ئامبىرى قۇرۇپ، ئۇرۇقنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى ئاساس بىلەن تەمىنلەيدۇ.

55-ماددا يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت پائالىيىتىگە قاتناشسا ۋە ئۇنىڭ بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

7-باب ئۇرۇق ئىمپورت-ئېكسپورتى ۋە تاشقى ھەمكارلىق

56-ماددا ئىمپورت قىلىنىدىغان ئۇرۇق ۋە ئېكسپورت قىلىنىدىغان ئۇرۇقلارنى كارانتىن قىلىپ، ئۆسۈملۈكلەردىكى خەتەرلىك كېسەللىكلەر، ھاشارات، ئوت-چۆپ ۋە باشقا زىيانلىق جانلىقلارنىڭ چېگراغا كىرىشى ۋە چېگرا سىرتىغا تارقىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش شەرت، كونكرېت كارانتىن قىلىش خىزمىتى ئۆسۈملۈكلەرنى چېگرادىن كىرگۈزۈش-چىقىرىشقا دائىر كارانتىن قانۇنى، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

57-ماددا ئۇرۇق ئىمپورت-ئېكسپورت كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلار ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسى ھازىرلىشى كېرەك؛
بۇنىڭ ئىچىدە، زىرائەت ئۇرۇقى ئىمپورت-ئېكسپورت كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغانلار يەنە دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە ئۇرۇق ئىمپورت-ئېكسپورت ئىجازىتى ئېلىشى كېرەك.

چېگرا سىرتىدىن كىرگۈزۈلگەن زىرائەت، دەل-دەرەخ ئۇرۇقىنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش ھوقۇق چېكى، زىرائەت ئۇرۇقىنىڭ ئىمپورتىنى تەستىقلاش چارىسى، گېنى يۆتكەلگەن ئۆسۈملۈك سورتىنى باشقۇرۇش چارىسىنى گوۋۇيۈەن بەلگىلەيدۇ.

58-ماددا ئىمپورت قىلىنغان ئۇرۇقنىڭ سۈپىتى دۆلەت ئۆلچىمى ياكى ساھە ئۆلچىمىگە يېتىشى كېرەك.
دۆلەت ئۆلچىمى ياكى ساھە ئۆلچىمى بولمىسا، توختامدا پۈتۈشكەن ئۆلچەم بويىچە ئىجرا قىلىشقا بولىدۇ.

59-ماددا چېگرا سىرتىدىن ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش ئۈچۈن ئىمپورت قىلىنىدىغان ئۇرۇق مۇشۇ قانۇننىڭ 57-ماددىسىنىڭ 1-تارمىقىنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرىمايدۇ، لېكىن سىرتقا قارىتا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش توختامى تۈزۈش كېرەك، ئىمپورت قىلىنغان ئۇرۇقنى پەقەت ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىشقىلا ئىشلىتىشكە بولىدۇ، ئۇنىڭ مەھسۇلاتىنى چېگرا ئىچىدە سېتىشقا بولمايدۇ.

چېگرا سىرتىدىن زىرائەت ياكى دەل-دەرەخنى سىناق تەرىقىسىدە كىرگۈزۈش ئۈچۈن، ئايرىپ ئۆستۈرۈش كېرەك، يىغىۋېلىنغان نەرسىنى ئۇرۇق سۈپىتىدە سېتىشقا بولمايدۇ.

60-ماددا ساختا، ناچار ئۇرۇقلۇق ئىمپورت-ئېكسپورت قىلىش، شۇنىڭدەك دۆلەت ئىمپورت-ئېكسپورت قىلىشقا بولمايدىغانلىقىنى بەلگىلىگەن ئۇرۇقلۇقلار مەنئى قىلىنىدۇ.

61-ماددا دۆلەت ئۇرۇقچىلىق بويىچە دۆلەت خەۋپسىزلىكى تەكشۈرۈش مېخانىزمى ئورنىتىدۇ.
چېگرا سىرتىدىكى ئاپپاراتلار، شەخسلەر مەبلەغ سالغان، چېگرا ئىچىدىكى ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرىنى سېتىۋالغان ياكى چېگرا ئىچىدىكى پەن تەتقىقات يۇرتى-ئورنى، ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرى بىلەن تېخنىكا ھەمكارلىقىنى قانات يايدۇرغان، سورت تەتقىق قىلىپ يارىتىش، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارىتى بىلەن شۇغۇللىنىشنى تەستىقلىتىپ باشقۇرۇش مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

8-باب يۆلەش تەدبىرى

62-ماددا دۆلەت ئۇرۇقچىلىق كەسپىنىڭ تەرەققىياتىنى قوللاش سالمىقىنى ئاشۇرىدۇ.
سورت تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئىشلەپچىقىرىش، ئۈلگە كۆرسىتىپ كېڭەيتىش، ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قوغداش، ئۇرۇقنى زاپاس ساقلاش ھەمدە ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش چوڭ ناھىيەلىرىنى يۆلەش كېرەك.

دۆلەت يۇقىرى ئۈنۈملۈك، بىخەتەر ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-يىغىش تېخنىكىسى ۋە ئىلغار، قوللىنىشچان ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-ئېلىش ماشىنىلىرىنى ئىشلىتىشنى كېڭەيتىشكە ئىلھام بېرىدۇ، ئىلغار، قوللىنىشچان ئۇرۇقلۇق ئىشلەپچىقىرىش-يىغىش ماشىنىلىرىنى يېزا ئىگىلىك ماشىنا-سايمانلىرىنى سېتىۋېلىش ياردەم پۇلى بېرىش دائىرىسىگە كىرگۈزىدۇ.

دۆلەت جەمئىيەت مەبلىغىنى ئۇرۇقچىلىققا مەبلەغ سېلىشقا پائال يېتەكلەيدۇ.

63-ماددا دۆلەت ئۇرۇقچىلىقنىڭ ئاممىۋى پاراۋانلىق ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، سورت يېتىشتۈرۈش پەن تەتقىقات ئەسلىھەلىرىگە ئىشلىتىلىدىغان يەرنىڭ مۇۋاپىق ئېھتىياجىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

ئەۋزەل ئۇرۇق يېتىشتۈرۈش بازىسىدىكى تېرىلغۇ يەرلەر مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىزلارغا كىرگۈزۈلىدۇ.
ئۈستۈنلۈككە ئىگە ئۇرۇق يېتىشتۈرۈش بازىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى سودا ئورنى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتىدۇ.

64-ماددا زىرائەت ۋە دەل-دەرەخ سورتىنى تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئىشلەپچىقىرىش بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە يۆلىنىدۇ.

65-ماددا دۆلەت پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتلىرىنى ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىش ۋە يىغىپ ساقلاشنى ئىناۋەتلىك قەرز پۇل مەدىتى بىلەن تەمىنلەشكە ئىلھاملاندۇرىدۇ ۋە يېتەكلەيدۇ.

66-ماددا دۆلەت سۇغۇرتا ئاپپاراتلىرىنىڭ ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش سۇغۇرتىسىنى قانات يايدۇرۇشىنى قوللايدۇ.
ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى سۇغۇرتا ھەققى ياردەم پۇلى بېرىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ئۇرۇقچىلىق ئىشلەپچىقىرىش سۇغۇرتىسىنىڭ تەرەققىياتىنى قوللىسا بولىدۇ.

67-ماددا دۆلەت پەن تەتقىقات ئورۇنلىرى ھەم ئالىي مەكتەپلەرنىڭ ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرى بىلەن ئۇرۇقلۇق يېتىشتۈرۈش پەن-تېخنىكا خادىملىرى ئالاقىسىنى قانات يايدۇرۇشىغا ئىلھام بېرىدۇ، شۇ ئورۇندىكى پەن-تېخنىكا خادىملىرىنىڭ ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرىغا بېرىپ ئۇرۇقلۇق يېتىشتۈرۈش نەتىجىسىنى ئايلاندۇرۇش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشىنى قوللايدۇ؛
سورت يېتىشتۈرۈش پەن تەتقىقات ئىختىساسلىقلىرىنىڭ يېڭىلىق يارىتىشى، ئىگىلىك تىكلىشىگە ئىلھام بېرىلىدۇ.

68-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا جايدا ئۇرۇق يېتىشتۈرىدىغان جايدىكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى باشقا جايدا ئۇرۇق يېتىشتۈرۈش خىزمىتىنى باشقۇرۇش ۋە ماسلاشتۇرۇشنى كۈچەيتىشى، قاتناش-تىرانسپورت تارمىقى ئۇرۇق توشۇشقا ئالدىن كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

9-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

69-ماددا يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى قانۇن بويىچە مەمۇرىي ئىجازەت قارارى چىقارماي، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى بايقالغان ياكى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى پاش قىلىنغان مەلۇماتنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلمىغان ياكى مەسئۇلىيىتىنى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە بويىچە ئادا قىلمىغان باشقا قىلمىشلارنى سادىر قىلغانلارنى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ياكى يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ،
جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

مۇشۇ قانۇننىڭ 55-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىنىڭ خادىملىرىدىن ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللانغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

70-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 16-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۈر تەكشۈرۈپ بېكىتىش كومىتېتى ئەزالىرى ۋە خادىملاردىن مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلمىغان، ساختىپەزلىك قىلغان، نەپسانىيەتچىلىك قىلغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ؛
جازا قارارى چىقىرىلغان كۈندىن باشلاپ بەش يىل ئىچىدە تۈر تەكشۈرۈپ بېكىتىش خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىشقا بولمايدۇ.

71-ماددا سورت سىناش، سىناق قىلىش ۋە ئۇرۇق سۈپىتىنى تەكشۈرۈش ئاپپاراتلىرىدىن سىناق قىلىش، سىناق قىلىش، تەكشۈرۈش سانلىق مەلۇماتىنى ئويدۇرۇپ چىقارغان ياكى ساختا ئىسپات چىقارغانلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئورۇنغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ،
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلارغا قوشۇمچە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ؛
ئۇرۇق ئىشلەتكۈچىلەر ۋە باشقا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىگە زىيان سالغانلار ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىسى بىلەن بىرلىكتە چاتما جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ ئۇرۇق سۈپىتىنى تەكشۈرۈش سالاھىيىتى ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئالاقىدار مەسئۇل تارمىقى بىكار قىلىنىدۇ.

72-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 28-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا، ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىغا دەخلى-تەرۇز قىلىش قىلمىشى سادىر قىلغانلارنى ئالاقىدارلار كېڭىشىپ ھەل قىلىدۇ، كېڭىشىشنى خالىمىسا ياكى كېلىشەلمىسە، ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقىغا ئىگە كىشى ياكى مەنپەئەتدارلار ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىدىن بىر تەرەپ قىلىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ، خەلق سوت مەھكىمىسىگە بىۋاسىتە دەۋا قىلسىمۇ بولىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئالاقىدارلار ئىختىيار قىلىش پىرىنسىپىغا ئاساسەن، ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىغا دەخلى-تەرۇز قىلىشتىن كېلىپ چىققان زىيان تۆلىمىنى مۇرەسسە قىلسا بولىدۇ.
مۇرەسسەدە كېلىشىم ھاسىل قىلىنغان بولسا، ئالاقىدارلار ئادا قىلىشى كېرەك؛
ئالاقىدارلار كېلىشىم ئادا قىلمىسا ياكى مۇرەسسەدە كېلىشىم ھاسىل قىلمىسا، ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقىنىڭ ئىگىسى ياكى مەنپەئەتدارى خەلق سوت مەھكىمىسىگە قانۇن بويىچە دەۋا قىلسا بولىدۇ.

ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقىغا دەخلى-تەرۇز قىلغانلارنىڭ تۆلەم سوممىسى ھوقۇقدارنىڭ ھوقۇقى چېقىلىش سەۋەبىدىن ئۇچرىغان ئەمەلىي زىيىنىغا قاراپ بېكىتىلىدۇ؛
ئەمەلىي زىياننى بېكىتكىلى بولمىسا، ھوقۇققا چېقىلغۇچىنىڭ ھوقۇققا چېقىلىش سەۋەبىدىن ئېرىشكەن مەنپەئىتىگە ئاساسەن بېكىتىشكە بولىدۇ.
ھوقۇقدارنىڭ زىيىنىنى ياكى ھوقۇققا چېقىلغۇچىنىڭ ئېرىشكەن مەنپەئىتىنى بېكىتكىلى بولمىسا، شۇ ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىنى ئىشلىتىشكە بولىدىغان ئىشلىتىش ھەققىنىڭ ھەسسە سانىدىن پايدىلىنىپ مۇۋاپىق بېكىتىشكە بولىدۇ.
ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقىغا قەستەن دەخلى-تەرۇز قىلغانلاردىن قىلمىشى ئېغىرلىرىدىن يۇقىرىقى ئۇسۇل بويىچە بېكىتىلگەن سوممىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن تۆلەم سوممىسىنى بېكىتىشكە بولىدۇ.

ھوقۇقدارنىڭ زىيىنى، ھوقۇققا چېقىلغۇچى ئېرىشكەن مەنپەئەت ۋە ئۆسۈملۈك يېڭى تۈرى ھوقۇقىنى ئىشلىتىش خىراجىتىنى بېكىتكىلى بولمىسا، خەلق سوت مەھكىمىسى ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىنىڭ تۈرى، ھوقۇققا چېقىلىش قىلمىشىنىڭ خاراكتېرى ۋە قىلمىشى قاتارلىق ئامىللارغا ئاساسەن، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن تۆلەم بېرىشنى بېكىتسە بولىدۇ.

تۆلەم سوممىسى ھوقۇقدارنىڭ ھوقۇققا چېقىلىش قىلمىشىنى توسۇش ئۈچۈن تۆلىگەن مۇۋاپىق چىقىمىنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىغا دەخلى-تەرۇز قىلىش دېلولىرىنى بىر تەرەپ قىلغاندا، جەمئىيەت ئاممىۋى مەنپەئىتىنى قوغداش ئۈچۈن، ھوقۇققا دەخلى-تەرۇز قىلغۇچىنى ھوقۇققا چېقىلىش قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى ۋە ئۇرۇقىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
مال قىممىتى 50 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، قوشۇمچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 250 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مال قىممىتى سوممىسى 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى بولغانلىرىغا قوشۇمچە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ بەش ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

ھوقۇق بېرىلگەن سورتنى ئۆزىنىڭ قىلىۋالغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ساختىلىق قىلىش قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى ۋە ئۇرۇقىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
مال قىممىتى 50 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، قوشۇمچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 250 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مال قىممىتى سوممىسى 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى بولغانلىرىغا قوشۇمچە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ بەش ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

73-ماددا ئالاقىدارلار ئارىسىدا ئۆسۈملۈك يېڭى سورتىنى ئىلتىماس قىلىش ھوقۇقى بىلەن ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىنىڭ ھوقۇق تەۋەلىكى ئۈستىدە تالاش-تارتىش كېلىپ چىقسا، خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ.

74-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 48-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ساختا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەتنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى ۋە ئۇرۇقىنى مۇسادىرە قىلىدۇ، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-مەشغۇلات ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت بىلەن شۇغۇللانغان مالنىڭ قىممىتى 20 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، قوشۇمچە 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مال قىممىتى 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى بولغانلىرىغا قوشۇمچە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ ئون ھەسسىسىدىن يۇقىرى، 20 ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

ساختا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارىتى بىلەن شۇغۇللىنىش سەۋەبىدىن مۇددەتلىك قاماق جازاسىدىن يۇقىرى جىنايى جازاغا ھۆكۈم قىلىنغان بولسا، ئۇرۇقچىلىق كارخانىسى ياكى باشقا ئورۇننىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى جىنايى جازا ئىجرا قىلىنىپ بولغان كۈندىن باشلاپ بەش يىل ئىچىدە ئۇرۇقچىلىق كارخانىسىنىڭ قانۇنىي ۋەكىلى، يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىمى بولسا بولمايدۇ.

75-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 48-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ناچار ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت قىلغانلارغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەتنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت ۋە ئۇرۇقنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت بىلەن شۇغۇللانغان مالنىڭ قىممىتى 20 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، قوشۇمچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مال قىممىتى 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى بولغانلىرىغا قوشۇمچە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ بەش ھەسسىسىدىن يۇقىرى، ئون ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنىدۇ.

ناچار ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارىتى بىلەن شۇغۇللىنىش جىنايىتى ئۈچۈن مۇددەتلىك قاماق جازاسىدىن يۇقىرى جىنايى جازا ھۆكۈم قىلىنغان بولسا، ئۇرۇقچىلىق كارخانىسى ياكى باشقا ئورۇننىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى جىنايى جازا ئىجرا قىلىنىپ بولغان كۈندىن باشلاپ بەش يىل ئىچىدە ئۇرۇقچىلىق كارخانىسىنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى ۋە يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىمى بولسا بولمايدۇ.

76-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 32-، 33-، 34-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى ۋە ئۇرۇقىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت بىلەن شۇغۇللانغان مالنىڭ قىممىتى 10 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، قوشۇمچە 3000 يۈەندىن يۇقىرى، 30 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مال قىممىتى 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى بولغانلىرىغا قوشۇمچە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ ئۈچ ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسىنى بىكار قىلىشقا بولىدۇ :

( 1 ) ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسى ئالماي تۇرۇپ، ئۇرۇقنى ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىش؛

( 2 ) ئالدامچىلىق قىلىش، پارا بېرىش قاتارلىق ناتوغرا ۋاسىتىلەر بىلەن ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسى ئالغانلار؛

( 3 ) ئۇرۇقلۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلىش ئىجازەتنامىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلماسلىق؛

( 4 ) ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسىنى ياسىغان، ئۆزگەرتكەن، ئېلىپ-ساتقان، ئىجارە ئالغانلار؛

( 5 ) ئۇرۇق كۆپەيتىشتە ئايرىش ۋە يېتىشتۈرۈش شارائىتى بولمىغان ياكى كارانتىن خاراكتېرلىك زىيانسىز جانلىقتىن خالىي ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش ئورنى بولمىغان ياكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بېكىتكەن ئۇرۇقلۇق يىغىش ئورمىنى بولمىغان بولسا، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش بىلەن داۋاملىق شۇغۇللانغانلار؛

( 6 ) ئۇرۇق تەكشۈرۈش، كارانتىن قىلىش قائىدىسىنى ئىجرا قىلماي تۇرۇپ ئۇرۇق ئىشلەپچىقارغانلار.

ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنغان ئورۇنلارنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى جازا قارارى چىقىرىلغان كۈندىن باشلاپ بەش يىل ئىچىدە ئۇرۇقچىلىق كارخانىسىنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن ۋەكىلى ۋە يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى خادىمى بولسا بولمايدۇ.

77-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 21-، 22-، 23-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى ۋە ئۇرۇقىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ :

( 1 ) تەكشۈرۈپ بېكىتىشكە تېگىشلىك بولسىمۇ بېكىتىلمىگەن زىرائەت سورتىنى كېڭەيتكەن، ساتقانلار؛

( 2 ) سۈپەتلىك ئۇرۇقنى كېڭەيتىش، سېتىشتا تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتمىگەن دەل-دەرەخ سورتى بولۇش سۈپىتى بىلەن؛

( 3 ) كېڭەيتىش، سېتىشتا كېڭەيتىش، سېتىشنى توختىتىشقا تېگىشلىك زىرائەت سورتى ياكى سۈپەتلىك دەل-دەرەخ ئۇرۇقى؛

( 4 ) تىزىملاشقا تېگىشلىك بولسىمۇ تىزىملاتمىغان زىرائەت سورتىنى كېڭەيتكەن ياكى تىزىملانغان سورت نامىدا ساتقانلار؛

( 5 ) تىزىملىتىش بىكار قىلىنغان زىرائەت سورتىنى كېڭەيتكەن ياكى تىزىملانغان سورت نامىدا ساتقانلار.

مۇشۇ قانۇننىڭ 23-، 41-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تەكشۈرۈپ بېكىتىشكە تېگىشلىك ياكى تىزىملاشقا تېگىشلىك بولغان زىرائەت سورتى ئېلان قىلغان ياكى ئېلاندىكى مۇناسىۋەتلىك سورتلارنىڭ ئاساسلىق خۇسۇسىيىتىدە تەسۋىرلەنگەن مەزمۇن تەكشۈرۈپ بېكىتىش، تىزىملاش ئېلانى بىلەن بىردەك بولمىسا، «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئېلان قانۇنى»دىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە بويىچە قانۇن جاۋابكارلىقىغا تارتىلىدۇ.

78-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 57-، 59-، 60-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى ۋە ئۇرۇقىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت بىلەن شۇغۇللانغان مالنىڭ قىممىتى 10 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، قوشۇمچە 3000 يۈەندىن يۇقىرى، 30 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مال قىممىتى 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى بولغانلىرىغا قوشۇمچە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ ئۈچ ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنىدۇ :

( 1 ) ئۇرۇق ئىمپورت-ئېكسپورت قىلىشقا ئىجازەت بېرىلمىگەنلەر؛

( 2 ) چېگرا سىرتىدا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىلغان ئۇرۇقنى چېگرا ئىچىدە ساتقانلار؛

( 3 ) چېگرا سىرتىدىن زىرائەت ياكى دەل-دەرەخ ئۇرۇقىنى كىرگۈزۈپ ئۇرۇق كىرگۈزۈپ سىناق قىلغان ھوسۇل بۇيۇمى ئۇرۇق سۈپىتىدە چېگرا ئىچىدە سېتىلغانلار؛

( 4 ) ساختا، ناچار ئۇرۇقلۇق ئىمپورت-ئېكسپورت قىلىنسا ياكى دۆلەت ئىمپورت-ئېكسپورت قىلىشقا بولمايدىغانلىقىنى بەلگىلىگەن ئۇرۇققا تەۋە بولسا.

79-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 36-، 38-، 39-، 40-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 2000 يۈەندىن يۇقىرى، 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ :

( 1 ) سېتىلغان ئۇرۇقنى ئوراپ قاچىلاش كېرەك، ئوراپ قاچىلىمىسا؛

( 2 ) سېتىلغان ئۇرۇقنىڭ ئىشلىتىلىش ئىزاھاتى بولمىسا ياكى بەلگە مەزمۇنى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كەلمىسە؛

( 3 ) بەلگىنى ئۆچۈرۈپ ئۆزگەرتكەنلەر؛

( 4 ) ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئارخىپىنى تۇرغۇزۇش، ساقلاشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغانلار؛

( 5 ) ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت قىلغۇچى باشقا جايدا تارماق ئاپپارات تەسىس قىلىپ، قايتا قاچىلانمايدىغان ئورۇ ئۇرۇقىنى مەخسۇس باشقۇرغان ياكى ئۇرۇقلۇقنى ھاۋالىلىك ئىشلەپچىقارغان، ۋاكالىتەن ساتقاندا، ئەنگە ئالدۇرۇشتا بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان بولسا.

80-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 8-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى ئىگىلىۋالغان، بۇزۇۋەتكەن، دۆلەت نۇقتىلىق قوغدايدىغان تەبىئىي ئۇرۇق پىلازما بايلىقىنى ئۆز مەيلىچە يىغقان ياكى كەسكەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، ئۇرۇقلۇق پىلازمىسى بايلىقى ۋە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ، قوشۇمچە 5000 يۈەندىن يۇقىرى، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

81-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 11-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چېگرا سىرتىغا ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى تەمىنلىگەن ياكى چېگرا سىرتىدىن كىرگۈزگەن ياكى چېگرا سىرتىدىكى ئاپپاراتلار، شەخسلەر بىلەن ھەمكارلىشىپ تەتقىق قىلىپ ئۇرۇق پىلازما بايلىقىدىن پايدىلانغانلارنى گوۋۇيۈەن ياكى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى، يېزا، ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۇرۇق پىلازمىلىرى بايلىقىنى ۋە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ،
قوشۇمچە 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەستىق ھۆججىتىنى ئالماي تۇرۇپ، ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى چېگرادىن ئېلىپ چىققان، توشۇغانلار شۇ ئۇرۇق پىلازما بايلىقىنى تۇتۇپ قېلىشى ھەمدە ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزىلىق، ئورمانچىلىق-يايلاق مەسئۇل تارمىقىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.

82-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 35-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، كۆكۈچ چىشى دەرەخنى جىددىي ئۈزگەن، بۇلىۋەتكەن ياكى سۈپەتسىز ئورمان ئىچىدىكى، سۈپەتسىز چىشى دەرەختىن ئۇرۇق يىغقانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ئۇرۇق يىغىش قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، يىغقان ئۇرۇقنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە يىغقان ئۇرۇقنىڭ مال قىممىتى سوممىسىنىڭ ئىككى ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

83-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 17-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۇرۇقچىلىق كارخانىلىرىدا ساختىلىق قىلغانلارغا ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى 1 مىليون يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
مۇشۇ قانۇننىڭ 17-ماددىسىدىكى بەلگىلىمە بويىچە تۈرلەرنى تەكشۈرۈپ بېكىتىشنى ئىلتىماس قىلىشقا يول قويۇلمايدۇ؛
ئۇرۇق ئىشلەتكۈچىلەر ۋە باشقا ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىگە زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

84-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 44-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تۈزگەن پىلانغا ئاساسەن سۈپەتلىك دەرەخ سورتىنى ئىشلەتمىگەنلەرنى تەڭ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق باشقۇرۇش تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
مۆھلەت ئۆتسىمۇ تۈزەتمىگەنلەرگە 3000 يۈەندىن يۇقىرى، 30 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

85-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 53-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش بازىسىدا كارانتىن خاراكتېرلىك زىيانلىق جانلىقلارنى ئەملەش سىنىقى قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى سىناقنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، 5000 يۈەندىن يۇقىرى، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

86-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 49-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقىنىڭ قانۇن بويىچە نازارەت قىلىپ تەكشۈرۈشىنى رەت قىلغان، ئۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلغانلارغا 2000 يۈەندىن يۇقىرى، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا، ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ، ئىشنى توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا بۇيرۇسا بولىدۇ؛
ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلىرىگە جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنى قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىدۇ.

87-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 13-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۆز ئالدىغا سورت يېتىشتۈرۈش نەتىجىسى سودىسى قىلىپ، شۇ ئورۇنغا ئىقتىسادىي زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

88-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 43-ماددىسىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئۇرۇق ئىشلەتكۈچىلەرنى ئۆز ئارزۇسىغا خىلاپ ھالدا ئۇرۇق سېتىۋېلىش، ئىشلىتىشكە مەجبۇرلاپ، ئىشلەتكۈچىلەرگە زىيان سالغانلار تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

89-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

10-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

90-ماددا بۇ قانۇندا تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقى ئۆسۈملۈكلەرنىڭ يېڭى سورتىنى تاللاپ يېتىشتۈرىدىغان ئاساسىي ماتېرىيالنى، جۈملىدىن ھەر خىل ئۆسۈملۈكلەرنىڭ سورتىنى، ياۋا ئۇرۇقلارنىڭ كۆپەيتىش ماتېرىياللىرىنى، شۇنىڭدەك يۇقىرىقى كۆپەيتىش ماتېرىياللىرىدىن پايدىلىنىپ سۈنئىي ئۇسۇلدا يارىتىلغان ھەر خىل ئۆسۈملۈكلەرنىڭ ئىرسىيەت ماتېرىياللىرىنى كۆرسىتىدۇ.

( 2 ) سورت سۈنئىي ئۇسۇلدا تاللاپ يېتىشتۈرۈلگەن ياكى بايقالغان ھەمدە ياخشىلانغان، شەكىل ئالاھىدىلىكى بىلەن بىيولوگىيەلىك ئالاھىدىلىكى بىردەك بولغان، ئىرسىيەتچانلىقى نىسبەتەن مۇقىم بولغان ئۆسۈملۈكلەر توپىنى كۆرسىتىدۇ.

( 3 ) ئاساسلىق زىرائەت شال، بۇغداي، قوناق، كېۋەز، دادۇرنى كۆرسىتىدۇ.

( 4 ) ئاساسلىق دەل-دەرەخلەرنى گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بېكىتىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ؛
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق باشقۇرۇش تارمىقى بېكىتكەن ئاساسلىق دەل-دەرەختىن باشقا، سەككىز خىلدىن تۆۋەن ئاساسلىق دەل-ئورماننى بېكىتسە بولىدۇ.

( 5 ) دەل-دەرەخ سۈپەتلىك ئۇرۇقلۇقى تەكشۈرۈپ بېكىتىشتىن ئۆتكەن ئاساسلىق دەل-دەرەخ سورتىنى كۆرسىتىدۇ، مۇئەييەن رايون ئىچىدە، ئۇنىڭ مەھسۇلات مىقدارى، ماسلىشىشچانلىقى، تاقابىل تۇرۇشچانلىقى قاتارلىق جەھەتلەردە ھازىر ئاساسلىق تېرىلىدىغان ماتېرىياللارغا قارىتىلغان كۆپەيتىش ماتېرىيالى ۋە تېرىش ماتېرىيالىدىن كۆرۈنەرلىك يۇقىرى بولىدۇ.

( 6 ) يېڭى دانىلىق ئۆسۈملۈك يېڭى سورت ھوقۇقى ئىلتىماس قىلىنغان سورتنى كۆرسىتىدۇ، ئىلتىماس قىلغۇچى ئۆز ئالدىغا ياكى ئۇنىڭ ئۇرۇقىنى سېتىش، كېڭەيتىشكە قوشۇلغاندىن كېيىن، جۇڭگو چېگراسى ئىچىدە بىر يىلدىن ئېشىپ كەتمىگەن بولسا؛
چېگرا سىرتىدا ياغاچ غوللۇق ياكى پېلەك غوللۇق ئۆسۈملۈكلەر ئالتە يىلدىن، باشقا ئۆسۈملۈكلەر تۆت يىلدىن ئاشمىغان بولسا.

بۇ قانۇن يولغا قويۇلغاندىن كېيىن، يېڭىدىن دۆلەتنىڭ ئۆسۈملۈك سورتىنى قوغداش تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلگەن ئۆسۈملۈكنىڭ ئۇرۇقلۇقى ياكى ئۇرۇقلۇقىدىن تىزىملىك ئېلان قىلىنغان كۈندىن باشلاپ بىر يىل ئىچىدە ئۆسۈملۈك يېڭى سورتى ھوقۇقىغا ئىلتىماس سۇنغانلىرى چېگرا ئىچىدە شۇ سورتنىڭ ئۇرۇقىنى ساتقان، كېڭەيتكىنىگە تۆت يىلدىن ئاشمىغانلىرى يېڭى دانىلىق خۇسۇسىيەتكە ئىگە بولىدۇ.

سېتىش، كېڭەيتىش ھەرىكىتى يېڭىلىقىنى يوقاتقاندىن باشقا، تۆۋەندىكى ئەھۋال يېڭىلىقىنى يوقاتتى دەپ قارىلىدۇ :

1 ) سورت ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق-ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى تېرىلغۇ كۆلىمىگە ئاساسەن تارقىلىپ كەتكەن بولسا؛

2.زىرائەت سورتى تەكشۈرۈپ بېكىتىلگەن ياكى تىزىملانغىنىغا ئىككى يىلدىن ئاشقان بولسىمۇ ئۆسۈملۈك يېڭى مەھسۇلاتىنىڭ ئۇرۇقلۇق ھوقۇقى ئىلتىماس قىلىنمىغان بولسا.

( 7 ) خاسلىقى بىر ئۆسۈملۈك سورتىنىڭ بىردىن ئارتۇق خۇسۇسىيىتى بارلىقىنى، مەلۇم بولغان سورتتىن روشەن پەرقلىنىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ.

( 8 ) بىردەكلىك بىر ئۆسۈملۈك سورتىنىڭ ئالاھىدىلىكىدە مۆلچەرلىگىلى بولىدىغان تەبىئىي ئۆزگىرىشتىن باشقا، توپ ئىچىدىكى يەككىلىكلەر ئارىسىدىكى مۇناسىۋەتلىك ئالاھىدىلىك ياكى ئالاھىدىلىكنىڭ ئىپادىلىنىشىنىڭ بىردەكلىكىنى كۆرسىتىدۇ.

( 9 ) مۇقىملىق بىر ئۆسۈملۈك سورتى قايتا-قايتا كۆپەيگەندىن كېيىن ياكى ئالاھىدە كۆپىيىش دەۋرى ئاخىرلاشقاندا، ئۇنىڭ ئاساسلىق خۇسۇسىيىتى ئۆزگەرمەسلىكنى كۆرسىتىدۇ.

( 10 ) ماھىيەتلىك ھاسىلىي سورت ئىپتىدائىي سورتتىن ماھىيەتلىك ھاسىلىي چىققان ياكى شۇ ئىپتىدائىي سورتنىڭ ماھىيەتلىك ھاسىلىي سورتىدىن ھاسىلىي چىققان سورتنى كۆرسىتىدۇ، ئىپتىدائىي سورت بىلەن روشەن پەرقلىنىدۇ ھەمدە ھاسىلىي سورت كەلتۈرۈپ چىقارغان شەكىل پەرقىدىن باشقا،
ئەسلىي سورتنىڭ گېن تىپى ياكى گېن تىپىنىڭ گۇرۇپپىلىنىشىدىن پەيدا بولغان ئاساسىي خۇسۇسىيەتنى ئىپادىلەش جەھەتتە ئەسلىي سورت بىلەن ئوخشاش بولىدۇ.

( 11 ) مەلۇم بولغان سورت ئىلتىماس قوبۇل قىلىنغان ياكى سورتنى تەكشۈرۈپ بېكىتىش، تۈرنى تىزىملاش، يېڭى سورتنى قوغداشتىن ئۆتكەن ياكى سېتىلغان، كېڭەيتىلگەن ئۆسۈملۈك سورتىنى كۆرسىتىدۇ.

( 12 ) بەلگە ئۇرۇق، ئۇرۇق ئورۇسىنىڭ يۈزىگە بېسىلغان، چاپلانغان، مۇقىملاشتۇرۇلغان ياكى چاپلانغان ئالاھىدە نۇسخا ۋە يازما ئىزاھاتنى كۆرسىتىدۇ.

91-ماددا دۆلەت جۇڭيى دورا ماتېرىياللىرى ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، جۇڭيى دورا ماتېرىياللىرى سورت يېتىشتۈرۈش پەن-تېخنىكا تەتقىقاتىنى قانات يايدۇرۇشنى قوللايدۇ.

ئوت-چۆپ ئۇرۇقى، تاماكا ئۇرۇقى، جۇڭيى دورا ماتېرىياللىرى ئۇرۇقى، يېمەكلىك زەمبۇرۇغ ئۇرۇقىنىڭ ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى باشقۇرۇش ۋە تاللاپ يېتىشتۈرۈش، ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت، باشقۇرۇش قاتارلىق پائالىيەتلەرگە مۇشۇ قانۇن ئىجرا قىلىنىدۇ.

92-ماددا بۇ قانۇن 2016-يىل 1-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.