( 2023-يىلى 4-ئاينىڭ 26-كۈنى 14-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى 2-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكى بويىچە ئورۇنلاشتۇرۇش

3-باب ئېكولوگىيەنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈش

4-باب ئېكولوگىيە خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش

5-باب كاپالەتلەندۈرۈش ۋە نازارەت قىلىش

6-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

7-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشنى كۈچەيتىش، ئېكولوگىيە خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش، دۆلەت ئېكولوگىيە مەدەنىيلىكى ئېگىزلىكى بەرپا قىلىش، ئىقتىساد، جەمئىيەتنىڭ ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش، ئادەم بىلەن تەبىئەتنىڭ ئىناق بىللە ئۆتۈشىنى ئىشقا ئاشۇرۇش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا مۇناسىۋەتلىك پائالىيەت بىلەن شۇغۇللىنىشتا ياكى بۇ قانۇنغا تەتبىقلىنىدۇ؛
بۇ قانۇندا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە باشقا مۇناسىۋەتلىك قانۇنلاردىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى شىزاڭ ئاپتونوم رايونى، چىڭخەي ئۆلكىسىنىڭ بارلىق مەمۇرىي رايونىنى ۋە شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى، سىچۇەن ئۆلكىسى، گەنسۇ ئۆلكىسى، يۈننەن ئۆلكىسىنىڭ مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايونلىرىنى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشتا تەبىئەتكە ھۆرمەت قىلىش، تەبىئەتكە ماسلىشىش، تەبىئەتنى قوغداش كېرەك؛
ئېكولوگىيەنى قوغداشنى بىرىنچى ئورۇنغا قويۇشتا چىڭ تۇرۇپ، تەبىئەتنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى ئاساس قىلىپ، تەبىئىي ئېكولوگىيەنىڭ بىخەتەرلىك پاسىلىنى ساقلاش؛
بىرتۇتاش پىلانلاپ ماسلاشتۇرۇش، تۈرگە ئايرىپ تەدبىر يۈرگۈزۈش، ئىلمىي ئالدىنى ئېلىش ـ تىزگىنلەش، سىستېمىلىق تۈزەشتە چىڭ تۇرۇلدى.

4-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى بەرپا قىلىپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداش خىزمىتىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ يېتەكچىلىك قىلىپ، ئۇنىۋېرسال ماسلاشتۇرۇپ، چىڭخەي-چىڭخەي ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا دائىر مۇھىم، زور سىياسەت، مۇھىم، زور يىرىك پىلان، مۇھىم، چوڭ تۈرلەرنى قاراپ چىقىدۇ، رايون ھالقىغان، تارماق ھالقىغان مۇھىم، زور مەسىلىلەرنى ماسلاشتۇرۇپ، مۇناسىۋەتلىك مۇھىم خىزمەتلەرنىڭ ئەمەلىيلىشىش ئەھۋالىنى ھەيدەكچىلىك قىلىدۇ، تەكشۈرىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئالاقىدار تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا ئالاقىدار خىزمەتلەرگە مەسئۇل بولىدۇ.

5-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈش، ئېكولوگىيە خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، كەسىپ قۇرۇلمىسى ۋە جايلىشىشىنى ئەلالاشتۇرۇش، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىنى قوغداش قاتارلىق مەسئۇلىيىتىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈشى كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئالاقىدار جايلار ئېھتىياجغا قاراپ يەرلىك نىزام ۋە يەرلىك ھۆكۈمەت قائىدىلىرىنى تۈزۈش، يىرىك پىلان تۈزۈش، قانۇن ئىجراسىنى نازارەت قىلىش قاتارلىق جەھەتلەردە ھەمكارلىقنى كۈچەيتىپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداشنى ماس ئالغا سىلجىتىدۇ.

6-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى ئاسراش خىزمىتىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ ئالاقىدار تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك مەخسۇس يىرىك پىلانلارنى تۈزۈشكە تەشكىللەپ، مۇھىم، زور ئېكولوگىيەنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق قۇرۇلۇشلارنى تەشكىللەپ يولغا قويۇپ، چىڭخەي-چىڭخەي ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش، ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق خىزمەتلەرنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ئالغا سىلجىتىدۇ.
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە، شۇ مەمۇرىي رايوندا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك مەخسۇس يىرىك پىلاننى تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش، ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق مۇناسىۋەتلىك مەخسۇس يىرىك پىلانلارنى تۈزۈشتە، ئىلمىي دەلىللەش، باھالاش كېرەك.

7-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى يەر، ئورمان، ئوتلاق، دەريا، كۆل، سۇلۇق يەر، مۇزلۇق، چۆل، ياۋايى ھايۋان ۋە ئۆسۈملۈك قاتارلىقلارنىڭ تەبىئىي بايلىق ئەھۋالى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئەھۋالىنى تەكشۈرۈشنى كۈچەيتىپ، رايون بايلىقى ۋە مۇھىتىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارى ۋە زېمىن بوشلۇقىنى ئېچىشنىڭ مۇۋاپىقلىقىنى باھالايدۇ،
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتى، تەبىئىي بايلىقى، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقى، سۇ رايى، مېتېئورولوگىيە، گېئولوگىيە، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، تەبىئىي ئاپەت قاتارلىقلارنى كۆزىتىش-ئۆلچەش تور سىستېمىسىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئۇنىۋېرسال كۆزىتىش-ئۆلچەش، ماسلىشىپ كۆزىتىش-ئۆلچەش ۋە دائىملىق كۆزىتىشنى ئالغا سىلجىتىش كېرەك.
تەكشۈرۈش، باھالاش ۋە كۆزىتىپ ئۆلچەش ئۇچۇرىدىن دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تەڭ پايدىلىنىش كېرەك.

8-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنى ئىلمىي تەكشۈرۈش ۋە تەتقىق قىلىشنى قانات يايدۇرۇشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ،
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ كىلىمات ئۆزگىرىشى، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقى، ئېكولوگىيەنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈش، سۇ رايى سۇ بايلىقى، قارلىق تاغ، مۇزلۇق، توڭ تۇپراق، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، چۆللىشىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، دەريا-كۆللەرنىڭ ئۆزگىرىشى، گېئو مۇھىت، تەبىئىي ئاپەتنى كۆزىتىش-ئۆلچەش، سىگنال بېرىش ۋە ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش، ئېنېرگىيە ۋە كىلىمات بايلىقىنى ئېچىش، پايدىلىنىش ۋە قوغداش، ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ كاربون يىغىشى قاتارلىق ساھەلەردىكى مۇھىم، زور پەن-تېخنىكا مەسىلىلىرى تەتقىقاتى ۋە مۇھىم، زور كىلىمات مەسىلىلىرى تەتقىقاتىنى كۈچەيتىش كېرەك
پەن تېخنىكا ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى،
ئۇزاق مۇددەتلىك تەتقىقات خىزمىتىگە تۈرتكە بولۇپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنىڭ ئاساسى ۋە ئۇنىڭ ئۆزگىرىشىنى ئىگىلەش كېرەك.

دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش بويىچە پەن-تېخنىكىدا يېڭىلىق يارىتىش سۇپىسىنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇپ، پەن-تېخنىكا كەسپىي ئىختىساسلىقلىرىنى يېتىشتۈرۈش سالمىقىنى ئاشۇرۇپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئىلمىي تەكشۈرۈش ۋە تەتقىقات نەتىجىلىرىدىن تولۇق پايدىلىنىپ، ئىلغار، قوللىنىشچان تېخنىكىلارنى كېڭەيتىپ ۋە قوللىنىپ، پەن-تەتقىقات نەتىجىلىرىنى ئايلاندۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، پەن-تېخنىكىنىڭ چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكتىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداشتىكى تىرەكلىك رولىنى جارى قىلدۇرىدۇ.

9-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئەنئەنىۋى ئېكولوگىيە مەدەنىيەت مىراسلىرىنى قوغدىشى، چىڭخەي-چىڭخەي ئېگىزلىكىنىڭ ئېسىل ئېكولوگىيە مەدەنىيىتىنى ئەۋج ئالدۇرۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش تەشۋىق-تەربىيەسى ۋە پەننى ئومۇملاشتۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئېكولوگىيە مەدەنىيلىكى ئىدىيەسىنى تارقىتىپ، يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق تۇرمۇش ئۇسۇلىنى تەشەببۇس قىلىپ، ئومۇمىي خەلقنىڭ ئېكولوگىيە مەدەنىيلىكى ساپاسىنى ئۆستۈرۈپ، ئورۇنلار ۋە شەخسلەرنى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا مۇناسىۋەتلىك پائالىيەتلەرگە قاتنىشىشقا ئىلھاملاندۇرۇشى ۋە قوللىشى كېرەك.

ئاخبارات تاراتقۇلىرى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش تەشۋىقاتى-خەۋىرىنى كۆپ خىل شەكىللەرنى قوللىنىپ قانات يايدۇرۇشى ھەمدە قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە ئاممىۋى پىكىر نازارەتچىلىكى قىلىشى كېرەك.

10-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش خىزمىتىدە گەۋدىلىك تۆھپە قوشقان ئورۇن ۋە شەخسلەر دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە تەقدىرلىنىدۇ ۋە مۇكاپاتلىنىدۇ.

2-باب ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكى بويىچە ئورۇنلاشتۇرۇش

11-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىنى جايلاشتۇرۇشنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، تاغ، دەريا، ئورمان، ئېتىز، كۆل، ئوتلاق، قۇملۇق، مۇزلۇقنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەش، سىستېمىلىق تۈزەش، مەنبەدىن تۈزەشنى ئالغا سۈرۈپ، مۇھىم ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە دائىر مۇھىم، زور قۇرۇلۇشلارنى يولغا قويىدۇ،
سۇ مەنبەسىنى ساقلاش، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداش، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، بوراندىن مۇداپىئەلىنىپ قۇمنى تۇراقلاشتۇرۇش، ئېكولوگىيە سىستېمىسىدا كاربون يىغىش قاتارلىقلار ئاساسىي ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيە قىلىنغان چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيە بىخەتەرلىك توسۇقى سىستېمىسىنى ياخشىلاپ، ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ سۈپىتى ۋە كۆپ خىللىقى، مۇقىملىقى، سىجىللىقىنى ئاشۇرۇپ، ئېكولوگىيە مەھسۇلاتلىرى تەمىنات ئىقتىدارى ۋە ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ مۇلازىمەت ئىقتىدارىنى كۈچەيتىپ،
دۆلەت ئېكولوگىيە بىخەتەرلىك توسۇقى ئىستراتېگىيەلىك ئورنى بەرپا قىلىش.

12-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىنى تۈزۈشكە تەشكىللەيدۇ، دۆلەتنىڭ چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى زېمىن بوشلۇقىنى ئېچىش ۋە قوغداشقا بولغان مۇناسىۋەتلىك تەلەپلىرىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈپ، يېزا ئىگىلىكى، ئېكولوگىيە، شەھەر-بازار قاتارلىق فۇنكسىيەلىك بوشلۇقلارنى ئىنچىكە ئورۇنلاشتۇرۇپ، تېرىلغۇ يەر ۋە مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىز، ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقى، شەھەر-بازارنى ئېچىش پاسىلىنى بىر تۇتاش پىلانلىشى كېرەك.
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ زېمىن بوشلۇقىدىن پايدىلىنىشقا چېتىلىدىغان مەخسۇس يىرىك پىلاننى زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانى بىلەن جىپسىلاشتۇرۇش كېرەك.

13-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ زېمىن بوشلۇقىنى ئېچىپ پايدىلىنىش پائالىيىتى زېمىن بوشلۇقىنىڭ ئىشلىتىلىشىنى باشقۇرۇش تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيە بوشلۇقىدىكى ئىشلىتىلىش ئورنىنىڭ ئۆزگىرىشى ئورمان، ئوتلاق، دەريا-ئېقىن، كۆل، سۇلۇق يەر، مۇزلۇق، چۆللۈك قاتارلىق ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسىنى كۈچەيتىشكە پايدىلىق بولۇشى كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقى ئىچىدىكى ئىنسانلارنىڭ پائالىيىتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئېكولوگىيەنى قوغداش ئۈنۈمىنى قەرەللىك باھالىشى كېرەك.

14-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ۋە بايلىقتىن پايدىلىنىش ئەھۋالىغا ئاساسەن، ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقى، مۇھىت سۈپىتى تۆۋەن چېكى، بايلىقتىن پايدىلىنىش يۇقىرى چېكى توغرىسىدىكى تەلەپ بويىچە، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى رايونلارغا ئايرىپ باشقۇرۇش-تىزگىنلەش لايىھەسى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئىجازىتى تىزىملىكىنى قاتتىق تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرغاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.
ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى رايونلارغا ئايرىپ باشقۇرۇش-تىزگىنلەش لايىھەسى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئىجازىتى تىزىملىكىنى زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانى بىلەن جىپسىلاشتۇرۇش كېرەك.

15-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئورمان، ئېگىز سوغۇق چىملىق، ئوتلاق، دەريا-ئېقىن، كۆل، سۇلۇق يەر، قارلىق تاغ، مۇزلۇق، ئېگىزلىكتىكى توڭ تۇپراق، چۆل، بۇلاق قاتارلىقلارنىڭ ئېكولوگىيەلىك سىستېمىسىنى قوغداشنى كۈچەيتىدۇ،
ئۈچ دەريا مەنبەسى ( چاڭجياڭ دەرياسى، خۇاڭخې دەرياسى، لەنساڭجياڭ دەرياسى باشلانغان جاي ) ئوتلاق چىملىق سۇلۇق يەر ئېكولوگىيە فۇنكسىيەلىك رايونى، زورغاي ئوتلاق سۇلۇق يەر ئېكولوگىيە فۇنكسىيە رايونى، گەننەن خۇاڭخې دەرياسىنىڭ مۇھىم سۇ مەنبەسىنى تولۇقلاش ئېكولوگىيە فۇنكسىيەلىك رايون، چىليەنشەن تېغىدىكى مۇزلۇق ۋە سۇ مەنبەسىنى ساقلاش ئېكولوگىيە فۇنكسىيەلىك رايونىنى، ئالتۇنتاغ ئوتلاق چۆللىشىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش ئېكولوگىيە فۇنكسىيەلىك رايونىدا، سىچۇەن-يۈننەن ئورمىنى ھەم جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقى ئېكولوگىيە فۇنكسىيەلىك رايونىدىكى، شىزاڭنىڭ شەرقىي جەنۇب ئېگىزلىكى گىرۋىكىدىكى ئورمان ئېكولوگىيەسى مۇستەھكەملەندى، دەرىجىسى ئۆستۈرۈلدى
فۇنكسىيەلىك رايون، غەربىي شىمالدىكى چياڭتاڭ ئېگىزلىكى چۆل ئېكولوگىيەسى فۇنكسىيەلىك رايونى، جۇمۇلاڭما چوققىسىدىكى جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداش ۋە سۇ مەنبەسىنى ساقلاش ئېكولوگىيە فۇنكسىيەلىك رايونى قاتارلىق دۆلەتنىڭ نۇقتىلىق ئېكولوگىيە فۇنكسىيەلىك رايونلىرىنىڭ سۇ مەنبەسىنى ساقلاش، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىكىنى قوغداش، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، بوراندىن مۇداپىئەلىنىپ قۇمنى تۇراقلاشتۇرۇش قاتارلىق ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەلىرى.

16-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ تەبىئىي مۇھاپىزەت يېرى سىستېمىسى قۇرۇلۇشىنى قوللايدۇ.
گوۋۇيۈەن ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكتىكى مۇھىم تىپىك ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ تولۇق تارقىلىش رايونى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتتىكى سەزگۈر رايون، شۇنىڭدەك ئەتىۋارلىق، يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان ياكى خاس ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈك تەبىئىي مەركەزلىك تارقالغان رايون ۋە مۇھىم ماكان، مۇھىم تەبىئىي خارابە، مۇھىم تەبىئىي مەنزىرە تارقالغان رايون قاتارلىق رايونلاردا دۆلەت باغچىسى، تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى، تەبىئىي باغچە قاتارلىق تەبىئىي مۇھاپىزەت يېرىنى قانۇن بويىچە تەسىس قىلىدۇ،
ئۈچ دەريا مەنبەسى، چىليەنشەن تېغى، چياڭتاڭ، جۇمۇلاڭما چوققىسى، گاۋلى گۇڭشەن تېغى، گۇڭگا تېغى قاتارلىق تەبىئىيلىكى قوغدىلىدىغان جاي قۇرۇلۇشى ئالغا سىلجىتىلىپ، مۇھىم تەبىئىي ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ ئەسلىي قىياپىتى ۋە مۇكەممەللىكى ساقلىنىدۇ.

17-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ كەسىپ قۇرۇلمىسى ۋە جايلىشىشى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيە سىستېمىسى ۋە بايلىق، مۇھىتنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىغا ئۇيغۇنلىشىشى كېرەك.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىنىڭ تەلىپى بويىچە، كەسىپ قۇرۇلمىسىنى تەڭشەپ، ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنىڭ جايلىشىشىنى ياخشىلاپ، بايلىق تېجەر، مۇھىت سۆيەر كەسىپلەرنى ئاۋۋال تەرەققىي قىلدۇرۇشى، ئېكولوگىيە ساياھىتى، خاس مەدەنىيەت، خاس دېھقانچىلىق-چارۋىچىلىق، مىللىي خاسلىققا ئىگە قول ھۈنەرۋەنچىلىك قاتارلىق رايون خاسلىقىغا ئىگە ئېكولوگىيە كەسپىنى مۇۋاپىق تەرەققىي قىلدۇرۇشى كېرەك،
يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق، ئايلانما ئىقتىساد سىستېمىسىنى بەرپا قىلىش ۋە تاكامۇللاشتۇرۇش كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە يېڭىدىن قۇرۇلىدىغان، كېڭەيتىپ قۇرۇلىدىغان كەسىپ تۈرى رايوننىڭ ئاساسىي فۇنكسىيەلىك ئورنى ۋە دۆلەتنىڭ كەسىپ سىياسىتىنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى، تەبىئىي بايلىق ئېچىش، كەسىپ ئىجازىتى ۋە چېكىندۈرۈش بەلگىلىمىسىنى قاتتىق ئىجرا قىلىشى كېرەك.

3-باب ئېكولوگىيەنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈش

18-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتىپ، تاغ، دەريا، ئورمان، ئېتىز، كۆل، ئوتلاق، قۇملۇق، مۇزلۇقنى بىر گەۋدىلەشتۈرۈپ قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈشتە چىڭ تۇرۇپ، تەبىئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى ئاساس قىلىش، تەبىئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈش بىلەن سۈنئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈش بىرلەشتۈرۈلگەن سىستېمىلىق تۈزەشنى يولغا قويىدۇ.

19-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە مۇناسىۋەتلىك يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئۈچ دەريا مەنبەسى رايونىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى ئاسراش، ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمىتىنى كۈچەيتىپ، قانۇن بويىچە قۇرۇلغان دۆلەت باغچىسىنى سىستېمىلىق قوغدايدۇ ۋە رايونغا، تۈرگە ئايرىپ باشقۇرىدۇ، چارۋا بېقىشنى چەكلەش، يېتىشتۈرۈشنى چەكلەش قاتارلىق تەدبىرلەرنى ئىلمىي قوللىنىپ، چېكىنگەن ئوتلاق، چېكىنگەن سۇلۇق يەر، قۇملاشقان يەرلەرنى تۈزەش ۋە سۇ-تۇپراق ئېقىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش سالمىقىنى ئاشۇرىدۇ،
ئېغىر دەرىجىدە چېكىنگەن يەرلەرنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەش؛
ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەگە بۇزغۇنچىلىق قىلىدىغان ياكى پەرقلىق باشقۇرۇش-تىزگىنلەش تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان تۈرلۈك بايلىقلارنى ئېچىپ پايدىلىنىش پائالىيەتلىرىنى قاتتىق مەنئى قىلىش كېرەك.

20-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكتىكى قارلىق تاغ، مۇزلۇق، توڭ تۇپراقنى قوغداش تۈزۈمىنى ئورنىتىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، قارلىق تاغ، مۇز، توڭ تۇپراقنى كۆزىتىش، سىگنال بېرىش ۋە سىستېمىلىق قوغداشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى چوڭ تىپتىكى مۇز قالپاقلىق مۇزلۇق، كىچىك كۆلەملىك مۇزلۇق توپى قاتارلىقلارنى ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقىغا كىرگۈزۈپ، مۇھىم قارلىق تاغ، مۇزلۇقلارغا قارىتا دائىرىلىك قوغداشنى يولغا قويۇپ، ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، سۈنئىي كاشىلىنى قاتتىق تىزگىنلىشى كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى توڭ تۇپراق رايونىنى قوغداش دائىرىسىنى بېكىتىپ، كۆپ يىللىق توڭ تۇپراق رايونى ۋە ئوتتۇراھال، چوڭقۇر پەسىللىك توڭ تۇپراق رايونىنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، كۆپ يىللىق مۇز تۇپراق رايونى بايلىقىنى ئېچىشنى قاتتىق تىزگىنلىشى، كۆپ يىللىق سوغۇق تۇپراق رايونىدىكى شەھەر-بازار يىرىك پىلانى ۋە قاتناش، تۇرۇبا لىنىيەسى، توك يەتكۈزۈش-بېسىم ئۆزگەرتىش قاتارلىق مۇھىم، زور قۇرۇلۇش تۈرلىرىنى قاتتىق تەكشۈرۈپ تەستىقلىشى كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى قارلىق تاغ، مۇزلۇق، توڭ تۇپراق بىلەن ئەتراپتىكى ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى ماس قوغداشنى قانات يايدۇرۇپ، قارلىق تاغ، مۇز، توڭ تۇپراقنى قوغداشقا پايدىلىق تەبىئىي ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ساقلىشى كېرەك.

21-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكتىكى دەريا-كۆللەرنى باشقۇرۇش ۋە قوغداش تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ ۋە تاكامۇللاشتۇرىدۇ، دەريا-كۆل باشلىقى تۈزۈمىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ،
چاڭجياڭ دەرياسى، خۇاڭخې دەرياسى، لەنساڭجياڭ دەرياسى، يالۇزاڭبۇ دەرياسى، نۇجياڭ دەرياسى قاتارلىق نۇقتىلىق دەريا ـ ئېقىنلار ۋە چىڭخەي كۆلى، زالىڭ كۆلى، ئېلىڭ كۆلى، سېلىنسو، نامسو، ياڭجو يۇڭسو، ماپاڭ يۇڭسو قاتارلىق نۇقتىلىق كۆللەرنى قوغداش سالمىقىنى زورايتتى.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى دەريا يولى، كۆللەرنى باشقۇرۇش دائىرىسىنى مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى قانۇن بويىچە ئىلمىي بېكىتىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى دەريا، كۆل، سۇ ۋە قىرغاق لىنىيەسىدىن قانۇنغا خىلاپ پايدىلىنىش، ئۇنى ئىگىلىۋېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

22-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى سۇ بايلىقىنى ئېچىپ پايدىلىنىشتا، ۋادىنىڭ ئۇنىۋېرسال يىرىك پىلانىغا ئۇيغۇنلىشىپ، ئىلمىي ئېچىش، مۇۋاپىق پايدىلىنىشتا چىڭ تۇرۇپ، تۈرلۈك سۇ ئىشلىتىش ئېھتىياجىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، يۇقىرى-تۆۋەن ئېقىن، غول-تارماق ئېقىن، ئوڭ-سول قىرغاقنىڭ مەنپەئىتىگە تەڭ ئېتىبار بېرىپ، سۇ بايلىقىنىڭ ئۇنىۋېرسال ئۈنۈمىنى تولۇق جارى قىلدۇرۇپ، سۇ ئىشلىتىش بىخەتەرلىكى ۋە ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈش كېرەك.

23-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى چوڭ دەريا مەنبەسى قاتارلىق مۇھىم ئېكولوگىيەلىك رايونلاردىكى تەبىئىي ئوتلاقلارنى قاتتىق قوغدايدۇ، دۆلەتنىڭ ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىنى قوغدايدىغان، ئوتلاق چارۋىچىلىقىنىڭ ساغلام تەرەققىياتىغا كاپالەتلىك قىلىدىغان ئەڭ نېگىزلىك، ئەڭ مۇھىم رولىنى جارى قىلدۇرىدىغان ئوتلاقنى قانۇن بويىچە ئاساسىي ئوتلاق قىلىپ ئايرىپ بېرىدۇ.
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكتىكى ئوتلاقنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، ئاساسىي ئوتلاقلارنى تېخىمۇ قاتتىق قوغداپ ۋە باشقۇرۇپ، كۆلىمىنىڭ ئازىيىپ كەتمەسلىكى، سۈپىتىنىڭ تۆۋەنلەپ كەتمەسلىكى، ئىشلىتىلىش ئورنىنىڭ ئۆزگىرىپ كەتمەسلىكىگە ھەقىقىي كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئېگىز سوغۇق چىملىق، ئوتلاق ئېكولوگىيەسىنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتىدۇ.
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئوتلاق قاشاسى قۇرۇلۇشىنى ياخشىلاپ، ئۈنۈملۈك تەدبىرلەرنى قوللىنىپ ئوتلاق ئىپتىدائىي يېپىنچا ئۆسۈملۈكلىرىنى قوغدىشى، چېكىنگەن ئوتلاق ئېكولوگىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمىتىنى ئىلمىي ئالغا سىلجىتىشى، قارا توپىلىق قاتارلىق چېكىنگەن ئوتلاقلارنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەشنى يولغا قويۇشى كېرەك.

24-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئوتلاق ئېكولوگىيەسىنى ئاسراشنى ۋە چارۋىچىلىق تەرەققىياتىنى بىر تۇتاش ماسلاشتۇرۇپ، شۇ جاينىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا بىرلەشتۈرۈپ، ئوتلاقنىڭ چارۋا سىغىمچانلىقىنى قەرەللىك تەكشۈرۈپ بېكىتىپ، ئوتلاق بىلەن چارۋىنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇشنى ئەمەلىيلەشتۈرۈپ، چارۋا بېقىش چەكلەنگەن رايوننى ئىلمىي بېكىتىپ، نورمىدىن ئارتۇق چارۋا بېقىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.
ئېغىر دەرىجىدە چېكىنگەن، قۇملاشقان، شورلاشقان، شېغىللاشقان ئوتلاق ۋە ئېكولوگىيەسى ئاجىز رايونلاردىكى ئوتلاقلاردا چارۋا بېقىشنى چەكلەش، ئوتلاقنى ئارام ئالدۇرۇش تۈزۈمىنى يولغا قويۇش كېرەك.

ئوتلاق ھۆددە ئالغۇچى ئوتلاقتىن مۇۋاپىق پايدىلىنىشى، ئوتلاقنىڭ تەكشۈرۈپ بېكىتىلگەن چارۋا سىغىمىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك؛
يەم-خەشەك تېرىش ۋە زاپاس ساقلاش، يەم-خەشەك تەمىنلەش مىقدارىنى ئاشۇرۇش، چارۋىلارنى تەڭشەپ بىر تەرەپ قىلىش، پادىلارنىڭ قۇرۇلمىسىنى ياخشىلاش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ئوتلاق بىلەن چارۋىنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاش كېرەك.

25-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى تەبىئىي ئورمانلارنى قوغداشنى ئومۇميۈزلۈك كۈچەيتىدۇ، تەبىئىي ئورمانلارنى كېسىشكە قاتتىق چەك قويىدۇ، ئىپتىدائىي بەلباغ خاراكتېرلىك يېپىنچا ئۆسۈملۈكلەرنى قوغداشنى كۈچەيتىدۇ، ئورمان ئېكولوگىيە سىستېمىسى قۇرۇلمىسىنى ياخشىلايدۇ، مۇھىم ۋادىلاردىكى ئىھاتە ئورمىنى سىستېمىسىنى تاكامۇللاشتۇرىدۇ.
گوۋۇيۈەن ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى قانۇن بويىچە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكتىكى مۇھىم ئېكولوگىيە رايونلىرى، ئېكولوگىيە ئەھۋالى ئاجىز رايونلاردا ئاممىۋى مەنپەئەت ئورمىنى بېكىتىپ، قاتتىق باشقۇرۇشنى يولغا قويۇشى كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى دۆلەت زېمىنىنى كۆكەرتىشنى ئىلمىي يولغا قويۇشى، شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈشى، دەرەخ-چاتقال-ئوت-چۆپ يېپىنچا ئۆسۈملۈكلىرىنى مۇۋاپىق سەپلىشى، يەرلىك دەرەخ، ئوت-چۆپ تۈرلىرىنى ئاۋۋال ئىشلىتىشى، كۆكەرتىش سۈپىتىنى ئۆستۈرۈشى، زىيانلىق جانلىقلارنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى، ئورمان-ئوتلاق ئوت ئاپىتىنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

26-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى سۇلۇق يەرلەرنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتىپ، سۇلۇق يەرنىڭ سۇ مەنبەسىنى ساقلاش، كىلىماتىنى تەڭشەش، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداش قاتارلىق ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسىنى كۈچەيتىپ، سۇلۇق يەرلەرنىڭ كاربوننى تۇراقلاشتۇرۇش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى سۇلۇق يەرنى قوغداش-ماسلاشتۇرۇش خىزمىتىنى كۈچەيتىپ، ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، سۇلۇق يەر كۆلىمىنىڭ ئومۇمىي مىقدارىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش نىشانىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈپ، سۇلۇق يەر قوغداش بوشلۇقىنىڭ جايلىشىشىنى ياخشىلاپ، دەريا مەنبەسى، يۇقىرى-ئوتتۇرا ئېقىنى ۋە پاتقاق، سازلىق، سۇلۇق يەرلەرنى ئومۇمىي جەھەتتىن قوغداشنى يەنىمۇ كۈچەيتىپ، ئېكولوگىيەلىك ئىقتىدارى ئېغىر دەرىجىدە چېكىنگەن سۇلۇق يەرلەرنى ھەر تەرەپلىمە تۈزىشى ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشى كېرەك.

شىڭسۇخەي، زالىڭ كۆلى، ئېلىڭ كۆلى، روئېرگەي قاتارلىق پاتقاق، سازلىق، سۇلۇق يەرلەردە پاتقاق، كۆمۈر قېزىش مەنئى قىلىنىدۇ.
تەبىئىي سۇلۇق يەرنى ئېچىۋېتىش ( چۆرىدىلىپ )، چىقىرىۋېتىش قاتارلىق سۇلۇق يەر ۋە ئۇنىڭ ئېكولوگىيەلىك ئىقتىدارىغا بۇزغۇنچىلىق قىلىش قىلمىشلىرى مەنئى قىلىنىدۇ.

27-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى تېرىلغۇ يەرنى قوغداشتىكى ئەڭ قاتتىق تۈزۈمنى ئەمەلىيلەشتۈرۈپ، ئۈنۈملۈك تەدبىرلەرنى قوللىنىپ تېرىلغۇ يەرنىڭ ئۇللۇق مۇنبەتلىكىنى ئاشۇرۇشى، تېرىلغۇ يەرنىڭ ئېكولوگىيەلىك ئىقتىدارىنى كۈچەيتىشى، تېرىلغۇ يەرنىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىتىنى قوغدىشى ۋە ياخشىلىشى كېرەك؛
يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرىنىڭ بېقىش بىلەن ئىشلىتىشنى بىرلەشتۈرۈش، شورلۇق يەرنى ياخشىلاش، ئېكولوگىيەلىك ئايلاندۇرۇش، تاشلاندۇقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قوللىنىپ، تېرىلغۇ يەردىن ئىلمىي پايدىلىنىپ، يېشىل، يۇقىرى ئۈنۈملۈك يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش تېخنىكىسىنى كېڭەيتىپ ۋە قوللىنىپ، خىمىيەۋى ئوغۇت، دېھقانچىلىق دورىلىرىنى ئىشلىتىشنى قاتتىق تىزگىنلەپ، يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىلىدىغان سولياۋ يوپۇق، زىرائەت شاخ-شۇمبىسى قاتارلىق يېزا ئىگىلىك تاشلاندۇقلىرىنى ئىلمىي بىر تەرەپ قىلىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىلىدۇ.

28-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق، يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، ياۋايى ھايۋان ۋە ئۆسۈملۈك تۈرلىرىنى تەكشۈرۈشنى قانات يايدۇرىدۇ، تەكشۈرۈش ئەھۋالىغا قاراپ قوغداش تەدبىرىنى يولغا قويۇش پىكرىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ، مۇناسىۋەتلىك تىزىملىك تۈزۈمىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ، ياۋايى ھايۋانلارنىڭ مۇھىم ماكانى، كۆچۈش-كۆچۈش يولى ۋە ياۋايى ئۆسۈملۈكلەرنىڭ ئىپتىدائىي مۇھىتىنى قوغداشنى كۈچەيتىدۇ،
ياۋا قوتاز، شىزاڭ بۆكىنى، پىرىژىۋالىسكى ئىپتىدائىي بۆكىنى، يىلپىز، مۈشۈكئېيىق، گاۋلى گۇڭبەي ئاق قاشلىق ئۇزۇن بىلەكلىك ئادەمسىمان مايمۇن، قارا بويۇن تۇرنا، سىچۇەن-شەنشى جېلوگۈي بېلىقى، سۆڭەك كالپۇك سېرىق دەريا بېلىقى، قارا چىپار تۇمشۇق بېلىق، ياپىلاق تۇمشۇق بېلىق، ئۇچلۇق كارپ بېلىقى ۋە چوڭ گۈللۈك قىزىل مارال، شىزاڭ قوشۇقسىمان چىغىرتمىقى، قارتوشقان قاتارلىق چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان ياكى ئالاھىدە ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈك تۈرلىرىگە قارىتا نۇقتىلىق قوغداش يولغا قويۇلدى.

دۆلەت ياۋايى ھايۋانلارنى قۇتقۇزۇش، كۆپەيتىش، ياۋايىلاشتۇرۇش بازىسى، شۇنىڭدەك ئۆسۈملۈك باغچىسى، ئېگىزلىك جانلىقلار گېرمپلازمىسى بايلىقى ئامبىرى قۇرۇلۇشىنى قانات يايدۇرۇشنى قوللايدۇ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان ياكى خاسلىققا ئىگە ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈك تۈرلىرىنى قۇتقۇزۇش ۋە كۆچۈرۈپ قوغداشنى كۈچەيتىدۇ.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مۇناسىۋەتلىك ئورۇن ۋە شەخسلەرنى تەشكىللەپ، ياۋايى ھايۋانلار زىيىنىنىڭ ئۇنىۋېرسال ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەشنى پائال قانات يايدۇرۇشى كېرەك.
ياۋايى ھايۋاناتلاردىن ئادەملەر ئۆلسە، يارىلانسا، چارۋا، زىرائەت ياكى باشقا مال-مۈلكى زىيانغا ئۇچرىسا، قانۇن بويىچە تولۇقلىما بېرىلىدۇ.

29-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىكىنى قوغداشقا دائىر مۇھىم، زور قۇرۇلۇشلارنى يولغا قويۇپ، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىغا بۇزغۇنچىلىق قىلىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، ئېكولوگىيە كارىدورى قۇرۇپ ۋە ئۇنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ مۇكەممەللىكى ۋە تۇتاشتۇرۇشچانلىقىنى ئاشۇرۇشى كېرەك.

30-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ ئورمانچىلىق، ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى چۆللەشكەن يەرنى دائىرىلىك قوغداش، يېپىنچا ئۆسۈملۈكلەرنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، چۆل ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە چۆللەشكەن يەرنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

31-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى دائىرىلەپ يېتىشتۈرۈش، دائىرىلەپ نۆۋەتلەشتۈرۈپ بېقىش، كۆچۈرۈپ كۆچۈرۈش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ئېگىزلىك، تاغلىق رايون ۋە ئېتىزلىقتىكى قۇم-بورانلىق بەلباغ، دەريا قىرغىقى بەلبېغى، ئېكولوگىيە مۇداپىئە بەلبېغى قاتارلىقلارنى نۇقتىلىق تۈزەش قۇرۇلۇشىنى يولغا قويۇپ، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

32-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، ئۈچ دەريا مەنبەسى، چىليەنشەن تېغى خېيخې دەرياسى ۋادىسى، جىنشاجياڭ دەرياسى ۋە مىنجياڭ دەرياسىنىڭ يۇقىرى ئېقىنى، يالۇزاڭبۇ دەرياسى ھەمدە جىنشاجياڭ، لەنساڭجياڭ دەرياسى، نۇجياڭ دەرياسىدىن ئىبارەت ئۈچ دەريا ياندىشىپ ئاقىدىغان رايون قاتارلىق مۇھىم دەريا مەنبە رايونى ۋە سۇ-تۇپراق ئېقىپ كېتىشنىڭ نۇقتىلىق ئالدىنى ئېلىش رايونى، تۈزەش رايونلىرىنى كۈچەيتىشى كېرەك،
نوپۇس نىسبەتەن زىچ بولغان ئېگىزلىكتىكى دەريا ۋادىسىدا سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشى ئېغىر، ئېكولوگىيەسى ئاجىز رايونلاردا سۇ-تۇپراقنىڭ قېچىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىمالى بولغان ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.
ھەقىقەتەن دۆلەتنىڭ تەرەققىيات ئىستراتېگىيەسى ۋە دۆلەت ئىقتىسادى ۋە خەلق تۇرمۇشى ئېھتىياجى بىلەن قۇرۇلۇش قىلىشقا توغرا كەلسە، ئىلمىي دەلىللەش ھەمدە قانۇن بويىچە تەستىقلىتىش رەسمىيىتى بېجىرىش، كاشىلا دائىرىسىنى قاتتىق تىزگىنلەش كېرەك.

33-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە تەسىس قىلىنغان كان تەكشۈرۈش ھوقۇقى، كان ئېچىش ھوقۇقى دۆلەت زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانى ۋە قېزىلما بايلىق يىرىك پىلانى تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.
چاڭجياڭ دەرياسى، خۇاڭخې دەرياسى، لەنساڭجياڭ دەرياسى، يالۇزاڭبۇ دەرياسى، نۇجياڭ دەرياسى قاتارلىق دەريا مەنبەسىدىكى تەبىئىي مۇھاپىزەت يېرىدە ئېكولوگىيەنى قوغداشنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان قۇم قېزىش، كان ئېچىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىش قانۇن بويىچە مەنئى قىلىنىدۇ.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە قېزىلما بايلىقلارنى چارلاش، ئېچىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشتا، كان چارلاش ھوقۇقدارى، كان ئېچىش ھوقۇقدارى ئىلغار، قوللىنىشچان ھۈنەر-سەنئەت، ئۈسكۈنە ۋە مەھسۇلاتلارنى قوللىنىپ، مۇھىت ئاسرايدىغان، بىخەتەر چارلاش، ئېچىش تېخنىكىسى ۋە ئۇسۇلىنى تاللاپ، قېزىلما بايلىق ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا بۇزغۇنچىلىق قىلىشتىن ساقلىنىشى ياكى ئازايتىشى كېرەك؛
دۆلەت رەسمىي بۇيرۇق چىقىرىپ شاللىۋەتكەن ھۈنەر-سەنئەت، ئۈسكۈنە ۋە مەھسۇلاتنى ئىشلىتىش مەنئى قىلىنىدۇ.
ئېكولوگىيەلىك مۇھىت سەزگۈر رايونىدا قېزىلما بايلىقنى چارلاپ تەكشۈرۈش، ئېچىش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىشتا، مۇناسىۋەتلىك باشقۇرۇش-تىزگىنلەش تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى، يول بېرىش، كېمەيتىش-كېچىكتۈرۈش ۋە ۋاقتىدا ئەسلىگە كەلتۈرۈش، قايتا قۇرۇش قاتارلىق قوغداش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، مۇھىت بۇلغىنىش ۋە ئېكولوگىيە بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراشنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

34-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ، گېئو ئاپەت يوشۇرۇن خەۋپىنى تۈگىتىش، يەرنى قايتا ئۆزلەشتۈرۈش، يېپىنچا ئۆسۈملۈكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، تارىختىن قېپقالغان كان ئېكولوگىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمىتىنى تېزلىتىشى، قۇرۇلۇۋاتقان ۋە يۈرۈشتۈرۈلۈۋاتقان كانلارنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى، كان ئېچىش ھوقۇقدارىنىڭ كان بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش ۋە ئېكولوگىيەنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە ئادا قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىشى كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە قېزىلما بايلىقنى قېزىشتا قېزىلما بايلىقنى ئېچىش لايىھەسى ۋە كان رايونىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش لايىھەسىنى ئىلمىي تۈزۈش كېرەك.
يېڭىدىن قۇرۇلغان كانلارنى يېشىل كان قۇرۇلۇشى ئۆلچىمىگە قاتتىق ئەمەل قىلغان ھالدا پىلانلاش، قۇرۇش ۋە يۈرۈشتۈرۈش، باشقۇرۇش كېرەك.
ئىشلەپچىقىرىش كانلىرى يېشىللاشتۇرۇپ دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈش-ئۆزگەرتىشنى يولغا قويۇشى، قالدۇق قېزىلما ئامبىرىنى يۈرۈشتۈرۈش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى، مۇھىت ۋە بىخەتەرلىك خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى ۋە ئۇنى تۈگىتىشى كېرەك.

4-باب ئېكولوگىيە خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش

35-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيە خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ، تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ تەبىئىي ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، كىلىمات ئۆزگىرىشىگە تاقابىل تۇرۇش قاتارلىق ئېكولوگىيەلىك خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەشتىكى ئىقتىدارى ۋە سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنىڭ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.

36-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى تەبىئىي ئاپەتنى تەكشۈرۈش، باھالاش ۋە كۆزىتىش، سىگنال بېرىشنى كۈچەيتىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى يەر تەۋرەش، قار كۆچۈش، مۇز كۆچۈش، قىيان، تاغ گۈمۈرۈلۈش، سېيرىلىپ چۈشۈش، لاي-لاتقا ئېقىش، مۇز-كۆللەرنى يار ئېلىپ كېتىش، توڭ تۇپراق ئېرىش، ئورمان-ئوتلاق ئوت ئاپىتى، قارا يامغۇر ( قار )، قۇرغاقچىلىق قاتارلىق تەبىئىي ئاپەتلەرنى تەكشۈرۈش، باھالاش ۋە كۆزىتىپ ئۆلچەش، سىگنال بېرىشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

گېئو ئاپەت ئاسان يۈزبېرىدىغان رايوندا قۇرۇلۇش قىلغاندا، مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىلەر بويىچە گېئو ئاپەتنىڭ خەۋپ-خەتىرىنى باھالاپ، قۇرۇلۇش تۈزەش ياكى كۆچۈرۈپ ئاپەتتىن چەتلىتىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى ۋاقتىدا قوللىنىش كېرەك.

37-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تەبىئىي ئاپەتنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەشنى كۈچەيتىپ، يەر تەۋرەش، قىيان، مۇز-كۆللەرنى يار ئېلىپ كېتىش، گېئو ئاپەت قاتارلىق تەبىئىي ئاپەتلەردىن مۇداپىئەلىنىش قۇرۇلۇشى ئۆلچىمىنى ئۆستۈرۈپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا ئۇيغۇنلاشقان تەبىئىي ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش قۇرۇلۇشى ۋە قۇرۇلۇشتىن باشقا قۇرۇلۇش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىشى كېرەك.

قاتناش، سۇچىلىق، ئېلېكتىر ئېنېرگىيەسى، شەھەر مەمۇرىيىتى، چېگرا پورتى قاتارلىق ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى قىلغۇچى، تىجارەت قىلغۇچى ئورۇنلار تەبىئىي ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش مەجبۇرىيىتىنى قانۇن بويىچە ئۈستىگە ئېلىشى، ھەر تەرەپلىمە تۈزەش تەدبىرى قوللىنىشى، قۇرۇلۇش قىلىش، يۈرۈشتۈرۈش مەزگىلىدىكى تەبىئىي ئاپەتنىڭ ئالدىنى قىلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى كۈچەيتىشى، خەلق ئاممىسىنىڭ ھاياتى ۋە مال-مۈلۈك بىخەتەرلىكىنى كاپالەتلەندۈرۈشى كېرەك.

38-ماددا مۇھىم، زور قۇرۇلۇشلاردا ئېكولوگىيە ۋە گېئو مۇھىت تەسىرى پەيدا قىلىش ئېھتىمالى بولسا، قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇن قۇرۇلۇش بويىدىكى ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ۋە گېئو مۇھىتقا سەزگۈر، ئاجىز رايونلارنىڭ ئەھۋالىغا ئاساسەن، لىنىيە بويىدىكى ئېكولوگىيە ۋە گېۋىزىيە مۇھىتنى كۆزىتىپ ئۆلچەش لايىھەسى تۈزۈشى، ئېكولوگىيە ۋە گېئومۇھىت تەسىرىنى پۈتۈن ھاياتلىق دەۋرىيلىكى بويىچە كۆزىتىپ ئۆلچەشنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك،
بۇ، قۇرۇلۇش باشلاشتىن بۇرۇنقى ئەسلىي ئەھۋالنى كۆزىتىپ ئۆلچەش، قۇرۇلۇش قىلىش جەريانىدىكى ئېكولوگىيە ۋە گېئو مۇھىت تەسىرىنى كۆزىتىپ ئۆلچەش، قۇرۇلۇشنى يۈرۈشتۈرۈش مەزگىلىدىكى ئېكولوگىيە ۋە گېيو مۇھىتنىڭ ئۆزگىرىشى ۋە ئۇنى قوغداش، ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى ئىز قوغلاپ كۆزىتىپ ئۆلچەشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

مۇھىم، زور قۇرۇلۇشلاردا ياۋايى ھايۋانلارنىڭ مۇھىم ماكانى، كۆچۈش-كۆچۈش يولى ۋە دۆلەت نۇقتىلىق قوغدايدىغان ياۋايى ئۆسۈملۈكلەرنىڭ تەبىئىي مەركەزلىك تارقىلىش رايونىدىن چەتلەش كېرەك؛
چەتلەپ تۇرغىلى بولمىسا، ياۋايى ھايۋانلار يولى ياساش، كۆچۈرۈپ قوغداش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، تەبىئىي ئېكولوگىيە سىستېمىسى ۋە ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈكلەرگە بولغان تەسىرىدىن ساقلىنىش ياكى ئازايتىش كېرەك.

39-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قوغداش ۋە باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئۇرۇق پىلازما بايلىقىنى تەكشۈرۈش ۋە يىغىشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، مۇناسىۋەتلىك بايلىق قوغداش ئەسلىھەلىرى ۋە سانلىق مەلۇمات ئامبىرىنى مۇكەممەللەشتۈرۈشى كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە دۆلەت نۇقتىلىق قوغدايدىغان تەبىئىي گېرمپلازما بايلىقىنى يىغىش ياكى كېسىش مەنئى قىلىنىدۇ.
پەن تەتقىقات، زىيانلىق جانلىقنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش، تەبىئىي ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭ تىزگىنلەش قاتارلىق سەۋەبلەر بىلەن يىغىش ياكى كېسىشكە توغرا كەلسە، قانۇن بويىچە تەستىقلىتىش كېرەك.

40-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، رايون سىرتىدىن كىرگەن تاجاۋۇزچى تۈرلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەشنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ئالغا سۈرۈپ، سىرتتىن كىرگەن تۈرلەرنى كىرگۈزۈشنى تەستىقلاش، باشقۇرۇشنى يولغا قويۇپ، سىرتتىن كىرگەن تۈرلەرنىڭ پورتتا ئالدىنى ئېلىش ۋە تىزگىنلەشنى كۈچەيتىپ، سىرتتىن كىرگەن تاجاۋۇزچى تۈرلەرنى تەكشۈرۈش، كۆزىتىش، سىگنال بېرىش، تىزگىنلەش، باھالاش، تازىلاش، ئېكولوگىيەنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق خىزمەتلەرنى كۈچەيتىدۇ.

ھەرقانداق ئورۇن ۋە شەخسنىڭ تەستىقلاتماي تۇرۇپ، سىرتتىن كىرگەن تۈرلەرنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن كىرگۈزۈشىگە، قويۇپ بېرىشىگە ياكى تاشلىۋېتىشىگە يول قويۇلمايدۇ.

41-ماددا دۆلەت كىلىمات ئۆزگىرىشى ۋە ئۇنىڭ ئۇنىۋېرسال تەسىرىنى كۆزىتىشنى كۈچەيتىپ، كىلىمات ئۆزگىرىشىنىڭ چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسى، كىلىمات سىستېمىسى، سۇ بايلىقى، قىممەتلىك، يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان ياكى خاس ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈك، قارلىق تاغ، مۇزلۇق، توڭ تۇپراق ۋە تەبىئىي ئاپەتنىڭ تەسىرىنى مۆلچەرلەش سىستېمىسى بەرپا قىلىپ، ئېكولوگىيە خەۋپ-خەتىرىنى دوكلات قىلىش ۋە سىگنال بېرىش مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ،
كىلىمات ئۆزگىرىشىنىڭ چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىگە بولغان تەسىرى ۋە ئېگىزلىك ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ ئۆزگىرىشىنى باھالاشنى يەنىمۇ كۈچەيتىش كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى قارلىق تاغ، مۇزلۇقلاردىكى توڭ تۇپراقنىڭ ئېرىشى، چېكىنىشىنىڭ رايون ئېكولوگىيە سىستېمىسىغا كۆرسىتىدىغان تەسىرىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش ۋە خەۋپ-خەتەرنى باھالاشنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

5-باب كاپالەتلەندۈرۈش ۋە نازارەت قىلىش

42-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە مالىيە سېلىنمىسىنى ئاشۇرىدۇ، مەركەز مالىيەسى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى ئاسراش-ئەسلىگە كەلتۈرۈش، ئېكولوگىيە خەۋپ-خەتىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش قاتارلىقلارغا مەخسۇس مەبلەغ ئورۇنلاشتۇرىدۇ.
مەركەز خامچوتى ئىچىدىكى مەبلەغ چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئۇل ئەسلىھەلىرى ۋە ئاساسىي ئاممىۋى مۇلازىمەت ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشىغا مايىللاشتۇرۇلىدۇ.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى مەبلەغ سېلىنما سالمىقىنى ئاشۇرۇپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى ئاسراش-ئەسلىگە كەلتۈرۈش قۇرۇلۇشىنى نۇقتىلىق قوللىشى كېرەك.

43-ماددا دۆلەت مالىيە يۆتكىمە چىقىم سالمىقىنى ئاشۇرۇپ، يۆتكىمە چىقىم كوئېففىتسېنتىنى ئۆستۈرۈش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش چىقىمىنى قوشۇپ ھېسابلاش قاتارلىق ئۇسۇللار ئارقىلىق، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسى مۇھىم رايونلارغا تولۇقلىما بېرىدۇ.
چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەلىك مۇھىم رايونلارنى ئۆلكە دەرىجىلىك تۆۋەنكى ئېكولوگىيەنى قوغداش تولۇقلىمىسى يۆتكىمە چىقىم قىلىش دائىرىسىگە ئومۇميۈزلۈك كىرگۈزۈپ، ئېكولوگىيەنى قوغداش بىلەن خەلق تۇرمۇشىنى ياخشىلاشنىڭ بىرلەشتۈرۈلۈشىنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك.

دۆلەت تەبىئىي بايلىقنىڭ ھوقۇق تەۋەلىكىنى بىرتۇتاش بېكىتىپ تىزىملاشنى قانات يايدۇرۇش ئارقىلىق، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيە مەھسۇلاتلىرىنىڭ ھوقۇق-مەسئۇلىيەت تەۋەلىكىنى بېكىتىش ئۈستىدە ئىزدىنىپ، ئېكولوگىيە مەھسۇلاتلىرىنى تىجارەت قىلىش-ئېچىش مېخانىزمىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، چىڭخەي-چىڭخەي ئېگىزلىكى خاس ئېكولوگىيە مەھسۇلاتلىرى رايون ئاممىۋى كۇرسلۇق ماركىسى يارىتىشقا ئىلھام بېرىپ، كۆپ مەنبەلىك ئېكولوگىيە مەھسۇلاتلىرىنىڭ قىممىتىنى ئىشقا ئاشۇرۇش يولىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

44-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا مەدەت بېرىپ، سۇ تېجەش، ئېنېرگىيە تېجەش، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، مۇھىت ئاسراش ۋە بايلىقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشقا پايدىلىق پۇل مۇئامىلە، باج سىياسىتىنى يولغا قويۇپ، يېشىل كىرېدىت، يېشىل زايوم، يېشىل سۇغۇرتا قاتارلىق پۇل مۇئامىلە مەھسۇلاتلىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشقا ئىلھام بېرىدۇ.

دۆلەت ئاممىۋى مەنپەئەتدارلىق تەشكىلاتلىرى، ئىجتىمائىي كاپىتالنىڭ چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمىتىگە قاتنىشىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ، ئېكولوگىيە مەھسۇلاتلىرىنى يارىتىش، كەسىپلەرنى تەرەققىي قىلدۇرۇش، پەن-تېخنىكىدا يېڭىلىق يارىتىش، تېخنىكا مۇلازىمىتى قاتارلىق پائالىيەتلەرنى قانات يايدۇرىدۇ.

45-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە شامال ئېلېكتىر، يورۇقلۇق ۋولت ئارقىلىق توك چىقىرىش، سۇ ئېلېكتىر، سۇ ئېلېكتىر-شامال ئېلېكتىرى ئۆزئارا تولۇقلاپ توك چىقىرىش، يورۇقلۇق-ئىسسىقلىق ئېنېرگىيەسى، يەر ئىسسىقلىقى ئېنېرگىيەسى قاتارلىق پاكىز ئېنېرگىيەلەرنى ئاساسىي گەۋدە قىلغان ئېنېرگىيە سىستېمىسى قۇرۇشنى قوللاپ، پاكىز ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش يولى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، ئېنېرگىيەنىڭ يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق بولۇشقا قاراپ ئۆزگىرىشىنى ئالغا سىلجىتىدۇ.

ئاھالىلەرنىڭ توك ئىشلىتىشىگە كاپالەتلىك قىلىش ۋە چېگرا مۇداپىئە ئېھتىياجىنى مۇستەھكەملەشتىن باشقا، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە كىچىك سۇ ئېلېكتىر تۈرلىرىنى يېڭىدىن قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.

46-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە ئېكولوگىيە ساياھىتىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش بايلىق ۋە ئېكولوگىيەنى قوغداش تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى، شۇ جاينىڭ ئەنئەنىۋى مەدەنىيىتى ۋە ئۆرپ-ئادىتىگە ھۆرمەت قىلىشى ۋە ئۇنى قوغدىشى، ساياھەت بايلىقىنى قوغدىشى ۋە ئۇنىڭدىن مۇۋاپىق پايدىلىنىشى كېرەك.

يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيە ساياھىتى مەھسۇلاتلىرىنى ئىلمىي ئېچىپ، ساياھەت لىنىيەلىرىنى لايىھەلەپ، ساياھەتچىلەر سانى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنىڭ كۆلىمىنى مۇۋاپىق تىزگىنلىشى كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ساياھىتى، تاغلىق دالا ھەرىكىتى قاتارلىق پائالىيەتلەرنى تەشكىللەش ياكى ئۇنىڭغا قاتنىشىشتا، بىخەتەرلىك بەلگىلىمىسى ۋە مەدەنىي ھەرىكەت قائىدىسىگە رىئايە قىلىش، رايون ئېكولوگىيە ساياھىتى، تاغلىق رايون دالا ھەرىكىتى قاتارلىقلارنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش ۋە قېلىپلاشتۇرۇش تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇش كېرەك؛
تەبىئىي مەنزىرە ۋە ئوتلاق يېپىنچا ئۆسۈملۈكلىرىنى بۇزۇۋېتىش، ياۋايى ھايۋان ۋە ئۆسۈملۈكلەرنى ئوۋلاش ۋە يىغىش مەنئى قىلىنىدۇ.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ساياھىتى، تاغلىق رايون دالا ھەرىكىتى قاتارلىق پائالىيەتلەرگە تەشكىللەش ياكى قاتنىشىشتا، ئۆزى ئېلىپ كەتكەن ئەخلەتنى ياكى بەلگىلەنگەن ئورۇنغا قويۇش كېرەك؛
تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى خالىغانچە تۆكۈش، چېچىش مەنئى قىلىنىدۇ.

47-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى رايون بايلىقى ۋە مۇھىتىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىغا ئاساسەن، قاتناش، سۇچىلىق، ئېنېرگىيە قاتارلىق زور ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ۋە تۇرمۇش يۇندىسى، ئەخلەت يىغىپ بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق مۇھىت ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش ئالغا سۈرۈپ، شەھەرنىڭ ئىچكى قىسمى ۋە ئەتراپتىكى قوشنا جايلارنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش-ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتىشى كېرەك،
شەھەر-يېزا، مەھەللە ئۇنىۋېرسال مۇلازىمەت ئەسلىھەسى قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، ئاساسىي ئاممىۋى مۇلازىمەتنى باراۋەرلەشتۈرۈشنى تېز ئالغا سىلجىتىش كېرەك.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، يېزا تۇرمۇش يۇندىسى ۋە ئەخلىتىنى تۈزەشنى ئالغا سۈرۈپ، يېزىلاردا پاكىز ھاجەتخانىنى ئۆزگەرتىش ۋە يېزا-كەنتلەرنى كۆكەرتىشنى ئالغا سىلجىتىپ، يېزىلارنىڭ ياشاش مۇھىتىنى سىجىل ياخشىلاپ، يېزا-كەنت قىياپىتى يارىتىپ، ئېكولوگىيەسى ياشاشقا باب كېلىدىغان گۈزەل يېزا-كەنت قۇرۇپ چىقىشى كېرەك.

48-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا دائىر تۈرلۈك پائالىيەتلەرگە قارىتا نازارەتچىلىك، تەكشۈرۈش ئېلىپ بارىدۇ، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىدۇ، چىڭخەي-چىڭخەي ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش خىزمىتىگە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى قانۇن بويىچە ئاشكارىلايدۇ، ئاممىنىڭ قاتنىشىش تەرتىپىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

ئورۇن ۋە شەخسلەر چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ مۇھىتىنى بۇلغىغان، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىگە بۇزغۇنچىلىق قىلغان قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە پاش قىلىش ۋە ئەرز-شىكايەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

49-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى ئاسراشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئىقتىدار قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، پەن-تېخنىكىلاشتۇرۇش، ئۇچۇرلاشتۇرۇش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، قانۇن ئىجراسىنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى ئورنىتىپ، قانۇنغا خىلاپ ئېغىر، زور دېلولار ۋە مەمۇرىي رايون ھالقىغان، ئېكولوگىيەسى سەزگۈر رايونلاردىكى قانۇنغا خىلاپ دېلولارغا قارىتا قانۇن بويىچە بىرلىشىپ قانۇن ئىجرا قىلىشنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

50-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ئۈنۈمىنى باھالاش-باھالاش تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ، مۇھىت سۈپىتىنى ئۆستۈرۈش، ئېكولوگىيەنى قوغداش ئۈنۈمى، ئېكولوگىيە مەھسۇلاتى بىلەن تەمىنلەش ئىقتىدارى قاتارلىقلارنى كۆرسەتكۈچ سىستېمىسىغا كىرگۈزىدۇ.

51-ماددا دۆلەت چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشنى قانۇن يۈرگۈزۈش كاپالىتى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىدۇ، مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلارنىڭ چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى ئاسراشنى قانۇن مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلىشىگە ئىلھام بېرىدۇ.

چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ھەر دەرىجىلىك مەمۇرىي قانۇن ئىجرا قىلغۇچى ئورگانلار، خەلق سوت مەھكىمىلىرى، خەلق تەپتىش مەھكىمىلىرى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداشتىكى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىش ياكى تەبىئىي بايلىق ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت زىيىنىنى تۆلەش دەۋاسى، ئاممىۋى پاراۋانلىق دەۋاسى بېجىرىش قاتارلىق جەرياندا، جىنايەتكە چېتىشلىق قىلمىشنىڭ بارلىقىنى بايقىسا، جىنايەت يىپ ئۇچىنى تەھقىقلەش، تەكشۈرۈش خىزمەت ھوقۇقىغا ئىگە ئورگانغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشى كېرەك.

52-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى ياكى ئۇنىڭ دائىمىي كومىتېتىغا شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداش خىزمىتى ئەھۋالىنى قەرەللىك دوكلات قىلىشى كېرەك.

6-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

53-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە يەرلىك ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىلەرگە خىلاپلىق قىلىپ، مۇناسىۋەتلىك مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىش داۋامىدا خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلغان، خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلانغان، نەپسانىيەتچىلىك قىلغان بولسا، بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە ئاگاھلاندۇرۇش، گۇناھ يېزىش، چوڭ گۇناھ يېزىش ياكى دەرىجىسىنى چۈشۈرۈش جازاسى بېرىلىدۇ؛
ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلارغا ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلاش ياكى ئىشتىن قوغلاش جازاسى بېرىلىدۇ، ئۇلارنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى ئەيىبنى بوينىغا ئېلىپ ئىستېپا بېرىشى كېرەك.

54-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارغا مۇناسىۋەتلىك قانۇن-نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە ئېغىر جازا بېرىلىدۇ :

( 1 ) دۆلەت باغچىسىدا بايلىق ئېچىپ پايدىلىنىش ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللىنىپ ئېكولوگىيەنى بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراتقانلار؛

( 2 ) شىڭسۇخەي، زالىڭ كۆلى، ئېلىڭ كۆلى، روئېرگەي قاتارلىق پاتقاق، سازلىق سۇلۇق يەرلىرىدە پاتقاق كۆمۈر قېزىش ياكى قاقلىق ( قاشالانغان ) بوز يەر ئېچىش، زەي چىقىرىش تەبىئىي سۇلۇق يېرى؛

( 3 ) سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشى ئېغىر، ئېكولوگىيەسى ئاجىز رايونلاردا سۇ-تۇپراقنىڭ قېچىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىمالى بولغان ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش پائالىيىتىنى قانات يايدۇرۇش؛

( 4 ) دۆلەت نۇقتىلىق قوغدايدىغان تەبىئىي ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى يىغىش ياكى كېسىش؛

( 5 ) سىرتتىن كىرگەن تۈرلەرنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن كىرگۈزۈش، قويۇپ بېرىش ياكى تاشلىۋېتىش؛

( 6 ) تەبىئىي مەنزىرە ياكى ئوتلاق يېپىنچا ئۆسۈملۈكلىرىنى بۇزۇش؛

( 7 ) دۆلەت ياكى يەرلىك نۇقتىلىق قوغدايدىغان ياۋايى ھايۋان ۋە ئۆسۈملۈكلەرنى ئوۋلاش، يىغىش.

55-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى دەريا يولى، كۆل، سۇ رايونى ۋە قىرغاق لىنىيەسىدىن پايدىلانغان، ئىگىلىۋالغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىيىتى مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە چۇۋۇپ تاشلايدۇ ھەمدە ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈپ بېرىدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ چۇۋۇمىسا ياكى ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈپ بەرمىسە، مەجبۇرىي چېقىۋېتىدۇ ياكى ۋاكالىتەن ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈپ بېرىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

56-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، چاڭجياڭ دەرياسى، خۇاڭخې دەرياسى، لەنساڭجياڭ دەرياسى، يالۇزاڭبۇ دەرياسى، نۇجياڭ دەرياسى قاتارلىق دەريا مەنبەسىدىكى تەبىئىي مۇھاپىزەت يېرىدە ئېكولوگىيەنى قوغداشنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىغان كان ئېچىش ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللانغانلارنى تەبىئىي بايلىق، ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ،
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنى ۋە قانۇنغا خىلاپ قېزىشقا بىۋاسىتە ئىشلەتكەن ئۈسكۈنە-قوراللىرىنى مۇسادىرە قىلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ ھالدا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى تاپاۋەت قىلغانلارغا قوشۇمچە قانۇنغا خىلاپ تاپاۋىتىنىڭ ئون ھەسسىسىدىن يۇقىرى، 20 ھەسسىسىدىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت 100 مىڭ يۈەنگە يەتمىسە، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

57-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، قۇرۇلۇش قىلغۇچى ئورۇنلاردىن كىچىك سۇ ئېلېكتىر تۈرىنى يېڭىدىن قۇرغانلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قۇرۇلۇشنى توختىتىشقا بۇيرۇيدۇ، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشى ۋە خەۋپ ئاقىۋىتى بويىچە ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈشكە بۇيرۇيدۇ، قۇرۇلۇش تۈرى ئومۇمىي سېلىنمىسىغا ％ 1 تىن يۇقىرى، ％ 5 تىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ.

58-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ساياھەت، تاغلىق دالا ھەرىكىتىدە تۇرمۇش ئەخلىتىنى خالىغانچە تۆككەن، چاچقانلارنى مۇھىت تازىلىقى مەسئۇل تارمىقى ياكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتكەن تارماق تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، شەخسلەرگە 100 يۈەندىن يۇقىرى، 500 يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ، قىلمىشى ئېغىر بولغانلار
قوشۇمچە 500 يۈەندىن يۇقىرى، 10 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئورۇنغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، بەش يۈز مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

59-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ مۇھىتىنى بۇلغاپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى بۇزۇپ باشقىلارغا زىيان سالغان بولسا، ھوقۇققا چېقىلغۇچى ھوقۇققا چېقىلىش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

دۆلەتنىڭ بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلىپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىغا زىيان سالغاندا، دۆلەت بەلگىلىگەن ئورگان ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن تەشكىلات ھوقۇققا چېقىلغۇچىدىن ئەسلىگە كەلتۈرۈش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى، زىياننى ۋە مۇناسىۋەتلىك خىراجەتنى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

60-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، ئامانلىق باشقۇرۇشقا خىلاپ قىلمىش شەكىللەندۈرگەنلەرگە قانۇن بويىچە ئامانلىق باشقۇرۇش جازاسى بېرىلىدۇ؛
جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلىرى قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

7-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

61-ماددا مۇشۇ قانۇننىڭ 2-ماددىسىنىڭ 2-تارمىقىدا بەلگىلەنگەن مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايوننى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماق بېكىتىدۇ.

62-ماددا چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدىكى ئۆلكە، ئاپتونوم رايون ۋە رايون بار شەھەر، ئاپتونوم ئوبلاستلار ئۆز جايىنىڭ ئەمەلىيىتىگە بىرلەشتۈرۈپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكى ئېكولوگىيەسىنى قوغداشنىڭ كونكرېت چارىسىنى چىقارسا بولىدۇ.

63-ماددا بۇ قانۇن 2023-يىل 9-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.