( 2016-يىلى 7-ئاينىڭ 2-كۈنى 12-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 21-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب كەسپىي خادىملارنى باھالاش

ئۈچىنچى باب باھالاش ئاپپاراتى

تۆتىنچى باب باھالاش تەرتىپى

5-باب ساھە جەمئىيەتلىرى

6-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن مۈلۈك باھالاش ھەرىكىتىنى قېلىپلاشتۇرۇش، مۈلۈك باھالىغۇچىلارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتى ۋە ئاممىۋى مەنپەئىتىنى قوغداش، مۈلۈك باھالاش ساھەسىنىڭ ساغلام تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش، سوتسىيالىستىك بازار ئىگىلىكى تەرتىپىنى قوغداش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا بۇ قانۇندا ئېيتىلغان مۈلۈك باھالاش ( تۆۋەندە باھالاش دېيىلىدۇ ) باھالاش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ باھالاش كەسپىي خادىملىرىنىڭ ھاۋالىسىگە ئاساسەن كۆچمەس مۈلۈك، كۆچمە مۈلۈك، شەكىلسىز مۈلۈك، كارخانا قىممىتى، مۈلۈك زىيىنى ياكى باشقا ئىقتىسادىي ھوقۇق-مەنپەئىتىنى باھالاش، مۆلچەرلەش ھەمدە باھالاش دوكلاتى چىقىرىشتەك كەسپىي مۇلازىمەت ھەرىكىتىنى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا تەبىئىي ئىگىلەر، قانۇنىي ئىگىلەر ياكى باشقا تەشكىلاتلار باھالاش ئوبيېكتىنىڭ قىممىتىنى بېكىتىشكە ئېھتىياجلىق بولسا، باھالاش ئاپپاراتىغا باھالاشنى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن ھاۋالە قىلسا بولىدۇ.

دۆلەت مۈلكى ياكى ئاممىۋى مەنپەئەت قاتارلىقلارغا چېتىلىدىغان ئىشلاردىن قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا باھالاشقا توغرا كېلىدىغانلىقى بەلگىلەنگەن ( تۆۋەندە قانۇندا بەلگىلەنگەن باھالاش دېيىلىدۇ ) نى قانۇن بويىچە باھالاش ئاپپاراتىغا باھالاشنى ھاۋالە قىلىش كېرەك.

4-ماددا باھالاش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ باھالاش كەسپىي خادىملىرى كەسىپنى قانات يايدۇرۇشتا، قانۇن، مەمۇرىي نىزام ۋە باھالاش مىزانىغا رىئايە قىلىشى، مۇستەقىل، ئوبيېكتىپ، ئادىل بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىشى كېرەك.

باھالاش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ باھالاش كەسپىي خادىملىرى قانۇن بويىچە كەسىپلەرنى قانات يايدۇرىدۇ، ئۇنى قانۇن قوغدايدۇ.

5-ماددا باھالىغۇچى كەسپىي خادىملار باھالاش كەسپى بىلەن شۇغۇللانغاندا، باھالاش ئاپپاراتىغا قاتنىشىشى ھەمدە پەقەت بىر باھالاش ئاپپاراتىدىلا كەسىپ قىلىشى كېرەك.

6-ماددا باھالىغۇچى ساھە كەسپىي ساھەگە ئاساسەن قانۇن بويىچە ساھە جەمئىيىتى تەسىس قىلىپ، تەلەپچان بولۇپ باشقۇرسا ھەمدە مۇناسىۋەتلىك باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىنىڭ نازارىتى ۋە جەمئىيەتنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلسا بولىدۇ.

7-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، باھالاش ساھەسىنى نازارەت قىلىدۇ، باشقۇرىدۇ.

رايون بار شەھەر دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، شۇ مەمۇرىي رايوندىكى باھالاش ساھەسىنى نازارەت قىلىدۇ ۋە باشقۇرىدۇ.

2-باب كەسپىي خادىملارنى باھالاش

8-ماددا كەسپىي خادىملارنى باھالاش باھالىغۇچى ۋە باشقا كەسپىي بىلىم ۋە ئەمەلىيەت تەجرىبىسىنى باھالايدىغان كەسىپكارلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

باھالىغۇچى باھالىغۇچىنىڭ سالاھىيەت ئىمتىھانىدىن ئۆتكەن كەسپىي خادىملارنى كۆرسىتىدۇ.
دۆلەت ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىياتنىڭ ئېھتىياجىغا ئاساسەن باھالىغۇچى كەسىپ تۈرىنى بېكىتىدۇ.

9-ماددا مەملىكەت خاراكتېرلىك باھالاش ساھە جەمئىيەتلىرى دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە باھالىغۇچىلىق سالاھىيىتى بويىچە مەملىكەت بويىچە بىرتۇتاش ئىمتىھانىنى تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

ئالىي مەكتەپلەرنىڭ مەخسۇس كۇرستىن يۇقىرى ئوقۇش تارىخىغا ئىگە پۇقرالار باھالىغۇچى سالاھىيىتى بويىچە مەملىكەت بويىچە بىرتۇتاش ئىمتىھانغا قاتناشسا بولىدۇ.

10-ماددا مەملىكەت خاراكتېرلىك باھالاشقا ئالاقىدار ساھە جەمئىيەتلىرى باھالىغۇچىلارنىڭ ئىسىملىكىنى ئۆزىنىڭ تور بېكىتىدە ئېلان قىلىشى ھەمدە ۋاقتىدا يېڭىلاپ تۇرۇشى كېرەك.

11-ماددا قەستەن جىنايەت ئۆتكۈزگەنلىكى ياكى باھالاش، مالىيە، بوغالتىرلىق، ئىقتىسادىي تەپتىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشتا سەۋەنلىك بىلەن جىنايەت ئۆتكۈزۈپ جىنايى جازاغا تارتىلغان، جىنايى جازا ئىجرا قىلىنىپ بولغان كۈندىن باشلاپ بەش يىلغا توشمىغان خادىملار باھالاش كەسپى بىلەن شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

12-ماددا كەسپىي خادىملارنى باھالاشتا تۆۋەندىكى ھوقۇقلاردىن بەھرىمەن بولىدۇ :

( 1 ) ھاۋالە قىلغۇچىدىن ئالاقىدار ھوقۇق تەۋەلىكى ئىسپاتى، مالىيە-بوغالتىرلىق ئۇچۇرى ۋە باشقا ماتېرىياللار بىلەن تەمىنلەشنى، شۇنىڭدەك ئادىل ۋە مۇۋاپىق باھالاش تەرتىپىنى ئىجرا قىلىش ئۈچۈن زۆرۈر ياردەم بېرىشنى تەلەپ قىلىش؛

( 2 ) مۇناسىۋەتلىك دۆلەت ئورگىنى ياكى باشقا تەشكىلاتلاردىن كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشقا كېرەكلىك ھۆججەت، ئىسپات ۋە ماتېرىياللارنى قانۇن بويىچە كۆرۈش؛

( 3 ) ھاۋالە قىلغۇچى ياكى باشقا تەشكىلات، شەخسنىڭ باھالاش ھەرىكىتى ۋە باھالاش نەتىجىسىگە قانۇنسىز ئارىلىشىشىنى رەت قىلىش؛

( 4 ) باھالاش دوكلاتىغا قانۇن بويىچە ئىمزا قويۇش؛

( 5 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا ھوقۇقلار.

13-ماددا كەسپىي خادىملارنى باھالاشتا تۆۋەندىكى مەجبۇرىيەتلەرنى ئادا قىلىش كېرەك :

( 1 ) سەمىمىي بولۇش، لەۋزىدە تۇرۇش، قانۇن بويىچە مۇستەقىل، ئوبيېكتىپ، ئادىل كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش؛

( 2 ) باھالاش مىزانىغا رىئايە قىلىش، تەكشۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش، مۇستەقىل تەھلىل قىلىش، مۆلچەرلەش، تىرىشىپ، ئېھتىياتچانلىق بىلەن كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش؛

( 3 ) بەلگىلەنگەن داۋاملىق تەربىيەنى تاماملاپ، كەسپىي ئىقتىدارىنى ساقلاش ۋە ئۆستۈرۈش؛

( 4 ) باھالاش پائالىيىتىدە ئىشلىتىلگەن مۇناسىۋەتلىك ھۆججەت، ئىسپات ۋە ماتېرىياللارنىڭ چىنلىقى، توغرىلىقى، مۇكەممەللىكىنى تەكشۈرۈش ۋە دەلىللەش؛

( 5 ) باھالاش پائالىيىتىدە بىلىپ قالغان دۆلەت مەخپىيىتى، سودا مەخپىيىتى ۋە شەخسىي سىرنى ساقلاش؛

( 6 ) ھاۋالە قىلغۇچى ياكى باشقا ئالاقىدار توختاملاشقۇچىلار ۋە باھالاش ئوبيېكتى بىلەن پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بولسا، ئۆزىنى چەتكە ئېلىش كېرەك؛

( 7 ) ساھە جەمئىيىتىنىڭ تەلەپچان باشقۇرۇشىنى قوبۇل قىلىش، ساھە جەمئىيىتىنىڭ نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىش؛

( 8 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردا بەلگىلەنگەن باشقا مەجبۇرىيەتلەر.

14-ماددا كەسپىي خادىملارنى باھالاشتا تۆۋەندىكى قىلمىشلارنى سادىر قىلىشقا بولمايدۇ :

( 1 ) ئۆز مەيلىچە ھاۋالىنى قوبۇل قىلىپ كەسىپ قىلىش، ھەق ئېلىش؛

( 2 ) ئىككىدىن ئارتۇق باھالاش ئاپپاراتىدا بىرلا ۋاقىتتا كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش؛

( 3 ) ئالدامچىلىق قىلىش، پۇل-مالغا قىزىقتۇرۇش، تەھدىت سېلىش ياكى باشقا باھالىغۇچى كەسپىي خادىملارغا زىيانكەشلىك قىلىش، تۆھمەت قىلىش قاتارلىق ناتوغرا ۋاسىتىلەرنى قوللىنىپ كەسىپكە ئادەم جەلپ قىلىش؛

( 4 ) باشقىلارنىڭ ئۆز نامىدا كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشىغا رۇخسەت قىلىش ياكى باشقىلارنىڭ نامىدىن پايدىلىنىپ كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش؛

( 5 ) ئۆزى بېجىرىشنى ئۈستىگە ئالمىغان كەسىپلەرنى باھالاش دوكلاتىغا ئىمزا قويۇش؛

( 6 ) توختامدا پۈتۈشكەندىن باشقا ئىش ھەققى، پۇل-مالنى تەلەپ قىلغان، ئالغان ياكى شەكلىنى ئۆزگەرتىپ تەلەپ قىلغان، ئالغانلار ياكى باشقا ناتوغرا مەنپەئەتكە ئېرىشكەنلەر؛

( 7 ) ساختا باھالاش دوكلاتى ئىمزالاش ياكى ئېغىر، زور چۈشۈپ قالغان باھالاش دوكلاتى ئىمزالاش؛

( 8 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا خىلاپ باشقا قىلمىشلار.

ئۈچىنچى باب باھالاش ئاپپاراتى

15-ماددا باھالاش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە شېرىكلىشىش ياكى شىركەت شەكلىنى قوللىنىپ، باھالاش كەسپىي خادىملىرىنى تەكلىپ قىلىپ باھالاش كەسپىنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

شېرىك شەكىلدىكى باھالاش ئاپپاراتىنىڭ ئىككىدىن ئارتۇق باھالىغۇچىسى بولۇشى كېرەك؛
ئۇنىڭ شېرىكلىرىنىڭ ئۈچتىن ئىككى قىسمىدىن كۆپرەكى ئۈچ يىلدىن ئارتۇق كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش تارىخىغا ئىگە ھەمدە يېقىنقى ئۈچ يىل ئىچىدە كەسىپ توختىتىش جازاسى بېرىلمىگەن باھالىغۇچى بولۇشى كېرەك.

شىركەت شەكلىدىكى باھالاش ئاپپاراتىدا سەككىزدىن ئارتۇق باھالىغۇچى ۋە ئىككىدىن ئارتۇق پايچىك بولۇشى كېرەك، بۇنىڭ ئىچىدىكى ئۈچتىن ئىككى قىسىمدىن ئارتۇق پايچىك ئۈچ يىلدىن ئارتۇق كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش تارىخىغا ئىگە ھەمدە يېقىنقى ئۈچ يىل ئىچىدە كەسىپتىن توختاش جازاسىغا ئۇچرىمىغان باھالىغۇچى بولۇشى كېرەك.

باھالاش ئاپپاراتىدىكى شېرىك ياكى پايچىك ئىككى بولسا، ئىككى شېرىك ياكى پايچىك ئۈچ يىلدىن ئارتۇق كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش تارىخىغا ئىگە ھەمدە يېقىنقى ئۈچ يىل ئىچىدە كەسىپتىن توختاش جازاسىغا ئۇچرىمىغان باھالىغۇچى بولۇشى كېرەك.

16-ماددا باھالاش ئاپپاراتى قۇرۇشتا، سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىغا تىزىملىتىشنى ئىلتىماس قىلىش كېرەك.
باھالاش ئاپپاراتى تىجارەت كىنىشكىسىنى ئالغان كۈندىن باشلاپ 30 كۈن ئىچىدە مۇناسىۋەتلىك باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.
باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى باھالاش ئاپپاراتىنىڭ ئەنگە ئېلىش ئەھۋالىنى جەمئىيەتكە ۋاقتىدا ئېلان قىلىشى كېرەك.

17-ماددا باھالاش ئاپپاراتى كەسىپلەرنى قانۇن بويىچە مۇستەقىل، ئوبيېكتىپ، ئادىل قانات يايدۇرۇپ، سۈپەتنى تىزگىنلەش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، باھالاش دوكلاتىنىڭ ئوبيېكتىپ، چىن، مۇۋاپىق بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

باھالاش ئاپپاراتى ئىچكى باشقۇرۇش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، شۇ ئاپپاراتنىڭ باھالىغۇچى كەسپىي خادىملىرىنىڭ قانۇن، مەمۇرىي نىزام ۋە باھالاش مىزانىغا رىئايە قىلىش ئەھۋالىنى نازارەت قىلىشى ھەمدە ئۇلارنىڭ كەسىپ ھەرىكىتىگە مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

باھالاش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە نازارەت قىلىش-تەكشۈرۈشنى قوبۇل قىلىپ، باھالاش ئارخىپى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئەھۋاللارنى ئەينەن تەمىنلىشى كېرەك.

18-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى باھالاش كەسپىنى ئىجرا قىلىشقا كېرەكلىك ھوقۇق تەۋەلىكى ئىسپاتى، مالىيە-بوغالتىرلىق ئۇچۇرى ۋە باشقا ماتېرىياللارنى تەمىنلەشنى رەت قىلسا ياكى ئەينەن تەمىنلەپ بەرمىسە، باھالاش ئاپپاراتى ئۇنىڭ توختامنى ئىجرا قىلىش تەلىپىنى قانۇن بويىچە رەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

19-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى ساختا باھالاش دوكلاتى چىقىرىشنى تەلەپ قىلسا ياكى باھالاش نەتىجىسىگە قانۇنسىز ئارىلىشىدىغان باشقا ئەھۋاللار كۆرۈلسە، باھالاش ئاپپاراتى توختامنى بىكار قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

20-ماددا باھالاش ئاپپاراتى تۆۋەندىكى قىلمىشلارنى سادىر قىلسا بولمايدۇ :

( 1 ) كەسىپنى قانات يايدۇرۇش قولايلىقىدىن پايدىلىنىپ نامۇۋاپىق پايدا ئېلىش؛

( 2 ) باشقا ئاپپاراتلارنىڭ شۇ ئاپپارات نامىدا كەسىپ قىلىشىغا ياكى باشقا ئاپپارات نامىدىن پايدىلىنىپ كەسىپ قىلىشىغا رۇخسەت قىلىش؛

( 3 ) قەبىھ باھا چۈشۈرۈش، چىقىم شېرىنكانىسى، ساختا تەشۋىق قىلىش ياكى باشقا باھالاش ئاپپاراتىنى چۈشۈرۈش، تۆھمەت قىلىش قاتارلىق ناتوغرا ۋاسىتىلەر بىلەن كەسىپكە ئىگىدارچىلىق قىلىش؛

( 4 ) ئۆزى بىلەن پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بولغان كەسىپلەرنى قوبۇل قىلىش؛

( 5 ) مەنپەئەت توقۇنۇشىغا ئۇچرىغان ئىككى تەرەپنىڭ ھاۋالىسىنى ئايرىم-ئايرىم قوبۇل قىلىپ، بىر باھالاش ئوبيېكتىنى باھالاش؛

( 6 ) ساختا باھالاش دوكلاتى بېرىش ياكى ئېغىر، زور چۈشۈپ قالغان باھالاش دوكلاتى بېرىش؛

( 7 ) مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان خادىملارنى باھالاش كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىشقا تەكلىپ قىلىش ياكى بەلگىلەش؛

( 8 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزاملارغا خىلاپ باشقا قىلمىشلار.

21-ماددا باھالاش ئاپپاراتى كەسىپ ئېھتىياجىغا ئاساسەن كەسپىي خەۋپ-خەتەر فوندى تەسىس قىلىپ ياكى كەسپىي جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسىنى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن بېجىرىپ، خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

تۆتىنچى باب باھالاش تەرتىپى

22-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان باھالاش ئاپپاراتىنى ئۆز ئالدىغا تاللاشقا ھوقۇقلۇق، ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخسنىڭ قانۇنسىز چەكلىشىگە ياكى ئارىلىشىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

باھالاش ئىشلىرى ئىككىدىن ئارتۇق توختاملاشقۇچىغا چېتىلسا، بارلىق توختاملاشقۇچىلار كېڭىشىپ باھالاشنى ئاپپاراتقا ھاۋالە قىلىدۇ.

قانۇندا بەلگىلەنگەن باھالاش كەسپىنى قانات يايدۇرۇشنى ھاۋالە قىلىشتا، باھالاش ئاپپاراتىنى قانۇن بويىچە تاللاش كېرەك.

23-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى باھالاش ئاپپاراتى بىلەن ھاۋالە توختامى تۈزۈشى، ئىككى تەرەپنىڭ ھوقۇقى-مەجبۇرىيىتىنى پۈتۈشۈشى كېرەك.

ھاۋالە قىلغۇچى توختامدىكى پۈتۈم بويىچە باھالاش ئاپپاراتىغا ھەق تۆلىشى كېرەك، تەلەپ قىلسا، ئالسا ياكى شەكلى ئۆزگىرىپ تەلەپ قىلسا، شېرىنكانە ئالسا بولمايدۇ.

ھاۋالە قىلغۇچى ئۆزى تەمىنلىگەن ھوقۇق تەۋەلىكى ئىسپاتى، مالىيە-بوغالتىرلىق ئۇچۇرى ۋە باشقا ماتېرىياللارنىڭ چىنلىقى، مۇكەممەللىكى ۋە قانۇنلۇقلۇقىغا مەسئۇل بولۇشى كېرەك.

24-ماددا قوبۇل قىلغان باھالاش كەسپىنى باھالاش ئاپپاراتى ئاز دېگەندە ئىككى باھالاش كەسپىي خادىمىنى ئۈستىگە ئېلىشقا بەلگىلەپ بېرىشى كېرەك.

ھاۋالە قىلغۇچى ئالاقىدار توختاملاشقۇچىلار ۋە باھالاش ئوبيېكتى بىلەن پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بولغان باھالاش كەسپىي خادىملىرىدىن ئۆزىنى چەتكە ئېلىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

25-ماددا باھالىغۇچى كەسپىي خادىملار باھالاش كەسپىنىڭ كونكرېت ئەھۋالىغا ئاساسەن، باھالاش ئوبيېكتىنى نەق مەيداندا تەكشۈرۈپ، ھوقۇق تەۋەلىكى ئىسپاتى، مالىيە-بوغالتىرلىق ئۇچۇرى ۋە باشقا ماتېرىياللارنى توپلىشى ھەمدە تەكشۈرۈپ دەلىللىشى، تەھلىل قىلىپ رەتلىشى، ئۇنى باھالاشنىڭ ئاساسى قىلىشى كېرەك.

26-ماددا كەسپىي خادىملارنى باھالاشتا باھالاش ئۇسۇلىنى مۇۋاپىق تاللاش كېرەك، باھالاش كەسىپ مىزانىغا ئاساسەن بىرلا خىل باھالاش ئۇسۇلىنى تاللىغىلى بولىدىغانلىرىنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ئىككىدىن ئارتۇق باھالاش ئۇسۇلىنى تاللاپ، ئۇنىۋېرسال تەھلىل قىلىپ، باھالاش يەكۈنى شەكىللەندۈرۈپ، باھالاش دوكلاتى تۈزۈشى كېرەك.

باھالاش ئاپپاراتى باھالاش دوكلاتىنى ئىچكى قىسىمدا تەكشۈرۈشى كېرەك.

27-ماددا باھالاش دوكلاتىغا شۇ كەسىپنى بېجىرگۈچى ئاز دېگەندە ئىككى كەسپىي خادىم ئىمزا قويۇشى ھەمدە باھالاش ئاپپاراتىنىڭ تامغىسىنى بېسىشى كېرەك.

باھالاش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭ باھالاش كەسپىي خادىملىرى ئۆزى چىقارغان باھالاش دوكلاتىغا قانۇن بويىچە جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

ھاۋالە قىلغۇچى باھالاش ئاپپاراتى ياكى باھالاش كەسپىي خادىملىرىنى تىل بىرىكتۈرۈپ، كۈشكۈرتۈپ ساختا باھالاش دوكلاتى چىقارسا بولمايدۇ.

28-ماددا باھالاش ئاپپاراتى قانۇندا بەلگىلەنگەن باھالاش كەسپىنى قانات يايدۇرۇشتا، مۇناسىپ كەسىپ تۈرىدىكى باھالىغۇچىدىن ئاز دېگەندە ئىككىنى بېكىتىشكە، باھالاش دوكلاتىغا شۇ كەسىپنى بېجىرگۈچى باھالىغۇچىدىن كەم دېگەندە ئىككىنى ئىمزالىشى ھەمدە باھالاش ئاپپاراتىنىڭ تامغىسىنى بېسىشى كېرەك.

29-ماددا باھالىنىدىغان ئارخىپنىڭ ساقلىنىش مۇددىتى 15 يىلدىن كەم بولماسلىقى، قانۇندا بەلگىلەنگەن باھالاش كەسپىگە تەۋە بولۇشى، ساقلاش مۇددىتى 30 يىلدىن كەم بولماسلىقى كېرەك.

30-ماددا ھاۋالە قىلغۇچىنىڭ باھالاش دوكلاتىغا باشقىچە پىكرى بولسا، باھالاش ئاپپاراتىدىن چۈشەندۈرۈشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

31-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى باھالاش ئاپپاراتى ياكى كەسپىي خادىملارنىڭ قانۇنغا خىلاپ ھالدا كەسىپنى قانات يايدۇرۇشىنى باھالايدۇ دەپ قارىسا، مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ياكى ساھە جەمئىيىتىگە ئەرز-شىكايەت قىلسا، پاش قىلسا بولىدۇ، مەمۇرىي باشقۇرۇش تارماقلىرى ياكى ساھە جەمئىيىتىنى باھالاشقا ئالاقىدار تارماقلار ۋاقتىدا تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشى ھەمدە ھاۋالە قىلغۇچىغا جاۋاب بېرىشى كېرەك.

32-ماددا ھاۋالە قىلغۇچى ياكى باھالاش دوكلاتىدىكى ئىشلەتكۈچى باھالاش دوكلاتىنى قانۇندىكى بەلگىلىمە ۋە باھالاش دوكلاتىدا ئېنىق يېزىلغان ئىشلىتىش دائىرىسىگە ئاساسەن ئىشلىتىشى كېرەك.

ھاۋالە قىلغۇچى ياكى باھالاش دوكلاتىدىكى ئىشلەتكۈچى ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا باھالاش دوكلاتىنى ئىشلەتكەن بولسا، باھالاش ئاپپاراتى ۋە باھالاش كەسپىي خادىملىرى جاۋابكارلىقنى ئۈستىگە ئالمايدۇ.

5-باب ساھە جەمئىيەتلىرى

33-ماددا باھالاش ساھە جەمئىيىتى باھالاش ئاپپاراتى ۋە باھالاش كەسپىي خادىملىرىنىڭ قانۇنىيەتلىك تەشكىلاتى بولۇپ، قانۇن، مەمۇرىي نىزام ۋە قائىدە بويىچە تەلەپچان بولۇپ باشقۇرىدۇ.

باھالاش ساھەسىدە كەسپىي ساھە بويىچە مەملىكەت خاراكتېرلىك باھالاش ساھە جەمئىيىتى تەسىس قىلىنىدۇ، ئېھتىياجغا قاراپ يەرلىك باھالاش ساھە جەمئىيىتى بەرپا قىلىنىدۇ.

34-ماددا ساھە جەمئىيىتىنى باھالاش نىزامنامىسىنى ئەزالار قۇرۇلتىيى تۈزۈپ، تىزىملاپ باشقۇرغۇچى ئورگاننىڭ تەستىقلىشىغا يوللايدۇ ھەمدە ئالاقىدار باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىنىڭ ئەنگە ئېلىشىغا يوللايدۇ.

35-ماددا باھالاش ئاپپاراتى، باھالاش كەسپىي خادىملىرى مۇناسىۋەتلىك باھالاش ساھە جەمئىيىتىگە قاتنىشىدۇ، ئۇلار نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن ھوقۇقتىن باراۋەر بەھرىمەن بولىدۇ، نىزامنامىسىدە بەلگىلەنگەن مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلىدۇ.
ئالاقىدار باھالاش ساھە جەمئىيەتلىرى شۇ جەمئىيەتكە قاتناشقان باھالاش ئاپپاراتى، باھالاش كەسپىي خادىملىرىنىڭ ئىسىملىكىنى ئېلان قىلىدۇ.

36-ماددا ساھە جەمئىيەتلىرىنىڭ تۆۋەندىكى مەسئۇلىيەتنى ئادا قىلىشىنى باھالاش :

( 1 ) ئەزالارنى تەلەپچان باشقۇرۇش چارىسىنى تۈزۈپ، ئەزالارغا تەلەپچان بولۇش بويىچە باشقۇرۇشنى يولغا قويۇش؛

( 2 ) باھالاش ئاساسىي مىزانىغا ئاساسەن كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش مىزانى ۋە كەسىپ ئەخلاقى مىزانىنى تۈزۈش، باھالاش؛

( 3 ) ئەزالار داۋاملىق تەربىيەسىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇش؛

( 4 ) ئەزالار ئىناۋەت ئارخىپى تۇرغۇزۇپ، ئەزالارنىڭ قانۇن، مەمۇرىي نىزام ۋە باھالاش مىزانىغا رىئايە قىلىش ئەھۋالىنى ئىناۋەت ئارخىپىغا خاتىرىلەش ھەمدە جەمئىيەتكە ئاشكارىلاش؛

( 5 ) ئەزالارنىڭ خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش مېخانىزمى ئورنىتىش ئەھۋالىنى تەكشۈرۈش؛

( 6 ) ئەزالار توغرىسىدىكى ئەرز، پاش قىلىشنى قوبۇل قىلىش، ئەزالارنىڭ ئەرزىنى قوبۇل قىلىش، خادىملارنىڭ كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش ماجىراسىنى مۇرەسسە قىلىش؛

( 7 ) ئەزالارنىڭ كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىش ھەرىكىتىنى قېلىپلاشتۇرۇپ، ئەزالار بەرگەن باھالاش دوكلاتىنى قەرەللىك تەكشۈرۈپ، نىزامنامىدىكى بەلگىلىمە بويىچە ئەزالارنى مۇكاپاتلاش-جازالاش ھەمدە مۇكاپاتلاش-جازالاش ئەھۋالىنى ئالاقىدار باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىغا ۋاقتىدا دوكلات قىلىش؛

( 8 ) ئەزالارنىڭ قانۇن بويىچە كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىپ، ئەزالارنىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئىتىنى قوغداش؛

( 9 ) قانۇن، مەمۇرىي نىزام ۋە نىزامنامىلەردە بەلگىلەنگەن باشقا مەسئۇلىيەتلەر.

37-ماددا مۇناسىۋەتلىك باھالاش ساھە جەمئىيىتى ئالاقىلىشىش، ھەمكارلىشىش ۋە ئۇچۇردىن تەڭ پايدىلىنىش مېخانىزمى بەرپا قىلىپ، ئېھتىياجغا قاراپ ئورتاق ھەرىكەت قائىدىسى تۈزۈپ، باھالاش ساھەسىنىڭ ساغلام، تەرتىپلىك تەرەققىي قىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك.

38-ماددا ساھە جەمئىيەتلىرىنىڭ ئەزالىق بەدەل پۇلى ئېلىش ئۆلچىمىنى ئەزالار قۇرۇلتىيى ماقۇللايدۇ ھەمدە جەمئىيەتكە ئاشكارىلايدۇ.
ئەزالار تاپشۇرغان ئەزالىق بەدەل پۇلى سوممىسى ساھە جەمئىيىتىدە ۋەزىپە ئۆتەشنىڭ شەرتى قىلىنسا بولمايدۇ.

ئەزالىق بەدەل پۇلىنى ئېلىش، ئىشلىتىشتە ئەزالار قۇرۇلتىيى ۋە مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنىڭ نازارىتىنى قوبۇل قىلىدۇ، ھەرقانداق تەشكىلات ياكى شەخسنىڭ ئىگىلىۋېلىشىغا، ئاستىرتىن بۆلۈشۈۋېلىشىغا ۋە ئىشلىتىۋېلىشىغا يول قويۇلمايدۇ.

6-باب نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش

39-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى باھالاش ئاساسىي مىزانى ۋە باھالاش ساھەسىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش چارىسىنى تۈزۈشكە تەشكىللەيدۇ.

40-ماددا رايون تەسىس قىلىنغان شەھەر دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مەسئۇلىيىتى بويىچە، نازارەت قىلىش، باشقۇرۇش، باھالاش ساھەسىگە مەسئۇل بولۇپ، باھالاش ئاپپاراتى ۋە باھالاش كەسپىي خادىملىرىنىڭ قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلىرىغا قانۇن بويىچە مەمۇرىي جازا بېرىدۇ، جازا ئەھۋالىنى مۇناسىۋەتلىك باھالاش ساھە جەمئىيىتىگە ۋاقتىدا ئۇقتۇرىدۇ ھەمدە قانۇن بويىچە جەمئىيەتكە ئاشكارىلايدۇ.

41-ماددا مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىنىڭ مۇناسىۋەتلىك باھالاش ساھە جەمئىيىتىگە قارىتا نازارەت قىلىپ تەكشۈرۈشىنى يولغا قويۇشىنى باھالاش، تەكشۈرۈشتە بايقالغان مەسىلىلەر ۋە جەمئىيەتكە قارىتىلغان ئەرز-شىكايەتلەرنى ۋاقتىدا تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىشىنى باھالاش كېرەك.

42-ماددا باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلسا بولمايدۇ، باھالاش ئاپپاراتىنىڭ قانۇن بويىچە كەسىپ قىلىشىنى چەكلەپ قويسا بولمايدۇ.

43-ماددا باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقىنىڭ باھالىغۇچى ساھە جەمئىيىتى، باھالاش ئاپپاراتىدا خادىم ياكى مەبلەغ جەھەتتە باغلىنىشى بولسا بولمايدۇ، خىزمەت ھوقۇقىدىن پايدىلىنىپ باھالاش ئاپپاراتىغا ئىش تېپىپ بېرىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

7-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

44-ماددا كەسپىي خادىملاردىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرىغا باھالىغۇچى مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ، كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشنى ئالتە ئايدىن ئارتۇق توختىتىشقا، بىر يىلدىن تۆۋەن ئىش قىلىشقا بۇيرۇسا بولىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشنى بىر يىلدىن يۇقىرى، بەش يىلدىن تۆۋەن توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ :

( 1 ) ئۆز ئالدىغا ھاۋالىنى قوبۇل قىلىپ كەسىپ بىلەن شۇغۇللانغان، ھەق ئالغانلار؛

( 2 ) ئىككىدىن ئارتۇق باھالاش ئاپپاراتىدا بىرلا ۋاقىتتا كەسىپ بىلەن شۇغۇللانغانلار؛

( 3 ) ئالدامچىلىق قىلىش، پۇل-مالغا قىزىقتۇرۇش، تەھدىت سېلىش ياكى باشقا باھالىغۇچى كەسپىي خادىملارنى چۈشۈرۈش، تۆھمەت قىلىش قاتارلىق ناتوغرا ۋاسىتىلەرنى قوللىنىپ كەسىپكە ئادەم تېپىۋالغانلار؛

( 4 ) باشقىلارنىڭ ئۆز نامىدا كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشىغا رۇخسەت قىلغان ياكى باشقىلارنىڭ نامىدىن پايدىلىنىپ كەسىپ بىلەن شۇغۇللانغانلار؛

( 5 ) ئۆزى بېجىرىشنى ئۈستىگە ئالمىغان كەسىپلەرنى باھالاش دوكلاتى ياكى زور دەرىجىدە چۈشۈپ قالغان باھالاش دوكلاتىنى ئىمزالىغانلار؛

( 6 ) توختامدا پۈتۈشكەندىن باشقا ھەق، پۇل-مالنى تەلەپ قىلغان، ئالغان ياكى شەكلىنى ئۆزگەرتىپ تەلەپ قىلغان، ئالغانلار ياكى باشقا ناتوغرا مەنپەئەتكە ئېرىشكەنلەر.

45-ماددا كەسپىي خادىملاردىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ساختا باھالاش دوكلاتى ئىمزالىغانلىرىنى باھالىغۇچى مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشنى ئىككى يىلدىن يۇقىرى، بەش يىلدىن تۆۋەن توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشنى بەش يىلدىن يۇقىرى، ئون يىلدىن تۆۋەن توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ، باھالاش كەسپى بىلەن ئۆمۈر بويى شۇغۇللانسا بولمايدۇ.

46-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، سودا-سانائەتنى مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى تىزىملاتماي تۇرۇپ باھالاش ئاپپاراتى نامىدا باھالاش كەسپى بىلەن شۇغۇللانغانلارنى سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى قانۇنغا خىلاپ ھەرىكىتىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ، قوشۇمچە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

47-ماددا باھالاش ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرىغا باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ئاگاھلاندۇرۇش بېرىدۇ، ئىشنى بىر ئايدىن ئارتۇق، ئالتە ئايدىن تۆۋەن توختىتىشقا بۇيرۇسا بولىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ، قوشۇمچە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنىڭ تىجارەت كىنىشكىسىنى سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى بىكار قىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ :

( 1 ) كەسىپنى قانات يايدۇرۇش قولايلىقىدىن پايدىلىنىپ نامۇۋاپىق پايدا ئالغانلار؛

( 2 ) باشقا ئاپپاراتلارنىڭ شۇ ئاپپارات نامىدا كەسىپ قىلىشىغا رۇخسەت قىلغان ياكى باشقا ئاپپارات نامىدىن پايدىلىنىپ كەسىپ قىلغان بولسا؛

( 3 ) قەبىھ باھا چۈشۈرۈش، چىقىم شېرىنكانىسى، ساختا تەشۋىق قىلىش ياكى باشقا باھالاش ئاپپاراتىنى چۈشۈرۈش، تۆھمەت قىلىش قاتارلىق ناتوغرا ۋاسىتىلەر بىلەن كەسىپكە خېرىدار چاقىرىۋالغانلار؛

( 4 ) ئۆزى بىلەن پايدا-زىيان مۇناسىۋىتى بولغان كەسىپلەرنى قوبۇل قىلغانلار؛

( 5 ) مەنپەئەت توقۇنۇشىغا ئۇچرىغان ئىككى تەرەپنىڭ ھاۋالىسىنى ئايرىم-ئايرىم قوبۇل قىلىپ، بىر باھالاش ئوبيېكتىنى باھالىغانلار؛

( 6 ) چۈشۈپ قالغان مۇھىم باھالاش دوكلاتى چىققانلار؛

( 7 ) باھالاش ئارخىپىنى مۇشۇ قانۇندا بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ساقلىمىغانلار؛

( 8 ) مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان خادىملارنى باھالاش كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىشقا تەكلىپ قىلىپ ئىشلەتكەن ياكى بەلگىلەپ قويغانلار؛

( 9 ) شۇ ئاپپاراتنىڭ باھالاش كەسپىي خادىملىرىنى باشقۇرۇشقا سەل قاراپ، يامان ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلار.

باھالاش ئاپپاراتى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە بىنائەن ئەنگە ئالدۇرمىسا ياكى مۇشۇ قانۇننىڭ 15-ماددىسىدا بەلگىلەنگەن شەرتكە ئۇيغۇن كەلمىسە، مۇناسىۋەتلىك باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلار ئىش توختىتىشقا بۇيرۇلىدۇ، قوشۇمچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلسا بولىدۇ.

48-ماددا باھالاش ئاپپاراتلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ساختا باھالاش دوكلاتى چىقارغانلىرىنى ئالاقىدار باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ئىشنى ئالتە ئايدىن ئارتۇق، بىر يىلدىن تۆۋەن توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ، قوشۇمچە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ بىر ھەسسىسىدىن يۇقىرى، بەش ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنىڭ تىجارەت كىنىشكىسىنى سودا-سانائەت مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى بىكار قىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

49-ماددا باھالاش ئاپپاراتى، باھالاش كەسپىي خادىملىرىدىن بىر يىل ئىچىدە جەمئىي ئۈچ قېتىم مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىقتىن ئىشنى توختىتىشقا بۇيرۇلغان، كەسىپنى توختىتىشقا بۇيرۇلغاندىن باشقا جازا بېرىلگەنلىرىنى مۇناسىۋەتلىك باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ئىشنى توختىتىشقا ياكى كەسىپنى توختاتقىنىغا بىر يىلدىن يۇقىرى، بەش يىلدىن تۆۋەن توختىتىشقا بۇيرۇسا بولىدۇ.

50-ماددا كەسپىي خادىملاردىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ھاۋالە قىلغۇچى ياكى باشقا ئالاقىدار ئالاقىدارلارغا زىيان سالغانلىرىنى شۇ ئورۇندىكى باھالاش ئاپپاراتى قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.
باھالاش ئاپپاراتى تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئادا قىلغاندىن كېيىن، قەستەنلىك ياكى زور سەۋەنلىك قىلمىشى بار باھالاش كەسپىي خادىملىرىدىن تۆلىتىۋالسا بولىدۇ.

51-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، باھالاش ئاپپاراتىغا قانۇندا بەلگىلەنگەن باھالاشنى ھاۋالە قىلىشقا تېگىشلىك بولسىمۇ، ھاۋالە قىلمىغان بولسا، مۇناسىۋەتلىك تارماق تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ؛
زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

52-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ھاۋالە قىلغۇچىلاردىن قانۇندا بەلگىلەنگەن باھالاشتا تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرىنى ئالاقىدار باھالاش مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى مۇناسىۋەتلىك تارماقلار بىلەن بىرلىكتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت قىلغانلارغا قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت مۇسادىرە قىلىنىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ؛
زىيان سالغانلار قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ :

( 1 ) باھالاش ئاپپاراتىنى قانۇن بويىچە تاللىمىغانلار؛

( 2 ) تەلەپ قىلغان، قوبۇل قىلغان ياكى شەكلى ئۆزگەرگەن تەلەپ قىلغان، شېرىنكانە ئالغانلار؛

( 3 ) باھالاش ئاپپاراتى ياكى باھالىغۇچىنى تىل بىرىكتۈرۈپ، كۈشكۈرتۈپ ساختا باھالاش دوكلاتى چىقارغانلار؛

( 4 ) باھالاش ئاپپاراتىغا ھوقۇق تەۋەلىكى ئىسپاتى، مالىيە-بوغالتىرلىق ئۇچۇرى ۋە باشقا ماتېرىياللارنى ئەينەن تەمىنلەپ بەرمىگەنلەر؛

( 5 ) باھالاش دوكلاتىنى قانۇندىكى بەلگىلىمە ۋە باھالاش دوكلاتىدا يېزىلغان ئىشلىتىش دائىرىسىدە ئىشلەتمىگەنلەر.

ئالدىنقى تارماقتىكى بەلگىلىمىدىن باشقا ھاۋالە قىلغۇچىلاردىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، باشقىلارغا زىيان سالغانلىرى قانۇن بويىچە تۆلەم جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

53-ماددا ساھە جەمئىيەتلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلغانلىرىنى باھالىغۇچى مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى ئاگاھلاندۇرۇش بېرىپ، تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ؛
تۈزىتىشنى رەت قىلغانلارنى تىزىملاپ باشقۇرغۇچى ئورگانغا ئومۇمىي ئۇقتۇرۇش قىلسا بولىدۇ، قانۇن بويىچە جازا بېرىدۇ.

54-ماددا مۇناسىۋەتلىك مەمۇرىي باشقۇرۇش تارمىقى، باھالاش ساھە جەمئىيىتى خادىملىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلانغان، خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلغان ياكى نەپسانىيەتچىلىك قىلغانلىرىغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

8-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

55-ماددا بۇ قانۇن 2016-يىل 12-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.