( 1996 ـ يىل 8 ـ ئاينىڭ 29 ـ كۈنى 8 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 21 ـ يىغىنىدا ماقۇللانغان، 2009 ـ يىل 8-ئاينىڭ 27 ـ كۈنى 11-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيىدا ئىمىي كومىتېتى 10 ـ يىغىنىنىڭ «بىر قىسىم قانۇنلارغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا ئاساسەن 1 ـ قېتىم تۈزىتىلگەن، 2012 ـ يىل 12 ـ ئاينىڭ 28 ـ كۈنى 11 ـ نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك پارتىيە كومىتېتى 30 ـ يىغىنىدا تۈزىتىش كىرگۈزۈلگەن، 2015 ـ يىل 4 ـ ئاينىڭ 24 ـ كۈنى 12 ـ نۆۋەتلىك خەلق قۇرۇلتىيىغا ئاساسەن ئۆزگەرتىلگەن
مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 14-يىغىنىنىڭ «< جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى قانۇنى > قاتارلىق ئالتە قانۇنغا تۈزىتىش كىرگۈزۈش توغرىسىدىكى قارارى»غا 2-قېتىم تۈزىتىش كىرگۈزۈلدى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئائىلىدە بېقىش ۋە بېقىش

3-باب ئىجتىمائىي كاپالەت

4-باب ئىجتىمائىي مۇلازىمەت

5-باب ئىجتىمائىي ئېتىبار بېرىش

6-باب باب باب باب ياشاش مۇھىتى

7-باب ئىجتىمائىي تەرەققىياتقا قاتنىشىش

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش، ياشانغانلار ئىشلىرىنى راۋاجلاندۇرۇش، جۇڭخۇا مىللىتىنىڭ ياشانغانلارنى ھۆرمەتلەش، ياشانغانلارنى كۈتۈش، ياشانغانلارغا ياردەم بېرىشتەك گۈزەل ئەخلاقىنى ئەۋج ئالدۇرۇش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا بىنائەن چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ياشانغانلار 60 ياشتىن ئاشقان پۇقرالارنى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا دۆلەت ياشانغانلارنىڭ قانۇن بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

ياشانغانلار دۆلەت ۋە جەمئىيەتتىن ماددىي ياردەمگە ئېرىشىش ھوقۇقىغا، ئىجتىمائىي مۇلازىمەت ۋە ئىجتىمائىي ئېتىباردىن بەھرىمەن بولۇش ھوقۇقىغا، ئىجتىمائىي تەرەققىياتقا قاتنىشىش ۋە تەرەققىيات نەتىجىلىرىدىن ئورتاق بەھرىلىنىش ھوقۇقىغا ئىگە.

ياشانغانلارنى كەمسىتىش، ھاقارەتلەش، خورلاش ياكى تاشلىۋېتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

4-ماددا ياشانغانلار كۆپىيىشكە پائال يۈزلىنىش دۆلەتنىڭ بىر تۈرلۈك ئۇزاق مۇددەتلىك ئىستراتېگىيەلىك ۋەزىپىسى.

دۆلەت ۋە جەمئىيەت تەدبىر قوللىنىپ، ياشانغانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرىدىغان تۈزۈملەرنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، ياشانغانلارنىڭ تۇرمۇش، ساغلاملىق، بىخەتەرلىك كاپالىتىنى شۇنىڭدەك ئىجتىمائىي تەرەققىياتقا قاتنىشىش شارائىتىنى قەدەممۇقەدەم ياخشىلاپ، ياشانغاندا كۈتۈنەلەيدىغان بولۇش، ياشانغاندا داۋالىنالايدىغان بولۇش، ياشانغاندىمۇ رولىنى جارى قىلدۇرالايدىغان بولۇش، ياشانغاندا ئوقۇيالايدىغان بولۇش، ياشانغاندا خۇشاللىقى بولۇشنى ئىشقا ئاشۇرۇشى كېرەك.

5-ماددا دۆلەت كۆپ قاتلاملىق ئىجتىمائىي كاپالەت سىستېمىسى بەرپا قىلىپ، ياشانغانلارنى كاپالەتلەندۈرۈش سەۋىيەسىنى پەيدىنپەي ئۆستۈرىدۇ.

دۆلەت ئائىلە ئاساس، مەھەللە تايانچ، ئاپپارات تىرەك قىلىنغان ياشانغاندا كۈتۈنۈش ئىجتىمائىي مۇلازىمەت سىستېمىسىنى بەرپا قىلىدۇ ۋە مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

پۈتۈن جەمئىيەتنىڭ ياشانغانلارغا غەمخورلۇق قىلىشىنى تەشەببۇس قىلىش.

6-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ياشانغانلار ئىشلىرىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى، ياشانغانلار ئىشلىرى خىراجىتىنى مالىيە خامچوتىغا كىرگۈزۈشى، مۇقىم خىراجەت كاپالىتى مېخانىزمى بەرپا قىلىشى ھەمدە جەمئىيەتتىكى ھەرقايسى تەرەپلەرنى مەبلەغ سېلىشقا ئىلھاملاندۇرۇپ، ياشانغانلار ئىشلىرى بىلەن ئىقتىساد، جەمئىيەتنى ماس تەرەققىي قىلدۇرۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەن دۆلەت ياشانغانلار ئىشلىرىنىڭ تەرەققىيات يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ چىقىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ ياشانغانلار ئىشلىرىنىڭ تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ياشانغانلار ئىشلىرى تەرەققىيات يىرىك پىلانى ۋە يىللىق پىلانىنى تۈزىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ياشانغانلار خىزمىتىگە مەسئۇل ئاپپاراتى مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنىڭ ياشانغانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشىنى تەشكىللەش، ماسلاشتۇرۇش، يېتەكچىلىك قىلىش، ھەيدەكچىلىك قىلىشقا مەسئۇل بولىدۇ.

7-ماددا ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش پۈتۈن جەمئىيەتنىڭ ئورتاق مەسئۇلىيىتى.

دۆلەت ئورگىنى، ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار، كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە باشقا تەشكىلاتلار ئۆز مەسئۇلىيىتى بويىچە، ياشانغانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشى كېرەك.

ئاساسىي قاتلام ئاممىۋى ئاپتونومىيە تەشكىلاتلىرى ۋە قانۇن بويىچە قۇرۇلغان ياشانغانلار تەشكىلاتلىرى ياشانغانلارنىڭ تەلىپىنى ئىنكاس قىلىشى، ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغدىشى، ياشانغانلارغا خىزمەت قىلىشى كېرەك.

ياشانغانلار ئۈچۈن خالىس مۇلازىمەت قىلىشنى تەشەببۇس قىلىش، ئۇنىڭغا ئىلھام بېرىش.

8-ماددا دۆلەت ياشانغانلار كۆپىيىش دۆلەت ئەھۋالى تەربىيەسى بېرىپ، پۈتۈن جەمئىيەتنىڭ ياشانغانلار كۆپىيىشكە پائال ھازىرلىق كۆرۈش ئېڭىنى كۈچەيتىدۇ.

پۈتۈن جەمئىيەت ياشانغانلارنى ھۆرمەتلەش، ياشانغانلارنى كۈتۈش، ياشانغانلارغا ياردەم بېرىش تەشۋىق-تەربىيە پائالىيىتىنى كەڭ قانات يايدۇرۇپ، ياشانغانلارنى ھۆرمەتلەيدىغان، ئۇلارغا كۆڭۈل بۆلىدىغان، ياردەم بېرىدىغان ئىجتىمائىي كەيپىيات تۇرغۇزۇشى كېرەك.

ياشلار-ئۆسمۈرلەر تەشكىلاتلىرى، مەكتەپلەر ۋە بالىلار باغچىلىرى ياشلار-ئۆسمۈرلەر ۋە بالىلارغا ياشانغانلارنى ھۆرمەتلەش، ياشانغانلارنى كۈتۈش، ياشانغانلارغا ياردەم بېرىش ئەخلاق تەربىيەسى بېرىشى ۋە ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداشقا دائىر قانۇنچىلىق تەربىيەسى بېرىشى كېرەك.

رادىيو، كىنو، تېلېۋىزىيە، گېزىت-ژۇرنال، تور قاتارلىقلاردا ياشانغانلارنىڭ تۇرمۇشىنى ئىنكاس قىلىش، ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش تەشۋىقاتىنى قانات يايدۇرۇپ، ياشانغانلارغا مۇلازىمەت قىلىش كېرەك.

9-ماددا دۆلەت ياشانغانلار ئىلمىي تەتقىقاتىنى قوللاپ، ياشانغانلارنىڭ ئەھۋالىنى ئىستاتىستىكىلىق تەكشۈرۈش ۋە ئېلان قىلىش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.

10-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش ۋە ياشانغانلارنى ھۆرمەتلەش، ياشانغانلارنى كۈتۈش، ياشانغانلارغا ياردەم بېرىشتە نەتىجىسى كۆرۈنەرلىك بولغان تەشكىلات، ئائىلە ياكى شەخسلەرنى، ئىجتىمائىي تەرەققىياتقا قاتنىشىشقا گەۋدىلىك تۆھپە قوشقان ياشانغانلارنى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تەقدىرلەيدۇ ياكى مۇكاپاتلايدۇ.

11-ماددا ياشانغانلار قانۇن-ئىنتىزامغا رىئايە قىلىشى، قانۇندا بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى كېرەك.

12-ماددا ھەر يىلى دېھقانلار كالېندارى بويىچە 9-ئاينىڭ 9-كۈنى ياشانغانلار بايرىمى بولىدۇ.

2-باب ئائىلىدە بېقىش ۋە بېقىش

13-ماددا ياشانغانلار كۈتۈنۈشتە ئائىلىنى ئاساس قىلىدۇ، ئائىلە ئەزالىرى ياشانغانلارنى ھۆرمەتلىشى، ئۇلارغا كۆڭۈل بۆلۈشى ۋە ئۇلارنىڭ ھالىدىن خەۋەر ئېلىشى كېرەك.

14-ماددا باققۇچى ياشانغانلارنى ئىقتىسادىي جەھەتتىن بېقىش، تۇرمۇشىدىن خەۋەر ئېلىش ۋە روھىي جەھەتتىن تەسەللى بېرىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشى، ياشانغانلارنىڭ ئالاھىدە ئېھتىياجىغا كۆڭۈل بۆلۈشى كېرەك.

باققۇچى ياشانغانلارنىڭ پەرزەنتىنى، شۇنىڭدەك قانۇن بويىچە قاراش مەجبۇرىيىتى بار باشقا كىشىلەرنى كۆرسىتىدۇ.

باققۇچىنىڭ جورىسى باققۇچىنىڭ بېقىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشىغا ياردەملىشىشى كېرەك.

15-ماددا باققۇچى كېسەل بولۇپ قالغان ياشانغانلارنى ۋاقتىدا داۋالىتىشى ۋە پەرۋىش قىلدۇرۇشى كېرەك؛
ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقى بار ياشانغانلارنى داۋالاش خىراجىتى بىلەن تەمىنلەش كېرەك.

باققۇچى تۇرمۇشتا ئۆز ھاجىتىدىن چىقالمايدىغان ياشانغانلاردىن خەۋەر ئېلىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك؛
ھالىدىن ئۆزى خەۋەر ئالالمىغانلىرىدا، ياشانغانلارنىڭ ئارزۇسى بويىچە باشقىلارغا ياكى كۈتۈنۈش ئاپپاراتى قاتارلىقلارغا خەۋەر ئېلىشنى ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.

16-ماددا باققۇچى ياشانغانلارنىڭ ئۆيىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇشى كېرەك، ياشانغانلارنى شارائىتى ناچار ئۆيدە تۇرۇشقا ياكى كۆچۈپ تۇرۇشقا مەجبۇرلىسا بولمايدۇ.

ياشانغانلارنىڭ ئۆزىنىڭ ياكى ئىجارە ئالغان ئۆيىنى پەرزەنتلىرى ياكى باشقا تۇغقانلىرى ئىگىلىۋالسا، مۈلۈك ھوقۇقى مۇناسىۋىتى ياكى ئىجارە مۇناسىۋىتىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئۆزگەرتسە بولمايدۇ.

ياشانغانلارنىڭ ئۆزىنىڭ ئۆيىنى ئاسراتقۇچىنىڭ رېمونت قىلىش مەجبۇرىيىتى بار.

17-ماددا كۈتكۈچىنىڭ ياشانغانلار ھۆددە ئالغان يەرنى تېرىش ياكى باشقىلارغا تېرىشنى ھاۋالە قىلىش مەجبۇرىيىتى بار، ياشانغانلارنىڭ دەل-دەرىخى ۋە چارۋىلىرىنى باشقۇرۇش ياكى باشقىلارغا باشقۇرۇشنى ھاۋالە قىلىش، تاپقان پايدىسى ياشانغانلارغا تەۋە بولىدۇ.

18-ماددا ئائىلە ئەزالىرى ياشانغانلارنىڭ روھىي ئېھتىياجىغا كۆڭۈل بۆلۈشى، ياشانغانلارغا سەل قارىماسلىقى، سوغۇق مۇئامىلە قىلماسلىقى كېرەك.

ياشانغانلاردىن ئايرىم ئولتۇراقلاشقان ئائىلە ئەزالىرى ياشانغانلارنى دائىم يوقلاپ تۇرۇشى ياكى ئۇلاردىن ئەھۋال سوراپ تۇرۇشى كېرەك.

ئادەم ئىشلەتكۈچى ئورۇن دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە باققۇچىنىڭ تۇغقان يوقلاش-دەم ئېلىش ھوقۇقىنى كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

19-ماددا باققۇچى ۋارىسلىق ھوقۇقىدىن ياكى باشقا سەۋەبلەر بىلەن بېقىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىشنى رەت قىلسا بولمايدۇ.

باققۇچى ھالىدىن خەۋەر ئېلىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، ياشانغان كىشى باققۇچىدىن قاراش ھەققى تەلەپ قىلىش قاتارلىق ھوقۇقلارغا ئىگە.

باققۇچى ياشانغانلاردىن ئۈستىگە ئېلىش ئىقتىدارى يەتمەيدىغان ئەمگەكنى تەلەپ قىلسا بولمايدۇ.

20-ماددا باققۇچى ياشانغانلارنىڭ ماقۇللۇقىنى ئالغاندىن كېيىن، بېقىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش توغرىسىدا كېلىشىم تۈزسە بولىدۇ.
بېقىش كېلىشىمىنىڭ مەزمۇنى قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە ۋە ياشانغانلارنىڭ ئارزۇسىغا خىلاپ بولسا بولمايدۇ.

ئاساسىي قاتلام ئامما ئاپتونومىيە تەشكىلاتى، ياشانغانلار تەشكىلاتى ياكى باققۇچى تۇرۇشلۇق ئورۇندا نازارەتچىلىك كېلىشىمىنىڭ ئىجرا قىلىنىشىنى نازارەت قىلىدۇ.

21-ماددا ياشانغانلارنىڭ ئۆيلىنىش ئەركىنلىكىنى قانۇن قوغدايدۇ.
پەرزەنتلەر ياكى باشقا تۇغقانلار ياشانغانلارنىڭ ئاجرىشىشىغا، قايتا ئۆيلىنىشىگە ۋە تويدىن كېيىنكى تۇرمۇشىغا ئارىلىشىۋالسا بولمايدۇ.

باققۇچىنىڭ بېقىش مەجبۇرىيىتى ياشانغانلارنىڭ ئۆيلىنىش مۇناسىۋىتىنىڭ ئۆزگىرىشى بىلەن يوقالمايدۇ.

22-ماددا ياشانغانلار شەخسىي مال-مۈلكىنى قانۇن بويىچە ئىگىلەش، ئىشلىتىش، مەنپەئەتلىنىش ۋە بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە، پەرزەنتلىرى ياكى باشقا تۇغقانلىرى ئارىلىشىۋالسا بولمايدۇ، ئوغرىلىتىش، ئالداپ ئېلىۋېلىش، مەجبۇرىي ئېلىۋېلىش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن ياشانغانلارنىڭ مال-مۈلۈك ھوقۇق-مەنپەئىتىگە دەخلى-تەرۇز قىلسا بولمايدۇ.

ياشانغانلار ئاتا-ئانىسى، جورىسى، پەرزەنتى ياكى باشقا تۇغقانلىرىنىڭ مىراسىغا قانۇن بويىچە ۋارىسلىق قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە، ھەدىيە قوبۇل قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.
پەرزەنتلەر ياكى باشقا تۇغقانلىرى ھەدىيە مال-مۈلۈكنى ئىگىلىۋالسا، تارتىۋالسا، يۆتكىۋەتسە، تىقىۋالسا ياكى بۇزۇۋەتسە بولمايدۇ، ياشانغانلار ۋارىسلىق قىلىدىغان ياكى قوبۇل قىلىدىغان مال-مۈلۈككە ۋارىسلىق قىلىشى كېرەك.

ياشانغانلار مال-مۈلكىنى ۋەسىيەت ئارقىلىق بىر تەرەپ قىلىشتا، ياشانغان جورىسىغا قانۇن بويىچە تېگىشلىك ئۈلۈش قالدۇرۇشى كېرەك.

23-ماددا ياشانغانلار بىلەن جورىسىنىڭ بىر-بىرىنى بېقىش مەجبۇرىيىتى بار.

ئاكىسى، ئاچىسى باققان ئىنىسى، سىڭلىسى قۇرامىغا يەتكەندىن كېيىن بېقىش ئىقتىدارىغا ئىگە بولسا، ياشىنىپ قالغان باققۇچى يوق ئاكىسى، ئاچىسىنى بېقىش مەجبۇرىيىتى بار.

24-ماددا باققۇچى، باققۇچى بېقىش، بېقىش مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىسا، ئاساسىي قاتلامدىكى ئاممىۋى ئاپتونومىيە تەشكىلاتى، ياشانغانلار تەشكىلاتى ياكى باققۇچى، باققۇچى تۇرۇشلۇق ئورۇن ئۇنىڭ ئادا قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىشى كېرەك.

25-ماددا ياشانغانلارغا ئائىلە زۇلۇمى سېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

26-ماددا تولۇق ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى ھازىرلىغان ياشانغانلار ئۆزىنىڭ ۋەسىيسىنى يېقىن تۇغقانلىرى ياكى ئۆزى بىلەن مۇناسىۋىتى قويۇق بولغان، ۋەسىيلىك جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى خالايدىغان باشقا شەخس، تەشكىل كېڭىشىپ بېكىتسە بولىدۇ.
ياشانغانلار ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىدىن قالغان ياكى قىسمەن قالغاندا، ۋەسىيلەر قانۇن بويىچە ۋەسىيلىك جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

ياشانغانلار ۋەسىيسىنى ئالدىن بەلگىلەپ بەرمىسە، ھەق تەلەپ ھەرىكەت ئىقتىدارىدىن قالغان ياكى قىسمەن قالغاندا، ئالاقىدار قانۇنلاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ۋەسىي بەلگىلەپ بېرىدۇ.

27-ماددا دۆلەت ئائىلىدە كۈتۈنۈشكە مەدەت بېرىش سىياسىتىنى ئورنىتىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئائىلە ئەزالىرىنىڭ ياشانغانلار بىلەن بىللە تۇرمۇش كەچۈرۈشى ياكى يېقىن ئەتراپتا ئولتۇراقلىشىشىغا ئىلھام بېرىدۇ، ياشانغانلارنىڭ جورىسى ياكى باققۇچىسىنىڭ بىللە كۆچۈشىگە شارائىت يارىتىپ بېرىدۇ، ئائىلە ئەزالىرىنىڭ ياشانغانلارنىڭ ھالىدىن خەۋەر ئېلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

3-باب ئىجتىمائىي كاپالەت

28-ماددا دۆلەت ئاساسىي كۈتۈنۈش سۇغۇرتىسى تۈزۈمى ئارقىلىق ياشانغانلارنىڭ ئاساسىي تۇرمۇشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

29-ماددا دۆلەت ئاساسىي داۋالىنىش سۇغۇرتىسى تۈزۈمى ئارقىلىق، ياشانغانلارنىڭ ئاساسىي داۋالىنىش ئېھتىياجىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.
ئەڭ تۆۋەن تۇرمۇش كاپالىتىدىن بەھرىمەن بولىدىغان ياشانغانلار ۋە شەرتكە ئۇيغۇن كېلىدىغان تۆۋەن كىرىملىك ئائىلىلەردىكى ياشانغانلارنىڭ يېڭىچە يېزا ھەمكارلىشىپ داۋالىنىش ۋە شەھەر-بازار ئاھالىسى ئاساسىي داۋالىنىش سۇغۇرتىسىغا قاتنىشىشتا شەخسىي تاپشۇرىدىغان ھەق قىسمىغا ھۆكۈمەت تولۇقلىما بېرىدۇ.

مۇناسىۋەتلىك تارماقلار داۋالىنىش سۇغۇرتىسى چارىسىنى تۈزۈشتە، ياشانغانلارغا ئېتىبار بېرىشى كېرەك.

30-ماددا دۆلەت ئۇزاق مۇددەتلىك پەرۋىش كاپالىتى خىزمىتىنى تەدرىجىي قانات يايدۇرۇپ، ياشانغانلارنىڭ پەرۋىش ئېھتىياجىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

ئۇزاق مۇددەت تۇرمۇشتا ئۆز ھاجىتىدىن چىقالمايدىغان، ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقى بار ياشانغانلارغا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئۇلارنىڭ ئىقتىدارىدىن قېلىش دەرىجىسى قاتارلىق ئەھۋاللارغا ئاساسەن پەرۋىش ياردەم پۇلى بېرىشى كېرەك.

31-ماددا دۆلەت ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقى بار ياشانغانلارغا ئاساسىي تۇرمۇش، داۋالىنىش، ئولتۇراقلىشىش ياكى باشقا قۇتقۇزۇش ياردىمى بېرىدۇ.

ياشانغانلارنىڭ ئەمگەك ئىقتىدارى، تۇرمۇش مەنبەسى، كۈتكۈچىسى ۋە باققۇچىسى بولمىسا ياكى ئۇنىڭ باققۇچىسى ۋە باققۇچىسىنىڭ ھەقىقەتەن بېقىش ئىقتىدارى ياكى بېقىش ئىقتىدارى بولمىسا، يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر بويىچە باقىدۇ ياكى قۇتقۇزىدۇ.

سەرگەردان، تىلەمچىلىك قىلغان، تاشلىۋېتىلگەن قاتارلىق تۇرمۇشىدىن خەۋەرسىز قالغان ياشانغانلارنى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە بويىچە قۇتقۇزىدۇ، ياردەم بېرىدۇ.

32-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئەرزان ئىجارە ئۆي، ئاممىۋى ئىجارە ئۆي قاتارلىق تۇرالغۇ كاپالىتى تۈزۈمىنى يولغا قويغاندا ياكى خەتەرلىك، كونا ئۆيلەرنى ئۆزگەرتكەندە، شەرتكە ئۇيغۇن كېلىدىغان ياشانغانلارغا ئاۋۋال ئېتىبار بېرىشى كېرەك.

33-ماددا دۆلەت ياشانغانلار پاراۋانلىقى تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىيات سەۋىيەسى ۋە ياشانغانلارنىڭ ئەمەلىي ئېھتىياجىغا ئاساسەن، ياشانغانلارغا قارىتىلغان ئىجتىمائىي پاراۋانلىقنى ئاشۇرىدۇ.

دۆلەت يەرلىكنىڭ 80 ياشتىن ئاشقان، تۆۋەن كىرىملىك ياشانغانلارغا چوڭ ياشلىقلار قوشۇمچە پۇلى بېرىش تۈزۈمىنى ئورنىتىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

دۆلەت پىلانلىق تۇغۇت ئائىلىلىرىدىكى ياشانغانلارنى بېقىش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ ۋە مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

يېزىلاردا كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى ھۆددە بېرىلمىگەن قىسمەن يەر، تاغ ئورمىنى، سۇ يۈزى، ساھىل قاتارلىقلار ياشانغاندا كۈتۈنۈش بازىسى قىلىنىپ، ياشانغانلارنىڭ كۈتۈنۈشىدىن نەپ ئېلىنسا بولىدۇ.

34-ماددا ياشانغانلارنىڭ قانۇن بويىچە بەھرىمەن بولىدىغان كۈتۈنۈش پۇلى، داۋالىنىش تەمىناتى ۋە باشقا تەمىناتىنى كاپالەتلەندۈرۈش كېرەك، مۇناسىۋەتلىك ئاپپاراتلار ئۇنى ۋاقتىدا، تولۇق بېرىشى شەرت، تۇتۇۋېلىشقا، نېسى قالدۇرۇشقا ياكى ئىشلىتىۋېلىشقا يول قويۇلمايدۇ.

دۆلەت ئىقتىسادىي تەرەققىيات، شۇنىڭدەك ئىشچى-خىزمەتچىلەرنىڭ ئوتتۇرىچە مائاشىنىڭ ئۆسۈشى، مال باھاسىنىڭ ئۆسۈشى قاتارلىق ئەھۋاللارغا ئاساسەن، ياشانغاندا كۈتۈنۈش كاپالىتى سەۋىيەسىنى مۇۋاپىق پەيتتە ئۆستۈرىدۇ.

35-ماددا دۆلەت خەيرىيەت تەشكىلاتلىرى، شۇنىڭدەك باشقا تەشكىلات ۋە شەخسلەرنىڭ ياشانغانلارغا ماددىي ياردەم بېرىشىگە ئىلھام بېرىدۇ.

36-ماددا ياشانغانلار كوللېكتىپ ئىقتىسادىي تەشكىلات، ئاساسىي قاتلامدىكى ئامما ئاپتونومىيە تەشكىلاتى، كۈتۈنۈش ئاپپاراتى قاتارلىق تەشكىلات ياكى شەخسلەر بىلەن ۋەسىيەتلىك ھەدىيە قىلىش-بېقىش كېلىشىمى ياكى باشقا يۆلەش-ياردەم بېرىش كېلىشىمى تۈزسە بولىدۇ.

بېقىش مەجبۇرىيىتى بار تەشكىلات ياكى شەخس ۋەسىيەتلىك ھەدىيە قىلىش-بېقىش كېلىشىمى بويىچە، شۇ ياشانغان كىشىنى ھايات ۋاقتىدا بېقىش، ئۆلگەندە دەپنە قىلىش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ ۋە ھەدىيە قوبۇل قىلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

4-باب ئىجتىمائىي مۇلازىمەت

37-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار تەدبىر قوللىنىپ، شەھەر-يېزىلاردىكى مەھەللە كۈتۈنۈش مۇلازىمىتىنى راۋاجلاندۇرۇپ، كەسپىي مۇلازىمەت ئاپپاراتى ۋە باشقا تەشكىلات ۋە شەخسلەرنى ئىلھاملاندۇرۇپ ۋە يۆلەپ، ئۆيىدە تۇرۇۋاتقان ياشانغانلارغا تۇرمۇشىدىن خەۋەر ئېلىش، جىددىي قۇتقۇزۇش، داۋالاش، پەرۋىش قىلىش، روھىي تەسەللى بېرىش، پىسخىكا جەھەتتىن مەسلىھەت بېرىش قاتارلىق كۆپ خىل شەكىلدىكى مۇلازىمەتنى قىلىشى كېرەك.

يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقى بار ياشانغانلارغا تەدرىجىي ھالدا كۈتۈنۈش مۇلازىمىتى تولۇقلىمىسى بېرىشى كېرەك.

38-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار، ئاساسىي قاتلام ئاممىۋى ئاپتونومىيە تەشكىلاتلىرى كۈتۈنۈش مۇلازىمەت ئەسلىھەسىنى شەھەر-يېزا مەھەللىلىرىنىڭ يانداش ئەسلىھە قۇرۇلۇشى يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈپ، ياشانغانلارنىڭ ئېھتىياجىغا باب كېلىدىغان تۇرمۇش مۇلازىمىتى، مەدەنىيەت-تەنتەربىيە پائالىيىتى، كۈندۈزى ھالىدىن خەۋەر ئېلىش، كېسەل كۈتۈش ۋە سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق مۇلازىمەت ئەسلىھەلىرى ۋە تور نۇقتىلىرىنى قۇرۇپ، ياشانغانلارغا يېقىن ئەتراپتا مۇلازىمەت قىلىشى كېرەك.

قوشنىلار ئارا ياردەم بېرىش ئەنئەنىسىنى جارى قىلدۇرۇپ، قوشنىلار ئارا قىيىنچىلىقى بار ياشانغانلارغا كۆڭۈل بۆلۈش ۋە ياردەم بېرىشنى تەشەببۇس قىلىش.

خەيرىيەت تەشكىلاتلىرى، پىدائىيلارنىڭ ياشانغانلار ئۈچۈن مۇلازىمەت قىلىشىغا ئىلھام بېرىلىدۇ.
ياشانغانلارنىڭ ئۆزئارا ياردەم بېرىش مۇلازىمىتىنى تەشەببۇس قىلىش.

39-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئىقتىسادىي تەرەققىيات سەۋىيەسى ۋە ياشانغانلارنىڭ مۇلازىمەت ئېھتىياجىغا ئاساسەن، ياشانغانلارنى كۈتۈش مۇلازىمىتىگە سېلىنىدىغان سېلىنمىنى تەدرىجىي ئاشۇرۇشى كېرەك.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار مالىيە، باج-ھەق، يەر، مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش قاتارلىق جەھەتلەردە تەدبىر قوللىنىپ، كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار، ئىجتىمائىي تەشكىلاتلار ياكى شەخسلەرنىڭ ياشانغاندا كۈتۈنۈش، ياشانغانلارنىڭ ھالىدىن كۈندۈزى خەۋەر ئېلىش، ياشانغانلار مەدەنىيەت-تەنتەربىيە پائالىيىتى قاتارلىق ئەسلىھەلەرنى قۇرۇشى، يۈرۈشتۈرۈشىگە ئىلھام بېرىدۇ ۋە مەدەت بېرىدۇ.

40-ماددا يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ياشانغانلار ئاھالىسىنىڭ نىسبىتى ۋە تارقىلىش ئەھۋالىغا ئاساسەن، كۈتۈنۈش مۇلازىمەت ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشىنى شەھەر-يېزا يىرىك پىلانى ۋە يەردىن پايدىلىنىش ئومۇمىي يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈپ، كۈتۈنۈش مۇلازىمەت ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇشقا ئىشلىتىلىدىغان يەر ۋە كېرەكلىك ماددىي ئەشيالارنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇشى كېرەك.

ئاممىۋى پاراۋانلىق كۈتۈنۈش مۇلازىمىتى ئەسلىھەلىرىگە ئىشلىتىلىدىغان يەردە، دۆلەت ئاجرىتىپ بەرگەن يەر ياكى دېھقانلارنىڭ كوللېكتىپ ئىگىدارلىقىدىكى يەرنى قانۇن بويىچە ئىشلىتىشكە بولىدۇ.

كۈتۈنۈش مۇلازىمەت ئەسلىھەلىرىگە ئىشلىتىلىدىغان يەرنىڭ قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپ بولمىسا ئىشلىتىلىشىنى ئۆزگەرتىشكە بولمايدۇ.

41-ماددا ھۆكۈمەت مەبلەغ سېلىپ قۇرغان كۈتۈنۈش ئاپپاراتلىرى ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقى بار ئىگە-چاقىسىز ياشانغانلار، ئىقتىدارىدىن قالغان ياشانغانلار، يېشى چوڭ ياشانغانلار قاتارلىقلارغا مۇلازىمەت قىلىش ئېھتىياجىنى ئاۋۋال كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

42-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى كۈتۈنۈش مۇلازىمەت ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشى، كۈتۈنۈش مۇلازىمەت سۈپىتى ۋە كۈتۈنۈش مۇلازىمەت كەسپى قاتارلىقلارنىڭ ئۆلچىمىنى تۈزۈپ، كۈتۈنۈش ئاپپاراتلىرىنى تۈرگە ئايرىپ باشقۇرۇش ۋە كۈتۈنۈش مۇلازىمىتىنى باھالاش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ ۋە تاكامۇللاشتۇرىدۇ.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى كۈتۈنۈش مۇلازىمىتى ھەققى ئېلىش تۈرى ۋە ئۆلچىمىنى قېلىپلاشتۇرۇپ، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

43-ماددا كۈتۈنۈش ئاپپاراتى قۇرۇشتا، تۆۋەندىكى شەرتلەرگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك :

( 1 ) ئۆزىنىڭ نامى، تۇرۇشلۇق جايى ۋە نىزامنامىسى بولۇش؛

( 2 ) مۇلازىمەت مەزمۇنى ۋە كۆلىمىگە لايىق مەبلىغى بولۇش؛

( 3 ) ئالاقىدار سالاھىيەت شەرتىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان باشقۇرغۇچى، كەسپىي تېخنىكا خادىمى ۋە مۇلازىمەت خادىمى بولۇش؛

( 4 ) ئاساسىي تۇرمۇش ئۆيى، ئەسلىھە، ئۈسكۈنە ۋە پائالىيەت مەيدانى بولۇش؛

( 5 ) قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا شەرتلەر.

44-ماددا پاراۋانلىق خاراكتېرىدىكى كۈتۈنۈش ئاپپاراتى قۇرۇشتا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ خەلق ئىشلىرى تارمىقىغا مەمۇرىي ئىجازەت ئىلتىماس قىلىش كېرەك؛
ئىجازەت بېرىلگەنلىرى قانۇن بويىچە مۇناسىپ تىزىملىتىلىدۇ.

تىجارەتلىك كۈتۈنۈش ئاپپاراتى قۇرۇشتا، سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىدا تىزىمغا ئالدۇرغاندىن كېيىن، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ خەلق ئىشلىرى تارمىقىغا مەمۇرىي ئىجازەت ئىلتىماس قىلىش كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ خەلق ئىشلىرى تارمىقى كۈتۈنۈش ئاپپاراتىنى يېتەكلەش، نازارەت قىلىش ۋە باشقۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ، باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە كۈتۈنۈش ئاپپاراتىنى نازارەت قىلىدۇ.

45-ماددا كۈتۈنۈش ئاپپاراتى ئۆزگەرتىلگەن ياكى تاقىۋېتىلگەن بولسا، بېقىۋېلىنغان ياشانغانلارنى ئوبدان ئورۇنلاشتۇرۇش ھەمدە بەلگىلىمە بويىچە مۇناسىۋەتلىك تارماقلارغا بېرىپ رەسمىيەت بېجىرىش كېرەك.
مۇناسىۋەتلىك تارماقلار كۈتۈنۈش ئاپپاراتلىرىنىڭ ياشانغانلارنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇشىغا ياردەم بېرىشى كېرەك.

46-ماددا دۆلەت كۈتۈنۈش مۇلازىمىتى ئىختىساسلىقلىرىنى يېتىشتۈرۈش، ئىشلىتىش، باھالاش ۋە رىغبەتلەندۈرۈش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئىشچى ئىشلىتىشنى قانۇن بويىچە قېلىپلاشتۇرۇپ، كەسىپكارلارنىڭ ئەمگەك ھەققىنىڭ مۇۋاپىق ئېشىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، مەخسۇس ۋەزىپە، قوشۇمچە ۋەزىپە ۋە پىدائىيلار بىرلەشتۈرۈلگەن كۈتۈنۈش مۇلازىمىتى قوشۇنىنى تەرەققىي قىلدۇرىدۇ.

دۆلەت ئالىي مەكتەپ، ئوتتۇرا دەرىجىلىك كەسپىي مەكتەپ ۋە كەسپىي تەربىيەلەش ئاپپاراتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك كەسىپ ياكى تەربىيەلەش تۈرلىرىنى تەسىس قىلىپ، كۈتۈنۈش مۇلازىمىتى كەسپى ئىختىساسلىقلىرىنى يېتىشتۈرۈشىگە ئىلھام بېرىدۇ.

47-ماددا كۈتۈنۈش ئاپپاراتلىرى مۇلازىمەتنى قوبۇل قىلىدىغان ياشانغانلار ياكى ئۇلارنىڭ ۋاكالەتچىسى بىلەن مۇلازىمەت كېلىشىمى ئىمزالاپ، ئىككى تەرەپنىڭ ھوقۇقى-مەجبۇرىيىتىنى ئايدىڭلاشتۇرۇشى كېرەك.

ياشانغاندا كۈتۈنۈش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى ياشانغانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە ھەرقانداق ئۇسۇلدا دەخلى-تەرۇز قىلسا بولمايدۇ.

48-ماددا دۆلەت كۈتۈنۈش ئاپپاراتلىرىنىڭ جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىغا قاتنىشىشىغا ئىلھام بېرىدۇ، سۇغۇرتا شىركەتلىرىنىڭ جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىنى سۇغۇرتىلىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

49-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ياشانغانلار داۋالاش-ساقلىق ساقلاش مۇلازىمىتىنى شەھەر-يېزا داۋالاش-ساقلىقنى ساقلاش مۇلازىمىتى يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى، ياشانغانلار ساغلاملىقىنى باشقۇرۇش ۋە دائىم كۆرۈلىدىغان كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش قاتارلىقلارنى دۆلەتنىڭ ئاساسىي ئاممىۋى سەھىيە مۇلازىمىتى تۈرىگە كىرگۈزۈشى كېرەك.
ياشانغانلارغا ساقلىق ساقلاش، پەرۋىش قىلىش، جان ئۈزۈش ئالدىدىكى غەمخورلۇق قىلىش قاتارلىق مۇلازىمەتلەرنى قىلىشقا ئىلھام بېرىلىدۇ.

دۆلەت داۋالاش ئاپپاراتلىرىنىڭ ياشانغانلار كېسىلىگە قارىتىلغان مەخسۇس بۆلۈم ياكى ئامبۇلاتورىيە ئېچىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

داۋالاش-ساقلىق ساقلاش ئاپپاراتلىرى ياشانغانلارغا ساغلاملىق مۇلازىمىتى قىلىش ۋە كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش-داۋالاش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

50-ماددا دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ، ياشانغانلار تېبابىتى تەتقىقاتى ۋە ئىختىساسلىقلىرىنى يېتىشتۈرۈشنى كۈچەيتىپ، ياشانغانلار كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، داۋالاش، پەن تەتقىقات سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، ياشانغانلار كېسىلىنى بالدۇر بايقاش، دىياگنوز قويۇش ۋە داۋالاشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

دۆلەت ۋە جەمئىيەت تەدبىر قوللىنىپ، ھەر خىل شەكىلدىكى ساغلاملىق تەربىيەسىنى قانات يايدۇرىدۇ، ياشانغانلار ساقلىق ساقلاش بىلىملىرىنى ئومۇملاشتۇرىدۇ، ياشانغانلارنىڭ ئۆز ساقلىق ساقلاش ئېڭىنى كۈچەيتىدۇ.

51-ماددا دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ، ياشانغانلار كەسپىنى تەرەققىي قىلدۇرىدۇ، ياشانغانلار كەسپىنى دۆلەتنىڭ يۆلەش ساھەسى مۇندەرىجىسىگە كىرگۈزىدۇ.
كارخانىلارنىڭ ياشانغانلارنىڭ ئېھتىياجىغا ماس كېلىدىغان بۇيۇملارنى يارىتىشى، ئىشلەپچىقىرىشى، تىجارەت قىلىشىغا ۋە مۇناسىۋەتلىك مۇلازىمەت قىلىشىغا يار-يۆلەك بولۇش ۋە يېتەكچىلىك قىلىش.

5-باب ئىجتىمائىي ئېتىبار بېرىش

52-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىيات ئەھۋالىغا ۋە ياشانغانلارنىڭ ئالاھىدە ئېھتىياجىغا قاراپ، ياشانغانلارغا ئېتىبار بېرىش چارىسىنى چىقىرىپ، ئېتىبار بېرىش سەۋىيەسىنى تەدرىجىي ئۆستۈرىدۇ.

شۇ مەمۇرىي رايوندا دائىم تۇرۇشلۇق سىرتتىن كەلگەن ياشانغانلارغا ئوخشاش ئېتىبار بېرىلىدۇ.

53-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ياشانغانلارنىڭ كۈتۈنۈش پۇلىنى ۋاقتىدا، قولايلىق ئېلىشى، داۋالىنىش خىراجىتىنى راسچوت قىلىشى ۋە باشقا ماددىي ياردىمدىن بەھرىمەن بولۇشىغا شارائىت يارىتىپ بېرىشى كېرەك.

54-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ئۆي ھوقۇق تەۋەلىكى مۇناسىۋىتىنى ئۆزگەرتىش، نوپۇس يۆتكەش قاتارلىق ياشانغانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە چېتىلىدىغان چوڭ-چوڭ ئىشلارنى بېجىرگەندە، بېجىرىلىدىغان ئىشلارنىڭ ياشانغانلارنىڭ ھەقىقىي مەقسەت ئىپادىسى ياكى ئەمەسلىكىنى سورىشى ھەمدە قانۇن بويىچە ئاۋۋال بېجىرىشى كېرەك.

55-ماددا ياشانغانلار قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچراپ دەۋا ھەققى تاپشۇرۇشتا ھەقىقەتەن قىيىنچىلىققا ئۇچرىغان بولسا، كېچىكتۈرۈپ تاپشۇرسا، كېمەيتىپ تاپشۇرسا ياكى كەچۈرۈم قىلسا بولىدۇ؛
ئادۋوكاتنىڭ ياردىمىگە ئېرىشىشكە توغرا كەلسە، ئادۋوكاتلىق ھەققىنى تۆلەشكە قۇربى يەتمىسە، قانۇن ياردىمىگە ئېرىشسە بولىدۇ.

ئادۋوكاتلىق ئورنى، ھۆكۈمەت گۇۋاھلىقى ئورنى، ئاساسىي قاتلام قانۇن مۇلازىمىتى ئورنى ۋە باشقا قانۇن مۇلازىمىتى ئاپپاراتلىرىنىڭ ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقى بار ياشانغانلارغا ھەقسىز ياكى ئېتىبار مۇلازىمەت قىلىشىغا ئىلھام بېرىلىدۇ.

56-ماددا داۋالاش ئاپپاراتى ياشانغانلارنىڭ داۋالىنىشىغا قولايلىق يارىتىپ بېرىشى، ياشانغانلارنىڭ داۋالىنىشىنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇشى كېرەك.
شارائىتى بار جايلار ياشانغانلارغا ئائىلە كېسەل كارىۋىتى تەسىس قىلىپ، سەييارە داۋالاش، پەرۋىش قىلىش، سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، ھەقسىز سالامەتلىك تەكشۈرۈش قاتارلىق مۇلازىمەتلەرنى قىلسا بولىدۇ.

ياشانغانلارنىڭ كېسىلىنى خالىس كۆرۈش تەشەببۇس قىلىنىدۇ.

57-ماددا ياشانغانلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك بولغان مۇلازىمەت ساھەسىنىڭ ياشانغانلارغا ئالدىن ئېتىبار بېرىش مۇلازىمىتى قىلىشىنى تەشەببۇس قىلىش.

شەھەر ئاممىۋى قاتنىشى، تاشيول، تۆمۈريول، سۇ يولى ۋە ئاۋىياتسىيە يولۇچى تىرانسپورتىدا، ياشانغانلارغا ئېتىبار بېرىش ۋە ھالىدىن خەۋەر ئېلىش كېرەك.

58-ماددا مۇزېي، گۈزەل سەنئەت سارىيى، پەن-تېخنىكا سارىيى، خاتىرە سارىيى، ئاممىۋى كۇتۇپخانا، مەدەنىيەت سارىيى، كىنو-تىياتىرخانا، تەنتەربىيە مەيدان-سارىيى، باغچە، ساياھەت مەنزىرە نۇقتىسى قاتارلىق سورۇنلارنى ياشانغانلارغا ھەقسىز ياكى ئېتىبارلىق ئېچىۋېتىش كېرەك.

59-ماددا يېزىلاردىكى ياشانغانلار پاراۋانلىق ئىشلىرىنى يولغا قويۇشقا ئەمگەك توپلاش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

6-باب باب باب باب ياشاش مۇھىتى

60-ماددا دۆلەت تەدبىر قوللىنىپ، ياشاشقا باب مۇھىت قۇرۇلۇشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ياشانغانلارغا بىخەتەر، قولاي ۋە ئازادە مۇھىت يارىتىپ بېرىدۇ.

61-ماددا ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شەھەر-يېزا يىرىك پىلانىنى تۈزگەندە، ياشانغانلار نوپۇسىنىڭ كۆپىيىش تەرەققىيات يۈزلىنىشى، ياشانغانلار ئاھالىسىنىڭ جايلىشىشى ۋە ياشانغانلارنىڭ ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن، ياشانغانلارغا ماس كېلىدىغان ئاممىۋى ئۇل ئەسلىھە، تۇرمۇش مۇلازىمىتى ئەسلىھەسى، داۋالاش-ساقلىق ساقلاش ئەسلىھەسى ۋە مەدەنىيەت-تەنتەربىيە ئەسلىھەسى قۇرۇلۇشىنى بىر تۇتاش ئويلىشىشى كېرەك.

62-ماددا دۆلەت ياشانغانلارغا چېتىلىدىغان قۇرۇلۇش ئۆلچىمى سىستېمىسىنى تۈزۈپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، پىلانلاش، لايىھەلەش، قۇرۇلۇش قىلىش، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش، تەكشۈرۈپ ئۆتكۈزۈۋېلىش، يۈرۈشتۈرۈش، ئاسراش، باشقۇرۇش قاتارلىق ھالقىلاردا مۇناسىۋەتلىك ئۆلچەملەرنىڭ يولغا قويۇلۇشى ۋە نازارەت قىلىنىشىنى كۈچەيتىدۇ.

63-ماددا دۆلەت توسالغۇسىز ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ئۆلچىمىنى بېكىتىدۇ.
يول، ئاممىۋى قاتناش ئەسلىھەسى، ئىمارەت، تۇرالغۇ رايونى قاتارلىقلارنى يېڭىدىن سېلىش، ئۆزگەرتىپ سېلىش ۋە كېڭەيتىپ قۇرۇشتا، دۆلەتنىڭ توسالغۇسىز ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ئۆلچىمىگە ئۇيغۇن كېلىش كېرەك.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار دۆلەتنىڭ توسالغۇسىز ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ئۆلچىمى بويىچە، ياشانغانلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشىغا زىچ مۇناسىۋەتلىك ئاممىۋى مۇلازىمەت ئەسلىھەلىرىنى ئۆزگەرتىشنى ئالدىن ئالغا سىلجىتىشى كېرەك.

توسالغۇسىز ئەسلىھەلەرنىڭ ئىگىدارى ۋە باشقۇرغۇچىسى توسالغۇسىز ئەسلىھەنىڭ نورمال ئىشلىتىلىشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

64-ماددا دۆلەت ياشانغانلار ئولتۇراقلىشىشقا باب مەھەللە قۇرۇلۇشىغا تۈرتكە بولىدۇ، ياشانغانلارغا ئولتۇراقلىشىشقا باب تۇرالغۇ ئۆي سېلىشقا يېتەكچىلىك ۋە مەدەت بېرىدۇ، ياشانغانلارنىڭ ئۆيلىرىنى توسالغۇسىز ئەسلىھەلىك قىلىپ ئۆزگەرتىشكە تۈرتكە بولۇپ ۋە يار-يۆلەك بولۇپ، ياشانغانلارغا توسالغۇسىز تۇرالغۇ مۇھىتى يارىتىپ بېرىدۇ.

7-باب ئىجتىمائىي تەرەققىياتقا قاتنىشىش

65-ماددا دۆلەت ۋە جەمئىيەت ياشانغانلارنىڭ بىلىمى، ماھارىتى، تەجرىبىسى ۋە ئېسىل پەزىلىتىگە ئەھمىيەت بېرىشى، ئۇنى قەدىرلىشى، ياشانغانلارنىڭ ئارتۇقچىلىقى ۋە رولىنى جارى قىلدۇرۇشى، ياشانغانلارنىڭ ئىقتىسادىي، سىياسىي، مەدەنىيەت ۋە ئىجتىمائىي تۇرمۇشقا قاتنىشىشىنى كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

66-ماددا ياشانغانلار ياشانغانلارنى تەشكىللەش ئارقىلىق جىسمانىي ۋە روھىي ساغلاملىققا پايدىلىق پائالىيەتلەرنى قانات يايدۇرسا بولىدۇ.

67-ماددا چىقارغان قانۇن-نىزام، قائىدە ۋە ئاممىۋى سىياسەتلەردىن ياشانغانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىگە چېتىلىدىغان مۇھىم، زور مەسىلىلەردە، ياشانغانلار ۋە ياشانغانلار تەشكىلاتىنىڭ پىكرىنى ئاڭلاش كېرەك.

ياشانغانلار ۋە ياشانغانلار تەشكىلاتلىرى دۆلەت ئورگىنىغا ياشانغانلارنىڭ ھوقۇق-مەنپەئىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش، ياشانغانلار ئىشلىرىنىڭ تەرەققىياتى قاتارلىق جەھەتلەردە پىكىر ۋە تەكلىپ بېرىشكە ھوقۇقلۇق.

68-ماددا دۆلەت ياشانغانلارنىڭ ئىجتىمائىي تەرەققىياتقا قاتنىشىشىغا شارائىت يارىتىپ بېرىدۇ.
جەمئىيەتنىڭ ئېھتىياجى ۋە ئىمكانىيىتىگە ئاساسەن، ياشانغانلارنى ئىختىيارىي ۋە كۈچىگە قاراپ ئىش كۆرىدىغان ئەھۋالدا تۆۋەندىكى ھەرىكەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىشقا ئىلھاملاندۇرۇش كېرەك :

( 1 ) ياشلار، ئۆسمۈرلەر ۋە بالىلارغا سوتسىيالىزم، ۋەتەنپەرۋەرلىك، كوللېكتىۋىزم ۋە جاپاغا چىداپ كۈرەش قىلىش قاتارلىق ئېسىل ئەنئەنە تەربىيەسى بېرىش؛

( 2 ) مەدەنىيەت ۋە پەن-تېخنىكا بىلىملىرىنى ئۆگىتىش؛

( 3 ) مەسلىھەت بېرىش مۇلازىمىتى قىلىش؛

( 4 ) پەن-تېخنىكىنى يارىتىش ۋە قوللىنىشقا قانۇن بويىچە قاتنىشىش؛

( 5 ) قانۇن بويىچە تىجارەت ۋە ئىشلەپچىقىرىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىش؛

( 6 ) پىدائىيلىق مۇلازىمىتىگە قاتنىشىش، ئىجتىمائىي پاراۋانلىق ئىشلىرىنى قىلىش؛

( 7 ) جەمئىيەت ئامانلىقىنى ساقلاشقا قاتنىشىش، ئەلئارا ماجىرالارنى مۇرەسسە قىلىشقا ھەمكارلىشىش؛

( 8 ) باشقا ئىجتىمائىي پائالىيەتلەرگە قاتنىشىش.

69-ماددا ياشانغانلارنىڭ ئەمگەككە قاتنىشىپ قىلغان قانۇنلۇق كىرىمىنى قانۇن قوغدايدۇ.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ ياشانغانلارنى ئۆزىنىڭ جىسمانىي ۋە روھىي ساغلاملىقىغا خەۋپ يەتكۈزىدىغان ئەمگەك ياكى خەتەرلىك مەشغۇلاتلارغا ئورۇنلاشتۇرۇشىغا يول قويۇلمايدۇ.

70-ماددا ياشانغانلار داۋاملىق تەربىيە ئېلىش ھوقۇقىغا ئىگە.

دۆلەت ياشانغانلار مائارىپىنى تەرەققىي قىلدۇرىدۇ، ياشانغانلار مائارىپىنى ئۆمۈرلۈك مائارىپ سىستېمىسىغا كىرگۈزىدۇ، جەمئىيەتنىڭ ياشانغانلار مەكتەپلىرىنى ياخشى باشقۇرۇشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ياشانغانلار مائارىپىغا بولغان رەھبەرلىكنى كۈچەيتىپ، بىر تۇتاش پىلانلاپ، سېلىنمىنى ئاشۇرۇشى كېرەك.

71-ماددا دۆلەت ۋە جەمئىيەت تەدبىر قوللىنىپ، ياشانغانلارغا باب كېلىدىغان ئاممىۋى مەدەنىيەت، تەنتەربىيە، كۆڭۈل ئېچىش پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرۇپ، ياشانغانلارنىڭ مەنىۋى مەدەنىيەت تۇرمۇشىنى بېيىتىدۇ.

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

72-ماددا ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىغاندا، ھوقۇقى دەخلى-تەرۇزغا ئۇچرىغۇچى ياكى ئۇنىڭ ۋاكالەتچىسى مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق ياكى قانۇن بويىچە خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلىدۇ.

خەلق سوت مەھكىمىلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە دەخلى-تەرۇز قىلىنغان ئەرز-شىكايەت ۋە پاش قىلىش ماتېرىياللىرىنى قانۇن بويىچە ۋاقتىدا قوبۇل قىلىشى كېرەك، بىر-بىرىگە ئىتتىرسە، ئارقىغا سۆرىسە بولمايدۇ.

73-ماددا ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمايدىغان تارماقلار ياكى تەشكىلاتلارنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل تارمىقى تەنقىد-تەربىيە بېرىپ، تۈزىتىشكە بۇيرۇشى كېرەك.

دۆلەت خادىملىرىدىن قانۇنغا خىلاپلىق قىلىپ مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلماي، ياشانغانلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سالغانلىرىنى ئۆز ئورنى ياكى يۇقىرى دەرىجىلىك ئورگان تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ ياكى قانۇن بويىچە چارە كۆرىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

74-ماددا ياشانغانلار بىلەن ئائىلە ئەزالىرى بېقىش، بېقىش ياكى ئۆي، مال-مۈلۈك قاتارلىقلار ئۈستىدە ماجىرالىشىپ قالغاندا، خەلق مۇرەسسە كومىتېتىنىڭ ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تەشكىلاتلارنىڭ مۇرەسسە قىلىشىنى ئىلتىماس قىلسا بولىدۇ، خەلق سوت مەھكىمىسىگە بىۋاسىتە دەۋا قىلسىمۇ بولىدۇ.

خەلق مۇرەسسە كومىتېتى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تەشكىلاتلار ئالدىنقى تارماقتىكى ماجىرانى مۇرەسسە قىلغاندا، زىددىيەت ۋە ماجىرالارنى قايىل قىلىش، يېتەكلەش قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن پەسەيتىشى كېرەك؛
خاتالىقى بار ئائىلە ئەزالىرىغا تەنقىد-تەربىيە بېرىش كېرەك.

خەلق سوت مەھكىمىسى ياشانغانلارغا بېقىش ھەققى ياكى بېقىش ھەققى تەلەپ قىلىش ئىلتىماسىنى قانۇن بويىچە ئالدىن كېسىم چىقىرىپ ئىجرا قىلسا بولىدۇ.

75-ماددا ياشانغانلارنىڭ ئۆيلىنىش ئەركىنلىكىگە ئارىلىشىۋېلىپ، ياشانغانلارغا قاراش مەجبۇرىيىتى، بېقىش مەجبۇرىيىتى بار تۇرۇپ، قاراش، بېقىشنى رەت قىلغان، ياشانغانلارنى خورلىغان ياكى ياشانغانلارغا ئائىلە زوراۋانلىقى قىلغانلارغا مۇناسىۋەتلىك ئورۇن تەنقىد-تەربىيە بېرىدۇ؛
ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلىرىگە قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

76-ماددا ئائىلە ئەزالىرىدىن ياشانغانلارنىڭ پۇل-مېلىنى ئوغرىلاپ، ئالداپ، تارتىۋېلىپ، ئىگىلىۋېلىپ، قاقتى-سوقتى قىلىپ، قەستەن بۇزۇۋېتىپ، ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلىرىگە قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

77-ماددا ياشانغانلارغا ھاقارەت كەلتۈرۈپ، تۆھمەت قىلىپ، ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلەرگە قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

78-ماددا ياشانغاندا كۈتۈنۈش ئاپپاراتى قۇرۇشقا ئىجازەت ئالماي تۇرۇپ، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ خەلق ئىشلىرى تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن كۈتۈنۈش ئاپپاراتى شەرتىگە ئۇيغۇن كەلگەنلىرى قانۇن بويىچە ئالاقىدار رەسمىيەتلەرنى تولۇقلاپ بېجىرىدۇ؛
مۇددەت ئۆتۈپ كەتسىمۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن شەرتكە يەتمىگەنلەرنى توختىتىپ قويۇشقا ھەمدە مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇشقا بۇيرۇش؛
زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

79-ماددا ياشانغاندا كۈتۈنۈش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ خادىملىرىدىن ياشانغانلارنىڭ جىسمانىي ھوقۇقى ۋە مال-مۈلۈك ھوقۇق-مەنپەئىتىگە زىيان سالغانلىرى ياكى پۈتۈم بويىچە مۇلازىمەت قىلمىغانلىرى قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ئالاقىدار مەسئۇل تارماقلار قانۇن بويىچە مەمۇرىي جازا بېرىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

80-ماددا كۈتۈنۈش ئاپپاراتىدىكى باشقۇرۇش ۋە نازارەت قىلىش مەسئۇلىيىتى بار تارماق ۋە ئۇنىڭ خادىملىرىدىن خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلانغان، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلغان، نەپسانىيەتچىلىك قىلغانلىرىنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

81-ماددا ياشانغانلارغا غەمخورلۇق قىلىش مەجبۇرىيىتىنى بەلگىلىمە بويىچە ئادا قىلمىغانلارنى ئالاقىدار مەسئۇل تارماق تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ.

82-ماددا ياشانغانلارغا چېتىلىدىغان قۇرۇلۇش دۆلەت بەلگىلىگەن ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كەلمىسە ياكى توسالغۇسىز ئەسلىھەلەرنىڭ ئىگىسى، باشقۇرغۇچىسى ئاسراش ۋە باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلمىسا، ئالاقىدار مەسئۇل تارماق تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ئالاقىدار ئورۇن، شەخسلەرگە قانۇن بويىچە مەمۇرىي جازا بېرىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

83-ماددا مىللىي ئاپتونوم جايلارنىڭ خەلق قۇرۇلتايلىرى مۇشۇ قانۇندىكى پىرىنسىپقا ئاساسەن، شۇ جاينىڭ مىللىي ئۆرپ-ئادىتىنىڭ كونكرېت ئەھۋالىغا بىرلەشتۈرۈپ، قانۇندا بەلگىلەنگەن تەرتىپ بويىچە ئۆزگەرتىش ياكى تولۇقلاش بەلگىلىمىلىرىنى چىقارسا بولىدۇ.

84-ماددا بۇ قانۇن يولغا قويۇلۇشتىن بۇرۇن قۇرۇلغان كۈتۈنۈش ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن شەرتكە ئۇيغۇن كەلمىگەنلىرىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىش كېرەك.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ خەلق ئىشلىرى تارمىقى تۈزۈپ چىقىدۇ.

85-ماددا بۇ قانۇن 2013-يىل 7-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.