( 2024-يىل 11-ئاينىڭ 8-كۈنى 14-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 12-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى

3-باب ئېنېرگىيە ئېچىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش

4-باب ئېنېرگىيە بازىرى سىستېمىسى

5-باب ئېنېرگىيە زاپىسى ۋە جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش

6-باب ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىش

يەتتىنچى باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن ئېنېرگىيەنىڭ يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىغا تۈرتكە بولۇش، دۆلەتنىڭ ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش، ئىقتىساد، جەمئىيەتنىڭ يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق تىپ ئۆزگەرتىشى ۋە ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش، كاربوننى چوققا قىممەتكە يەتكۈزۈش ۋە كاربوننى نېيتراللاشتۇرۇشنى پۇختا قەدەم بىلەن پائال ئالغا سىلجىتىش، سوتسىيالىستىك زامانىۋىلاشقان دۆلەتنى ئومۇميۈزلۈك قۇرۇش ئېھتىياجىغا لايىقلىشىش مەقسىتىدە، ئاساسىي قانۇنغا بىنائەن چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان ئېنېرگىيە بىۋاسىتە ياكى پىششىقلاش، ئايلاندۇرۇش ئارقىلىق ئېرىشكىلى بولىدىغان ئېنېرگىيەنى، جۈملىدىن كۆمۈر، نېفىت، تەبىئىي گاز، يادرو ئېنېرگىيەسى، سۇ ئېنېرگىيەسى، شامال ئېنېرگىيەسى، قۇياش ئېنېرگىيەسى، بىيوماسسا ئېنېرگىيەسى، يەر ئىسسىقلىق ئېنېرگىيەسى، دېڭىز-ئوكيان ئېنېرگىيەسى، شۇنىڭدەك ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى، ئىسسىقلىق ئېنېرگىيەسى، ھىدروگېن ئېنېرگىيەسى قاتارلىقلارنى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا ئېنېرگىيە خىزمىتىدە جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيەسىنىڭ رەھبەرلىكىدە چىڭ تۇرۇپ، يېڭى تەرەققىيات ئىدىيەسى ۋە ئومۇمىي دۆلەت خەۋپسىزلىكى قارىشىنى ئىزچىللاشتۇرۇپ، تەرەققىيات بىلەن خەۋپسىزلىكنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، ئېنېرگىيە ئىستېمالى ئىنقىلابى، ئېنېرگىيە تەمىناتى ئىنقىلابى، ئېنېرگىيە تېخنىكىسى ئىنقىلابى، ئېنېرگىيە تۈزۈلمىسى ئىنقىلابى ۋە خەلقئارا ھەمكارلىقنى ھەر تەرەپلىمە كۈچەيتىشكە تۈرتكە بولىدىغان ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكى يېڭى ئىستراتېگىيەسىنى يولغا قويۇش كېرەك،
دۆلەت ئىچىنى ئاساس قىلىش، كۆپ مەنبەلىك كاپالەتلەندۈرۈش، تېجەشنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇش، يېشىل تەرەققىي قىلىشتا چىڭ تۇرۇپ، پاكىز، تۆۋەن كاربونلۇق، بىخەتەر، يۇقىرى ئۈنۈملۈك يېڭىچە ئېنېرگىيە سىستېمىسىنى تېز بەرپا قىلىش كېرەك.

4-ماددا دۆلەت كۆپ خىل تەدبىرنى تەڭ قوللىنىش، دەل جايىدا تەدبىر قوللىنىش، ئىلمىي باشقۇرۇش، جەمئىيەت ئورتاق ئىدارە قىلىش پىرىنسىپىدا چىڭ تۇرۇپ، ئېنېرگىيە تېجەش سىياسىتىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئېنېرگىيە تېجەشنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئىقتىساد، تېخنىكا، تەشۋىق-تەربىيە قاتارلىق تەدبىرلەرنى ئۇنىۋېرسال قوللىنىپ، ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىياتنىڭ پۈتكۈل جەريانى ۋە ھەرقايسى ساھەلىرىنىڭ ئېنېرگىيە سەرپىياتىنى ئومۇميۈزلۈك تۆۋەنلىتىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ئېنېرگىيە ئىسراپچىلىقىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

5-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيەدىن ئېچىپ پايدىلىنىش سىياسىتىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئېنېرگىيە تەمىناتى قۇرۇلمىسى ۋە ئىستېمال قۇرۇلمىسىنى ياخشىلاپ، ئېنېرگىيەنىڭ پاكىز، تۆۋەن كاربونلۇق تەرەققىياتىنى پائال ئىلگىرى سۈرۈپ، ئېنېرگىيەدىن پايدىلىنىش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرىدۇ.

دۆلەت ئېنېرگىيە سەرپىياتىنىڭ ئومۇمىي مىقدارى ۋە سىجىللىقىنى قوش كونترول قىلىشتىن كاربون چىقىرىشنىڭ ئومۇمىي مىقدارى ۋە كۈچلۈكلۈكىنى قوش كونترول قىلىشقا قاراپ ئومۇميۈزلۈك ئۆزگەرتىش يېڭى مېخانىزمى بەرپا قىلىپ، كاربون چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارى ۋە چىدامچانلىقىنى قوش كونترول قىلىش تۈزۈم سىستېمىسىنى تېز بەرپا قىلىدۇ.

6-ماددا دۆلەت ئاساسىي گەۋدىسى كۆپ مەنبەلىك، بىرتۇتاش ئېچىۋېتىلگەن، رىقابەت تەرتىپلىك بولغان، نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئۈنۈملۈك بولغان ئېنېرگىيە بازىرى سىستېمىسىنى تېز بەرپا قىلىپ، ئېنېرگىيە بازىرىنىڭ تەرتىپىنى قانۇن بويىچە قېلىپلاشتۇرۇپ، ئېنېرگىيە بازىرىدىكى تۈرلۈك ئاساسىي گەۋدىلەرنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى باراۋەر قوغدايدۇ.

7-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە ئىشلەپچىقىرىش، تەمىنلەش، ساقلاش، سېتىش سىستېمىسىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئېنېرگىيە زاپاس ساقلاش تۈزۈمى ۋە ئېنېرگىيەدە جىددىي تاقابىل تۇرۇش مېخانىزمىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئېنېرگىيە تەمىناتى ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈپ، ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكى، مۇقىملىقى، ئىشەنچلىك، ئۈنۈملۈك تەمىناتىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

8-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە ئۆلچىمى سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكىگە ۋە يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق تىپ ئۆزگەرتىشكە كاپالەتلىك قىلىپ، ئېنېرگىيە يېڭى تېخنىكىسى، يېڭى كەسپى، يېڭى كەسىپ ھالىتىنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

9-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىش ئىقتىدارى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، ئېنېرگىيە ئېچىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىشتىكى پەن-تېخنىكا تەتقىقاتى، قوللىنىش-ئۈلگە كۆرسىتىش ۋە كەسىپلەشتۈرۈپ تەرەققىي قىلدۇرۇشنى قوللاپ، ئېنېرگىيەنىڭ يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىنى پەن-تېخنىكا تىرىكىگە ئىگە قىلىدۇ.

10-ماددا دۆلەت باراۋەرلىك ئاساسىدا ئۆزئارا مەنپەئەت يەتكۈزۈش، ھەمكارلىشىپ ئورتاق پايدا ئېلىش فاڭجېنىدا چىڭ تۇرۇپ، ئېنېرگىيە جەھەتتىكى خەلقئارا ھەمكارلىقنى پائال ئىلگىرى سۈرىدۇ.

11-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ئېنېرگىيە خىزمىتىگە بولغان تەشكىلىي رەھبەرلىك ۋە بىرتۇتاش پىلانلاپ ماسلاشتۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئېنېرگىيە خىزمىتىدىكى مۇھىم، زور مەسىلىلەرنى ۋاقتىدا تەتقىق قىلىپ ھەل قىلىشى كېرەك.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ئېنېرگىيە خىزمىتىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانى، يىللىق پىلانىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

12-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ ئېنېرگىيە خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە مۇناسىۋەتلىك ئېنېرگىيە خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئېنېرگىيە خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى دائىرىسىدە شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ مۇناسىۋەتلىك ئېنېرگىيە خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

13-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى كۆپ خىل شەكىللەرنى قوللىنىپ، ئېنېرگىيە تېجەش، ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكى ۋە ئېنېرگىيەنى يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق تەرەققىي قىلدۇرۇش تەشۋىق-تەربىيەسىنى كۈچەيتىشى، پۈتكۈل جەمئىيەتنىڭ ئېنېرگىيە تېجەش ئېڭى، ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكى ئېڭىنى كۈچەيتىشى، يېشىل، تۆۋەن كاربون ئىشلەپچىقىرىش، تۇرمۇش ئۇسۇلىنىڭ شەكىللىنىشىنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك.

ئاخبارات تاراتقۇلىرى ئېنېرگىيە تېجەش، ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكى ۋە ئېنېرگىيە تېجەش بويىچە يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق تەرەققىيات ئاممىۋى مەنپەئەت تەشۋىقاتىنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

14-ماددا ئېنېرگىيە خىزمىتىدە گەۋدىلىك تۆھپە قوشقان ئورۇن ۋە شەخسلەر دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە تەقدىرلىنىدۇ، مۇكاپاتلىنىدۇ.

2-باب ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى

15-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى تۈزۈپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىنىڭ ئېنېرگىيە تەرەققىياتىدىكى يېتەكلەش، يېتەكلەش ۋە قېلىپلاشتۇرۇش رولىنى جارى قىلدۇرىدۇ.

ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى مەملىكەتنىڭ ئۇنىۋېرسال ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى، مەملىكەتنىڭ ساھەگە ئايرىلغان ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى ۋە ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەرنىڭ ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

16-ماددا مەملىكەتلىك ئۇنىۋېرسال ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىنى گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزۈشكە تەشكىللەيدۇ.
مەملىكەتلىك ئۇنىۋېرسال ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا ئاساسەن تۈزۈش ھەمدە زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك يىرىك پىلانلار بىلەن جىپسىلاشتۇرۇش كېرەك.

مەملىكەت بويىچە ساھەلەرگە ئايرىلغان ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىنى گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ ئالاقىدار تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە مەملىكەتنىڭ ئۇنىۋېرسال ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىغا ئاساسەن تۈزۈشكە تەشكىللەيدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە، رايونلارنىڭ ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىيات ئېھتىياجى ۋە ئېنېرگىيە بايلىقى ئۈستۈنلۈكى ئەھۋالى، ئېنېرگىيە ئىشلەپچىقىرىش، ئىستېمال ئالاھىدىلىكى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش تەلىپى قاتارلىقلارغا ئاساسەن، ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ھالقىغان رايون ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىنى تۈزسە بولىدۇ.
رايون ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى مەملىكەتلىك ئۇنىۋېرسال ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىغا ئۇيغۇن كېلىشى ھەمدە مۇناسىۋەتلىك مەملىكەت، ساھە ئايرىلغان ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى بىلەن جىپسىلىشىشى كېرەك.

17-ماددا ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە، مەملىكەتنىڭ ئۇنىۋېرسال ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى، ئالاقىدار مەملىكەت بويىچە ساھەگە ئايرىلغان ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى ۋە مۇناسىۋەتلىك رايون ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، شۇ ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلەرنىڭ ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىنى تەشكىللەپ تۈزىدۇ.

رايون بار شەھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىدىن ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى تۈزۈشكە توغرا كەلسە، ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

18-ماددا ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى تۈزۈشتە، ئېنېرگىيەنىڭ تەرەققىيات قانۇنىيىتىگە ئەمەل قىلىش، بىرتۇتاش پىلانلاپ تەڭ ئېتىبار بېرىشتە چىڭ تۇرۇپ، ئىلمىي دەلىللەشنى كۈچەيتىش كېرەك.
ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىنى تۈزۈشكە تەشكىللىگەن تارماق مۇناسىۋەتلىك تارماق، مۇناسىۋەتلىك كارخانا ۋە ساھە تەشكىلاتلىرى، شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىك مۇتەخەسسىسلەردىن پىكىر ئېلىشى كېرەك.

ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىدا يىرىك پىلان مەزگىلىدىكى ئېنېرگىيە تەرەققىياتىنىڭ نىشانى، ئاساسلىق ۋەزىپىسى، رايون ئورۇنلاشتۇرمىسى، نۇقتىلىق تۈرى، كاپالەت تەدبىرى قاتارلىق مەزمۇنلار ئايدىڭلاشتۇرۇلۇشى كېرەك.

19-ماددا ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى بەلگىلەنگەن ھوقۇق دائىرىسى ۋە تەرتىپ بويىچە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويۇلىدۇ.

تەستىقلانغان ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى بەلگىلىمە بويىچە ئېلان قىلىنىشى كېرەك.

20-ماددا ئېنېرگىيە يىرىك پىلانى تۈزۈشكە تەشكىللىگەن تارماقلار ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىنىڭ يولغا قويۇلۇش ئەھۋالىنى باھالاشقا تەشكىللىشى كېرەك.
باھالاش نەتىجىسىگە ئاساسەن ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىنى ھەقىقەتەن تەڭشەشكە توغرا كەلسە، ئەسلىي تەستىقلىغان ئورگاننىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك، دۆلەت ئايرىم بەلگىلىگەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

3-باب ئېنېرگىيە ئېچىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش

21-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە بايلىقى ئەۋزەللىكى ئەھۋالىغا ۋە ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىيات ئېھتىياجىغا قاراپ، ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش، ئېنېرگىيە قۇرۇلمىسىنى ياخشىلاش، ئېنېرگىيەنىڭ تىپىنى ئۆزگەرتىشنى ئىلگىرى سۈرۈش ۋە ئېنېرگىيە تېجەش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش قاتارلىق ئامىللارنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، ئېنېرگىيە ئېچىپ پايدىلىنىش سىياسىتىنى تۈرگە ئايرىپ تۈزىدۇ ۋە مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

22-ماددا دۆلەت ھاسىلىي ئېنېرگىيەنى ئالدىن ئېچىپ پايدىلىنىشنى قوللاپ، تاشقاتما ئېنېرگىيەنى مۇۋاپىق ئېچىپ ۋە ئۇنىڭدىن پاكىز، يۇقىرى ئۈنۈملۈك پايدىلىنىپ، تاشقاتمىسىز ئېنېرگىيەنىڭ تاشقاتمىسىمان ئېنېرگىيەنىڭ بىخەتەر، ئىشەنچلىك، تەرتىپلىك ئورنىنى ئېلىشىنى ئالغا سىلجىتىپ، تاشقاتماسىز ئېنېرگىيە ئىستېمالىنىڭ سالمىقىنى ئاشۇرىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تاشقاتمىسىز ئېنېرگىيەنى ئېچىپ پايدىلىنىشنىڭ ئوتتۇرا، ئۇزاق مەزگىللىك تەرەققىيات نىشانىنى تۈزۈپ، تاشقاتمىسەن ئېنېرگىيەنى ئېچىپ پايدىلىنىش ئەھۋالىنى يىللىق كۆزىتىپ ئۆلچەيدۇ ھەمدە جەمئىيەتكە ئېلان قىلىدۇ.

23-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە ھاسىلىي ئېنېرگىيەنىڭ ئېنېرگىيە ئىستېمالىدىكى ئەڭ تۆۋەن نىسبەت نىشانىنى تۈزىدۇ ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

دۆلەت ھاسىلىي ئېنېرگىيەلىك ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسىدىن پايدىلىنىشقا كاپالەتلىك قىلىش مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.
توك بېرىش كارخانىلىرى، توك سېتىش كارخانىلىرى، مۇناسىۋەتلىك ئېلېكتىر ئېنېرگىيە ئىشلەتكۈچىلەر ۋە ئۆزىنى تەمىنلەيدىغان ئېلېكتىر ئىستانسىلىرىنى ئىشلىتىپ توك بېرىدىغان كارخانىلار قاتارلىقلار دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە ھاسىلىي ئېنېرگىيەدىن پايدىلىنىپ توك چىقىرىش مىقدارىنى ئىشلىتىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە ھاسىلىي ئېنېرگىيەنىڭ ئېنېرگىيە ئىستېمالىدىكى ئەڭ تۆۋەن نىسبەت نىشانى، شۇنىڭدەك ھاسىلىي ئېنېرگىيەلىك ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسىنى ئىشلىتىش مەسئۇلىيىتىنىڭ يولغا قويۇلۇش ئەھۋالىنى كۆزىتىپ ئۆلچەيدۇ، باھالايدۇ.

24-ماددا دۆلەت سۇ ئېلېكتىرىنى ئېچىش بىلەن ئېكولوگىيەنى قوغداشنى بىرتۇتاش پىلانلايدۇ، كىچىك سۇ ئېلېكتىر ئىستانسىلىرىنى ئېچىش-قۇرۇشنى قاتتىق تىزگىنلەيدۇ.

سۇ ئېلېكتىر ئىستانسىسىنى ئېچىش، قۇرۇش ۋە يېڭىلاپ ئۆزگەرتىش ۋادىنىڭ مۇناسىۋەتلىك يىرىك پىلانىغا ئۇيغۇنلىشىشى، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، ئېكولوگىيە، سۇ بېرىش، سۇغىرىش، سۇ تىرانسپورتى قاتارلىق جەھەتلەردىكى ئېھتىياجنى بىرتۇتاش پىلانلاپ تەڭ ئېتىبار بېرىشى كېرەك.

25-ماددا دۆلەت شامال ئېنېرگىيەسى، قۇياش ئېنېرگىيەسىدىن ئېچىپ پايدىلىنىشنى ئالغا سىلجىتىپ، مەركەزلىك پايدىلىنىش بىلەن تارقاق پايدىلىنىشنى تەڭ يولغا قويۇشتا چىڭ تۇرۇپ، شامال ئېلېكتىرى ۋە يورۇقلۇق ئېنېرگىيەسىدىن توك چىقىرىش بازىسى قۇرۇلۇشىنى تېزلىتىدۇ، تارقاق شامال ئېلېكتىرى، يورۇقلۇق ئېنېرگىيەسىدىن پايدىلىنىپ توك چىقىرىشنى يېقىن ئەتراپتا ئېچىپ پايدىلىنىشقا مەدەت بېرىدۇ، دېڭىز شامال ئېلېكتىرىنى مۇۋاپىق، تەرتىپلىك ئېچىپ، يورۇقلۇق-ئىسسىقلىق ئېلېكتىرىنى پائال تەرەققىي قىلدۇرىدۇ.

26-ماددا دۆلەت بىيوماسسا ئېنېرگىيەسىنى مۇۋاپىق ئېچىپ پايدىلىنىشقا ئىلھام بېرىدۇ، بىيوماسسا ئارقىلىق توك چىقىرىش، بىيوماسسە ئېنېرگىيەسىنى پاكىز ئىسسىتىش، بىيوسۇيۇقلۇق يېقىلغۇسى، بىيوتەبىئىي گازنى شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ تەرەققىي قىلدۇرىدۇ.

دۆلەت دېڭىز-ئوكيان ئېنېرگىيەسىنى كۆلەملەشتۈرۈپ ئېچىپ پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ، جايلارنىڭ ئەھۋالىغا قاراپ يەر ئىسسىقلىقى ئېنېرگىيەسىنى تەرەققىي قىلدۇرىدۇ.

27-ماددا دۆلەت يادرو ئېلېكتىرىنى پائال، بىخەتەر، تەرتىپلىك راۋاجلاندۇرىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە مەملىكەت بويىچە يادرو ئېلېكتىرىنىڭ تەرەققىياتى ۋە جايلىشىشىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇپ، مەسئۇلىيىتىگە ئاساسەن يادرو ئېلېكتىر ئىستانسىسىنى پىلانلاش، ئورۇن تاللاش، لايىھەلەش، قۇرۇش، يۈرۈشتۈرۈش قاتارلىق ھالقىلارنى باشقۇرۇش ۋە نازارەت قىلىشنى كۈچەيتىدۇ.

28-ماددا دۆلەت كۆمۈر ئېچىشنىڭ جايلىشىشى ۋە كەسىپ قۇرۇلمىسىنى ياخشىلاپ، كۆمۈر كان رايونلىرىنىڭ ئايلانما ئىقتىسادىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشقا ئىلھام بېرىدۇ، كۆمۈر ئىستېمال قۇرۇلمىسىنى ياخشىلاپ، كۆمۈردىن پاكىز، يۇقىرى ئۈنۈملۈك پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ، كۆمۈرنىڭ ئېنېرگىيە تەمىناتى سىستېمىسىدىكى ئۇللۇق كاپالەتلەندۈرۈش ۋە سىستېمىلىق تەڭشەش رولىنى جارى قىلدۇرىدۇ.

29-ماددا دۆلەت كۆپ خىل تەدبىر قوللىنىپ، نېفىت، تەبىئىي گاز بايلىقىنى چارلاش-ئېچىش سالمىقىنى ئاشۇرۇپ، نېفىت-تەبىئىي گازنىڭ دۆلەت ئىچىدىكى تەمىناتىغا كاپالەتلىك قىلىش ئىقتىدارىنى ئاشۇرىدۇ.

نېفىت، تەبىئىي گاز ئېچىشتا قۇرۇقلۇق بىلەن دېڭىزغا تەڭ ئەھمىيەت بېرىشتە چىڭ تۇرۇلۇپ، زىچ نېفىت-گاز، سلانېتس مېيى، سلانوتس گازى، كۆمۈر قاتلىمى گازى قاتارلىق ئادەتتىن تاشقىرى نېفىت-گاز بايلىقىنى كۆلەملەشتۈرۈپ ئېچىشقا ئىلھام بېرىلىدۇ.

دۆلەت نېفىت پىششىقلاش، ئايلاندۇرۇش كەسىپلىرىنىڭ جايلىشىشى ۋە قۇرۇلمىسىنى ياخشىلاپ، ئىلغار، تۈجۈپىلىك پىششىقلاپ ئايلاندۇرۇش ئۇسۇلىنى قوللىنىشقا ئىلھام بېرىدۇ.

دۆلەت نېفىت، تەبىئىي گازنىڭ ئورنىنى ئالغىلى بولىدىغان يېڭى تىپتىكى يېقىلغۇ ۋە سانائەت خام ئەشيالىرىنى مۇۋاپىق ئېچىپ پايدىلىنىشنى قوللايدۇ.

30-ماددا دۆلەت كۆمۈر ئېلېكتىرىنىڭ پاكىز، يۇقىرى ئۈنۈملۈك تەرەققىياتىغا تۈرتكە بولۇپ، ئېلېكتىر ئېنېرگىيە سىستېمىسىنىڭ مۇقىم يۈرۈشۈشى ۋە ئېلېكتىر ئېنېرگىيە تەمىناتىغا كاپالەتلىك قىلىش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، كۆمۈر ئېلېكتىرى قۇرۇلۇشىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇپ، كۆمۈر ئېلېكتىرىنى تەڭشەش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

31-ماددا دۆلەت يېڭىچە ئېلېكتىر ئېنېرگىيە سىستېمىسى بەرپا قىلىشنى تېزلىتىپ، ئېلېكتىر مەنبەسى بىلەن ئېلېكتىر تورىنىڭ ماس قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، ئېلېكتىر تورى ئۇل ئەسلىھەلىرىنى ئاقىل قىلىپ ئۆزگەرتىش ۋە ئاقىل مىكرو ئېلېكتىر تورى قۇرۇلۇشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ئېلېكتىر تورىنىڭ ھاسىلىي ئېنېرگىيەنى قوبۇل قىلىش، تەقسىملەش ۋە تەڭشەش-تىزگىنلەش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

32-ماددا دۆلەت سۇ تارتىپ ئېنېرگىيە ساقلاش ئېلېكتىر ئىستانسىسىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇپ، پائال، تەرتىپلىك ئېچىپ قۇرۇپ، يېڭىچە ئېنېرگىيە ساقلاشنىڭ يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىنى ئالغا سىلجىتىپ، تۈرلۈك ئېنېرگىيە ساقلاشنىڭ ئېلېكتىر ئېنېرگىيە سىستېمىسىدىكى تەڭشەش رولىنى جارى قىلدۇرىدۇ.

33-ماددا دۆلەت ھىدروگېن ئېنېرگىيەسىنى ئېچىپ پايدىلىنىشنى پائال، تەرتىپلىك ئالغا سىلجىتىپ، ھىدروگېن ئېنېرگىيەسى كەسپىنىڭ يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

34-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيەدىن پايدىلىنىش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈشكە تۈرتكە بولۇپ، تەقسىملەنمە ئېنېرگىيە بىلەن كۆپ ئېنېرگىيە بىر-بىرىنى تولۇقلايدىغان، كۆپ ئېنېرگىيە تەمىناتىنى بىرلەشتۈرۈپ تەمىنلەيدىغان ئۇنىۋېرسال ئېنېرگىيە مۇلازىمىتىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشقا ئىلھام بېرىپ، ئېنېرگىيەنى توختاملىق باشقۇرۇش قاتارلىق بازارلاشقان، تېجەشلىك ئېنېرگىيە مۇلازىمىتىنى پائال كېڭەيتىپ، تېرمىنال ئېنېرگىيە ئىستېمالىنىڭ پاكىزلىشىش، تۆۋەن كاربونلۇق بولۇش، يۇقىرى ئۈنۈملۈك بولۇش، ئاقىللىشىش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرىدۇ.

دۆلەت ھاسىلىي ئېنېرگىيە يېشىل ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى گۇۋاھنامىسى قاتارلىق تۈزۈملەرنى يولغا قويۇش ئارقىلىق يېشىل ئېنېرگىيە ئىستېمالىنى ئىلگىرى سۈرۈش مېخانىزمى ئورنىتىپ، ئېنېرگىيە ئابونتلىرىنى ھاسىلىي ئېنېرگىيە قاتارلىق پاكىز، تۆۋەن كاربونلۇق ئېنېرگىيەلەرنى ئاۋۋال ئىشلىتىشكە ئىلھاملاندۇرىدۇ.

ئاممىۋى ئاپپاراتلار ھاسىلىي ئېنېرگىيە قاتارلىق پاكىز، تۆۋەن كاربونلۇق ئېنېرگىيەنى، شۇنىڭدەك ئېنېرگىيە تېجەيدىغان مەھسۇلات ۋە مۇلازىمەتنى ئاۋۋال سېتىۋېلىشى، ئىشلىتىشى كېرەك.

35-ماددا ئېنېرگىيە كارخانىلىرى، ئېنېرگىيە ئىشلەتكۈچىلەر دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئېنېرگىيە ۋە كاربون چىقىرىش ئۆلچەم سايمانلىرىنى سەپلىشى، ئىشلىتىشى كېرەك.

ئېنېرگىيە ئىشلەتكۈچىلەر ئېنېرگىيەنى بىخەتەر ئىشلىتىش قائىدىسى ۋە ئېنېرگىيە تېجەشكە ئالاقىدار بەلگىلىمىلەر بويىچە مۇۋاپىق ئىشلىتىشى، ئېنېرگىيە تېجەش مەجبۇرىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشى، ئېنېرگىيە ئېھتىياجىغا ئاۋاز قوشۇشقا پائال قاتنىشىشى، يېشىل ئېنېرگىيە ئىستېمالىنى كېڭەيتىشى، يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق ئىشلەپچىقىرىش، تۇرمۇش ئۇسۇلىنى ئاڭلىق ئەمەلىيەتتە كۆرسىتىشى كېرەك.

دۆلەت ئېنېرگىيە ئېھتىياجى تەرەپلىك باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، پەلەمپەيسىمان باھا، ۋاقىتقا ئايرىلغان باھا قاتارلىق تۈزۈملەرنى مۇكەممەللەشتۈرۈش ئارقىلىق، ئېنېرگىيە ئابۇنىچىلىرىنى ئېنېرگىيە ئىشلىتىش شەكلى، ۋاقتى، مىقدارى قاتارلىقلارنى مۇۋاپىق تەڭشەشكە يېتەكلەپ، ئېنېرگىيە تېجەش ۋە ئېنېرگىيەدىن پايدىلىنىش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

36-ماددا ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى، يېقىلغۇ گاز، ئىسسىقلىق ئېنېرگىيەسى قاتارلىق ئېنېرگىيە تەمىناتىنى ئۈستىگە ئالغان كارخانىلار قانۇن-نىزاملار ۋە دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىلىرى بويىچە، تىجارەت رايونىدىكى ئېنېرگىيە خېرىدارلىرىنىڭ بىخەتەر، سىجىل، ئىشەنچلىك ئېنېرگىيە تەمىناتى مۇلازىمىتىگە ئېرىشىشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك، قانۇندا بەلگىلەنگەن ياكى پۈتۈشكەن سەۋەبى بولمىسا ئېنېرگىيە تەمىناتى مۇلازىمىتىنى رەت قىلسا ياكى ئۈزۈپ قويسا بولمايدۇ،
باھانى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئۆستۈرۈشكە، قانۇنغا خىلاپ ھالدا ھەق ئېلىشقا، تەمىنلەش مىقدارىنى كېمەيتىشكە ياكى سېتىۋېلىش مىقدارىغا چەك قويۇشقا يول قويۇلمايدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن كارخانىلار مۇلازىمەت قائىدىسى، ھەق ئۆلچىمى ۋە ئەرز-شىكايەت يولى قاتارلىقلارنى ئېلان قىلىشى ھەمدە ئېنېرگىيە ئابۇنىچىلىرىغا ئاممىۋى سۈرۈشتۈرۈش مۇلازىمىتى قىلىشى كېرەك.

37-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ۋە ئۇنى قوغداشنى كۈچەيتىدۇ.
ھەرقانداق ئورۇن ياكى شەخسنىڭ ئېنېرگىيە ئۇل ئەسلىھە بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزىدىغان ھەرىكەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ھالقىغان نېفىت، تەبىئىي گاز ۋە ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى يەتكۈزۈش تۇرۇبا تورى قاتارلىق ئېنېرگىيە ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى ماسلاشتۇرىدۇ؛
ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئېنېرگىيە يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، ئېنېرگىيە ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىغا ئىشلىتىش يېرى، دېڭىزدىن پايدىلىنىشنى ئالدىن قالدۇرۇشى ھەمدە ئۇنى زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

نېفىت، تەبىئىي گاز، ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى قاتارلىق ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا تورى ئەسلىھەلىرىنى يۈرۈشتۈرۈش كارخانىلىرى ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا تورىنىڭ يۈرۈشۈش بىخەتەرلىك سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا يولى سىستېمىسىنىڭ يۈرۈشۈش بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.
ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا تورىغا ئۇلانغان ئەسلىھە، ئۈسكۈنىلەر ۋە مەھسۇلاتلار تۇرۇبا تورى سىستېمىسىنىڭ بىخەتەر يۈرۈشتۈرۈش تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

38-ماددا دۆلەت شەھەر-يېزىلار يۇغۇرۇلۇش، شارائىتقا قاراپ ئىش كۆرۈش، كۆپ خىل ئېنېرگىيە ئارقىلىق بىر-بىرىنى تولۇقلاش، ھەر تەرەپلىمە پايدىلىنىش، مۇلازىمەتنى ئاشۇرۇش پىرىنسىپى بويىچە، يېزىلارنىڭ ئېنېرگىيە تەرەققىياتىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ، كونا ئىنقىلابىي رايونلار، مىللىي رايونلار، چېگرا رايونلار ۋە تەرەققىي تاپمىغان رايونلاردىكى يېزىلارنىڭ ئېنېرگىيە تەرەققىياتىغا نۇقتىلىق مەدەت بېرىدۇ، يېزىلارنىڭ ئېنېرگىيە تەمىنات ئىقتىدارى ۋە مۇلازىمەت سەۋىيەسىنى ئۆستۈرىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شەھەر-يېزا ئېنېرگىيە ئۇل ئەسلىھەسى ۋە ئاممىۋى مۇلازىمەت سىستېمىسى قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، شەھەر-يېزا ئېنېرگىيەلىك ئۇل ئەسلىھەسىنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرۇش، راۋانلاشتۇرۇشقا تۈرتكە بولۇشى كېرەك.

يېزا رايونلىرىدا ئېنېرگىيە تەمىناتى ۋاقىتلىق قىس بولغاندا، مۇناسىۋەتلىك يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، يېزىلارنىڭ تۇرمۇشتا ئىشلىتىدىغان ئېنېرگىيەسى ۋە يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىدا ئىشلىتىدىغان ئېنېرگىيەسىنى ئالدىن كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

39-ماددا ئېنېرگىيەدىن ئېچىپ پايدىلىنىش پائالىيىتىدە، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش، بىخەتەر ئىشلەپچىقىرىش ۋە كەسپىي كېسەلنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش قاتارلىق قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمىگە رىئايە قىلىپ، بۇلغىما ۋە پارنىك گازىنى ئاز چىقىرىش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى بۇزۇۋېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ئىشلەپچىقىرىش بىخەتەرلىك ھادىسىسى ۋە كەسپىي كېسەل خەۋپىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ئۇنى ئازايتىش كېرەك.

4-باب ئېنېرگىيە بازىرى سىستېمىسى

40-ماددا دۆلەت تۈرلۈك تىجارەت سۇبيېكتلىرىنى ئېنېرگىيە ئېچىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش، ئېنېرگىيە ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى قاتارلىقلارغا قانۇن بويىچە مەبلەغ سېلىشقا رىغبەتلەندۈرۈپ ۋە يېتەكلەپ، ئېنېرگىيە بازىرى تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

41-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە ساھەسىدىكى تەبىئىي مونوپول ھالقىلىرىنىڭ مۇستەقىل يۈرۈشۈشى ۋە رىقابەت ھالقىلىرىنىڭ بازارلاشتۇرۇش ئىسلاھاتىغا تۈرتكە بولۇپ، ئېنېرگىيە ساھەسىدىكى تەبىئىي مونوپوللۇق كەسىپلىرىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ۋە تەڭشەش-تىزگىنلەشنى قانۇن بويىچە كۈچەيتىپ، تۈرلۈك تىجارەت سۇبيېكتلىرىنىڭ ئېنېرگىيە ساھەسىدىكى رىقابەت كەسىپلىرىگە قانۇن بويىچە ئادىل قاتنىشىشىنى قوللايدۇ.

42-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە مەملىكەت بويىچە بىرلىككە كەلگەن كۆمۈر، ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى، نېفىت، تەبىئىي گاز قاتارلىق ئېنېرگىيە سودا بازىرى قۇرۇلۇشىنى ماسلاشتۇرۇپ ۋە ئۇنىڭغا تۈرتكە بولۇپ، ئىقتىدارى مۇكەممەل، يۈرۈشۈشى قېلىپلاشقان بازار سودا ئاپپاراتى ياكى سودا سۇپىسى قۇرۇشقا تۈرتكە بولۇپ، سودا ئۇسۇلى ۋە سودا مەھسۇلاتلىرىنىڭ دائىرىسىنى قانۇن بويىچە كېڭەيتىپ، سودا مېخانىزمى ۋە سودا قائىدىسىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

43-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇش، تەشكىللەشنى يەنىمۇ كۈچەيتىپ، ئېنېرگىيە تىرانسپورتىنىڭ راۋانلىقىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا تورى ئەسلىھەسىنى يۈرۈشتۈرۈش كارخانىلىرى ئادىل ئۇلاش ۋە ئىشلىتىش مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، بەلگىلىمە بويىچە ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا يولى ئەسلىھەسىنىڭ ئۇلاش ۋە يەتكۈزۈش ئىقتىدارى، شۇنىڭدەك يۈرۈشۈش ئەھۋالى توغرىسىدىكى ئۇچۇرنى ئاشكارىلاپ، شەرتكە ئۇيغۇن كېلىدىغان كارخانا قاتارلىق تىجارەت سۇبيېكتلىرىغا ئادىل، كەمسىتىش بولمىغان ئېچىۋېتىشى ھەمدە ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش مۇلازىمىتى قىلىشى كېرەك.

44-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە ساھەسىنىڭ يۇقىرى-تۆۋەن ئېقىنىدىكى كارخانىلارنىڭ ئۇزاق مۇددەتلىك كېلىشىم تۈزۈش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق، قانۇن بويىچە بازارلاشتۇرۇش ئۇسۇلى بويىچە ھەمكارلىقنى كۈچەيتىپ، ماس تەرەققىي قىلىشىغا ئىلھام بېرىپ، ئېنېرگىيە بازىرىنىڭ خەۋپ-خەتەرگە تاقابىل تۇرۇش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

دۆلەت ئېنېرگىيە بايلىقىنى چارلاش، لايىھەلەش، قۇرۇلۇش قىلىش، جابدۇق ياسىمىچىلىقى، تۈر مەبلىغى يۈرۈشتۈرۈش، ئوبوروت سودىسى، ئۇچۇر مۇلازىمىتى قاتارلىقلارنىڭ يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىنى ماس ئالغا سىلجىتىپ، ئېنېرگىيە ساھەسىنىڭ يۇقىرى-تۆۋەن ئېقىنىنىڭ پۈتۈن زەنجىرلىك مۇلازىمىتىنىڭ تىرەك بولۇش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

45-ماددا دۆلەت سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكى تۈزۈلمىسىگە ئۇيغۇنلىشىشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ئاساسلىقى ئېنېرگىيە بايلىقى ئەھۋالى، مەھسۇلات ۋە مۇلازىمەت تەننەرخى، بازاردىكى تەمىنات-تەلەپ ئەھۋالى، ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىيات ئەھۋالى قاتارلىق ئامىللار بەلگىلىگەن ئېنېرگىيە باھاسىنى شەكىللەندۈرۈش مېخانىزمى بەرپا قىلىدۇ.

قانۇن بويىچە ھۆكۈمەت باھاسى ياكى ھۆكۈمەت يېتەكچى باھاسى يولغا قويۇلىدىغان ئېنېرگىيە باھاسىدا، باھا بېكىتىش ھوقۇق دائىرىسى ۋە كونكرېت تەتبىقلاش دائىرىسى مەركەز ۋە يەرلىكنىڭ باھا بېكىتىش مۇندەرىجىسى ئاساس قىلىنىدۇ.
ھۆكۈمەت باھاسى ياكى ھۆكۈمەت يېتەكچى باھاسى بېكىتىلگەن، تەڭشەلگەن ئېنېرگىيە باھاسىدا «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ باھا قانۇنى»قاتارلىق قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلىرىگە رىئايە قىلىش كېرەك.
ئېنېرگىيە كارخانىلىرى باھا تەننەرخى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك سانلىق مەلۇماتلارنى بەلگىلىمە بويىچە ۋاقتىدا، ھەقىقىي، توغرا تەمىنلىشى كېرەك.

دۆلەت ئېنېرگىيە باھاسىنى تەڭشەش ۋە تىزگىنلەش تۈزۈمىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئېنېرگىيە باھاسىنى تەڭشەش-تىزگىنلەش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈپ، ئېنېرگىيە بازىرى باھاسىدىكى نورمالسىز داۋالغۇش خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭغا تاقابىل تۇرۇش مېخانىزمى بەرپا قىلىدۇ.

46-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە ساھەسىدىكى خەلقئارا سېلىنما ۋە سودا ھەمكارلىقىنى پائال ئىلگىرى سۈرۈپ، خەلقئارا ئېنېرگىيە بازىرى خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئۈنۈملۈك ئالدىنى ئالىدۇ ۋە ئۇنىڭغا تاقابىل تۇرىدۇ.

5-باب ئېنېرگىيە زاپىسى ۋە جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش

47-ماددا دۆلەت ھۆكۈمەت يېتەكچىلىك قىلىش، جەمئىيەت ئورتاق بەرپا قىلىش، كۆپ مەنبە بىر-بىرىنى تولۇقلاش پىرىنسىپى بويىچە، ئۈنۈملۈك، ماس ئېنېرگىيە زاپىسى سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئېنېرگىيە زاپىسىنىڭ تۈرى، كۆلىمى ۋە ئۇسۇلىنى ئىلمىي، مۇۋاپىق بېكىتىپ، ئېنېرگىيە زاپىسىنىڭ ئىستراتېگىيەلىك كاپالىتى، ماكرولۇق تەڭشەش-تىزگىنلەش ۋە جىددىي ئېھتىياجغا تاقابىل تۇرۇش قاتارلىق ئىقتىدارلىرىنى جارى قىلدۇرىدۇ.

48-ماددا ئېنېرگىيە زاپىسىدا ھۆكۈمەت زاپىسى بىلەن كارخانا زاپىسىنى بىرلەشتۈرۈش، ماددىي بۇيۇم زاپىسى بىلەن ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارى زاپىسى، قېزىلما بايلىق زاپىسى بىرتۇتاش پىلانلىنىدۇ.

ھۆكۈمەت زاپىسى مەركىزىي ھۆكۈمەت زاپىسى ۋە يەرلىك ھۆكۈمەت زاپىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، كارخانا زاپىسى كارخانىلارنىڭ ئىجتىمائىي مەسئۇلىيەت زاپىسى ۋە كارخانىلارنىڭ باشقا ئىشلەپچىقىرىش، تىجارەت ئامبىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ئېنېرگىيە زاپىسىنى ساقلاش، ئالماشتۇرۇش، ئىشلىتىش قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بولىدۇ.

دۆلەت ھۆكۈمەت زاپىسىنى بازار ئارقىلىق تەڭشەش مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، بازاردىكى زور داۋالغۇش قاتارلىق خەۋپ-خەتەرلەرگە تاقابىل تۇرىدۇ.

49-ماددا ھۆكۈمەت زاپاس ساقلاشنى ئۈستىگە ئېلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇن، مەمۇرىي نىزاملار ۋە دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئىچكى باشقۇرۇش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، زاپاس ساقلاشنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ھۆكۈمەت زاپاس زاپىسىنىڭ بىخەتەرلىكىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

كارخانىلارنىڭ ئىجتىمائىي مەسئۇلىيەت زاپىسى كارخانا ئىگىدارلىق قىلىش، سىياسەت جەھەتتىن يېتەكلەش، نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئۈنۈملۈك بولۇش پىرىنسىپى بويىچە قۇرۇلىدۇ.
ئىجتىمائىي مەسئۇلىيەت زاپىسىنى ئۈستىگە ئالغان ئېنېرگىيە كارخانىلىرى بەلگىلەنگەن تۈر، مىقدار قاتارلىقلار بويىچە زاپاس ساقلاش مەسئۇلىيىتىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈشى ھەمدە ھۆكۈمەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقىنىڭ نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشىنى قوبۇل قىلىشى كېرەك.

ئېنېرگىيە ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى زاپاس ساقلاشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

ئېنېرگىيە، قېزىلما بايلىق زاپىسىنى ساقلاشنىڭ كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى، گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

50-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە زاپىسىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش تۈزۈلمىسىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئېنېرگىيە زاپاس ساقلاش ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشىنى تېزلىتىپ، ئېنېرگىيە زاپىسىنى يۈرۈشتۈرۈش ئاساسىي گەۋدىسىنىڭ كەسىپلىشىش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، ئېنېرگىيە زاپىسىنى ئۇچۇرلاشتۇرۇش قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، ئېنېرگىيە زاپىسىنىڭ ئۇنىۋېرسال ئۈنۈمىنى سىجىل ئۆستۈرىدۇ.

51-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيەنى مۆلچەرلەش-سىگنال بېرىش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئېنېرگىيەنى مۆلچەرلەش، سىگنال بېرىش ئىقتىدارى ۋە سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، ئېنېرگىيە تەمىنات-تەلەپ ئۆزگىرىشى، ئېنېرگىيە باھاسىنىڭ داۋالغۇشى ۋە ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكى خەۋپ-خەتىرى ئەھۋالى قاتارلىقلارنى ۋاقتىدا، ئۈنۈملۈك مۆلچەرلەيدۇ، سىگنال بېرىدۇ.

ئېنېرگىيەنى مۆلچەرلەش، سىگنال بېرىش ئۇچۇرىنى گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ئېلان قىلىدۇ.

52-ماددا دۆلەت بىرتۇتاش رەھبەرلىك قىلىدىغان، دەرىجە بويىچە مەسئۇل بولىدىغان، ماسلىشىپ ھەمتۈرتكە بولىدىغان ئېنېرگىيە جىددىي ۋەقەلىرىنى باشقۇرۇش تۈزۈلمىسىنى بەرپا قىلىدۇ.

ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، ئېنېرگىيەدە جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش سىستېمىسى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، ئېنېرگىيە جىددىي مانېۋىرى ۋە تەربىيەسىنى قەرەللىك قانات يايدۇرۇپ، ئېنېرگىيە جىددىي ئىشلىرىغا تاقابىل تۇرۇش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

53-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە پۈتۈن مەملىكەتنىڭ ئېنېرگىيەگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەر ھالقىغان ئېنېرگىيەگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش خىزمىتىگە بولغان يېتەكچىلىك ۋە ماسلىشىشنى كۈچەيتىدۇ.

ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا ئاساسەن، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئېنېرگىيەگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى تۈزىدۇ.

رايون بار شەھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى، ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيەگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى تۈزۈشنى ئۆلكىلىك، ئاپتونوم رايونلۇق، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قارار قىلىدۇ.

كۆلىمى چوڭراق ئېنېرگىيە كارخانىلىرى ۋە ئېنېرگىيە ئىشلەتكۈچى ئورۇنلار دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە شۇ ئورۇننىڭ ئېنېرگىيەگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى تۈزۈشى كېرەك.

54-ماددا ئېنېرگىيە تەمىناتى ئېغىر دەرىجىدە يېتىشمەسلىك، تەمىنلەش ئۈزۈلۈپ قېلىش قاتارلىق ئېنېرگىيەگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش ھالىتى كۆرۈلگەندە، مۇناسىۋەتلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھوقۇق دائىرىسى بويىچە جىددىي تاقابىل تۇرۇش بويىچە ئىنكاس قايتۇرۇشنى ۋاقتىدا قوزغىتىشى، ئەمەلىي ئەھۋال ۋە ئېھتىياجغا قاراپ، قانۇن بويىچە تۆۋەندىكى جىددىي تاقابىل تۇرۇش-بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرلىرىنى قوللانسا بولىدۇ :

( 1 ) ئېنېرگىيە تەمىناتى-تەلىپى قاتارلىق ئالاقىدار ئۇچۇرلارنى ئېلان قىلىش؛

( 2 ) ئېنېرگىيە ئىشلەپچىقىرىش، توشۇش، تەمىنلەشنى جىددىي ئورۇنلاشتۇرۇشنى يولغا قويۇش ياكى ئېنېرگىيە ئىشلەپچىقىرىش، تىرانسپورت، تەمىنلەشنى بىۋاسىتە تەشكىللەش؛

( 3 ) ئالاقىدار ئېنېرگىيە مەھسۇلاتلىرى، ئېنېرگىيە زاپاس ئەسلىھەلىرى، تىرانسپورت قوراللىرى، شۇنىڭدەك ئېنېرگىيە تەمىناتىغا كاپالەتلىك قىلىدىغان باشقا ماددىي ئەشيالارنى ئېلىپ ئىشلىتىش؛

( 4 ) باھاغا ئارىلىشىش تەدبىرى ۋە باھا جىددىي تەدبىرىنى يولغا قويۇش؛

( 5 ) بەلگىلىمە بويىچە ئېنېرگىيە زاپىسىنى تارقىتىشقا تەشكىللەش؛

( 6 ) ئېنېرگىيە تەمىناتىغا كاپالەتلىك قىلىش تەرتىپى بويىچە ئېنېرگىيە تەمىناتىنى تەشكىللەپ يولغا قويۇش؛

( 7 ) باشقا زۆرۈر تەدبىرلەر.

ئېنېرگىيەدىكى جىددىي تاقابىل تۇرۇش ھالىتى تۈگىگەندىن كېيىن، مۇناسىۋەتلىك خەلق ھۆكۈمىتى جىددىي بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرى قوللىنىشنى ۋاقتىدا توختىتىشى كېرەك.

55-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 54-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن ئېنېرگىيەگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش ھالىتى كۆرۈلگەندە، ئېنېرگىيە كارخانىلىرى، ئېنېرگىيە ئىشلەتكۈچىلەر، شۇنىڭدەك باشقا مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار ۋە شەخسلەر مۇناسىۋەتلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ بىرتۇتاش قوماندانلىقى ۋە ئورۇنلاشتۇرۇشىغا بويسۇنۇپ، بەلگىلىمە بويىچە مۇناسىپ ئېنېرگىيەگە جىددىي زەربە بېرىش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىپ، جىددىي تاقابىل تۇرۇش-بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرى قوللىنىشقا ماسلىشىپ، ئېنېرگىيە بازىرىنىڭ تەرتىپىنى ساقلاشقا ھەمكارلىشىشى كېرەك.

ئېنېرگىيەگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش-بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرىنى ئىجرا قىلىش سەۋەبىدىن مۇناسىۋەتلىك ئورۇن، شەخسلەرگە زىيان سالغان بولسا، مۇناسىۋەتلىك خەلق ھۆكۈمىتى قانۇن بويىچە تولۇقلىما بېرىشى كېرەك.

6-باب ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىش

56-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدىغان سىياسەت-تەدبىرلەرنى تۈزۈپ، دۆلەتنىڭ ئىستراتېگىيەلىك پەن-تېخنىكا كۈچى يېتەكچى، كارخانىلار ئاساسىي گەۋدە، بازار يۆنىلىش قىلىنغان، ئىشلەپچىقىرىش-ئوقۇتۇش-تەتقىقات چوڭقۇر يۇغۇرۇلغان ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىدا يېڭىلىق يارىتىش سىستېمىسىنىڭ بەرپا قىلىنىشىغا تۈرتكە بولىدۇ.

57-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە بايلىقىنى چارلاش-ئېچىش، تاشقاتما ئېنېرگىيەدىن پاكىز، يۇقىرى ئۈنۈملۈك پايدىلىنىش، ھاسىلىي ئېنېرگىيەدىن ئېچىپ پايدىلىنىش، يادرو ئېنېرگىيەسىدىن بىخەتەر پايدىلىنىش، ھىدروگېن ئېنېرگىيەسىدىن ئېچىپ پايدىلىنىش، شۇنىڭدەك ئېنېرگىيە ساقلاش، ئېنېرگىيە تېجەش قاتارلىق ساھەلەردىكى ئۇللۇق، ئاچقۇچلۇق ۋە ئالدىنقى قاتاردا تۇرىدىغان مۇھىم، زور تېخنىكا، جابدۇق ۋە مۇناسىۋەتلىك يېڭى ماتېرىياللارنى تەتقىق قىلىش، ئېچىش، ئۈلگە كۆرسىتىش، كېڭەيتىپ قوللىنىش ۋە ئۇنىڭغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ
كەسىپلەشتۈرۈپ تەرەققىي قىلدۇرۇش.

ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىشنى دۆلەتنىڭ پەن-تېخنىكا تەرەققىياتى ۋە يۇقىرى تېخنىكىلىق كەسىپلەر تەرەققىياتىغا مۇناسىۋەتلىك يىرىك پىلاندىكى نۇقتىلىق قوللاش ساھەسىگە كىرگۈزۈش كېرەك.

58-ماددا دۆلەت كەسىپ، پۇل مۇئامىلە، ھۆكۈمەت بىرتۇتاش سېتىۋېلىش سىياسەتلىرىگە دائىر سىياسەتلەرنى تۈزۈپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئىجتىمائىي مەبلەغنى ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىشقا ئىشلىتىشكە ئىلھاملاندۇرىدۇ ۋە يېتەكلەيدۇ.

59-ماددا دۆلەت مۇھىم، زور ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىسىدا يېڭىلىق يارىتىش سۇپىسى قۇرۇپ، مۇھىم، زور ئېنېرگىيەلىك پەن-تېخنىكا ئۇل ئەسلىھەلىرى ۋە ئېنېرگىيە تېخنىكىسىنى تەتقىق قىلىپ يارىتىش، سىناش، تەكشۈرۈش-ئۆلچەش، دەلىللەش قاتارلىق ئاممىۋى مۇلازىمەت سۇپىلىرى قۇرۇلۇشىنى قوللاپ، ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىدا يېڭىلىق يارىتىش ئىقتىدارى ۋە مۇلازىمەت ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

60-ماددا دۆلەت مۇھىم، زور ئېنېرگىيە قۇرۇلۇشلىرىغا تايىنىپ، پەن-تېخنىكا ئۆتكىلىگە ھۇجۇم قىلىش ۋە توپلاشتۇرۇپ قوللىنىش-ئۈلگە كۆرسىتىشنى مەركەزلىك قانات يايدۇرۇشنى قوللاپ، ئىشلەپچىقىرىش-ئوقۇتۇش-تەتقىقات، شۇنىڭدەك ئېنېرگىيەنىڭ يۇقىرى-تۆۋەن ئېقىنىدىكى كەسىپ زەنجىرى، تەمىنات زەنجىرىدە ماسلىشىپ يېڭىلىق يارىتىشقا تۈرتكە بولىدۇ.

61-ماددا دۆلەت ئىلغار ئۇچۇر تېخنىكىسىنىڭ ئېنېرگىيە ساھەسىدە قوللىنىلىشىنى قوللاپ، ئېنېرگىيە ئىشلەپچىقىرىشى ۋە تەمىناتىنىڭ رەقەملىشىش، ئەقلىيلىشىش تەرەققىياتىنى، شۇنىڭدەك كۆپ خىل ئېنېرگىيەنىڭ ماس ئايلىنىشى ۋە توپلىنىپ بىر-بىرىنى تولۇقلىشىغا تۈرتكە بولىدۇ.

62-ماددا دۆلەت ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكا كەسپىي ئىختىساسلىقلىرىنى يېتىشتۈرۈش سالمىقىنى ئاشۇرىدۇ، مائارىپ ئاپپاراتلىرى، پەن تەتقىقات ئاپپاراتلىرىنىڭ كارخانىلار بىلەن ھەمكارلىشىپ ئېنېرگىيە پەن-تېخنىكىسى بويىچە يۇقىرى ساپالىق كەسپىي ئىختىساسلىقلارنى يېتىشتۈرۈشىگە ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

يەتتىنچى باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

63-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، ئېنېرگىيە خىزمىتىگە بولغان نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى كۈچەيتىپ، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى ۋاقتىدا تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

64-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشتا تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللانسا بولىدۇ :

( 1 ) ئېنېرگىيە كارخانىسى، ئورۇنلاشتۇرۇش ئاپپاراتى، ئېنېرگىيە بازىرى سودا ئاپپاراتى، ئېنېرگىيە ئابونتى قاتارلىق ئورۇنلارغا كىرىپ نەق مەيداندا تەكشۈرۈش؛

( 2 ) تەكشۈرۈش ئىشىغا مۇناسىۋەتلىك خادىملاردىن سوئال سوراش، ئۇلاردىن مۇناسىۋەتلىك ئىشلارغا ئىزاھات بېرىشنى تەلەپ قىلىش؛

( 3 ) تەكشۈرۈش ئىشىغا مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت، ماتېرىيال، ئېلېكتىرونلۇق سانلىق مەلۇماتلارنى كۆرۈپ چىقىش، كۆپەيتىش؛

( 4 ) قانۇن-نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا تەدبىرلەر.

ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقنىڭ قانۇن بويىچە نازارەت قىلىشى، تەكشۈرۈشىگە تەكشۈرۈلگۈچى ئورۇن ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك خادىملىرى ماسلىشىشى كېرەك، رەت قىلىشقا، توسقۇنلۇق قىلىشقا بولمايدۇ.

ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار ۋە ئۇنىڭ خادىملىرى نازارەت قىلىش، تەكشۈرۈش جەريانىدا بىلىپ قالغان دۆلەت مەخپىيىتى، سودا مەخپىيىتى، شەخسىي مەخپىيەتلىك ۋە شەخسىي ئۇچۇرنى قانۇن بويىچە مەخپىي تۇتۇش مەجبۇرىيىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

65-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئېنېرگىيەنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى ماسلاشتۇرۇشنى كۈچەيتىپ، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈشى ھەمدە خىزمەت ئېھتىياجىغا ئاساسەن ئېنېرگىيەنى نازارەت بېرىش-باشقۇرۇش ئۇچۇر سىستېمىسى ئورناتسا بولىدۇ.

مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار بەلگىلىمە بويىچە ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلارغا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى يوللىشى كېرەك.

66-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە ئېنېرگىيە كەسپىنىڭ ئىناۋەت سىستېمىسى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئىناۋەت خاتىرىسى تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.

67-ماددا ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا تورى ئەسلىھەلىرىنى ئۇلاش، ئىشلىتىش سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان تالاش-تارتىشنى ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ماسلاشتۇرسا بولىدۇ، ماسلاشتۇرالمىسا ئالاقىدارلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە دەۋا قىلسا بولىدۇ؛
دەۋالاشقۇچىلار خەلق سوت مەھكىمىسىگە بىۋاسىتە دەۋا قىلسىمۇ بولىدۇ.

68-ماددا ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخس مۇشۇ قانۇن ۋە ئېنېرگىيەگە مۇناسىۋەتلىك باشقا قانۇن-نىزاملارغا خىلاپ قىلمىشنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارمىقىغا پاش قىلىشقا ھوقۇقلۇق.
پاش قىلىشنى تاپشۇرۇۋالغان تارماق ۋاقتىدا قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك.

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

69-ماددا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرىنىڭ خادىملىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلانغان، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلغان، نەپسانىيەتچىلىك قىلغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

70-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى، يېقىلغۇ گاز، ئىسسىقلىق ئېنېرگىيەسى قاتارلىق ئېنېرگىيە تەمىناتىنى ئۈستىگە ئالغان كارخانىلار قانۇندا بەلگىلەنگەن ياكى پۈتۈشكەن سەۋەب يوق تۇرۇپ، تىجارەت رايونىدىكى ئېنېرگىيە خېرىدارلىرىغا بولغان ئېنېرگىيە تەمىناتى مۇلازىمىتىنى رەت قىلغان ياكى ئۈزۈپ قويغان ياكى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن باھانى ئۆستۈرۈۋالغان، قانۇنغا خىلاپ ھالدا ھەق ئالغان، تەمىنلەش مىقدارىنى ئازايتقان، سېتىۋېلىش مىقدارىغا چەك قويغانلار
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇن بويىچە مەمۇرىي جازا بېرىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل خادىمى ۋە بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

71-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا تورى ئەسلىھەلىرىنى يۈرۈشتۈرۈش كارخانىلىرى شەرتكە ئۇيغۇن كېلىدىغان كارخانا قاتارلىق تىجارەت سۇبيېكتلىرىغا ئادىل، كەمسىتىلمەي ئېچىۋەتمىگەن ھەمدە ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش مۇلازىمىتى قىلمىغانلارنى ئۆلكە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ ياكى ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ تەنقىدلەيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلارغا مۇناسىۋەتلىك تىجارەت سۇبيېكتىنىڭ ئىقتىسادىي زىيان سوممىسىنىڭ ئىككى ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل خادىمى ۋە بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

72-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلار مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش ياكى ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ تەنقىدلەيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ :

( 1 ) ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى، يېقىلغۇ گاز، ئىسسىقلىق ئېنېرگىيەسى قاتارلىق ئېنېرگىيە تەمىناتىنى ئۈستىگە ئالغان كارخانىلار مۇلازىمەت قائىدىسى، ھەق ئېلىش ئۆلچىمى ۋە ئەرز قىلىش يولى قاتارلىقلارنى ئېلان قىلمىغان ياكى ئېنېرگىيە ئابۇنىچىلىرىغا ئاممىۋى سۈرۈشتۈرۈش مۇلازىمىتى قىلمىغان بولسا؛

( 2 ) ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا تورى ئەسلىھەلىرىنى يۈرۈشتۈرۈش كارخانىلىرى ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبا يولى ئەسلىھەلىرىنى ئۇلاش ۋە يەتكۈزۈش ئىقتىدارى، شۇنىڭدەك يۈرۈشۈش ئەھۋالى ئۇچۇرىنى بەلگىلىمىگە ئەمەل قىلمىغان بولسا؛

( 3 ) ئېنېرگىيە كارخانىلىرى باھا تەننەرخى قاتارلىق ئالاقىدار سانلىق مەلۇماتلارنى بەلگىلىمە بويىچە تەمىنلىمىسە؛

( 4 ) مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار بەلگىلىمە بويىچە ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلارغا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى يوللىماسلىق.

73-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئېنېرگىيە كارخانىلىرى، ئېنېرگىيە ئىشلەتكۈچىلەر ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار ياكى شەخسلەر ئېنېرگىيەدە جىددىي تاقابىل تۇرۇش ھالىتىدە مۇناسىۋەتلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ بىرتۇتاش قوماندانلىقى ۋە ئورۇنلاشتۇرۇشىغا بويسۇنمىغان، ئېنېرگىيەدە جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش مەجبۇرىيىتىنى بەلگىلىمە بويىچە ئۈستىگە ئالمىغان ياكى جىددىي بىر تەرەپ قىلىش تەدبىرى قوللىنىشقا ماسلاشمىغانلار
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنېرگىيە مەسئۇل تارمىقى ياكى باشقا مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش ياكى ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ تەنقىدلەيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلارغا شەخسكە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ، ئورۇنغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى ۋە 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن بەدەل قويۇلىدۇ ھەمدە ئەھۋالنىڭ ئېغىر-يېنىكلىكىگە قاراپ ئىشنى توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا بۇيرۇلسا ياكى ئالاقىدار ئىجازەت كىنىشكىلىرىنى قانۇن بويىچە بىكار قىلسا بولىدۇ.

74-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، مال-مۈلۈك زىيىنى ياكى باشقا زىيان كەلتۈرۈپ چىقارغانلار قانۇن بويىچە ھەق تەلەپ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلىرىگە قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

75-ماددا بۇ قانۇندىكى تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) تاشقاتما ئېنېرگىيە يىراق قەدىمكى ھايۋانات ۋە ئۆسۈملۈك تاشقاتمىسىنىڭ گېئولوگىيەلىك رولىدىن ئۆزگەرگەن ئېنېرگىيەنى كۆرسىتىدۇ، بۇ، كۆمۈر، نېفىت ۋە تەبىئىي گاز قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

( 2 ) ھاسىلىي ئېنېرگىيە − بىرقەدەر قىسقا ۋاقىت ئىچىدە تەبىئەت جەريانى ئارقىلىق ئۈزلۈكسىز تولۇقلىغىلى ۋە ھاسىلىي ئېنېرگىيەنى، جۈملىدىن سۇ ئېنېرگىيەسى، شامال ئېنېرگىيەسى، قۇياش ئېنېرگىيەسى، بىيوماسسا ئېنېرگىيەسى، يەر ئىسسىقلىق ئېنېرگىيەسى، دېڭىز-ئوكيان ئېنېرگىيەسى قاتارلىقلارنى كۆرسىتىدۇ.

( 3 ) تاشقاتمىسىز ئېنېرگىيە، تاشقاتما يېقىلغۇغا تايانماي ئېرىشكەن ئېنېرگىيەنى كۆرسىتىدۇ، جۈملىدىن ھاسىلىي ئېنېرگىيە ۋە يادرو ئېنېرگىيەسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

( 4 ) بىيوماسسا ئېنېرگىيەسى تەبىئەت دۇنياسىدىكى ئۆسۈملۈك ۋە شەھەر-يېزىلاردىكى ئورگانىك تاشلاندۇقلاردىن پايدىلىنىپ، بىيو، خىمىيە ياكى فىزىكىلىق جەريان ئارقىلىق ئايلاندۇرۇلىدىغان ئېنېرگىيەنى كۆرسىتىدۇ.

( 5 ) ھىدروگېن ئېنېرگىيەسى ھىدروگېن ئېنېرگىيە ۋاسىتىسى سۈپىتىدە خىمىيەلىك رېئاكسىيە ئېلىپ بېرىپ قويۇپ بېرىلگەن ئېنېرگىيەنى كۆرسىتىدۇ.

76-ماددا ئارمىيەنىڭ ئېنېرگىيە ئېچىش-پايدىلىنىشنى باشقۇرۇشى دۆلەت ۋە ئارمىيەنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە ئىجرا قىلىنىدۇ.

دۆلەتنىڭ يادرو ئېنېرگىيەسىنى ئېچىپ پايدىلىنىشقا دائىر ئايرىم بەلگىلىمىسى بولسا، شۇ بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ.

77-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تۈزگەن ياكى قاتناشقان ئېنېرگىيەگە چېتىلىدىغان خەلقئارا شەرتنامىلەردە مۇشۇ قانۇنغا ئوخشاش بولمىغان بەلگىلىمە بولسا، خەلقئارا شەرتنامىلەردىكى بەلگىلىمە بويىچە بولىدۇ، لېكىن جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ساقلاپ قېلىشنى جاكارلىغان ماددىلار بۇنىڭ سىرتىدا.

78-ماددا ھەرقانداق دۆلەت ياكى رايون ھاسىلىي ئېنېرگىيە كەسپىدە ياكى باشقا ئېنېرگىيە ساھەسىدە جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىگە كەمسىتىش خاراكتېرىدىكى مەنئى قىلىش، چەكلەش ياكى باشقا ئوخشاپ كېتىدىغان تەدبىرلەرنى قوللانسا، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى ئەمەلىي ئەھۋالغا قاراپ شۇ دۆلەت ياكى شۇ رايونغا مۇناسىپ تەدبىر قوللانسا بولىدۇ.

79-ماددا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ چېگرا سىرتىدىكى تەشكىلاتلار ۋە شەخسلەردىن جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ دۆلەتنىڭ ئېنېرگىيە بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزۈش قىلمىشى سادىر قىلغانلىرى قانۇن بويىچە قانۇن جاۋابكارلىقىغا تارتىلىدۇ.

80-ماددا بۇ قانۇن 2025-يىل 1-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.