( 2020-يىل 12-ئاينىڭ 26-كۈنى 13-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 24-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب پىلانلاش ۋە باشقۇرۇش-تىزگىنلەش

3-باب بايلىق قوغداش

4-باب سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

5-باب ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش

6-باب يېشىل تەرەققىيات

7-باب كاپالەتلەندۈرۈش ۋە نازارەت قىلىش

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتىش، بايلىقتىن مۇۋاپىق، يۇقىرى ئۈنۈملۈك پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرۈش، ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈش، ئادەم بىلەن تەبىئەتنىڭ ئىناق بىللە ئۆتۈشى، جۇڭخۇا مىللىتىنىڭ مەڭگۈلۈك تەرەققىياتىنى ئىشقا ئاشۇرۇش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش، شۇنىڭدەك چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى تۈرلۈك ئىشلەپچىقىرىش، تۇرمۇش، ئېچىش، قۇرۇلۇش پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرۇشتا، مۇشۇ قانۇنغا رىئايە قىلىش كېرەك.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان چاڭجياڭ ۋادىسى چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى، تارماق ئېقىنى ۋە كۆلدىن شەكىللەنگەن سۇ يىغىلىش رايونىغا چېتىلىدىغان چىڭخەي ئۆلكىسى، سىچۇەن ئۆلكىسى، شىزاڭ ئاپتونوم رايونى، يۈننەن ئۆلكىسى، چۇڭچىڭ شەھىرى، خۇبېي ئۆلكىسى، خۇنەن ئۆلكىسى، جياڭشى ئۆلكىسى، ئەنخۇي ئۆلكىسى، جياڭسۇ ئۆلكىسى، شاڭخەي شەھىرىنى كۆرسىتىدۇ،
شۇنداقلا گەنسۇ ئۆلكىسى، شەنشى ئۆلكىسى، خېنەن ئۆلكىسى، گۇيجوۋ ئۆلكىسى، گۇاڭشى جۇاڭزۇ ئاپتونوم رايونى، گۇاڭدۇڭ ئۆلكىسى، جېجياڭ ئۆلكىسى، فۇجيەن ئۆلكىسىنىڭ ئالاقىدار ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايونلىرى.

3-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىياتىدا ئېكولوگىيەنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇش، يېشىل تەرەققىي قىلىشتا چىڭ تۇرۇش، كەڭ كۆلەمدە قوغداشنى ئورتاق تۇتۇش، كەڭ كۆلەمدە ئاچماسلىق كېرەك؛
چاڭجياڭ دەرياسىنى قوغداشتا بىرتۇتاش پىلانلاپ ماسلاشتۇرۇش، ئىلمىي پىلانلاش، يېڭىلىق يارىتىش ئارقىلىق تۈرتكە بولۇش، سىستېمىلىق تۈزەشتە چىڭ تۇرۇش كېرەك.

4-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى بەرپا قىلىپ، چاڭجياڭ دەرياسىنى قوغداش خىزمىتىگە بىرتۇتاش يېتەكچىلىك قىلىدۇ، ئۇنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرىدۇ، چاڭجياڭ دەريالىرىنى قوغداشقا دائىر مۇھىم، زور سىياسەت، مۇھىم، زور يىرىك پىلانلارنى قاراپ چىقىدۇ، رايون، تارماق ھالقىغان مۇھىم، زور ئىشلارنى ماسلاشتۇرىدۇ، خۇاڭخې دەرياسىنى قوغداشقا دائىر مۇھىم خىزمەتلەرنىڭ ئەمەلىيلىشىش ئەھۋالىنى ھەيدەكچىلىك قىلىدۇ ۋە تەكشۈرىدۇ.

5-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ چاڭجياڭ ۋادىسىنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمىنىڭ تەدبىرىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈشكە مەسئۇل بولىدۇ، مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە چاڭجياڭ دەرياسىنى قوغداشقا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرگە مەسئۇل بولىدۇ.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش، بايلىقتىن مۇۋاپىق، يۇقىرى ئۈنۈملۈك پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرۈش، كەسىپ قۇرۇلمىسى ۋە جايلىشىشىنى ئەلالاشتۇرۇش، چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىنى قوغداش مەسئۇلىيىتىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈشى كېرەك.

چاڭجياڭ دەرياسى ئېقىن رايونىدىكى ھەر دەرىجىلىك دەريا-كۆل باشلىقلىرى چاڭجياڭ دەرياسىنى قوغداشقا ئالاقىدار خىزمەتلەرگە مەسئۇل.

6-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى مۇناسىۋەتلىك جايلار ئېھتىياجغا قاراپ يەرلىك نىزام ۋە ھۆكۈمەت قائىدىسى تۈزۈش، يىرىك پىلان تۈزۈش، قانۇن ئىجراسىنى نازارەت قىلىش قاتارلىق جەھەتلەردە ھەمكارلىق مېخانىزمى ئورنىتىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى ماس ئالغا سىلجىتىدۇ.

7-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت، تەبىئىي بايلىق، سۇ مەمۇرىيىتى، يېزا ئىگىلىكى-يېزا ۋە ئۆلچەملەشتۈرۈش تارمىقى قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىت سۈپىتى ۋە بۇلغىما چىقىرىش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، سۇ بايلىقىدىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىش، ئېكولوگىيەلىك ئېقىن مىقدارى، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداش، سۇ مەھسۇلاتلىرى باقمىچىلىقى، ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ئاپەتنىڭ زىيىنىنى ئازايتىش قاتارلىق ئۆلچەم سىستېمىسىنى بەرپا قىلىدۇ، تاكامۇللاشتۇرىدۇ.

8-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى يەر، قېزىلما بايلىق، سۇ ئېقىنى، ئورمان، ئوتلاق، سۇلۇق يەر قاتارلىق تەبىئىي بايلىق ئەھۋالىنى تەكشۈرۈشكە قەرەللىك تەشكىللەپ، بايلىق ئۇل سانلىق مەلۇمات ئامبىرى قۇرۇپ، بايلىق، مۇھىتنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىنى باھالايدۇ ھەمدە جەمئىيەتكە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ تەبىئىي بايلىق ئەھۋالىنى ئېلان قىلىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ياۋايى ھايۋانلارنى قوغداش مەسئۇل تارمىقى ھەر 10 يىلدا بىر قېتىم ياۋايى ھايۋانلار ۋە ئۇلارنىڭ ياشاش شارائىتىنى ئومۇميۈزلۈك تەكشۈرۈشكە تەشكىللىشى ياكى ئېھتىياجغا قاراپ مەخسۇس تەكشۈرۈشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، ياۋايى ھايۋانلار بايلىقى ئارخىپى تۇرغۇزۇشى ھەمدە جەمئىيەتكە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ياۋايى ھايۋانلار بايلىقى ئەھۋالىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە سۇ جانلىقلىرى تۇخۇم تۇغۇش مەيدانى، يەم بېرىش مەيدانى، قىشتىن ئۆتۈش مەيدانى ۋە يۆتكەش يولى قاتارلىق مۇھىم ماكانلاشقان جايلارغا قارىتا جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى تەكشۈرۈشنى قانات يايدۇرىدۇ.

9-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ ۋادىسىنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرىنى قۇرۇپ بولغان ئىستانسا ۋە كۆزىتىپ ئۆلچەش تۈرلىرى ئاساسىدا، چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتى، بايلىقى، سۇ رايى، ھاۋارايى، سۇ تىرانسپورتى، تەبىئىي ئاپەت قاتارلىقلارنى كۆزىتىپ ئۆلچەش تور سىستېمىسى ۋە كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۇچۇرىدىن تەڭ پايدىلىنىش مېخانىزمىنى تاكامۇللاشتۇرۇشنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى، ئىش تەقسىماتى بويىچە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت خەۋپ-خەتىرىنى دوكلات قىلىش ۋە سىگنال بېرىش مېخانىزمىنى تەشكىللەپ مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

10-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا تاسادىپىي ئېكولوگىيە-مۇھىت ۋەقەلىرىگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش ھەمتۈرتكە خىزمەت مېخانىزمىنى بەرپا قىلىپ، مۇكەممەللەشتۈرۈپ، دۆلەتنىڭ تاسادىپىي ۋەقەلەرگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش سىستېمىسى بىلەن جىپسىلاشتۇرىدۇ،
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى كېمە-پاراخوت، پورت، كان، خىمىيە سانائىتى زاۋۇتى، قالدۇق قېزىلما ئامبار قاتارلىقلاردا يۈزبەرگەن تاسادىپىي ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ۋەقەلىرىگە قارىتا جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىش كېرەك.

11-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى كەلكۈن، ھۆلچىلىك، قۇرغاقچىلىق، ئورمان-ئوتلاق ئوت ئاپىتى، گېئو ئاپەت، يەر تەۋرەش قاتارلىق ئاپەتلەرنى كۆزىتىش، ئالدىن مەلۇمات بېرىش، سىگنال بېرىش، مۇداپىئەلىنىش، جىددىي بىر تەرەپ قىلىش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش، قايتا قۇرۇش سىستېمىسى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، ئاپەتتىن مۇداپىئەلىنىش، ئاپەتنىڭ زىيىنىنى ئازايتىش، ئاپەتكە تاقابىل تۇرۇش، ئاپەتتىن قۇتقۇزۇش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

12-ماددا دۆلەتنىڭ چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمىدا مۇتەخەسسىسلەر مەسلىھەت كومىتېتى تەسىس قىلىنىپ، كەسپىي ئاپپارات ۋە خادىملار چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ مۇھىم، زور تەرەققىيات ئىستراتېگىيەسى، سىياسىتى، يىرىك پىلانى قاتارلىقلارغا قارىتا پەن-تېخنىكا قاتارلىق جەھەتلەردە كەسپىي مەسلىھەت بېرىشكە تەشكىللىنىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھەم ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسى قۇرۇلۇش تۈرى، مۇھىم ئۇل ئەسلىھە ۋە كەسىپلەرنىڭ جايلىشىشىغا مۇناسىۋەتلىك يىرىك پىلان قاتارلىق چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىغا كۆرسىتىدىغان تەسىرىنى 3-تەرەپ باھالاش، تەھلىل قىلىش، دەلىللەش قاتارلىق خىزمەتلەرنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرىدۇ.

13-ماددا دۆلەتنىڭ چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسى ئۇچۇرىدىن تەڭ پايدىلىنىش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىدۇ ۋە مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھەم ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بەلگىلىمە بويىچە، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتى، تەبىئىي بايلىقى، شۇنىڭدەك باشقۇرۇش، قانۇن ئىجرا قىلىش قاتارلىق ئۇچۇرلاردىن ئورتاق بەھرىمەن بولۇشى كېرەك.

14-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە يېشىل تەرەققىي قىلىش تەشۋىق-تەربىيەسىنى كۈچەيتىشى كېرەك.

ئاخبارات تاراتقۇلىرى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە يېشىل تەرەققىي قىلىش تەشۋىق-تەربىيەسىنى كۆپ خىل شەكىللەرنى قوللىنىپ قانات يايدۇرۇشى ھەمدە قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە ئاممىۋى پىكىر نازارەتچىلىكى قىلىشى كېرەك.

15-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تەدبىر قوللىنىپ، چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى تارىخىي مەدەنىيەتكە ئىگە داڭلىق شەھەر، داڭلىق بازار، داڭلىق كەنتلەرنى قوغدىشى، چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ مەدەنىيەت مىراسلىرىنى قوغداش خىزمىتىنى كۈچەيتىشى، چاڭجياڭ ۋادىسىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشنىڭ ئېسىل، ئۆزگىچە مەدەنىيىتىگە ۋارىسلىق قىلىشى ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇشى كېرەك.

16-ماددا دۆلەت ئورۇنلار ۋە شەخسلەرنىڭ چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئاسراش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش، بايلىقتىن مۇۋاپىق پايدىلىنىش، يېشىل تەرەققىياتنى ئىلگىرى سۈرۈش پائالىيەتلىرىگە قاتنىشىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

چاڭجياڭ دەرياسىنى قوغداش خىزمىتىدە گەۋدىلىك تۆھپە قوشقان ئورۇن ۋە شەخسلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تەقدىرلىشى ۋە مۇكاپاتلىشى كېرەك.

2-باب پىلانلاش ۋە باشقۇرۇش-تىزگىنلەش

17-ماددا دۆلەت دۆلەتنىڭ تەرەققىيات يىرىك پىلانىنى بىرتۇتاش يېتەكچى، بوشلۇق يىرىك پىلانىنى ئاساس، مەخسۇس يىرىك پىلان ۋە رايون يىرىك پىلانىنى تىرەك قىلغان چاڭجياڭ ۋادىسى يىرىك پىلان سىستېمىسى بەرپا قىلىپ، يىرىك پىلاننىڭ چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە يېشىل تەرەققىياتىنى ئالغا سىلجىتىشتىكى يېتەكلەش، يېتەكچىلىك قىلىش ۋە چەكلەش رولىنى تولۇق جارى قىلدۇرىدۇ.

18-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چاڭجياڭ دەرياسىنى قوغداش خىزمىتىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ ۋادىسى تەرەققىيات يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ، چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ يۇقىرى-تۆۋەن ئېقىنى، ئوڭ-سول قىرغىقى، غول-تارماق ئېقىنلىرىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئاسراش ۋە يېشىل تەرەققىي قىلدۇرۇشنى ئىلمىي بىرتۇتاش پىلانلاپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ سۇ بايلىقى يىرىك پىلانى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى قوغداش يىرىك پىلانى قاتارلىقلار مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە تۈزۈلىدۇ.

19-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىنى تۈزۈشكە تەشكىللەپ، چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسى، يېزا ئىگىلىكى، شەھەر-بازار قاتارلىق فۇنكسىيەلىك بوشلۇقلارنى ئىلمىي، تەرتىپلىك، بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇپ، ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقى، مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىز، شەھەر-بازارنى ئېچىش پاسىلىنى بېكىتىپ، زېمىن بوشلۇقىنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە جايلىشىشىنى سەرخىللاشتۇرىدۇ،
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ دۆلەت زېمىن بوشلۇقىدىن پايدىلىنىش ۋەزىپىسىگە بىرتۇتاش يېتەكچىلىك قىلىپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.
چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى دۆلەت زېمىن بوشلۇقىدىن پايدىلىنىشقا چېتىلىدىغان مەخسۇس يىرىك پىلاننى چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ دۆلەت زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانى بىلەن جىپسىلاشتۇرۇش كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىنى تۈزۈشكە تەشكىللەيدۇ، بەلگىلەنگەن تەرتىپ بويىچە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

20-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ دۆلەت زېمىن بوشلۇقىنى ئىشلىتىشنى باشقۇرىدۇ.
چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، تەۋەلىكىدىكى چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ زېمىن بوشلۇقىنى رايونغا ئايرىپ، تۈرگە ئايرىپ ئىشلىتىشنى باشقۇرىدۇ.

چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ زېمىن بوشلۇقىنى ئېچىپ پايدىلىنىش پائالىيىتى زېمىن بوشلۇقىنىڭ ئىشلىتىلىشىنى باشقۇرۇش تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى ھەمدە قانۇن بويىچە يىرىك پىلان ئىجازىتى ئېلىشى كېرەك.
دۆلەت زېمىن بوشلۇقىنىڭ ئىشلىتىلىشىنى باشقۇرۇش تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغانلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى پىلانلاش ئىجازىتى بېجىرسە بولمايدۇ.

21-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ بايلىقىنى مۇۋاپىق تەقسىملەش، بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇش ۋە ئۇنىڭدىن يۇقىرى ئۈنۈملۈك پايدىلىنىشنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، سۇ ئېلىش-ئىشلىتىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش ۋە سەرپىيات سىجىللىقىنى تىزگىنلەش-باشقۇرۇش تۈزۈمىنى تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقى سۇ مۇھىتى سۈپىتىنى ياخشىلاش نىشانى ۋە سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەلىپىگە ئاساسەن، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك ھەرقايسى مەمۇرىي رايونلارنىڭ نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى بېكىتىدۇ.
چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى سۇ سۈپىتى ئۆلچەمدىن ئېشىپ كەتكەن سۇ فۇنكسىيەلىك رايونى بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى ئازايتىش تەلىپىنى تېخىمۇ قاتتىق يولغا قويۇشى كېرەك.
كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار تەلەپ بويىچە بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش تەدبىرى قوللىنىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا يېڭىدىن كۆپىيىدىغان قۇرۇلۇش يېرى ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش ۋە پىلانلاپ ئورۇنلاشتۇرۇشنى بىرتۇتاش پىلانلاشقا مەسئۇل بولىدۇ.

22-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ۋە بايلىقتىن پايدىلىنىش ئەھۋالىغا ئاساسەن، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى رايونلارغا ئايرىپ باشقۇرۇش-تىزگىنلەش لايىھەسى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئىجازىتى تىزىملىكىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئەنگە ئېلىشىغا سۇنغاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.
ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى رايونلارغا ئايرىپ باشقۇرۇش-تىزگىنلەش لايىھەسى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئىجازىتى تىزىملىكىنى زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانى بىلەن جىپسىلاشتۇرۇش كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ كەسىپ قۇرۇلمىسى ۋە جايلىشىشى چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسى ۋە بايلىق، مۇھىتنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىغا ئۇيغۇنلىشىشى كېرەك.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى نۇقتىلىق ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەلىك رايونلارغا ئېكولوگىيە سىستېمىسىغا ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدىغان كەسىپلەرنى ئورۇنلاشتۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.
مۇھىتنى ئېغىر بۇلغىغان كارخانا ۋە تۈرلەرنىڭ چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ ئوتتۇرا، يۇقىرى ئېقىنىغا يۆتكىلىشى مەنئى قىلىنىدۇ.

23-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ ئېنېرگىيە بايلىقىنى ئېچىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىشنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىدۇ.
دۆلەتنىڭ تەرەققىيات ئىستراتېگىيەسى ۋە دۆلەت ئىقتىسادى ۋە خەلق تۇرمۇشى ئېھتىياجى بىلەن، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا يېڭىدىن چوڭ، ئوتتۇراھال سۇ ئېلېكتىر قۇرۇلۇشى قىلىشتا، ئىلمىي دەلىللەشتىن ئۆتكۈزۈش ھەمدە گوۋۇيۈەن ياكى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماققا تەستىقلىتىش كېرەك.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا قىلىنغان كىچىك سۇ ئېلېكتىر قۇرۇلۇشلىرىدىن ئېكولوگىيەنى قوغداش تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمىگەنلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۈرگە ئايرىپ تۈزىتىشكە تەشكىللىشى ياكى تەدبىر قوللىنىپ تەدرىجىي چېكىندۈرۈشى كېرەك.

24-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى ۋە مۇھىم تارماق ئېقىنلىرىنىڭ مەنبەسىنى قاتتىق قوغدايدۇ، دۆلەت باغچىسى قاتارلىق تەبىئىي مۇھاپىزەت يېرىنى بەرپا قىلىدۇ، دۆلەتنىڭ ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىنى قوغدايدۇ.

25-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى دەريا، كۆللەرنى قوغداش خىزمىتىنى كۈچەيتىدۇ.
چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دەريا يولى، كۆللەرنى باشقۇرۇش دائىرىسىنى بېكىتىشكە مەسئۇل بولىدۇ ھەمدە جەمئىيەتكە ئېلان قىلىپ، دەريا-كۆللەرنى قاتتىق قوغدايدۇ، دەريا-كۆل سۇ رايونىنى قانۇنسىز ئىگىلىۋېلىشنى مەنئى قىلىدۇ.

26-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا-كۆل قىرغاق لىنىيەسىنى ئالاھىدە باشقۇرىدۇ.
دۆلەتنىڭ چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق، سۇ مەمۇرىيىتى، ئېكولوگىيە-مۇھىت، تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، يېزا ئىگىلىكى-يېزا، قاتناش-تىرانسپورت، ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق تارمىقى قاتارلىق تارماقلار ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ دەريا-كۆل قىرغاق لىنىيەسىنى قوغداش دائىرىسىنى بېكىتىشىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇپ، دەريا-كۆل قىرغاقىنى قوغداش يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ، قىرغاق لىنىيەسىنى ئېچىش قۇرۇلۇشىنى قاتتىق تىزگىنلەيدۇ،
قىرغاق لىنىيەسىدىن مۇۋاپىق يۇقىرى ئۈنۈملۈك پايدىلىنىشنى ئىلگىرى سۈرۈش كېرەك.

چاڭجياڭ دەرياسى غول ۋە تارماق ئېقىن لىنىيەسى بويىدىكى بىر كىلومېتىر دائىرىدە خىمىيە سانائىتى رايونى ۋە خىمىيە سانائىتى تۈرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.

چاڭجياڭ دەرياسى غول ئېقىنى قىرغاق لىنىيەسىدىن ئىبارەت ئۈچ كىلومېتىر دائىرىدە ۋە مۇھىم تارماق ئېقىنى قىرغاق لىنىيەسى لىنىيەسىدىن ئىبارەت بىر كىلومېتىر دائىرىدە قالدۇق قېزىلما ئامبىرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىپ قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ؛
لېكىن بىخەتەرلىك، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈش مەقسەت قىلىنغان ئۆزگەرتىپ قۇرۇش بۇنىڭ سىرتىدا.

27-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش-تىرانسپورت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق، سۇ مەمۇرىيىتى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت، يېزا ئىگىلىكى-يېزا، ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇھىم ماكانىدا يۈرۈش مەنئى قىلىنىدىغان رايون ۋە يۈرۈشكە چەك قويۇلىدىغان رايوننى ئىلمىي بېكىتىدۇ.

پاراخوتلارنىڭ ئايرىش مەنئى قىلىنغان رايوندا يۈرۈشى مەنئى قىلىنىدۇ.
دۆلەتنىڭ تەرەققىيات ئىستراتېگىيەسى ۋە دۆلەت ئىقتىسادى ۋە خەلق تۇرمۇشى ئېھتىياجى بىلەن، سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇھىم ماكانىدا يۈرۈش مەنئى قىلىنغان رايوندا يۈرۈشنى گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش-تىرانسپورت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىشى ھەمدە زۆرۈر تەدبىر قوللىنىپ، مۇھىم سۇ جانلىقلىرىغا بولغان كاشىلىنى ئازايتىشى كېرەك.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش قىزىل سىزىقى، تەبىئىي مۇھاپىزەت ئورنى، سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇھىم ماكانى بولغان سۇ رايونىدا سۇ يولىنى تۈزەش قۇرۇلۇشىنى يولغا قويۇشقا قاتتىق چەك قويۇش؛
ھەقىقەتەن تۈزەشكە توغرا كەلسە، ئىلمىي دەلىللەشتىن ئۆتكۈزۈش ھەمدە قانۇن بويىچە مۇناسىۋەتلىك رەسمىيەتلەرنى بېجىرىش كېرەك.

28-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريادىن شېغىل ئېلىشنى پىلانلاش ۋە ئۇنىڭغا ئىجازەت بېرىش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.
چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى دەريادىن شېغىل ئېلىشتا، گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ مۇناسىۋەتلىك ۋادى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ياكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى قانۇن بويىچە ئىجازەت ئېلىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ سۇچىلىق مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ مۇناسىۋەتلىك ۋادى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قۇم قېزىش مەنئى قىلىنغان رايون ۋە قۇم ئېلىش مەنئى قىلىنغان مەزگىلنى قانۇن بويىچە بېكىتىپ، قۇم قېزىش رايونى، قۇم قېزىش ئومۇمىي مىقدارى ۋە قۇم ئېلىش رايونىدىكى قۇم قېزىش پاراخوتلىرىنىڭ سانىنى قاتتىق تىزگىنلەيدۇ.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا قۇم قېزىش مەنئى قىلىنغان رايون ۋە قۇم قېزىش مەنئىي قىلىنغان مەزگىلدە قۇم قېزىش ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللىنىش مەنئى قىلىنىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى مۇناسىۋەتلىك يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ھەم ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرىنى تەشكىللەپ، چاڭجياڭ دەرياسى ئېقىن رايونىدىكى دەريادىن قانۇنسىز شېغىل ئېلىش بويىچە بىرلىشىپ قانۇن ئىجرا قىلىش خىزمىتىنى قانات يايدۇرىدۇ.

3-باب بايلىق قوغداش

29-ماددا چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ سۇ بايلىقىنى قوغداش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىشتا، ۋادى ئۇنىۋېرسال يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، شەھەر-يېزا ئاھالىسىنىڭ تۇرمۇشقا ئىشلىتىدىغان سۈيىنى ئالدىن قاندۇرۇش، ئاساسىي ئېكولوگىيەگە ئىشلىتىدىغان سۇنى كاپالەتلەندۈرۈش ھەمدە يېزا ئىگىلىكى، سانائەتكە ئىشلىتىدىغان سۇ، شۇنىڭدەك سۇ تىرانسپورتى قاتارلىق ئېھتىياجلارنى بىرتۇتاش پىلانلاش كېرەك.

30-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ مۇناسىۋەتلىك ۋادى باشقۇرۇش ئاپپاراتى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئۆلكە ھالقىغان دەريا سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسىنى قانۇن بويىچە تۈزۈشى ئۈستىدە كېڭىشىپ، گوۋۇيۈەن ياكى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماققا تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە ھالقىغان دەريا-ئېقىنلارنىڭ سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسىنى تۈزۈشتە، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرىدىن پىكىر ئېلىش كېرەك.
چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسىنى تۈزۈپ، شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ مۇناسىۋەتلىك ۋادى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ياكى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى تەستىقلىغان سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسىگە ئاساسەن، يىللىق سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسى ۋە ئورۇنلاشتۇرۇش پىلانىنى تۈزۈپ، مۇناسىۋەتلىك دەريا بۆلەكلىرىنى ۋە كەسمە يۈزنىڭ سۇ مىقدارى، سۇ ئورنىنى تىزگىنلەش تەلىپىنى ئايدىڭلاشتۇرىدۇ.

31-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىگە سۇ ئىشلىتىش كاپالىتىنى كۈچەيتىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى، مۇھىم تارماق ئېقىنى ۋە مۇھىم كۆللەرنى تىزگىنلەش كەسمە يۈزىنىڭ ئېكولوگىيەلىك ئېقىن مىقدارىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.
باشقا دەريا-كۆللەرنىڭ ئېكولوگىيەلىك ئېقىن مىقدارىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە بېكىتىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ مۇناسىۋەتلىك ۋادى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ئېكولوگىيەلىك سۇ مىقدارىنى يىللىق سۇ مىقدارىنى ئورۇنلاشتۇرۇش پىلانىغا كىرگۈزۈپ، دەريا-كۆللەرنىڭ ئاساسىي ئېكولوگىيەسىگە سۇ ئىشلىتىش ئېھتىياجىغا كاپالەتلىك قىلىشى، سۇ تارتىلىش مەزگىلى ۋە بېلىقلار تۇغۇش مەزگىلىدىكى ئېكولوگىيەلىك ئېقىن مىقدارى، مۇھىم كۆللەرنىڭ سۇ مىقدارى ۋە سۇ ئورنىغا كاپالەتلىك قىلىشى، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى تۇزلۇق، تاتلىق سۇنىڭ تەڭپۇڭلۇقىغا كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى، مۇھىم تارماق ئېقىنى ۋە مۇھىم كۆلنىڭ يۇقىرى ئېقىنىدىكى سۇچىلىق، سۇ ئېلېكتىر، سۇ تىرانسپورت تۈگۈنى قاتارلىق قۇرۇلۇشلاردا ئېكولوگىيەگە ئىشلىتىلىدىغان سۇنى تەڭشەپ ئورۇنلاشتۇرۇشنى كۈندىلىك يۈرۈشۈشنى تەڭشەپ ئورۇنلاشتۇرۇش قائىدىسىگە كىرگۈزۈپ، ئادەتتىكى ئېكولوگىيەنى تەڭشەپ ئورۇنلاشتۇرۇش مېخانىزمىنى ئورنىتىپ، دەريا-كۆللەرنىڭ ئېكولوگىيەلىك ئېقىن مىقدارىغا كاپالەتلىك قىلىش كېرەك؛
تۆۋەنگە قويۇپ بېرىش ئېقىم مىقدارى ئېكولوگىيەلىك ئېقىم مىقدارىنى قويۇپ بېرىش تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى تۈزىتىش تەدبىرىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ ھەمدە يولغا قويۇشنى نازارەت قىلىدۇ.

32-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، خەۋپ-خەتەر ساقلانغان سۇ ئامبارلىرىدىكى خەتەرنى تۈگىتىپ پۇختىلاشنى تېزلىتىپ، توسما ۋە كەلكۈن قاچىلاش رايونى قۇرۇلۇشىنى ئالغا سىلجىتىپ، كەلكۈن ئاپىتىدىن مۇداپىئەلىنىش قۇرۇلۇشىنىڭ ئۆلچىمىنى ئۆستۈرۈپ، سۇ قۇرۇلۇشىنى بىرلەشمە ئورۇنلاشتۇرۇشنى كۈچەيتىپ، دەريا يولىدىكى لاي-لاتقىلارنى كۆزىتىشى ۋە دەريا ئەھۋالىنى تەكشۈرۈشىنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك،
ئىقتىساد، جەمئىيەت تەرەققىياتىغا ئۇيغۇنلاشقان كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، ئاپەت زىيىنىنى ئازايتىش قۇرۇلۇشى ۋە غەيرىي قۇرۇلۇش سىستېمىسى بەرپا قىلىپ، كەلكۈن، قۇرغاقچىلىق ئاپىتىدىن مۇداپىئەلىنىش ئومۇمىي ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈش كېرەك.

33-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسى ھالقىپ سۇ يۆتكەشنى ئىلمىي دەلىللەپ، تىزگىنلەش ۋە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىدۇ.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسى ھالقىپ سۇ يۆتكەشنى يولغا قويۇشتا، يۆتكەپ چىقىرىش رايونى ۋە ئۇنىڭ تۆۋەنكى ئېقىن رايونىنىڭ سۇ ئىشلىتىش بىخەتەرلىكى ۋە ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىگە ئالدىن كاپالەتلىك قىلىپ، يۆتكەپ چىقىش رايونى بىلەن يۆتكەپ كىرىش رايونىنىڭ سۇ ئىشلىتىش ئېھتىياجىنى بىرتۇتاش پىلانلاش كېرەك.

34-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئىچىملىك سۇ مەنبەسىنى قوغداشنى كۈچەيتىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ ئالاقىدار تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسى ئېقىن رايونىدىكى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى رايونىنىڭ تىزىملىكىنى تۈزدى.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە شۇ مەمۇرىي رايوندىكى باشقا ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى رايونلىرىنىڭ تىزىملىكىنى تۈزىدۇ.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىنى بېكىتىشكە تەشكىللەپ، ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلدى.

35-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىدىن سۇ ئېلىش ئېغىزىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇپ، ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكى بويىچە تاسادىپىي ۋەقەلەرگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش لايىھەسىنى تۈزۈپ، جىددىي تاقابىل تۇرىدىغان ئىچىدىغان سۇ زاپاس مەنبەسى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپىتىنى ھەر ۋاقىت كۆزىتىپ ئۆلچىشى كېرەك.

36-ماددا دەنجياڭكوۋ ئامبار رايونى ۋە ئۇنىڭ يۇقىرى ئېقىنى تۇرۇشلۇق جايدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنىڭ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش رايونى، سۇ سۈپىتىنىڭ تەسىرىنى تىزگىنلەش رايونى، سۇ مەنبەسىنى ساقلاش ئېكولوگىيە قۇرۇلۇشى رايونىنى باشقۇرۇش تەلىپى بويىچە، تاغ، سۇ، ئورمان، ئېتىز، كۆل، ئوتلاقنى ئومۇمىي جەھەتتىن قوغداشنى كۈچەيتىپ، سۇ مەنبەسىنىڭ ساقلاش ئىقتىدارىنى ئاشۇرۇپ، سۇ سۈپىتىنىڭ ئۆلچەمگە مۇقىم يېتىشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

37-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ يەر ئاستى سۇ بايلىقىنى قوغداشنى كۈچەيتىدۇ.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى يەر ئاستى سۇ بايلىقى ئەھۋالىنى قەرەللىك تەكشۈرۈپ باھالاپ، يەر ئاستى سۈيىنىڭ مىقدارى، سۇ ئورنى، سۇ مۇھىتىنىڭ سۈپىتىنى كۆزىتىپ ئۆلچىشى ھەمدە مۇناسىپ خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، يەر ئاستى سۇ بايلىقىنىڭ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

38-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ يېزا ئىگىلىكى، سانائەتتە ئىشلىتىلىدىغان سۇ ئۈنۈمى نىشانىنى بېكىتىپ، سۇ ئىشلىتىش مىقدارى ۋە كۆزىتىش-ئۆلچەش ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىدۇ؛
يىرىك پىلان ۋە قۇرۇلۇش تۈرلىرىنىڭ سۇ بايلىقىنى دەلىللەش تۈزۈمىنى مۇكەممەللەشتۈرۈش؛
سۇ سەرپىياتى يۇقىرى كەسىپلەر، سۇ ئىشلىتىدىغان نۇقتىلىق ئورۇنلارغا بولغان سۇ ئىشلىتىش نورمىسىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، سۇ سەرپىياتى يۇقىرى تۈر قۇرۇلۇشلىرىنى قاتتىق تىزگىنلەش كېرەك.

39-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ تەبىئىي مۇھاپىزەت يېرى سىستېمىسى قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش پىلانلايدۇ.
گوۋۇيۈەن ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى مۇھىم تىپىك ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ مۇكەممەل تارقىلىش رايونى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا سەزگۈر رايون، شۇنىڭدەك ئەتىۋارلىق ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈك تەبىئىي مەركەزلىك تارقىلىش رايونى ۋە مۇھىم ماكان، مۇھىم تەبىئىي خارابە تارقىلىش رايونى قاتارلىق رايونلاردا دۆلەت باغچىسى، تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى، تەبىئىي باغچە قاتارلىق تەبىئىي مۇھاپىزەت ئورۇنلىرىنى قانۇن بويىچە تەسىس قىلىدۇ.

40-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى قانۇن بويىچە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى مۇھىم ئېكولوگىيە رايونلىرى، ئېكولوگىيە ئەھۋالى ئاجىز رايونلاردا ئاممىۋى مەنپەئەت ئورمىنى ئايرىپ، قاتتىق باشقۇرۇشنى يولغا قويۇشى كېرەك.
دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى تەبىئىي ئورمانلارنى قاتتىق قوغداشنى يولغا قويۇپ، تەبىئىي ئورمانلارنى قوغداشتىكى نۇقتىلىق رايونلارنى ئىلمىي بېكىتتى.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئوتلاق بايلىقىنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، كىلىماتنى تەڭشەش، سۇ مەنبەسىنى ساقلاش، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، بوراندىن مۇداپىئەلىنىپ قۇمنى تۇراقلاشتۇرۇش قاتارلىق ئالاھىدە رولى بار ئاساسىي ئوتلاقلارنى قاتتىق باشقۇرۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق مەسئۇلى تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە، ئوخشاش بولمىغان ئېكولوگىيەلىك ئورۇن، ئېكولوگىيە سىستېمىسى فۇنكسىيەسى ۋە جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا دۆلەتنىڭ مۇھىم سۇلۇق يېرى، يەرلىكنىڭ مۇھىم سۇلۇق يېرى تىزىملىكى ۋە ئۇنى قوغداش دائىرىسىنى ئېلان قىلىدۇ،
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇلۇق يەرنى قوغداش ۋە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، سۇلۇق يەرنىڭ ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسى ۋە جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداش كېرەك.

41-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇكەممەللىك كۆرسەتكۈچىنى باھالاش سىستېمىسى بەرپا قىلىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدە سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇكەممەللىكىنى باھالاشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرىدۇ ھەمدە نەتىجىسىنى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسى ئومۇمىي ئەھۋالىنى باھالاشنىڭ مۇھىم ئاساسى قىلىدۇ.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇكەممەللىك كۆرسەتكۈچى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتىنىڭ سۈپەت ئۆلچىمى بىلەن جىپسىلىشىشى كېرەك.

42-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئەتىۋارلىق، يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان سۇدا ياشايدىغان ياۋايى ھايۋانات ۋە ئۆسۈملۈكلەرنى قوغداش پىلانىنى تۈزۈپ، چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى قىممەتلىك، يوقىلىش خەۋپىگە دۇچ كەلگەن سۇدا ياشايدىغان ياۋايى ھايۋان ۋە ئۆسۈملۈكلەرنى نۇقتىلىق قوغدىشى كېرەك.

دۆلەت شارائىتى بار ئورۇنلارنىڭ چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا دېلفىنى، ئاق پالاقلىق دېلفىن، ئاق ئوسۇرقا بېلىقى، جۇڭخۇا ئوسۇرا بېلىقى، چاڭجياڭ بېلىقى، بېلىق بېلىق، سىچۇەن ئاق قوڭغۇزى، سىچۇەن-شەنشى جېلوگۈي بېلىقى، يەنجىيۈ بېلىقى، بېلىق، ياپىلاق تۇمشۇق مىس بېلىق، كۆپ قاسراقلىق ئاق قوڭغۇز، كاتىس بېلىقى، ئوكۇن بېلىقى ۋە گېشيەنمى، يايسىمان يۈسۈن، ياۋا زاغۇن، قىچا گۈلى قاتارلىق سۇدا ياشايدىغان ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈكلەرنى يېتىشتۈرۈشىگە ئىلھام بېرىدۇ.
ھاياتلىق ئالاھىدىلىكى ۋە تۈر توپىنىڭ ھەرىكەت ھالىتىنى تەتقىق قىلىش،
سۈنئىي كۆپەيتىش ۋە پەننى ئومۇملاشتۇرۇش تەربىيە بازىسى قۇرۇپ، سۇ جانلىقلىرىنى قۇتقۇزۇشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇش.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئېچىۋېتىلگەن سۇ رايونىدا سىرتتىن كىرگەن تۈرلەر ياكى باشقا يەرلىكتە بولمىغان تۈرلەرنىڭ ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى بېقىش، قويۇش مەنئى قىلىنىدۇ.

4-باب سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

43-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش سالمىقىنى ئاشۇرۇپ، سۇ مۇھىتى بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى، تىزگىنلىشى ۋە ئۇنى ئازايتىشى كېرەك.

44-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىنى تۈزۈشكە مەسئۇل بولىدۇ، دۆلەتنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىدە بەلگىلەنمىگەن تۈرلەرگە قوشۇمچە بەلگىلىمە چىقارسا بولىدۇ؛
دۆلەتنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىدە بەلگىلەنگەن تۈرلەرگە قارىتا تېخىمۇ قاتتىق بەلگىلىمە چىقىرىشقا بولىدۇ.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىنى تۈزۈشتە، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىدىن پىكىر ئېلىش كېرەك.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىدىن قاتتىق بولغان يەرلىك سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئەنگە ئېلىشىغا يوللىسا بولىدۇ.

45-ماددا چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمى بولمىغان خاس كەسىپلەر، خاس بۇلغىمىلار ياكى دۆلەتنىڭ ئېنىق تەلىپى بولغان سۇ بۇلغىمىسى مەنبەسى ياكى سۇ بۇلغىمىسى توغرىسىدا يەرلىك سۇ بۇلغىمىسى چىقىش ئۆلچىمىنى تولۇقلاپ تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىدىن قاتتىق بولغان يەرلىك سۇ بۇلغىمىسى چىقىش ئۆلچىمىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك :

( 1 ) كەسپى زىچ، سۇ مۇھىتى مەسىلىسى گەۋدىلىك بولغانلار؛

( 2 ) ھازىر بار بولغان سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمى تەۋەلىكىدىكى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت تەلىپىنى قاندۇرالمىسا؛

( 3 ) ۋادى ياكى رايوننىڭ سۇ مۇھىتى ۋەزىيىتى مۇرەككەپ بولۇپ، بىرلىككە كەلگەن سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىنى تەتبىقلىغىلى بولمىسا.

46-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئومۇمىي فوسفوردىن بۇلغىنىشنى تىزگىنلەش لايىھەسىنى تۈزىدۇ ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.
فوسفور رۇدىسى، فوسفورلۇق ئوغۇت ئىشلەپچىقىرىش مەركەزلەشكەن چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول، تارماق ئېقىنلىرىغا قارىتا، مۇناسىۋەتلىك ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تېخىمۇ قاتتىق بولغان ئومۇمىي فوسفور قويۇپ بېرىشنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش تەلىپىنى تۈزۈپ، ئومۇمىي فوسفور چىقىرىپ بېرىش ئومۇمىي مىقدارىنى ئۈنۈملۈك تىزگىنلىشى كېرەك.

فوسفور كېنىنى قېزىش، پىششىقلاش، فوسفورلۇق ئوغۇت ۋە فوسفورلۇق دېھقانچىلىق دورىلىرىنى ياساش كارخانىلىرى بۇلغىما چىقىرىش ئىجازىتى تەلىپىگە ئاساسەن، ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، ئومۇمىي فوسفور چىقىرىش قويۇقلۇقى ۋە چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى كونترول قىلىشى كېرەك؛
بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزى ۋە ئەتراپتىكى مۇھىتنى ئومۇمىي فوسفور كۆزىتىپ ئۆلچەش، كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۇچۇرلىرىنى قانۇن بويىچە ئاشكارا ئاشكارىلاش.

47-ماددا چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى شەھەر-يېزا پاسكىنا سۈيىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسى ۋە يانداش تۇرۇبا تورى قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش پىلانلىشى ھەمدە ئۇنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىپ، شەھەر-يېزا كېرەكسىز سۈيىنى يىغىپ بىر تەرەپ قىلىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوندىكى دەريا، كۆللەرنىڭ بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزلىرىنى بىرمۇبىر تەكشۈرۈش، تۈزەشكە تەشكىللىشى، مەسئۇلىيەت سۇبيېكتىنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ، تۈرگە ئايرىپ باشقۇرۇشى كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى دەريا، كۆللەرنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىش ياكى كېڭەيتىشتە، دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە باشقۇرۇش تەۋەلىكى ھوقۇقىغا ئىگە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ياكى چاڭجياڭ ۋادىسى ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ماقۇللۇقىنى ئېلىش كېرەك.
سۇ سۈپىتى نىشانىغا يەتمىگەن سۇ فۇنكسىيەلىك رايونلىرىدا پاسكىنا سۇنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسىنىڭ بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزىدىن باشقا، بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىش ياكى كېڭەيتىشنى قاتتىق تىزگىنلەش كېرەك.

48-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ يېزا ئىگىلىكىدىكى دائىرىلىك بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى كۈچەيتىدۇ.
چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىشىدا يېزا ئىگىلىك سېلىنما بۇيۇملىرىنى ئىلمىي ئىشلىتىش، خىمىيەۋى ئوغۇت، دېھقانچىلىق دورىسى ئىشلىتىشنى ئازايتىش، ئورگانىك ئوغۇت ئىشلىتىشنى كېڭەيتىش، يېزا ئىگىلىكىدە ئىشلىتىلىدىغان سولياۋ يوپۇق، زىرائەت شاخ-شۇمبىسى قاتارلىق يېزا ئىگىلىك تاشلاندۇقلىرىنى ئىلمىي بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.

49-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا-كۆللەرنى باشقۇرۇش دائىرىسىدە قاتتىق تاشلاندۇقلارنى تۆكۈش، كۆمۈۋېتىش، دۆۋىلەپ قويۇش، تاشلىۋېتىش، بىر تەرەپ قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.
چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قاتتىق تاشلاندۇقنى قانۇنسىز يۆتكەش ۋە تۆكۈۋېتىشتە بىرلىشىپ ئالدىنى ئېلىش، بىرلىشىپ تىزگىنلەشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

50-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دەريا بويىدىكى كۆل ئەخلەت تىندۇرۇش مەيدانى، ماي قاچىلاش پونكىتى، كان، قالدۇق قېزىلمىلار ئامبىرى، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى بىر تەرەپ قىلىش مەيدانى، خىمىيە سانائىتى رايونى ۋە خىمىيە سانائىتى تۈرى قاتارلىق يەر ئاستى سۈيىنىڭ نۇقتىلىق مەنبەلىرى ھەم ئەتراپتىكى يەر ئاستى سۈيىنىڭ مۇھىت خەۋپ-خەتەر يوشۇرۇن خەۋپىنى تەكشۈرۈش-باھالاشنى تەشكىللىشى ھەمدە مۇناسىپ خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە تۈزەش تەدبىرى قوللىنىشى كېرەك.

51-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى خەتەرلىك يۈك تىرانسپورت كېمە-پاراخوتلىرىنىڭ بۇلغىنىش جاۋابكارلىق سۇغۇرتىسى بىلەن مالىيە كېپىللىكىنى بىرلەشتۈرۈش مېخانىزمى بەرپا قىلىدۇ.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ قاتناش-تىرانسپورت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ ئۈستىدە ئۆتكۈر زەھەرلىك خىمىيەۋى بۇيۇملارنى ۋە دۆلەت ئىچكى دەرياغا توشۇش مەنئى قىلىنىدىغان باشقا خەتەرلىك خىمىيەۋى بۇيۇملارنى توشۇش مەنئى قىلىنىدۇ.
چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ قاتناش-تىرانسپورت مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى خەتەرلىك خىمىيەۋى بۇيۇملارنى توشۇشنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەشنى كۈچەيتىدۇ.

5-باب ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش

52-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى تەبىئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى ئاساس قىلىش، تەبىئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈش بىلەن سۈنئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى بىرلەشتۈرۈپ سىستېمىلىق تۈزەيدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش يىرىك پىلانىنى تۈزىدۇ، مۇھىم، زور ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش قۇرۇلۇشىنى تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە دائىر تۈرلۈك خىزمەتلەرنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ئالغا سىلجىتىدۇ.

53-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى نۇقتىلىق سۇ رايونلىرىدا تۇتۇشنى قاتتىق باشقۇرىدۇ.
چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ جانلىقلىرىنى قوغداش رايونىدا ئىشلەپچىقىرىش خاراكتېرلىك تۇتۇش ئومۇميۈزلۈك مەنئى قىلىنىدۇ؛
دۆلەت بەلگىلىگەن مۇددەت ئىچىدە، چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى ۋە مۇھىم تارماق ئېقىنى، چوڭ تىپتىكى دەريا-كۆللەر، چاڭجياڭ دەرياسى دەريا ئېغىزىدىكى بەلگىلەنگەن رايون قاتارلىق نۇقتىلىق سۇ دائىرىلىرىدە تەبىئىي بېلىقچىلىق بايلىقىنى ئىشلەپچىقىرىش خاراكتېرلىك تۇتۇش ئومۇميۈزلۈك مەنئى قىلىنىدۇ.
كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا بېلىق تۇتۇشنى مەنئى قىلىش بويىچە قانۇن ئىجرا قىلىش خىزمىتىنى كۈچەيتىپ، توكلۇق بېلىق، زەھەرلىك بېلىق، پارتلاتقۇچ بېلىق قاتارلىق بېلىقچىلىق بايلىقى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا بۇزغۇنچىلىق قىلىدىغان تۇتۇش قىلمىشلىرىنى قاتتىق تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىدۇ.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى نۇقتىلىق سۇ رايونىدا بېلىق تۇتۇشتىن چېكىنگەن بېلىقچىلارغا تولۇقلىما بېرىش، مەھسۇلات مىقدارىنى ئۆزگەرتىش ۋە ئىجتىمائىي كاپالەت خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشى كېرەك.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى باشقا سۇ رايونلىرىدا بېلىق تۇتۇشنى چەكلەش، تۇتۇشقا چەك قويۇشنى باشقۇرۇش چارىسىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۈزىدۇ.

54-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى ۋە مۇھىم تارماق ئېقىنلىرىدىكى دەريا-كۆل سۇ سىستېمىسىنى تۇتاشتۇرۇشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش لايىھەسىنى تۈزىدۇ ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ، چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوندا چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى دەريا-كۆللەرنىڭ سۇ سىستېمىسىنى تۇتاشتۇرۇپ ئەسلىگە كەلتۈرۈش لايىھەسىنى تۈزۈپ ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويۇپ، چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ دەريا-كۆللەرنى تۇتاشتۇرۇش ئەھۋالىنى تەدرىجىي ياخشىلاپ، دەريا-كۆللارنىڭ ئېكولوگىيەلىك ئېقىمىنى ئەسلىگە كەلتۈرىدۇ،
دەريا-كۆل سۇ سىستېمىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسىنى قوغداش كېرەك.

55-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ ۋادىسى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق، سۇ مەمۇرىيىتى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت، تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، يېزا ئىگىلىكى-يېزا، قاتناش-تىرانسپورت، ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق تارمىقى قاتارلىق تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى دەريا-كۆل قىرغىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش قائىدىسىنى تۈزۈشىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇپ، قىرغاق لىنىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش كۆرسەتكۈچىنى بېكىتىدۇ.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى دەريا-كۆل قىرغاق لىنىيەسىنى قوغداش يىرىك پىلانى، ئەسلىگە كەلتۈرۈش قائىدىسى ۋە كۆرسەتكۈچ تەلىپى بويىچە، دەريا-كۆل قىرغىقى لىنىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش پىلانىنى تۈزۈپ ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويۇپ، تەبىئىي قىرغاق لىنىيەسىنىڭ نىسبىتىگە كاپالەتلىك قىلىپ، دەريا-كۆللەر قىرغاق لىنىيەسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرىدۇ.

چاڭجياڭ دەرياسى ئېقىن رايونىدىكى دەريا، كۆل قىرغاق لىنىيەسىدىن قانۇنغا خىلاپ پايدىلىنىش، ئىگىلىۋېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

56-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى مۇناسىۋەتلىك ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى بىلەن بىرلىكتە سەنشيا ئامبار رايونى، دەنجياڭكوۋ ئامبار رايونى قاتارلىق نۇقتىلىق ئامبار رايونلىرىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتىپ، تېرىلغۇدىن ئورمانغا، ئوتلاققا، سۇلۇق يەرگە قايتۇرۇشنى شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ يولغا قويىدۇ، خىمىيەۋى ئوغۇت، دېھقانچىلىق دورىسى ئىشلىتىشنى مەنئى قىلىدۇ، سۇ ئامبارلىرىنىڭ سۇ ئورنىنى ئىلمىي تەڭشەپ-تىزگىنلەپ، ئامبار رايونىدا سۇ-تۇپراقنى ساقلاش ۋە گېئو ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش خىزمىتىنى كۈچەيتىدۇ،
ئىستېمال رايونىنىڭ ياخشى ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسىگە كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.

57-ماددا چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ئورمان، ئوتلاق، سۇلۇق يەرنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش پىلانىنى تەشكىللەپ يولغا قويۇپ، ئورمان، ئوتلاق

58-ماددا دۆلەت تەيخۇ كۆلى، پوياڭخۇ كۆلى، دۇڭتىڭخۇ كۆلى، چاۋخۇ كۆلى، ديەنچى كۆلى قاتارلىق نۇقتىلىق كۆللەرنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى قوللاش سالمىقىنى ئاشۇرىدۇ.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قۇۋۋەتلىك كۆللەرنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، كەسىپلەرنىڭ جايلىشىش كۆلىمىنى تەڭشەش، تىزگىنلەش خاراكتېرلىك سۇ قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇش، ئېكولوگىيەلىك سۇ تولۇقلاش، دەريا-كۆللەرنى تۇتاشتۇرۇش قاتارلىق ئۇنىۋېرسال تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، كۆلنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ سۈپىتى ۋە فۇنكسىيەسىنى ياخشىلىشى ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشى كېرەك؛
ئازوت، فوسفورنىڭ قويۇقلۇقى ئۆلچەمدىن ئېغىر دەرىجىدە ئېشىپ كەتكەن كۆللەرگە قارىتا، كۆل سۇ سۈپىتىگە تەسىر يەتكۈزىدىغان سۇ رايونىدا تەدبىر قوللىنىپ خىمىيەۋى ئوغۇت ئىشلىتىش مىقدارىنى ئازايتىش كېرەك، تەركىبىدە فوسفورلۇق يۇيۇش سۇيۇقلۇقى ئىشلىتىشنى مەنئى قىلىپ، يەمچۈك تاشلىنىدىغان، ئوغۇت سېلىپ بېقىلىدىغان باقمىچىلىقنى ئومۇميۈزلۈك تازىلاش كېرەك.

59-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق، يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ سانى جىددىي تۆۋەنلەپ كەتكەن ياكى ئىنتايىن يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈك ۋە ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىغان ماكان، تەبىئىي مەركەزلىك تارقالغان رايون، پارچىلىنىپ كەتكەن تىپىك ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش لايىھەسى ۋە ھەرىكەت پىلانى تۈزۈشى، كۆچۈرۈش بويىچە قوغداش ئەسلىھەسى قۇرۇشى، ياۋايى ھايۋان ۋە ئۆسۈملۈك ئىرسىيەت بايلىقى گېن ئامبىرى قۇرۇشى كېرەك،
قۇتقۇزۇش خاراكتېرلىك ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئېلىپ بارىدۇ.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ جانلىقلىرى تۇخۇم ئىشلەپچىقىرىش مەيدانى، يەم بېرىش مەيدانى، قىشتىن ئۆتۈش مەيدانى ۋە يۆتكىلىش يولى قاتارلىق مۇھىم تۇرالغۇلاردا ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ۋە باشقا قوغداش تەدبىرلىرىنى يولغا قويۇش كېرەك.
بېلىق تۈرلىرى قاتارلىق سۇ جانلىقلىرىنىڭ يۆتكىلىشىدىن توسالغۇ بولىدىغان سۇغا چېتىشلىق قۇرۇلۇشلاردا ئەمەلىيەتكە بىرلەشتۈرۈپ بېلىق بېقىش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇش، دەريا-كۆللەرنى تۇتاشتۇرۇش، ئېكولوگىيەلىك ئورۇنلاشتۇرۇش، دەريانى سۇغىرىپ مايسا قوبۇل قىلىش، گېننى ساقلاش، كۆپەيتىش-قويۇپ بېرىش، سۈنئىي كۆپەيتىش-كۆپەيتىش قاتارلىق كۆپ خىل تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، سۇ جانلىقلىرىنىڭ ئېكولوگىيە ئېھتىياجىنى تولۇق قاندۇرۇش كېرەك.

60-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ دەريا ئېغىزى تۇرۇشلۇق جايدىكى خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە قۇرۇقلۇق بىلەن دېڭىزنى بىرتۇتاش پىلانلاش، دەريا-دېڭىز ھەمتۈرتكە بولۇش تەلىپى بويىچە، چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ دەريا ئېغىزىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ۋە باشقا قوغداش تەدبىرى لايىھەسىنى تۈزۈپ يولغا قويۇپ، سۇ، قۇم، تۇز، دېڭىز دولقۇنى ساھىلى، جانلىقلار تۈر توپىنى ئۇنىۋېرسال كۆزىتىپ ئۆلچەشنى كۈچەيتىدۇ،
ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ دېڭىز سۈيىنىڭ قۇيۇلۇشى ۋە تەتۈر سۇغىرىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، چاڭجياڭ دەرياسى دەريا ئېغىزىنىڭ ياخشى ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسىنى قوغداش كېرەك.

61-ماددا چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى سۇ-تۇپراق ئېقىپ كېتىشنىڭ نۇقتىلىق ئالدىنى ئېلىش رايونى ۋە نۇقتىلىق تۈزەش رايونىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تەدبىر قوللىنىپ، سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى تىزگىنلىشى كېرەك.
ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقى دائىرىسىدىكى سۇ-تۇپراق ئېقىپ كەتكەن يەرلەردە تەبىئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئاساس قىلىنىپ، بەلگىلىمە بويىچە تېرىلغۇدىن ئورمانغا، ئوتلاققا، سۇلۇق يەرگە قايتۇرۇش پىلانلىق يولغا قويۇلىدۇ؛
تەبىئىي مۇھاپىزەت يېرىدىكى يادرولۇق مۇھاپىزەت رايونىغا كىرگۈزۈلىدىغان مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىزلار قانۇن بويىچە تەرتىپلىك چېكىندۈرۈلىدۇ ھەمدە تولۇقلاپ بېرىلىدۇ.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشى ئېغىر، ئېكولوگىيەسى ئاجىز رايونلاردا سۇ-تۇپراقنىڭ قېچىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىمالى بولغان ئىشلەپچىقىرىش قۇرۇلۇش پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.
ھەقىقەتەن دۆلەتنىڭ تەرەققىيات ئىستراتېگىيەسى ۋە دۆلەت ئىقتىسادى ۋە خەلق تۇرمۇشى ئېھتىياجى بىلەن قۇرۇلۇش قىلىشقا توغرا كەلسە، ئىلمىي دەلىللەش ھەمدە قانۇن بويىچە تەستىقلىتىش رەسمىيىتى بېجىرىش كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى چۆللىشىپ كەتكەن يەرگە شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ ھەر تەرەپلىمە تۈزەش تەدبىرى قوللىنىپ، ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈپ، يەرنىڭ تاشلىشىپ يامراپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

62-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ گېئو ئاپەت يوشۇرۇن خەۋپىنى تۈگىتىش، يەرنى قايتا ئۆزلەشتۈرۈش، يېپىنچا ئۆسۈملۈكلەرنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، تارىختىن قېپقالغان كانلارنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمىتىنى تېزلىتىشى ھەمدە قۇرۇلۇۋاتقان ۋە يۈرۈشۈۋاتقان كانلارنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك،
كان ئېچىش ھوقۇقدارىنىڭ كان بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى ھەقىقىي ئادا قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىنىدۇ.

63-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئوتتۇرا، تۆۋەن ئېقىنىدىكى رايونلاردىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ، تۈر، مەبلەغ، ئىختىساسلىقلار، باشقۇرۇش قاتارلىق جەھەتلەردە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا مەنبەسى ۋە يۇقىرى ئېقىندىكى رايونلارغا ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ۋە باشقا ئاسراش تەدبىرلىرىنى قوللىنىشقا مەدەت بېرىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنى ئېكولوگىيەسى ئاجىز رايونلاردا ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئەسلىگە كېلىش ۋە باشقا قوغداش تەدبىرلىرىنى قوللىنىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

دۆلەت سىياسەت جەھەتتىن قوللاش، كارخانا ۋە جەمئىيەت قاتنىشىش، بازارلاشتۇرۇپ يۈرۈشتۈرۈش پىرىنسىپى بويىچە، ئىجتىمائىي كاپىتالنىڭ چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە ئاتلىنىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

6-باب يېشىل تەرەققىيات

64-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ تەرەققىيات يىرىك پىلانى ۋە زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىنىڭ تەلىپى بويىچە، كەسىپ قۇرۇلمىسىنى تەڭشەپ، كەسىپلەرنىڭ جايلىشىشىنى ئەلالاشتۇرۇپ، چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ يېشىل تەرەققىياتىنى ئالغا سۈرۈشى كېرەك.

65-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى يېزا-كەنتلەرنى گۈللەندۈرۈش ئىستراتېگىيەسى ۋە يېڭىچە شەھەر-بازارلاشتۇرۇش ئىستراتېگىيەسىنىڭ يولغا قويۇلۇشىنى ماس ئالغا سۈرۈپ، شەھەر-يېزا ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ۋە كەسىپ تەرەققىياتىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، ئومۇمىي خەلقنى قاپلىغان، ئومۇمىي مەنپەئەتدار بولىدىغان، ئورتاق بەھرىمەن بولىدىغان، شەھەر-يېزىلار بىر گەۋدىلەشكەن ئاساسىي ئاممىۋى مۇلازىمەت سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ، تاكامۇللاشتۇرۇپ، چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى شەھەر-يېزىلارنىڭ يۇغۇرما تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك.

66-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى پولات-تۆمۈر، نېفىت، خىمىيە سانائىتى، رەڭلىك مېتال، قۇرۇلۇش ماتېرىيالى، كېمە-پاراخوت قاتارلىق كەسىپلەرنىڭ دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈش ۋە ئۆزگەرتىشكە تۈرتكە بولۇپ، تېخنىكىلىق جابدۇق سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك؛
قەغەز ياساش، خۇرۇم ئىشلەش، ئېلېكتىر بىلەن ھەل بېرىش، گۈل بېسىش-بوياش، رەڭلىك مېتال، دېھقانچىلىق دورىسى، ئازوتلۇق ئوغۇت، كوكسلاش، خام ماتېرىيال دورىلىرى ياساش قاتارلىق كارخانىلارنى پاكىزلاشتۇرۇش بويىچە ئۆزگەرتىشنى يولغا قويۇشقا تۈرتكە بولۇندى.
كارخانىلار تېخنىكىدا يېڭىلىق يارىتىش ئارقىلىق بايلىق سەرپىياتى ۋە بۇلغىما چىقىرىشنى ئازايتىشى كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەدبىر قوللىنىپ، نۇقتىلىق رايونلاردىكى خەتەرلىك خىمىيەۋى بۇيۇم ئىشلەپچىقىرىش كارخانىلىرىنى كۆچۈرۈش، ئۆزگەرتىشنى تېزلىتىشى كېرەك.

67-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى بىلەن بىرلىكتە تەرەققىيات رايونلىرىنىڭ يېشىل تەرەققىياتىنى باھالاش مېخانىزمى ئورنىتىدۇ ھەمدە تۈرلۈك تەرەققىيات رايونلىرىنىڭ بايلىق، ئېنېرگىيەدىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش قاتارلىق ئەھۋاللىرىنى قەرەللىك باھالاشقا تەشكىللەيدۇ.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى باھالاش نەتىجىسىگە ئاساسەن، تەرەققىيات رايونىنىڭ كەسىپ مەھسۇلاتى، ئېنېرگىيە تېجەش، بۇلغىما ئازايتىش تەدبىرى قاتارلىقلارنى ئەلالاشتۇرۇشى، تەڭشىشى كېرەك.

68-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا نۇقتىلىق ساھەلەر ۋە نۇقتىلىق سۇ ئىشلەتكۈچى ئورۇنلارنىڭ سۇ تېجەش تېخنىكىسىنى ئۆزگەرتىشىگە ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، سۇ بايلىقىدىن پايدىلىنىش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرىدۇ.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى سۇ تېجەش تىپىدىكى شەھەر ۋە سۇ تېجەش تىپىدىكى باغچە رايونى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، سۇ تېجەش تىپىدىكى ساھە، كەسىپلەر ۋە كارخانىلارنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈشى ھەمدە يامغۇر سۈيى تەبىئىي يىغىلىدىغان، تەبىئىي سىڭىدىغان، تەبىئىي ساپلاشقان بۇلۇت شەھەر قۇرۇشنى تېزلىتىشى كېرەك.

69-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يېشىل تەرەققىيات تەلىپى بويىچە بىرتۇتاش پىلانلاپ، قۇرۇپ ۋە باشقۇرۇپ، شەھەر-يېزىلارنىڭ ياشاش مۇھىت سۈپىتىنى ئۆستۈرۈپ، گۈزەل شەھەر-بازار ۋە گۈزەل يېزا-كەنت قۇرۇپ چىقىشى كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئېكولوگىيە ئاسراش، تېجەشلىك بولۇش، ئەمەلىي قوللىنىش پىرىنسىپى بويىچە ھاجەتخانىنى ئۆزگەرتىشكە شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ تەشكىللەپ يولغا قويۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى شەھەر يېڭى رايونى، تۈرلۈك تەرەققىيات رايونلىرى قاتارلىقلارغا ئىشلىتىلىدىغان قۇرۇلۇش ماتېرىياللىرىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئېنېرگىيە تېجەيدىغان، مۇھىت ئاسرايدىغان، ئىقتىدارى يۇقىرى قۇرۇلۇش ماتېرىياللىرىنى ئىشلىتىشكە ئىلھام بېرىشى، يەر ئاستى ئۇنىۋېرسال تۇرۇبا كارىدورى ۋە تۇرۇبا تورى قۇرۇشى كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تاشلاندۇق تاش-شېغىلدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش ئۇچۇر سۇپىسى قۇرۇپ، ئىشلەپچىقىرىش، قۇرۇلۇش پائالىيىتىدىكى تاشلاندۇق تاش-توپا داشقاللىرىنى يىغىش، تازىلاپ توشۇش، مەركەزلىك دۆۋىلەپ قويۇشنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشنى قانات يايدۇرۇشقا ئىلھام بېرىشى كېرەك.

70-ماددا چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى باقمىچىلىق رايونى ساھىل يىرىك پىلانىنى تۈزۈشى ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويۇشى، بېقىش مەنئى قىلىنغان رايون، بېقىشقا چەك قويۇلغان رايون، باقمىچىلىق رايونىنى مۇۋاپىق ئايرىپ، باقمىچىلىق كۆلىمى ۋە باقمىچىلىق زىچلىقىنى ئىلمىي بېكىتىشى كېرەك؛
سۇ مەھسۇلاتلىرى باقمىچىلىق سېلىنما مەھسۇلاتلىرىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، سۇ مەھسۇلاتلىرى باقمىچىلىقى، كۆپىيىش پائالىيىتىگە يېتەكچىلىك قىلىدۇ ۋە ئۇنى قېلىپلاشتۇرىدۇ.

71-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ئېقىن رايونىنىڭ ئۇنىۋېرسال ئىستېرېئولۇق قاتناش سىستېمىسى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، پورت، سۇ يولى قاتارلىق سۇ تىرانسپورت ئۇل ئەسلىھەلىرىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، قاتناش ئەسلىھەلىرىنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرۇش، ئۆزئارا راۋانلاشتۇرۇشقا تۈرتكە بولۇپ، سۇ، قۇرۇقلۇقنى ئورگانىك جىپسىلاشتۇرۇش، دەريا-دېڭىزنى بىۋاسىتە ئۇلاپ توشۇشنى ئىشقا ئاشۇرۇپ، چاڭجياڭ دەرياسى ئالتۇن سۇ يولىنىڭ ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

72-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى كېمە-پاراخوتلاردىكى بۇلغىمىنى قوبۇل قىلىش، يۆتكەپ توشۇش، بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسى، كېمە-پاراخوتلاردا سۇيۇقلاندۇرۇلغان تەبىئىي گاز قاچىلاش پونكىتىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ قۇرۇشى، پورت قىرغىقى توك ئەسلىھەلىرى، كېمە-كېمىلەرنىڭ توك قوبۇل قىلىش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇش ۋە ئۆزگەرتىش پىلانىنى تۈزۈشى ھەمدە تەشكىللەپ يولغا قويۇشى كېرەك.
قىرغاق توكى ئىشلىتىش شارائىتىنى ھازىرلىغان كېمە-پاراخوتلار پورتقا يېقىنلاشقاندا دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە قىرغاق توكى ئىشلىتىشى كېرەك، لېكىن پاكىز ئېنېرگىيە ئىشلەتكەنلىرى بۇنىڭ سىرتىدا.

73-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى پورت، سۇ يولى ۋە كېمە-پاراخوتلارنىڭ دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈپ ئۆزگەرتىش، سۇيۇقلاندۇرۇلغان تەبىئىي گاز ئېنېرگىيەلىك كېمە-پاراخوت قاتارلىق پاكىز ئېنېرگىيەلىك ياكى يېڭى ئېنېرگىيەلىك كېمە-پاراخوتلارنى ياساش، پورتنى يېشىل لايىھەلەش قاتارلىقلارنى بەلگىلىمە بويىچە مەبلەغ مەدىتى ياكى سىياسەت جەھەتتىن يۆلەيدۇ.

گوۋۇيۈەن ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى پورتلارنىڭ قىرغاق ئېلېكتىر ئەسلىھەلىرى، كېمە-پاراخوتلارنىڭ توك قوبۇل قىلىش ئەسلىھەلىرىنى ئۆزگەرتىش ۋە ئىشلىتىشكە بەلگىلىمە بويىچە مەبلەغ تولۇقلىمىسى بېرىش، توك باھاسىدا ئېتىبار بېرىش قاتارلىق سىياسەتلەر ئارقىلىق مەدەت بېرىدۇ.

74-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شەھەر-يېزا ئاھالىسىگە يېشىل ئىستېمال تەشۋىق-تەربىيەسىنى كۈچەيتىدۇ ھەمدە ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، ئاھالىنىڭ يېشىل ئىستېمال قىلىشىنى قوللايدۇ ۋە يېتەكلەيدۇ.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى سىستېمىلىق ئالغا سىلجىتىش، كەڭ دائىرىدە قاتنىشىش، مۇھىم نۇقتىنى گەۋدىلەندۈرۈش، تۈرگە ئايرىپ تەدبىر قوللىنىش پىرىنسىپى بويىچە، زاكالەت پۇلى يىغىۋېلىش، ئاسان بۇلغىنىدىغان، ئاسان پارچىلىنىدىغان سولياۋ بۇيۇملارنى ئىشلىتىشكە چەك قويۇش، يېشىل لايىھەلەش، ئاممىۋى قاتناشنى تەرەققىي قىلدۇرۇش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ئاددىي، مۇۋاپىق، يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق تۇرمۇش ئۇسۇلىنى تەشەببۇس قىلىدۇ.

7-باب كاپالەتلەندۈرۈش ۋە نازارەت قىلىش

75-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئاسراش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش مالىيە سېلىنمىسىنى ئاشۇرۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەن ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى مەركەز مالىيەسى بىلەن يەرلىك مالىيەنىڭ ئىش ھوقۇقى ۋە چىقىم مەسئۇلىيىتىنى ئايرىش پىرىنسىپى بويىچە، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداشقا مەخسۇس مەبلەغ ئورۇنلاشتۇرۇپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە ئىشلىتىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە جەمئىيەت مەبلىغىدىن مۇۋاپىق پايدىلىنىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە تۈرتكە بولىدىغان سىياسەت-تەدبىرلەرنى تۈزىدۇ.

دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق جەھەتلەردىكى پەن-تېخنىكا تەتقىقاتىنى يارىتىش ۋە كېڭەيتىپ قوللىنىشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

دۆلەت پۇل مۇئامىلە ئاپپاراتلىرىنىڭ يېشىل كىرېدىت، يېشىل زايوم، يېشىل سۇغۇرتا قاتارلىق پۇل مۇئامىلە مەھسۇلاتلىرىنى راۋاجلاندۇرۇشىغا ئىلھام بېرىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى ئاسراش ۋە يېشىل تەرەققىياتىنى پۇل مۇئامىلە مەدىتى بىلەن تەمىنلەيدۇ.

76-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش تولۇقلىمىسى تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ.

دۆلەت مالىيە يۆتكىمە چىقىم سالمىقىنى زورايتىپ، چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى، مۇھىم تارماق ئېقىن مەنبەسى ۋە يۇقىرى ئېقىندىكى سۇ مەنبەسىنى ساقلاش ئورنى قاتارلىق ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسى مۇھىم رايونلارغا تولۇقلىما بېرىدۇ.
كونكرېت چارىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

دۆلەت چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ يۇقىرى-تۆۋەن ئېقىنى، ئوڭ-سول قىرغىقى، غول-تارماق ئېقىنىدىكى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئارا توغرا يۆنىلىشلىك ئېكولوگىيەنى قوغداش تولۇقلىمىسىنى قانات يايدۇرۇشقا ئىلھام بېرىدۇ.

دۆلەت جەمئىيەت مەبلىغىنىڭ بازارلاشتۇرۇپ يۈرۈشتۈرۈلىدىغان چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش تولۇقلىما فوندى تەسىس قىلىشىغا ئىلھام بېرىدۇ؛
ئالاقىدار سۇبيېكتلار ئۆزئارا ئىختىيارىي كېڭىشىش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قوللىنىپ ئېكولوگىيەنى قوغداش تولۇقلىمىسىنى قانات يايدۇرۇشقا ئىلھام بېرىلىدۇ.

77-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ قانۇن يۈرگۈزۈش كاپالىتى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلارنى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراشقا قانۇن مۇلازىمىتى قىلىشقا ئىلھاملاندۇرىدۇ.

چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ھەر دەرىجىلىك مەمۇرىي قانۇن ئىجرا قىلغۇچى ئورگانلار، خەلق سوت مەھكىمىلىرى، خەلق تەپتىش مەھكىمىلىرى چاڭجياڭ دەرياسىنى قوغداشتىكى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىش ياكى مۇناسىۋەتلىك دېلولارنى بېجىرىش جەريانىدا، جىنايەتكە چېتىشلىق قىلمىشنىڭ بارلىقىنى بايقىسا، جىنايەت يىپ ئۇچىنى تەھقىقلەش، تەكشۈرۈش خىزمەت ھوقۇقىغا ئىگە ئورگانغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.

78-ماددا دۆلەت چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش مەسئۇلىيەت تۈزۈمى ۋە سىناش-باھالاش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش نىشانىنىڭ ئورۇندىلىش ئەھۋالى قاتارلىقلارنى باھالىشى كېرەك.

79-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمە ۋە مەسئۇلىيەت ئىش تەقسىماتى بويىچە، چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى تۈرلۈك قوغداش، ئېچىش، قۇرۇش پائالىيەتلىرىنى نازارەت قىلىدۇ، تەكشۈرىدۇ، چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ تەبىئىي بايلىقىغا بۇزغۇنچىلىق قىلىش، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ مۇھىتىنى بۇلغاش، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىغا زىيان يەتكۈزۈش قاتارلىق قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىدۇ.

پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ۋە قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلار چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداشقا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارغا قانۇن بويىچە ئېرىشىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى تەبىئىي بايلىققا بۇزغۇنچىلىق قىلىش، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسى مۇھىتىنى بۇلغاش، چاڭجياڭ دەرياسى جىلغىسىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىغا زىيان يەتكۈزۈش قاتارلىق قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى پاش قىلىش ۋە ئەرز-شىكايەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداشقا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى قانۇن بويىچە ئاشكارىلاپ، ئاممىنىڭ قاتنىشىش تەرتىپىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، پۇقرالار، قانۇنىي ئىگىلەر ۋە قانۇنىي ئىگە ئەمەس تەشكىلاتلارنىڭ چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداشقا قاتنىشىشى ۋە نازارەت قىلىشىغا قولايلىق يارىتىپ بېرىشى كېرەك.

80-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا مەمۇرىي رايون ھالقىغان، ئېكولوگىيەلىك سەزگۈر رايونلار ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا دائىر قانۇنغا خىلاپ دېلولار كۆپ يۈز بېرىدىغان رايونلار، شۇنىڭدەك قانۇنغا خىلاپ ئېغىر، زور دېلولارغا قارىتا بىرلەشمە قانۇن ئىجرا قىلىشنى قانۇن بويىچە قانات يايدۇرىدۇ.

81-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چاڭجياڭ دەرياسىنى قوغداش خىزمىتىگە كۈچىمىگەن، مەسىلىلەر گەۋدىلىك، ئاممىنىڭ ئىنكاسى مەركەزلەشكەن رايونلارغا قارىتا، تۇرۇشلۇق رايوندىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇللىرىنى چاقىرتىپ سۆزلىشىپ، ئۇلاردىن تەدبىر قوللىنىپ ۋاقتىدا تۈزىتىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.

82-ماددا گوۋۇيۈەن مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىغا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئەھۋالى ۋە ئۇنى ئاسراش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمىتى قاتارلىق ئەھۋاللارنى قەرەللىك دوكلات قىلىشى كېرەك.

چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى ياكى ئۇنىڭ دائىمىي كومىتېتىغا شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى چاڭجياڭ ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمىتى قاتارلىق ئەھۋاللارنى قەرەللىك دوكلات قىلىشى كېرەك.

8-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

83-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرىدىن مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلىرىنىڭ بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمى ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلىرىغا قانۇن بويىچە ئاگاھلاندۇرۇش، گۇناھ يېزىش، چوڭ گۇناھ يېزىش ياكى دەرىجىسىنى چۈشۈرۈش جازاسى بېرىلىدۇ؛
ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلارغا ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلاش ياكى خىزمەتتىن ھەيدەش جازاسى بېرىلىدۇ، ئۇلارنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى ئەيىبنى بوينىغا ئېلىپ ئىستېپا بېرىشى كېرەك :

( 1 ) مەمۇرىي ئىجازەت شەرتىگە ئۇيغۇن كەلمەي تۇرۇپ مەمۇرىي ئىجازەت بېرىشكە رۇخسەت قىلغانلار؛

( 2 ) ئىش توختىتىش، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇش قاتارلىق قارارلارنى قانۇن بويىچە چىقارغان بولسىمۇ چىقارمىغانلار؛

( 3 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى بايقىغان ياكى پاش قىلغان بولسىمۇ قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلمىغانلار؛

( 4 ) خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلىش، خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىش، نەپسانىيەتچىلىك قىلىشتەك باشقا قىلمىشلارنى سادىر قىلغانلار.

84-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى مۇناسىۋەتلىك مەسئۇل تارماق مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىدۇ ھەمدە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ :

( 1 ) پاراخوتلار يۈرۈش مەنئى قىلىنغان رايوندا يۈرسە؛

( 2 ) ماقۇللۇق بىلەن سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇھىم ماكانىدا يۈرۈش مەنئى قىلىنغان رايوندا يۈرگەندە، زۆرۈر تەدبىر قوللىنىپ مۇھىم سۇ جانلىقلىرىغا بولغان كاشىلىنى ئازايتمىغانلار؛

( 3 ) سۇچىلىق، سۇ ئېلېكتىر، سۇ تىرانسپورت تۈگۈنى قاتارلىق قۇرۇلۇشلاردا ئېكولوگىيەگە ئىشلىتىلىدىغان سۇنى ئورۇنلاشتۇرۇش كۈندىلىك يۈرۈشۈشنى ئورۇنلاشتۇرۇش قائىدىسىگە كىرگۈزۈلمىگەن بولسا؛

( 4 ) قىرغاق توكىنى ئىشلىتىش شارائىتىنى ھازىرلىغان كېمە-پاراخوتلار قىرغاق توكىنى دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە ئىشلەتمىسە.

85-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا سۇ رايونىنى ئېچىۋېتىپ باقمىچىلىق قىلغان، سىرتتىن كىرگەن تۈرلەر ياكى باشقا يەرلىكتە بولمىغان تۈرلەر ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قويۇپ بەرگەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۇتۇپ كېلىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ تۇتۇپ كېلەلمىگەنلەرنى ئالاقىدار خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى ۋاكالىتەن تۇتۇپ كېلىدۇ ياكى سەلبىي تەسىرنى تۆۋەنلىتىش تەدبىرى قوللىنىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

86-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چاڭجياڭ ۋادىسىدىكى سۇ جانلىقلىرىنى قوغداش رايونىدا ئىشلەپچىقىرىش خاراكتېرلىك بېلىق تۇتقان ياكى چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى ۋە مۇھىم تارماق ئېقىنى، چوڭ تىپتىكى دەريا-كۆل، چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ دېڭىزغا قۇيۇلۇش ئېغىزىدا بەلگىلەنگەن رايون قاتارلىق نۇقتىلىق سۇ رايونلىرىدا بېلىق تۇتۇشنى مەنئى قىلىش مەزگىلىدە تەبىئىي بېلىقچىلىق بايلىقى بويىچە ئىشلەپچىقىرىش خاراكتېرلىك بېلىق تۇتقانلار
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى بېلىق تۇتمىغان نەرسىسى، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى، شۇنىڭدەك قانۇنغا خىلاپ ھەرىكەتكە ئىشلەتكەن بېلىقچىلىق كېمىسى، بېلىقچىلىق سايمانلىرى ۋە باشقا قوراللىرىغا قوشۇمچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
توك بېلىق، زەھەرلىك بېلىق، ياغدا پىشۇرۇلغان بېلىق قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن تۇتقانلارغا ياكى باشقا ئېغىر قىلمىشى بارلىرىغا قوشۇمچە 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

ئالدىنقى تارماقتا بەلگىلەنگەن بېلىقچىلىق بۇيۇمىنى سېتىۋالغان، پىششىقلىغان، ساتقانلارغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا، بازار نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش تارمىقى قاتارلىق تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، بېلىقچىلىق بۇيۇمى ۋە ئۇنىڭدىن ياسالغان بۇيۇملار ۋە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ ئون ھەسسىسىدىن يۇقىرى، 20 ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنىڭ ئالاقىدار ئىشلەپچىقىرىش-تىجارەت ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنىدۇ ياكى تاقىۋېتىشكە بۇيرۇلىدۇ.

87-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا-كۆل سۇ رايونىنى قانۇنسىز ئىگىلىۋالغان ياكى دەريا-كۆل قىرغاق لىنىيەسىدىن قانۇنسىز پايدىلانغان، ئىگىلىۋالغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىيىتى، تەبىئىي بايلىق قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى مەسئۇلىيىتىدىكى ئىش تەقسىماتى بويىچە، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە چېقىۋېتىدۇ ھەمدە ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈپ بېرىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتى مۇسادىرە قىلىنىدۇ،
قوشۇمچە 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

88-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت، تەبىئىي بايلىق تارمىقى قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە چۇۋۇپ ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ ھەمدە 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ،
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىپ تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ :

( 1 ) چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ۋە تارماق ئېقىن لىنىيەسى لىنىيەسىدىكى بىر كىلومېتىر دائىرىدە خىمىيە سانائىتى رايونى ۋە خىمىيە سانائىتى تۈرىنى يېڭىدىن قۇرغان، كېڭەيتكەنلەر؛

( 2 ) چاڭجياڭ دەرياسى غول ئېقىنى قىرغاق لىنىيەسىدىن ئىبارەت ئۈچ كىلومېتىر دائىرىدە ۋە مۇھىم تارماق ئېقىن لىنىيەسىدىن ئىبارەت بىر كىلومېتىر دائىرىدە قالدۇق قېزىلما ئامبىرىنى يېڭىدىن قۇرغان، ئۆزگەرتىپ قۇرغان، كېڭەيتىپ قۇرغانلار؛

( 3 ) ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئىجازىتى تىزىملىكىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا ئىشلەپچىقىرىش، قۇرۇلۇش پائالىيىتى قىلغانلار.

89-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى فوسفور كېنىنى قېزىش، پىششىقلاش، فوسفورلۇق ئوغۇت ۋە فوسفورلۇق دېھقانچىلىق دورىسى ياساش كارخانىلىرى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، قويۇپ بېرىش ئۆلچىمى ياكى ئومۇمىي مىقدارنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئاشۇرۇپ فوسفورلۇق بۇلغىما قويۇپ بەرگەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ،
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرى ئىشلەپچىقىرىشنى توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا بۇيرۇلىدۇ ياكى تەستىقلاش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىلىپ، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇلىدۇ.

90-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ ئۈستىدە ئۆتكۈر زەھەرلىك خىمىيەۋى بۇيۇملار ۋە دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسى بويىچە ئىچكى دەريادا توشۇش مەنئى قىلىنغان باشقا خەتەرلىك خىمىيەۋى بۇيۇملارنى توشۇغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ قاتناش-تىرانسپورت مەسئۇل تارمىقى ياكى دېڭىز ئىشلىرىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى مۇسادىرە قىلىدۇ، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ،
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلار ئىش توختىتىپ تەرتىپكە سېلىشقا بۇيرۇلىدۇ ياكى ئالاقىدار ئىجازەتنامىلەر بىكار قىلىنىدۇ.

91-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدا قانۇن بويىچە ئىجازەت ئالماي تۇرۇپ قۇم قېزىش ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانغان ياكى قۇم قېزىش مەنئى قىلىنغان رايون ۋە قۇم ئېلىش مەنئى قىلىنغان مەزگىلدە قۇم قېزىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللانغانلارنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇچىلىق مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئالاقىدار ۋادى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ياكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ،
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى، شۇنىڭدەك قانۇنغا خىلاپ ھەرىكەتكە ئىشلەتكەن كېمە-پاراخوت، ئۈسكۈنە، قوراللىرىنى مۇسادىرە قىلىدۇ، قوشۇمچە مال قىممىتى سوممىسىنىڭ ئىككى ھەسسىسىدىن يۇقىرى، 20 ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
مال قىممىتى 100 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، قوشۇمچە 200 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 2 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
دەريادىن قۇم قېزىش ئىجازەتنامىسى ئالغان بولسا، دەريادىن قۇم قېزىش گۇۋاھنامىسى بىكار قىلىنىدۇ.

92-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىدىكى تەبىئىي بايلىققا بۇزغۇنچىلىق قىلىش، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ مۇھىتىنى بۇلغاش، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىغا زىيان يەتكۈزۈش قاتارلىق قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارغا مۇشۇ قانۇندا مەمۇرىي جازا بەلگىلىمىسى چىقىرىلمىغانلىرىغا مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە تەتبىقلىنىدۇ.

93-ماددا چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ مۇھىتىنى بۇلغاش، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىلىرىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى بۇزۇش سەۋەبىدىن باشقىلارغا زىيان يەتكەن بولسا، ھوقۇققا چېقىلغۇچى ھوقۇققا چېقىلىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلىپ، چاڭجياڭ دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىغا زىيان سالغاندا، دۆلەت بەلگىلىگەن ئورگان ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن تەشكىلات ھوقۇققا چېقىلغۇچىدىن ئەسلىگە كەلتۈرۈش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى، زىياننى ۋە مۇناسىۋەتلىك خىراجەتنى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

94-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

9-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

95-ماددا بۇ قانۇندا تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) بۇ قانۇندا ئېيتىلغان چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ مەنبەسىدىن چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ دەريا ئېغىزىغىچە بولغان، چىڭخەي ئۆلكىسى، سىچۇەن ئۆلكىسى، شىزاڭ ئاپتونوم رايونى، يۈننەن ئۆلكىسى، چۇڭچىڭ شەھىرى، خۇبېي ئۆلكىسى، خۇنەن ئۆلكىسى، جياڭشى ئۆلكىسى، ئەنخۇي ئۆلكىسى، جياڭسۇ ئۆلكىسى، شاڭخەي شەھىرىدىن ئېقىپ ئۆتىدىغان چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ ئاساسىي دەريا بۆلىكىنى كۆرسىتىدۇ؛

( 2 ) بۇ قانۇندا ئېيتىلغان چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ تارماق ئېقىنى چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ غول ئېقىنىغا بىۋاسىتە ياكى ۋاسىتىلىك قۇيۇلىدىغان دەريا ئېقىنىنى كۆرسىتىدۇ، تارماق ئېقىن 1-دەرىجىلىك تارماق ئېقىن، 2-دەرىجىلىك تارماق ئېقىم دەپ ئايرىلسا بولىدۇ؛

( 3 ) بۇ قانۇندا ئېيتىلغان چاڭجياڭ دەرياسىنىڭ مۇھىم تارماق ئېقىنلىرى ۋادى كۆلىمى 10 مىڭ كىۋادرات كىلومېتىردىن ئاشىدىغان تارماق ئېقىنلارنى كۆرسىتىدۇ، بۇنىڭ ئىچىدە ۋادى كۆلىمى 80 مىڭ كىۋادرات كىلومېتىردىن ئاشۇرىدىغان 1-دەرىجىلىك تارماق ئېقىنلار يالۇڭجياڭ دەرياسى، مىنجياڭ دەرياسى، جيالىڭ دەرياسى، ۋۇجياڭ دەرياسى، شياڭجياڭ دەرياسى، يۈەنجياڭ دەرياسى، خەنجياڭ دەرياسى ۋە گەنجياڭ دەرياسى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

96-ماددا بۇ قانۇن 2021-يىل 3-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.