( 2022-يىلى 10-ئاينىڭ 30-كۈنى 13-نۆۋەتلىك مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ 37-يىغىنىدا ماقۇللاندى )

مۇندەرىجە

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

2-باب پىلانلاش ۋە باشقۇرۇش-تىزگىنلەش

3-باب ئېكولوگىيەنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش

4-باب سۇ بايلىقىدىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىش

5-باب سۇ-قۇمنى تەڭشەش-تىزگىنلەش ۋە كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش بىخەتەرلىكى

6-باب بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

7-باب يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتنى ئىلگىرى سۈرۈش

8-باب خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى قوغداش، ۋارىسلىق قىلىش ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇش

9-باب كاپالەتلەندۈرۈش ۋە نازارەت قىلىش

10-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

11-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

1-باب ئومۇمىي پىرىنسىپ

1-ماددا بۇ قانۇن خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداشنى كۈچەيتىش، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ تىنچ ئېقىشىغا كاپالەتلىك قىلىش، سۇ بايلىقىدىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىشنى ئالغا سىلجىتىش، يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتقا تۈرتكە بولۇش، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى قوغداش، ۋارىسلىق قىلىش ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇش، ئادەم بىلەن تەبىئەت ئىناق ئۆتۈش، جۇڭخۇا مىللىتىنىڭ مەڭگۈلۈك تەرەققىياتىنى ئىشقا ئاشۇرۇش مەقسىتىدە چىقىرىلدى.

2-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە تۈرلۈك پائالىيەتلەرنى يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇشقا مۇشۇ قانۇن تەتبىقلىنىدۇ؛
بۇ قانۇندا بەلگىلەنمىگەنلىرىگە باشقا مۇناسىۋەتلىك قانۇنلاردىكى بەلگىلىمىلەر تەتبىقلىنىدۇ.

بۇ قانۇندا ئېيتىلغان خۇاڭخې ۋادىسى خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى، تارماق ئېقىنى ۋە كۆللەرنىڭ سۇ يىغىلىش رايونىغا چېتىلىدىغان چىڭخەي ئۆلكىسى، سىچۇەن ئۆلكىسى، گەنسۇ ئۆلكىسى، نىڭشيا خۇيزۇ ئاپتونوم رايونى، ئىچكى موڭغۇل ئاپتونوم رايونى، سەنشى ئۆلكىسى، شەنشى ئۆلكىسى، خېنەن ئۆلكىسى، شەندۇڭ ئۆلكىسىدىكى مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايوننى كۆرسىتىدۇ.

3-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە ئۇنى يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇشتا، جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيەسىنىڭ رەھبەرلىكىدە چىڭ تۇرۇلۇپ، قوغداشنى مۇھىم بىلىش، تۈزەش تەلىپى ئەمەلىيلەشتۈرۈلۈپ، بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش كۈچەيتىلىپ، ئېكولوگىيەنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇش، يېشىل تەرەققىي قىلىش، سۇغا قاراپ ئىش كۆرۈش، سۇ تېجەشنى مۇھىم بىلىش، شارائىتقا قاراپ ئىش كۆرۈپ، تۈرگە ئايرىپ تەدبىر قوللىنىش، بىرتۇتاش پىلانلاش، ماس ئالغا سىلجىتىش پىرىنسىپى ئىزچىللاشتۇرۇلىدۇ.

4-ماددا دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇشنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ خۇاڭخې ۋادىسىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى دېيىلىدۇ ) بەرپا قىلىپ، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە مۇھاپىزىتى ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتى خىزمىتىگە ئومۇميۈزلۈك يېتەكچىلىك قىلىدۇ، ئۇنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرىدۇ، خۇاڭخې ۋادىسىدىكى زور سىياسەت، زور يىرىك پىلان، زور تۈر قاتارلىقلارنى قاراپ چىقىدۇ.
رايون ھالقىغان، تارماق ھالقىغان مۇھىم، زور ئىشلارنى ماسلاشتۇرۇپ، ئالاقىدار مۇھىم خىزمەتلەرنىڭ ئەمەلىيلىشىش ئەھۋالىنى ھەيدەكچىلىك قىلىش، تەكشۈرۈش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە، ئاپتونوم رايون ئېھتىياجغا قاراپ، ئۆلكە دەرىجىلىك ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى ئورنىتىپ، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش خىزمىتىنى تەشكىللىسە، ماس ئالغا سىلجىتسا بولىدۇ.

5-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىغا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرگە مەسئۇل بولىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسى سۇچىلىق كومىتېتى ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى دېيىلىدۇ ) ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋادى سۈيىنى مەمۇرىي نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش مەسئۇلىيىتىنى قانۇن بويىچە يۈرگۈزۈپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمىغا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرنى تىرەك كاپالىتى بىلەن تەمىنلەيدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى ( تۆۋەندە قىسقارتىلىپ خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونى ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش ئاپپاراتى دېيىلىدۇ ) ئېقىن رايونىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشقا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرنى قانۇن بويىچە قانات يايدۇرىدۇ.

6-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايوندىكى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش خىزمىتىگە مەسئۇل بولىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، شۇ مەمۇرىي رايوندىكى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىغا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرگە مەسئۇل بولىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىدىكى ئالاقىدار جايلار ئېھتىياجغا ئاساسەن يەرلىك نىزام ۋە يەرلىك ھۆكۈمەت قائىدىلىرىنى تۈزۈش، يىرىك پىلان تۈزۈش، قانۇن ئىجراسىنى نازارەت قىلىش قاتارلىق جەھەتلەردە ھەمكارلىقنى كۈچەيتىپ، خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىنى ماس ئالغا سىلجىتىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا ئۆلكىلەر ئارا دەريا، كۆل باشلىقلىرى بىرلەشمە يىغىنى تۈزۈمى ئورنىتىلدى.
ھەر دەرىجىلىك دەريا-كۆل باشلىقلىرى دەريا يولى، كۆللەرنى باشقۇرۇش ۋە قوغداشقا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرگە مەسئۇل بولىدۇ.

7-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىيىتى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت، تەبىئىي بايلىق، تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، يېزا ئىگىلىكى ۋە يېزا، تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات، جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇشنى باشقۇرۇش، ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق، مەدەنىيەت ۋە ساياھەت، ئۆلچەملەشتۈرۈش قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە،
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ بايلىقىدىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىش، سۇ-قۇملۇقنى تەڭشەش-تىزگىنلەش، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش-قۇرغاقچىلىققا تاقابىل تۇرۇش، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، سۇ رايى، سۇ مۇھىتى سۈپىتى ۋە بۇلغىما چىقىرىش، ئېكولوگىيەنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش، تەبىئىي بايلىقنى تەكشۈرۈش-ئۆلچەش-باھالاش، جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداش، مەدەنىيەت مىراسلىرىنى قوغداش قاتارلىق ئۆلچەم سىستېمىسىنى بەرپا قىلىش ۋە تاكامۇللاشتۇرۇش كېرەك.

8-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇ بايلىقىغا قاتتىق چەك قويۇش تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ، سۇ ئارقىلىق شەھەرنى بېكىتىش، سۇ ئارقىلىق يەرنى بېكىتىش، سۇ ئۈچۈن ئادەمنى بېكىتىش، سۇ بىلەن كەسىپنى بېكىتىشتە چىڭ تۇرۇپ، زېمىن بوشلۇقىنى ئېچىش ۋە قوغداش ئەندىزىسىنى ياخشىلاپ، نوپۇس ۋە شەھەرنى ئىلمىي، مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇشنى ئىلگىرى سۈرۈپ، سۇ بايلىقىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىغا لايىقلاشقان زامانىۋى كەسىپ سىستېمىسى بەرپا قىلىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە، شۇ مەمۇرىي رايوندا سۇ بايلىقىغا قاتتىق چەك قويۇش تۈزۈمىنى تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

9-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى يېزا ئىگىلىكىدە سۇ تېجەش، ئۈنۈمنى ئاشۇرۇش، سانائەتتە سۇ تېجەش، بۇلغىما ئازايتىش ۋە شەھەر-بازارلاردا سۇ تېجەش، زىياننى تۆۋەنلىتىش تەدبىرلىرىنى كۈچەيتىپ، ئىلغار سۇ تېجەش تېخنىكىسىنى قوللىنىشقا ئىلھام بېرىپ، سۇ تېجەر ئىشلەپچىقىرىش، تۇرمۇش ئۇسۇلىنى تېز شەكىللەندۈرۈپ، سۇ بايلىقىدىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىشنى ئۈنۈملۈك ئىشقا ئاشۇرۇپ، سۇ تېجەشچان جەمئىيەت قۇرۇلۇشىنى ئالغا سۈرىدۇ.

10-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول-تارماق ئېقىنلىرىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش سىستېمىسى قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، ۋادى بىلەن ۋادى ئارىسىدىكى كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش سىستېمىسىنى ماسلاشتۇرۇشنى كۈچەيتىپ، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ يۇقىرى، ئوتتۇرا، تۆۋەن ئېقىنىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، قۇرغاقچىلىققا تاقابىل تۇرۇش، مۇز كەپلىشىپ قېلىشتىن مۇداپىئەلىنىش ھەمتۈرتكە بولۇشىنى ئالغا سىلجىتىپ، ئىلمىي، يۇقىرى ئۈنۈملۈك بولغان كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، ئاپەت زىيىنىنى ئازايتىش ئۇنىۋېرسال سىستېمىسىنى بەرپا قىلىدۇ ھەمدە مۇۋاپىق پەيتتە باھالاشقا تەشكىللەپ، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ كەلكۈن-ھۆلچىلىك قاتارلىق ئاپەتلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش ئىقتىدارىنى ئۈنۈملۈك ئۆستۈرىدۇ.

11-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى يەر، قېزىلما بايلىق، سۇ ئېقىنى، ئورمان، ئوتلاق، سۇلۇق يەر قاتارلىق تەبىئىي بايلىق ئەھۋالىنى تەكشۈرۈشنى قەرەللىك تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، بايلىق ئۇل سانلىق مەلۇمات ئامبىرى قۇرۇپ، بايلىق، مۇھىتنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىنى باھالىشى ھەمدە جەمئىيەتكە خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ تەبىئىي بايلىق ئەھۋالىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ ياۋايى ھايۋانلارنى قوغداش مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ياۋايى ھايۋانلار ۋە ئۇلارنىڭ ياشاش مۇھىتىنى ئومۇميۈزلۈك تەكشۈرۈشنى قەرەللىك تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى ياكى ئېھتىياجغا قاراپ مەخسۇس تەكشۈرۈشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، ياۋايى ھايۋانلار بايلىقى ئارخىپىنى تۇرغۇزۇشى ھەمدە جەمئىيەتكە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا ياۋايى ھايۋانلار بايلىقى ئەھۋالىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە ئەھۋالىنى باھالاشنى قەرەللىك تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى ھەمدە جەمئىيەتكە خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك ئەھۋالىنى ئېلان قىلىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى يەرنىڭ چۆللىشىشى، قۇملىشىشىنى تەكشۈرۈش، كۆزىتىپ ئۆلچەشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى ھەمدە جەمئىيەتكە تەكشۈرۈش، كۆزىتىپ ئۆلچەش نەتىجىسىنى قەرەللىك ئېلان قىلىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشىنى تەكشۈرۈش، كۆزىتىپ ئۆلچەشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى ھەمدە جەمئىيەتكە تەكشۈرۈش، كۆزىتىپ ئۆلچەش نەتىجىسىنى قەرەللىك ئېلان قىلىشى كېرەك.

12-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇپ، قۇرۇلغان ئىستانسا ۋە كۆزىتىش-ئۆلچەش تۈرلىرى ئاساسىدا، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىتى، تەبىئىي بايلىقى، سۇ رايى، لاي-لاتقا، چۆللىشىش ۋە قۇملىشىش، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، تەبىئىي ئاپەت، مېتېئورولوگىيە قاتارلىقلارنى كۆزىتىش-ئۆلچەش تور سىستېمىسىنى تاكامۇللاشتۇرىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت خەۋپ-خەتىرىنى دوكلات قىلىش ۋە سىگنال بېرىش مېخانىزمىنى تاكامۇللاشتۇرىدۇ، مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

13-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى تەبىئىي ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش تەييارلىقى، كۆزىتىش ۋە سىگنال بېرىش، جىددىي بىر تەرەپ قىلىش ۋە قۇتقۇزۇش، ئىشتىن كېيىن ئەسلىگە كەلتۈرۈش ۋە قايتا قۇرۇش سىستېما قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىدۇ، مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلۇش ۋە ئەسلىھەلەرنىڭ بىخەتەرلىكىنى قوغدايدۇ، تەبىئىي ئاپەت كەلتۈرۈپ چىقارغان زىياننى تىزگىنلەيدۇ، يېنىكلىتىدۇ ۋە تۈگىتىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا يۈزبەرگەن تاسادىپىي ئېكولوگىيە-مۇھىت ۋەقەلىرىگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش بىرلەشمە ھەرىكەت خىزمەت مېخانىزمىنى ئورنىتىپ، تاكامۇللاشتۇرۇپ، دۆلەتنىڭ تاسادىپىي ۋەقەلەرگە جىددىي تاقابىل تۇرۇش سىستېمىسى بىلەن جىپسىلاشتۇرۇپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدە يۈزبەرگەن تاسادىپىي ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ۋەقەلىرىگە تاقابىل تۇرۇش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

ئېغىر قۇرغاقچىلىق، ئۆلكىلەر ئارا ياكى مۇھىم تىزگىنلىنىدىغان كەسمە يۈز ئېقىم مىقدارى تۆۋەنلەپ ئالدىن سىگنال بېرىش مىقدارى، سۇ ئامبىرىنىڭ يۈرۈشۈشىدە كاشىلا كۆرۈلۈش، ئېغىر، زور سۇ بۇلغىنىش ھادىسىسى قاتارلىق ئەھۋاللار كۆرۈلۈپ، سۇ بىلەن تەمىنلەش كىرىزىسى، خۇاڭخې دەرياسىدا ئېقىن ئۈزۈلۈپ قېلىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىمالى بولغاندا، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش بويىچە ئورۇنلاشتۇرۇشنى تەشكىللەپ يولغا قويۇشى كېرەك.

14-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمىدا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە ئۇنى يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش بويىچە مۇتەخەسسىسلەر مەسلىھەت كومىتېتى تەسىس قىلىنىدۇ، ئۇ خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى مۇھىم، زور سىياسەت، مۇھىم، زور يىرىك پىلان، مۇھىم، چوڭ تۈر ۋە مۇھىم، زور پەن-تېخنىكا مەسىلىلىرى قاتارلىقلاردىن كەسپىي مەسلىھەت بېرىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئالاقىدار تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ھەم ئۇنىڭ ئالاقىدار تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى، ئىش تەقسىماتى بويىچە، خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونى قۇرۇلۇش تۈرى، مۇھىم ئۇل ئەسلىھە ۋە كەسىپلەرنىڭ جايلىشىشىغا ئالاقىدار يىرىك پىلان قاتارلىق خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسىغا كۆرسىتىدىغان تەسىرىنى 3-تەرەپ باھالاش، تەھلىل قىلىش، دەلىللەش قاتارلىق خىزمەتلەرنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرىدۇ.

15-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنى بىرتۇتاش ماسلاشتۇرۇپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئۇچۇردىن تەڭ پايدىلىنىش سىستېمىسىنى بەرپا قىلىپ ۋە تاكامۇللاشتۇرۇپ، ئاقىل خۇاڭخې دەرياسى ئۇچۇرلىرىدىن تەڭ پايدىلىنىش سۇپىسىنى تەشكىللەپ قۇرۇپ، ئىلمىيلىشىش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھەم ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتى، تەبىئىي بايلىقى، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش بىخەتەرلىكى ھەمدە باشقۇرۇش، قانۇن ئىجرا قىلىش قاتارلىق ئۇچۇرلاردىن ئورتاق بەھرىلىنىشى كېرەك.

16-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش، سۇ بايلىقىدىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىش، سۇ-قۇم ھەرىكىتى ۋە تەڭشەش-تىزگىنلەش، قۇمدىن مۇداپىئەلىنىش ۋە قۇم تىزگىنلەش، لاي-لاتقىدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش، دەريانىڭ ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچى ۋە دەريا قىنىنىڭ ئۆزگىرىشى، سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، سۇ رايى، كىلىمات، بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش قاتارلىق جەھەتلەردىكى مۇھىم، زور پەن-تېخنىكا مەسىلىلىرى تەتقىقاتىنى قانات يايدۇرۇشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، ماسلىشىپ يېڭىلىق يارىتىشنى كۈچەيتىدۇ،
ئاچقۇچلۇق تېخنىكا تەتقىقاتىغا تۈرتكە بولۇپ، ئىلغار، قوللىنىشچان تېخنىكىلارنى كېڭەيتىپ ۋە قوللىنىپ، پەن-تېخنىكىدا يېڭىلىق يارىتىشنىڭ تىرەكلىك ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈش كېرەك.

17-ماددا دۆلەت خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى قوغداش، ئۇنىڭغا ۋارىسلىق قىلىش ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇشنى كۈچەيتىپ، خۇاڭخې مەدەنىيەت مىراسلىرىنى سىستېمىلىق قوغداپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنىڭ تەرەققىيات تومۇرىنى تەتقىق قىلىپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنىڭ مەنىۋى مەزمۇنى ۋە دەۋر قىممىتىنى ئىزاھلاپ، جۇڭخۇا مىللىتى ئورتاق گەۋدىسى ئېڭىنى مۇستەھكەملەيدۇ.

18-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش تەشۋىق-تەربىيەسىنى كۈچەيتىشى كېرەك.

ئاخبارات تاراتقۇلىرى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش توغرىسىدىكى تەشۋىقات، خەۋەرلەرنى كۆپ خىل شەكىللەرنى قوللىنىپ قانات يايدۇرۇشى ھەمدە قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە ئاممىۋى پىكىر نازارەتچىلىكى قىلىشى كېرەك.

19-ماددا دۆلەت ئورۇن ۋە شەخسلەرنىڭ خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىغا مۇناسىۋەتلىك پائالىيەتلەرگە قاتنىشىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش خىزمىتىدە گەۋدىلىك تۆھپە قوشقان ئورۇن ۋە شەخسلەر دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە تەقدىرلىنىدۇ ۋە مۇكاپاتلىنىدۇ.

2-باب پىلانلاش ۋە باشقۇرۇش-تىزگىنلەش

20-ماددا دۆلەت دۆلەت تەرەققىيات يىرىك پىلانىنى بىرتۇتاش يېتەكچى، بوشلۇق يىرىك پىلانىنى ئاساس، مەخسۇس يىرىك پىلان ۋە رايون يىرىك پىلانىنى تىرەك قىلغان خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسى يىرىك پىلان سىستېمىسى بەرپا قىلىپ، يىرىك پىلاننىڭ خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىنى ئالغا سىلجىتىشتىكى يېتەكلەش، يېتەكچىلىك قىلىش ۋە چەكلەش رولىنى جارى قىلدۇرىدۇ.

21-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش خىزمىتىنى خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويۇشى كېرەك.

22-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىنى تۈزۈشكە تەشكىللەپ، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ يېزا ئىگىلىكى، ئېكولوگىيە، شەھەر-بازار قاتارلىق فۇنكسىيەلىك بوشلۇقىنى ئىلمىي، تەرتىپلىك بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇپ، مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىز، ئېكولوگىيەنى قوغداش قىزىل سىزىقى، شەھەر-بازارنى ئېچىش پاسىلىنى بېكىتىپ، زېمىن بوشلۇقىنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە جايلىشىشىنى سەرخىللاشتۇرۇشى كېرەك،
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ دۆلەت زېمىن بوشلۇقىدىن پايدىلىنىش ۋەزىپىسىگە بىرتۇتاش يېتەكچىلىك قىلىپ، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى دۆلەت زېمىن بوشلۇقىدىن پايدىلىنىشقا چېتىلىدىغان مەخسۇس يىرىك پىلاننى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ دۆلەت زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانى بىلەن جىپسىلاشتۇرۇش كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىنى تۈزۈشكە تەشكىللەيدۇ، بەلگىلەنگەن تەرتىپ بويىچە تەستىقلاتقاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.

23-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە، بىرتۇتاش پىلانلاش، بىرتۇتاش باشقۇرۇش، بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇش پىرىنسىپى بويىچە، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئۇنىۋېرسال يىرىك پىلانى، سۇ بايلىقى يىرىك پىلانى، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش يىرىك پىلانى قاتارلىقلارنى قانۇن بويىچە تۈزۈپ، سۇ بايلىقىنى تېجەش، قوغداش، ئېچىش، پايدىلىنىش ۋە سۇ ئاپىتىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەشنى ئورۇنلاشتۇرما قىلىشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداش قاتارلىق يىرىك پىلانلار مۇناسىۋەتلىك قانۇن، مەمۇرىي نىزاملاردىكى بەلگىلىمە بويىچە تۈزۈلىدۇ.

24-ماددا خەلق ئىگىلىكى ۋە ئىجتىمائىي تەرەققىيات يىرىك پىلانى، زېمىن بوشلۇقى ئومۇمىي يىرىك پىلانىنى تۈزۈش، شۇنىڭدەك مۇھىم، زور كەسىپ سىياسەتلىرىنى تۈزۈشتە، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ بايلىقى شارائىتى ۋە كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش تەلىپىگە ئۇيغۇنلىشىش ھەمدە ئىلمىي دەلىللەش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سانائەت، دېھقانچىلىق، چارۋىچىلىق، ئورمان-ئوتلاق، ئېنېرگىيە، قاتناش-تىرانسپورت، ساياھەت، تەبىئىي بايلىق ئېچىش قاتارلىق مەخسۇس يىرىك پىلانلار ۋە تەرەققىيات رايونى، يېڭى رايون يىرىك پىلانى قاتارلىقلار سۇ بايلىقىنى ئېچىپ پايدىلىنىشقا چېتىلسا، سۇ بايلىقىنى پىلانلاش ۋە دەلىللەش كېرەك.
دەلىللەنمىگەن ياكى دەلىللەنمىگەن بولسا، سۇ بايلىقىنى مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك چەكلەش-تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، يىرىك پىلاننى تەستىقلىغۇچى ئورگان شۇ يىرىك پىلاننى تەستىقلىسا بولمايدۇ.

25-ماددا دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ دۆلەت زېمىن بوشلۇقىنى ئىشلىتىشنى قاتتىق باشقۇرىدۇ.
خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، شۇ مەمۇرىي رايوندىكى خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ زېمىن بوشلۇقىنى رايونغا ئايرىپ، تۈرگە ئايرىپ ئىشلىتىشنى باشقۇرىدۇ.

خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ زېمىن بوشلۇقىنى ئېچىپ پايدىلىنىش پائالىيىتى زېمىن بوشلۇقىنىڭ ئىشلىتىلىشىنى باشقۇرۇش تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى ھەمدە قانۇن بويىچە يىرىك پىلان ئىجازىتى ئېلىشى كېرەك.

دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسىگە خىلاپلىق قىلىپ، گوۋۇيۈەننىڭ تەستىقىنى ئالماي تۇرۇپ، مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىزلارنى ئىگىلىۋېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.
تېرىلغۇ يەرنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئىگىلىۋېلىپ يېزا ئىگىلىكىدىن باشقا قۇرۇلۇش قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ، تېرىلغۇ يەرنىڭ ئورمان يېرى، ئوتلاق يېرى، باغ يېرى قاتارلىق باشقا يېزا ئىگىلىك يېرىگە ئۆزگەرتىلىشى قاتتىق تىزگىنلىنىدۇ.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى خۇاڭخې ۋادىسىدا سۈنئىي كۆل، سۈنئىي سۇلۇق يەر قاتارلىق شەكىللەر ئارقىلىق يېڭىدىن سۈنئىي سۇ مەنزىرىسى بەرپا قىلىشنى قاتتىق تىزگىنلىشى، خۇاڭخې ۋادىسىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى مۇناسىۋەتلىك تارماقلارنى تەشكىللەپ نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

26-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ۋە بايلىقتىن پايدىلىنىش ئەھۋالىغا ئاساسەن، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى قوغداش قىزىل سىزىقى، مۇھىت سۈپىتى تۆۋەن چېكى، بايلىقتىن پايدىلىنىش يۇقىرى چېكى تەلىپى بويىچە، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى رايونلارغا ئايرىپ باشقۇرۇش-تىزگىنلەش لايىھەسى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئىجازىتى تىزىملىكىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرغاندىن كېيىن يولغا قويىدۇ.
ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى رايونلارغا ئايرىپ باشقۇرۇش-تىزگىنلەش لايىھەسى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئىجازىتى تىزىملىكىنى زېمىن بوشلۇقى يىرىك پىلانى بىلەن جىپسىلاشتۇرۇش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول، تارماق ئېقىن لىنىيەسى لىنىيەسىنى باشقۇرۇش ـ تىزگىنلەش دائىرىسىدە خىمىيە سانائىتى باغچە رايونى ۋە خىمىيە سانائىتى تۈرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.
خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى قىرغاق لىنىيەسى ۋە مۇھىم تارماق ئېقىنى قىرغاق لىنىيەسىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش دائىرىسىدە قالدۇق قېزىلما بايلىق ئامبىرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىپ قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ؛
لېكىن بىخەتەرلىك سەۋىيەسى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈش مەقسەت قىلىنغان ئۆزگەرتىپ قۇرۇش بۇنىڭ سىرتىدا.

غول-تارماق ئېقىنلار مۇندەرىجىسى، قىرغاق لىنىيەسىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش دائىرىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىيىتى، تەبىئىي بايلىق، ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە بېكىتىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.

27-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىدىكى سۇ ئېلېكتىرىنى ئېچىشنى ئىلمىي دەلىللەش، دۆلەتنىڭ تەرەققىيات يىرىك پىلانى، ۋادىنىڭ ئۇنىۋېرسال يىرىك پىلانى ۋە ئېكولوگىيەنى قوغداش تەلىپىگە ئۇيغۇنلاشتۇرۇش كېرەك.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا قىلىنغان كىچىك سۇ ئېلېكتىر قۇرۇلۇشلىرىدىن ئېكولوگىيەنى قوغداش تەلىپىگە ئۇيغۇن كەلمىگەنلىرىنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۈرگە ئايرىپ تۈزىتىشكە تەشكىللىشى ياكى تەدبىر قوللىنىپ تەدرىجىي چېكىندۈرۈشى كېرەك.

28-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش-لاي-لاتقىلارنى ئازايتىش، شەھەر-يېزىلارنى سۇ بىلەن تەمىنلەش، ئېكولوگىيەنى ئاسراش، سۇغىرىشقا ئىشلىتىش، سۇ كۈچى بىلەن توك چىقىرىش قاتارلىق نىشانلارنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، سۇ بايلىقى، قۇم-سۇ، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش-مۇز تاشقىنىدىن مۇداپىئەلىنىش ئۇنىۋېرسال ئورۇنلاشتۇرۇش سىستېمىسى بەرپا قىلىپ، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول-تارماق ئېقىنلىرىدىكى تىزگىنلەش خاراكتېرلىك سۇ قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇپ، ۋادىنىڭ سۇ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىپ، سۇ بايلىقىنىڭ ئۇنىۋېرسال ئۈنۈمىنى جارى قىلدۇرىدۇ.

3-باب ئېكولوگىيەنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش

29-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتىپ، تاغ، دەريا، ئورمان، ئېتىز، كۆل، ئوتلاق، قۇملۇقنى بىر گەۋدىلەشتۈرۈپ قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشتە چىڭ تۇرۇپ، تەبىئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى ئاساس قىلىش، تەبىئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈش بىلەن سۈنئىي ئەسلىگە كەلتۈرۈش بىرلەشتۈرۈلگەن سىستېمىلىق تۈزەشنى يولغا قويىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ زېمىن بوشلۇقى ئېكولوگىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ، ئېكولوگىيەنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە دائىر مۇھىم، زور قۇرۇلۇشلارنى تەشكىللەپ يولغا قويۇشى، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىلىرىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمىتىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ ئالغا سىلجىتىشى كېرەك.

30-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسىنىڭ سۇ مەنبەسىنى ساقلاش رايونىنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى ۋە تارماق ئېقىن مەنبەسى، سۇ مەنبەسىنى ساقلاش رايونىدىكى قارلىق تاغ، مۇزلۇق، ئېگىزلىكتىكى توڭ تۇپراق، ئېگىز سوغۇق چىملىق، يايلاق، سۇلۇق يەر، چۆل، بۇلاق قاتارلىقلارنى قوغداش سالمىقىنى ئاشۇرىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسىنىڭ يۇقىرى ئېقىنىدىكى تەخمىنەن قەدىمكى ليېچۈ، زالىڭ كۆلى، ئېلىڭ كۆلى، مادو دەرياسى كۆل توپى قاتارلىق دەريا يوللىرى، كۆللەرنى باشقۇرۇش دائىرىسىدە كان ئېچىش، شېغىل ئېلىش، بېلىقچىلىق-ئوۋچىلىق قاتارلىق پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىش مەنئى قىلىنىدۇ، دەريا يولى، كۆلنىڭ تەبىئىي ھالىتى ساقلىنىدۇ.

31-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى قانۇن بويىچە مۇھىم ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەلىك رايونلار، ئېكولوگىيەسى ئاجىز رايونلاردا ئاممىۋى مەنپەئەت ئورمىنى بېكىتىپ، قاتتىق باشقۇرۇش-ئاسراشنى يولغا قويۇشى كېرەك؛
تولۇقلاپ سۇغىرىشقا توغرا كەلسە، سۇ بايلىقىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارى دائىرىسىدە سۇغىرىشقا ئىشلىتىلىدىغان سۇنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇش كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسى مۇھىم ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەلىك رايونىدىكى تەبىئىي ئورمان، سۇلۇق يەر، ئوتلاقنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش، چۆللەشكەن، قۇملاشقان يەرلەرنى تۈزەش خىزمىتىگە بولغان يېتەكچىلىكنى كۈچەيتىشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئىھاتە ئورمىنى قۇرۇلۇشى، چارۋا بېقىشنى چەكلەش، دائىرىلەپ يېتىشتۈرۈش، چېگرانى قوغداش، قۇمنى تۇراقلاشتۇرۇش قۇرۇلۇشى، قۇملاشقان يەرنى دائىرىلىك مۇھاپىزەت قىلىش، چاشقان ئاپىتىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ مۇھىم ئېكولوگىيە فۇنكسىيەلىك رايونىدىكى تەبىئىي ئورمان، سۇلۇق يەر، ئوتلاقنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتىپ، كۆلەملەشكەن قۇمدىن مۇداپىئەلىنىش، قۇمنى تىزگىنلەش، چۆللەشكەن، قۇملاشقان يەرلەرنى ئىلمىي تىزگىنلىشى كېرەك،
خېتاۋ تۈزلەڭلىكى رايونى، ئىچكى موڭغۇل ئېگىزلىكىدىكى كۆللەرنىڭ تارىيىپ چېكىنگەن رايونى، سېرىق توپىلىق ئېگىزلىكتىكى تۇپراقنىڭ قۇملىشىش رايونى، فېنخې-ۋېيخې تۈزلەڭلىكى رايونى قاتارلىق نۇقتىلىق رايونلاردا ئېكولوگىيەنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش قۇرۇلۇشى يولغا قويۇلدى.

32-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى زىۋۇلىڭ-ليۇپەنشەن، چىنلىڭ تېغىنىڭ شىمالىي ئېتىكى، خېلەنشەن، بەييۈشەن، گەنسۇدىكى ئوتتۇرا دەرىجىلىك سۇ-تۇپراق ئېقىپ كېتىشنىڭ نۇقتىلىق ئالدىنى ئېلىش رايونى، تۈزەش رايونى ۋە ۋېيخې دەرياسى، تاۋخې دەرياسى، فېنخې دەرياسى، يىلو دەرياسى قاتارلىق مۇھىم تارماق ئېقىنلارنىڭ مەنبە رايونلىرىدا سۇ-تۇپراق قايتىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى كۈچەيتىدۇ.
سۇ-تۇپراق ئېقىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشتە ئەمەلىي ئەھۋالغا ئاساسەن، بىيولوگىيەلىك تەدبىر ۋە قۇرۇلۇش تەدبىرلىرىنى ئىلمىي قوللىنىش كېرەك.

25 گىرادۇستىن يۇقىرى تىك قىيالىقتا بوز يەر ئېچىپ زىرائەت تېرىش مەنئى قىلىنىدۇ.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا ئاساسەن، 25 گىرادۇستىن تۆۋەن بولغانلىرىدا بوز يەر ئېچىش مەنئى قىلىنىدۇ، دەپ بەلگىلىسە بولىدۇ.
بوز يەر ئېچىش مەنئى قىلىنغان تىك يانتۇلۇقنىڭ دائىرىسىنى شۇ جايدىكى ناھىيە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بېكىتىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.

33-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سەنكىيا تاش رايونى، قۇم كۆپ، يىرىك قۇم رايونى، سۇ يالاش، بوران تۇتۇلۇش گىرەلىشىپ كەتكەن رايون ۋە قۇملۇق دەرياغا قۇيۇلۇش رايونى قاتارلىق ئېكولوگىيەسى ئاجىز رايونلارنى قوغداش ۋە تۈزەشنى كۈچەيتىپ، تۇپراقنىڭ چىرىشى ۋە سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىش ئەھۋالىنى باھالاپ، نۇقتىلىق ئالدىنى ئېلىش ۋە تىزگىنلەش قۇرۇلۇشىنى يولغا قويۇشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى كىچىك ۋادىلارنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەش، يانتۇ تېرىلغۇ يەرلەرنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەش-تۈزەش، سېرىق توپىلىق ئېگىزلىك قىنىنى تۈزەش-قوغداش، يەرگە ماس كېلىدىغان يېپىنچا ئۆسۈملۈك قۇرۇلۇشى قاتارلىق سۇ-تۇپراقنى ساقلاش نۇقتىلىق قۇرۇلۇشلىرىنى تەشكىللەپ ئالغا سىلجىتىپ، قىران يۈزى، جىلغا بېشى، جىلغا يانتۇلۇقى، جىلغا يولىنى قوغداش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، قۇم كۆپ، يىرىك قۇملۇق رايونلارنى تۈزەشنى كۈچەيتىپ، ئېكولوگىيەنى پاكىزلاش ۋادىسى قۇرۇلۇشىنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ يۇقىرى، ئوتتۇرا ئېقىنلىرىدا ئېرىق تۈزەشنى قانات يايدۇرۇشنى قوللايدۇ.
پۈتۈن جىلغىنى تۈزەشتە يىرىك پىلاننى ئالدىن يولغا قويۇش، سىستېمىلىق ئەسلىگە كەلتۈرۈش، ئومۇميۈزلۈك قوغداش، شارائىتقا قاراپ ئىش كۆرۈش، ھەر تەرەپلىمە تۈزەش، بىر گەۋدىلەشتۈرۈپ ئالغا سىلجىتىشتا چىڭ تۇرۇش كېرەك.

34-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تىنما توسما ياساش، ئاسراش ئۆلچىمى ياكى تېخنىكا قائىدىسىنى تۈزۈپ، تىنما توسمىسى ياساش، باشقۇرۇش، بىخەتەر يۈرۈشتۈرۈش تۈزۈمىنى تاكامۇللاشتۇرۇشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ، قايما توسما قۇرۇلۇشىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، خەۋپ-خەتەر ساقلانغان قايما توسمىدىكى خەتەرنى تۈگىتىپ پۇختىلاش ۋە كونا قايما توسمىلىرىنىڭ دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈپ ئۆزگەرتىشنى تېزلىتىپ، بىخەتەرلىكنى كۆزىتىش-ئۆلچەش ۋە سىگنال بېرىش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇپ، قايما توما قۇرۇلۇشىدا كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىشنى يەرلىكنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش مەسئۇلىيەت سىستېمىسىغا كىرگۈزۈپ، باشقۇرۇش-ئاسراش مەسئۇلىيىتىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈپ، ئاسراش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، تۆۋەن ئېقىندىكى دەريا يوللىرىدىكى تىنمىنى ئازايتىشى كېرەك.

قايما توسمىنى بۇزۇۋېتىش، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئىگىلىۋېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

35-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشى ئېغىر، ئېكولوگىيەسى ئاجىز رايونلاردا سۇ-تۇپراقنىڭ قېچىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش ئېھتىمالى بولغان ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش پائالىيىتىنى قانات يايدۇرۇش مەنئى قىلىنىدۇ.
ھەقىقەتەن دۆلەتنىڭ تەرەققىيات ئىستراتېگىيەسى ۋە دۆلەت ئىقتىسادى ۋە خەلق تۇرمۇشى ئېھتىياجى بىلەن قۇرۇلۇش قىلىشقا توغرا كەلسە، ئىلمىي دەلىللەش ھەمدە قانۇن بويىچە تەستىقلىتىش رەسمىيىتى بېجىرىش كېرەك.

ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش ئورۇنلىرى تەستىقلىتىلغان سۇ-تۇپراقنى ساقلاش لايىھەسىنى قانۇن بويىچە تۈزۈشى ھەمدە قاتتىق ئىجرا قىلىشى كېرەك.

ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىپ سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلار دۆلەت بەلگىلىگەن سۇ-تۇپراق ئېقىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشكە مۇناسىۋەتلىك ئۆلچەم بويىچە تۈزىشى كېرەك.

36-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە شەندۇڭ ئۆلكىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسىنىڭ دېڭىزغا قۇيۇلۇش ئېغىزىنى تۈزەش يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ ھەمدە يولغا قويۇپ، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ دېڭىزغا ئېقىش يولىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇپ، دەريا ئېغىزىنى تۈزەشنى كۈچەيتىپ، دېڭىزغا قۇيۇلۇش دەريا يولىنىڭ راۋانلىقى ۋە دەريا ئېغىزىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، مۇز كەپلىشىپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىپ، چىڭسىخوگۇ، دياۋكوۋخې دەرياسىغا ئېكولوگىيەلىك سۇ تولۇقلاشنى يولغا قويۇپ، دەريا ئېغىزىنىڭ ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسىنى قوغدىشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق، ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە شەندۇڭ ئۆلكىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى دېلتىسىدىكى سۇلۇق يەرنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، كۆلچەكتىن دەرياغا قايتۇرۇش، تېرىلغۇدىن سۇلۇق يەرگە قايتۇرۇش، ئېتىزدىن ساھىلغا قايتۇرۇشنى تەرتىپلىك ئالغا سىلجىتىپ، سىرتتىن كىرگەن تۈرلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى كۈچەيتىشى كېرەك،
نېفىت-تەبىئىي گاز ئېچىش، قاشالاپ بوز يەر ئېچىپ بېقىش، پورت سۇ تىرانسپورتى قاتارلىق پائالىيەتلەرنىڭ دەريا ئېغىزى ئېكولوگىيە سىستېمىسىغا بولغان تەسىرىنى ئازايتىش كېرەك.

دياۋكوۋ دەرياسى قاتارلىق خۇاڭخې دەرياسىنىڭ دېڭىزغا قۇيۇلىدىغان زاپاس يوللىرىنى ئىگىلىۋېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

37-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى، مۇھىم تارماق ئېقىنلىرىنىڭ كەسمە يۈزىدىكى ئېكولوگىيەلىك ئېقىننى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچى ۋە مۇھىم كۆللەرنىڭ ئېكولوگىيەلىك سۇ ئورنىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى بېكىتىشتە، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت، تەبىئىي بايلىق قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرىدىن پىكىر ئېلىشى ھەمدە تەتقىق قىلىشى كېرەك.
خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى باشقا دەريالارنىڭ ئېكولوگىيەلىك ئېقىن مىقدارى ۋە باشقا كۆللەرنىڭ ئېكولوگىيەلىك سۇ ئورنىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى بېكىتكەندە، تەڭ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت، تەبىئىي بايلىق قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرىدىن پىكىر ئېلىپ ھەمدە تەتقىق قىلىپ، خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.
ئېكولوگىيەلىك ئېقىن مىقدارى ۋە ئېكولوگىيەلىك سۇ ئورنىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى بېكىتىشتە، ئىلمىي دەلىللەش، سۇ بايلىقى شارائىتى، كىلىمات ئەھۋالى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى قوغداش تەلىپى، تۇرمۇش، ئىشلەپچىقىرىشقا ئىشلىتىلىدىغان سۇ ئەھۋالى قاتارلىق ئامىللارنى ئۇنىۋېرسال ئويلىشىش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، ئېكولوگىيەلىك ئېقىن مىقدارى ۋە ئېكولوگىيەلىك سۇ ئورنىغا كاپالەتلىك قىلىشنى يولغا قويۇش لايىھەسىنى تۈزۈشكە تەشكىللەيدۇ ۋە يولغا قويىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى، مۇھىم تارماق ئېقىنلىرىدىكى سۇ قۇرۇلۇشلىرىدا ئېكولوگىيەگە ئىشلىتىلىدىغان سۇنى تەڭشەپ ئورۇنلاشتۇرۇشنى كۈندىلىك يۈرۈشتۈرۈش، تەڭشەپ ئورۇنلاشتۇرۇش قائىدىسىگە كىرگۈزۈش كېرەك.

38-ماددا دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ تەبىئىي مۇھاپىزەت يېرى سىستېمىسى قۇرۇلۇشىنى بىرتۇتاش پىلانلايدۇ.
گوۋۇيۈەن ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى خۇاڭخې ۋادىسىدىكى مۇھىم تىپىك ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ مۇكەممەل تارقىلىش رايونى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتتىكى سەزگۈر رايون، شۇنىڭدەك يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان ئەتىۋارلىق ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈكلەر تەبىئىي مەركەزلىك تارقىلىش رايونى ۋە مۇھىم ماكان، مۇھىم تەبىئىي خارابىلەر تارقىلىش رايونى قاتارلىق رايونلاردا دۆلەت باغچىسى، تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى، تەبىئىي باغچە قاتارلىق تەبىئىي مۇھاپىزەت ئورۇنلىرىنى قانۇن بويىچە تەسىس قىلىدۇ.

تەبىئىي مۇھاپىزەت يېرىنى قۇرۇش، باشقۇرۇش دەريا يولى، كۆلنى باشقۇرۇش دائىرىسىگە چېتىلغاندا، دەريا يولى، كۆللەرنى قوغداش ئېھتىياجىنى بىرتۇتاش ئويلىشىپ، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش تەلىپىنى قاندۇرۇش ھەمدە كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش قۇرۇلۇشى ۋە باشقۇرۇش پائالىيىتىنىڭ قانات يايدۇرۇلۇشىنى كاپالەتلەندۈرۈش كېرەك.

39-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئورمانچىلىق ۋە ئوتلاق، يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، خۇاڭخې ۋادىسى سانى جىددىي تۆۋەنلەپ كەتكەن ياكى ئېغىر دەرىجىدە يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان ياۋايى ھايۋان، ئۆسۈملۈك ۋە ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىغان ماكان، تەبىئىي مەركەزلىك تارقالغان رايون، پارچىلىنىپ كەتكەن تىپىك ئېكولوگىيە سىستېمىسىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك،
كۆچۈرۈلگەن جاينى قوغداش ئەسلىھەلىرى قۇرۇلىدۇ، ياۋايى ھايۋان ۋە ياۋا ئۆسۈملۈك ئىرسىيەت بايلىقى گېن ئامبىرى قۇرۇلىدۇ، قۇتقۇزۇش خاراكتېرلىك ئەسلىگە كەلتۈرۈلىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى خۇاڭخې ۋادىسىدىكى جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى قوغداش-باشقۇرۇشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، جانلىقلارنىڭ تەھدىتكە ئۇچراش ئەھۋالى، شۇنىڭدەك جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنىڭ ئەسلىگە كېلىش ئۈنۈمىنى قەرەللىك باھالايدۇ.

40-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدە سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇكەممەللىك كۆرسەتكۈچىنى باھالاش سىستېمىسى بەرپا قىلىپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇكەممەللىكىنى باھالاشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى ھەمدە باھالاش نەتىجىسىنى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسى ئېكولوگىيە سىستېمىسىنىڭ ئومۇمىي ئەھۋالىنى باھالاشنىڭ مۇھىم ئاساسى قىلىشى كېرەك.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ جانلىقلىرىنىڭ مۇكەممەللىك كۆرسەتكۈچى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمى بىلەن جىپسىلىشىشى كېرەك.

41-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ مەھسۇلاتلىرى ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقى ۋە يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان قىممەتلىك تۈرلەرنى قوغدايدۇ، سۇ مەھسۇلاتلىرى ئۇرۇق پلازمىسى بايلىقىنى قوغداش رايونى، دۆلەت نۇقتىلىق قوغدايدىغان ياۋايى ھايۋانلارنى سۈنئىي كۆپەيتىش بازىسى قۇرۇلۇشىنى قانات يايدۇرۇشقا مەدەت بېرىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئېچىۋېتىلگەن سۇ رايونىدا تۈر ۋە باشقا يەرلىكتە بولمىغان تۈرلەرنىڭ ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى بېقىش، قويۇپ بېرىش مەنئى قىلىنىدۇ.

42-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ جانلىقلىرى تۇخۇم تۇغۇش مەيدانى، يەم بېرىش مەيدانى، قىشتىن ئۆتۈش مەيدانى، يۆتكىلىش يولى قاتارلىق مۇھىم ماكانلارنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى كۈچەيتىدۇ.
بېلىق تۈرى قاتارلىق سۇ جانلىقلىرىنىڭ يۆتكىلىشىدىن توسالغۇ بولىدىغان سۇغا چېتىشلىق قۇرۇلۇشلاردا ئەمەلىيەتكە بىرلەشتۈرۈپ بېلىق بېقىش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇش، دەريا-كۆللەرنى تۇتاشتۇرۇش، كۆپەيتىش-قويۇپ بېرىش، سۈنئىي كۆپەيتىش-كۆپەيتىش قاتارلىق كۆپ خىل تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، سۇ جانلىقلىرىنىڭ ئېكولوگىيەلىك ئېھتىياجىنى قاندۇرۇش كېرەك.

دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ نۇقتىلىق سۇ رايونىدا بېلىق تۇتۇشنى چەكلەش مەزگىلى تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ، بېلىق تۇتۇشنى چەكلەش مەزگىلىدە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى نۇقتىلىق سۇ رايونىدا تەبىئىي بېلىقچىلىق بايلىقى بويىچە ئىشلەپچىقىرىش خاراكتېرلىك بېلىق تۇتۇش مەنئى قىلىنىدۇ، كونكرېت چارىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى تۈزىدۇ.
خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بېلىق تۇتۇشنى چەكلەش مەزگىلىدە بېلىقچىلارنىڭ تۇرمۇشىنى كاپالەتلەندۈرۈش خىزمىتىنى ياخشى ئىشلىشى كېرەك.

توك بېلىق، زەھەرلىك بېلىق، ياغدا پىشۇرۇلغان بېلىق قاتارلىق بېلىقچىلىق بايلىقى ۋە سۇ ئېكولوگىيەسىگە بۇزغۇنچىلىق قىلىدىغان بېلىق تۇتۇش قىلمىشلىرى مەنئى قىلىنىدۇ.

43-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى يەر ئاستى سۈيىنى زىيادە تارتىش رايونىنى بېكىتىشكە تەشكىللىشى ھەمدە ئېلان قىلىشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ يەر ئاستى سۈيىنى زىيادە تارتىشنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەش لايىھەسىنى تۈزۈپ، ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلاتقاندىن كېيىن، گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

44-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چېكىنگەن يېزا ئىگىلىك يەرلىرىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى، ئېتىزلارنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش پائالىيىتىدە ۋەيران بولغان يەرلەرنى ئىشلەپچىقارغۇچىلار قايتا ئۆزلەشتۈرۈشكە مەسئۇل بولىدۇ.
تارىخىي سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن يەرنى قايتا ئۆزلەشتۈرۈش مەجبۇرىيىتىنى ئۆتىگۈچىنى بېكىتكىلى بولمىسا، شۇنىڭدەك تەبىئىي ئاپەت سەۋەبىدىن بۇزۇلۇپ كەتكەن يەرنى خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قايتا ئۆزلەشتۈرۈشكە مەسئۇل بولىدۇ.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى كانغا بولغان نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، كان ئېچىش ھوقۇقدارىنىڭ كان بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش ۋە ئېكولوگىيەنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش مەسئۇلىيىتىنى ئادا قىلىشىغا ھەيدەكچىلىك قىلىشى ھەمدە شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ، گېئو ئاپەت يوشۇرۇن خەۋپىنى تۈگىتىش، يەرنى قايتا ئۆزلەشتۈرۈش، يېپىنچا ئۆسۈملۈكلەرنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش، بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، تارىختىن قېپقالغان كان ئېكولوگىيەسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش خىزمىتىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

4-باب سۇ بايلىقىدىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىش

45-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ بايلىقىدىن پايدىلىنىشتا، سۇ تېجەشنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇش، بىرتۇتاش پىلانلاپ تەڭ ئېتىبار بېرىش، تۈجۈپىلەپ ئىشلىتىش، ئىنچىكە ھېسابات قىلىشتا چىڭ تۇرۇپ، شەھەر-يېزا ئاھالىسىنىڭ تۇرمۇشقا ئىشلىتىدىغان سۇ ئېھتىياجىنى ئالدىن قاندۇرۇپ، ئاساسىي ئېكولوگىيەگە ئىشلىتىلىدىغان سۇنى كاپالەتلەندۈرۈش، ئىشلەپچىقىرىشقا ئىشلىتىلىدىغان سۇنى بىرتۇتاش پىلانلاش كېرەك.

46-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسىنىڭ سۇ مىقدارىنى بىرتۇتاش تەقسىملەيدۇ.
خۇاڭخې دەرياسىنىڭ سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسىنى تۈزۈشتە ۋە تەڭشەشتە، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ بايلىقى شارائىتى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئەھۋالى، رايونلارنىڭ سۇ ئىشلىتىش ئەھۋالى، سۇ تېجەش سەۋىيەسى، كەلكۈننى بايلىققا ئايلاندۇرۇپ پايدىلىنىش قاتارلىقلارنى تولۇق ئويلىشىپ، شۇ جاينىڭ سۈيى بىلەن سىرتقا باشلىنىدىغان سۇ، ئادەتتىكى سۇ بىلەن پەۋقۇلئاددە سۇنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، سۇ بايلىقىدىن پايدىلىنىشقا بولىدىغان ئومۇمىي مىقدارى ۋە دەريادىن دېڭىزغا قۇيۇلىدىغان سۇ مىقدارىنى ئىلمىي بېكىتىش كېرەك،
رايونلاردىكى يەر ئۈستى سۈيىدىن سۇ ئېلىش ئومۇمىي مىقدارى تەقسىملەندى.

خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن كېڭىشىپ، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسى ۋە ئۆلكە ھالقىغان تارماق ئېقىن مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسىنى تۈزدى ۋە تەڭشىدى.
خۇاڭخې دەرياسىنىڭ سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسى گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات تارمىقى، سۇ مەمۇرىيىتى مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەكشۈرۈشىدىن ئۆتكەندىن كېيىن، گوۋۇيۈەننىڭ تەستىقلىشىغا يوللىنىدۇ.
ئۆلكە، تارماق ئېقىن ھالقىغان سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسى گوۋۇيۈەن ھوقۇق بەرگەن تارماققا تەستىقلىتىشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسىنىڭ سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسى ۋە ئۆلكە ھالقىغان تارماق ئېقىن مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسىگە ئاساسەن، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسىنى تۈزۈپ چىقىدۇ ۋە تەڭشەيدۇ، ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى تەستىقلىغاندىن كېيىن، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ئەنگە ئالدۇرۇشىغا يوللايدۇ.

47-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ بايلىقىنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇپ، ئومۇمىي مىقدارنى تىزگىنلەش، كەسمە يۈزىنىڭ ئېقىم مىقدارىنى تىزگىنلەش، دەرىجە بويىچە باشقۇرۇش، دەرىجە بويىچە مەسئۇل بولۇش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىپ، سۇ ئەھۋالىنىڭ ئۆزگىرىشىگە قاراپ ھەرىكەتچان تەڭشەيدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ بايلىقىنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇشنى يولغا قويۇش ۋە نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى قانۇن بويىچە تەشكىللەيدۇ.

48-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايوننىڭ يەر ئاستى سۈيىنى ئېلىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى تۈزۈشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ يەر ئاستى سۈيىنى ئېلىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىگە ئاساسەن، رايون بار شەھەر، ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايونلارنىڭ يەر ئاستى سۈيىنى يىغىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچى ۋە يەر ئاستى سۈيى ئورنىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى تۈزۈپ، ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى تەستىقلىغاندىن كېيىن،
گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا ئەنگە ئالدۇرۇش.

49-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى مەمۇرىي رايوننىڭ يەر ئۈستى سۈيى ئېلىشتا ئىشلىتىلىدىغان سۇ ئومۇمىي مىقدارى سۇ مىقدارىنى تەقسىملەش لايىھەسىدە بېكىتىلگەن تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى ھەمدە ئېكولوگىيەلىك ئېقىن مىقدارى ۋە ئېكولوگىيەلىك سۇ ئورنىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچى تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك؛
يەر ئاستى سۈيىنى ئېلىش ئومۇمىي مىقدارى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ يەر ئاستى سۈيىنى ئېلىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىدىن ئېشىپ كەتمەسلىكى ھەم يەر ئاستى سۈيىنىڭ ئورنىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنىڭ تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ سۇ ئېلىش-ئىشلىتىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىگە ئاساسەن، ئىقتىسادىي-ئىجتىمائىي تەرەققىياتنىڭ سۇ ئىشلىتىش ئېھتىياجى، سۇ تېجەش ئۆلچىمى ۋە كەسىپ سىياسىتىنى بىرتۇتاش ئويلىشىپ، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ يېزا ئىگىلىكى، سانائەت، تۇرمۇش ۋە دەريا سىرتى ئېكولوگىيەسى قاتارلىقلارغا سۇ ئىشلىتىش مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى تۈزۈشى كېرەك.

50-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىن سۇ بايلىقىنى ئېلىپ ئىشلىتىشتە، قانۇن بويىچە سۇ ئېلىش ئىجازىتىگە ئېرىشىش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنىدىن سۇ ئېلىشتا، شۇنىڭدەك ئۆلكە ھالقىغان مۇھىم تارماق ئېقىنلاردىكى بەلگىلەنگەن دەريا بۆلىكىدىن نورمىدىن يۇقىرى سۇ ئېلىشتا، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى سۇ ئېلىش ئىلتىماسىنى تەستىقلاشقا مەسئۇل بولىدۇ، تەستىقلىغاندا سۇ ئېلىش ئېغىزى تۇرۇشلۇق جايدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ پىكرىنى تەتقىق قىلىش كېرەك؛
باشقا سۇ ئېلىشتا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى سۇ ئېلىش ئىلتىماسىنى تەستىقلاشقا مەسئۇل بولىدۇ.
بەلگىلەنگەن دەريا بۆلىكى ۋە چەك ئۆلچىمىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى بېكىتىپ ئېلان قىلىدۇ، مۇۋاپىق پەيتتە تەڭشەيدۇ.

51-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇ بايلىقىنى پەرقلىق باشقۇرىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ تەبىئىي بايلىق مەسئۇل تارمىقى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ بايلىقىنى باھالاش ۋە كۆتۈرۈش ئىقتىدارىنى تەكشۈرۈپ باھالاشنى قەرەللىك تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى كېرەك.
باھالاش نەتىجىسى سۇ بايلىقى جەھەتتە نورمىدىن ئارتۇق يۈك باسقان رايونلار، ئاخىرقى چەكتە نورمىدىن ئارتۇق يۈك بېسىلغان رايونلار، نورمىدىن ئارتۇق يۈك باسمىغان رايونلارنى ئايرىشنىڭ ئاساسى قىلىنىدۇ.

سۇ بايلىقى نورمىدىن ئېشىپ كەتكەن رايونلاردىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى سۇ بايلىقى چېكىدىن ئېشىپ كېتىشنى تۈزەش لايىھەسىنى تۈزۈپ، كەسىپ قۇرۇلمىسىنى تەڭشەش، سۇ تېجەشنى يەنىمۇ كۈچەيتىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ھەر تەرەپلىمە تۈزەشنى يولغا قويۇشى كېرەك.
سۇ بايلىقى پاسىلىدا نورمىدىن ئارتۇق يۈك باسقان رايونلاردىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى چەكلەش خاراكتېرلىك تەدبىر قوللىنىپ، سۇ بايلىقىنىڭ نورمىدىن ئارتۇق يۈك بېسىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك.

تۇرمۇشتا سۇ ئىشلىتىش قاتارلىق خەلق تۇرمۇشىغا كاپالەتلىك قىلىشقا ئىشلىتىلىدىغان سۇدىن باشقا، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ بايلىقى نورمىدىن ئېشىپ كەتكەن رايونلاردا سۇ ئېلىش ئىجازىتىنى يېڭىدىن كۆپەيتىشكە بولمايدۇ؛
سۇ بايلىقى كرىتىك نورمىدىن ئارتۇق يۈك باسقان رايونلار يېڭىدىن سۇ ئېلىش ئىجازىتىنى كۆپەيتىشكە قاتتىق چەك قويۇشى كېرەك.

52-ماددا دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىدا مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك سۇ ئىشلىتىشنى نورمىلىق باشقۇرۇش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ سۇچىلىق مەمۇرىيىتى، ئۆلچەملەشتۈرۈش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات-ئىسلاھات تارمىقى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سۇ سەرپىياتى يۇقىرى سانائەت ۋە مۇلازىمەتچىلىككە مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك سۇ ئىشلىتىش نورمىسىنى بېكىتىشكە تەشكىللىشى كېرەك.
مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك سۇ ئىشلىتىش نورمىسى تۈزۈشتە، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى، كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار ۋە جەمئىيەتتىكى ئامما قاتارلىق تەرەپلەردىن پىكىر ئېلىش ھەمدە «جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئۆلچەملەشتۈرۈش قانۇنى»دىكى مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمە بويىچە ئىجرا قىلىش كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى سۇنى چوڭقۇر تېجەش، كونترول قىلىش تەلىپى بويىچە، دۆلەتنىڭ سۇ ئىشلىتىش نورمىسىدىنمۇ قاتتىق بولغان جايلارنىڭ سۇ ئىشلىتىش نورمىسىنى بېكىتسە بولىدۇ؛
دۆلەتنىڭ سۇ ئىشلىتىش نورمىسى بەلگىلەنمىگەن بولسا، يەرلىكنىڭ سۇ ئىشلىتىش نورمىسىنى تولۇقلاپ بېكىتسە بولىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسى، شۇنىڭدەك خۇاڭخې دەرياسى ئېقىپ ئۆتىدىغان ئۆلكە، ئاپتونوم رايوندىكى باشقا خۇاڭخې دەرياسى سۇ بېرىدىغان رايونلاردىكى مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايونلاردىكى سۇ ئىشلەتكۈچى ئورۇنلار مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك سۇ ئىشلىتىش نورمىسىنى قاتتىق ئىجرا قىلىشى كېرەك؛
مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك سۇ ئىشلىتىش نورمىسىدىن ئېشىپ كەتكەنلەر سۇ تېجەش تېخنىكىسىنى ئۆزگەرتىشنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە يولغا قويۇشى كېرەك.

53-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسى، شۇنىڭدەك خۇاڭخې دەرياسى ئېقىپ ئۆتىدىغان ئۆلكە، ئاپتونوم رايوندىكى باشقا خۇاڭخې دەرياسى بىلەن تەمىنلەيدىغان سۇ رايونلىرىدىكى مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايونلارنىڭ ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەكشۈرۈپ بېكىتكەن سۇ ئېلىش ئورۇنلىرى بېكىتكەن سۇ ئېلىش مىقدارى سۇ ئىشلىتىش نورمىسى تەلىپىگە ئۇيغۇن بولۇشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسى، شۇنىڭدەك خۇاڭخې دەرياسى ئېقىپ ئۆتىدىغان ئۆلكە، ئاپتونوم رايوندىكى باشقا خۇاڭخې دەرياسى سۇ بىلەن تەمىنلىگۈچى رايونلاردىكى مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايونلاردىن ئېلىنغان سۇ مىقدارى سۇ ئېلىش كۆلىمىدىن يۇقىرى ئورۇنلارغا لاياقەتلىك تور ئۆلچەم ئەسلىھەسى ئورنىتىپ، ئەسلىھەلەرنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشى ھەمدە ئۆلچەم سانلىق مەلۇماتىنى باشقۇرۇش ھوقۇقى بار سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا يەتكۈزۈشى كېرەك.
سۇ ئېلىش كۆلىمى ئۆلچىمىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى بېكىتىدۇ.

54-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇ سەرپىياتى يۇقىرى كەسىپ ئىجازىتى پاسسىپ تىزىملىكى ۋە شاللاش تۈرىدىكى سۇ سەرپىياتى يۇقىرى كەسىپلەر مۇندەرىجىسى تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
سۇ سەرپىياتى يۇقىرى كەسىپ ئىجازىتى پاسسىپ تىزىملىكى ۋە شاللاش تۈرىدىكى سۇ سەرپىياتى يۇقىرى كەسىپلەر مۇندەرىجىسىگە كىرگۈزۈلگەن قۇرۇلۇش تۈرلىرىنىڭ سۇ ئېلىش ئىلتىماسى تەستىقلانمايدۇ.
سۇ سەرپىياتى يۇقىرى كەسىپلەرنىڭ ئىجازىتى پاسسىپ تىزىملىكى ۋە شاللاش تۈرىدىكى سۇ سەرپىياتى يۇقىرى كەسىپلەر مۇندەرىجىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىن باشقا ۋادىلارغا سۇ بىلەن تەمىنلەش مىقدارىنى ئاشۇرۇشقا قاتتىق چەك قويۇش، خۇاڭخې دەرياسى سۈيىنى باشلاپ سۇغىرىشقا ئىشلىتىلىدىغان سۇ مىقدارىنى يېڭىدىن كۆپەيتىشكە قاتتىق چەك قويۇش كېرەك.
دۆلەتنىڭ مۇھىم، زور ئىستراتېگىيەسىنى يولغا قويۇش سەۋەبىدىن سۇ ئىشلىتىش مىقدارىنى ھەقىقەتەن يېڭىدىن كۆپەيتىشكە توغرا كەلسە، سۇ بايلىقىنى قاتتىق دەلىللەش ھەمدە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى تەستىقلىغان سۇ ئېلىش ئىجازىتىنى ئېلىش كېرەك.

55-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يۇقىرى ئۈنۈملۈك سۇ تېجەيدىغان يېزا ئىگىلىكىنى تەشكىللەپ راۋاجلاندۇرۇپ، يېزا ئىگىلىكىدە سۇ تېجەش ئەسلىھەلىرى ۋە يېزا ئىگىلىكىدە سۇ ئىشلىتىش ئۆلچىمى ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، سۇ سەرپىياتى تۆۋەن، قۇرغاقچىلىققا چىداملىق زىرائەتلەرنى تاللاپ يېتىشتۈرۈپ، كېڭەيتىپ، يېزا ئىگىلىكىنىڭ سۇ سەرپىياتىنى تۆۋەنلىتىشى كېرەك.
چوڭقۇر قاتلامدىكى يەر ئاستى سۈيىنى يېزا ئىگىلىكىدە سۇغىرىشقا ئىشلىتىش مەنئى قىلىنىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى سانائەت كارخانىلىرى دۆلەت رىغبەتلەندۈرگەن سۇ تېجەش ھۈنەر-سەنئىتى، تېخنىكىسى ۋە جابدۇقلىرىنى ئالدىن ئىشلىتىشى كېرەك.
دۆلەت رىغبەتلەندۈرىدىغان سانائەتتە سۇ تېجەش ھۈنەر-سەنئىتى، تېخنىكا ۋە جابدۇق مۇندەرىجىسىنى گوۋۇيۈەننىڭ سانائەت ۋە ئۇچۇرلاشتۇرۇش مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ئىلغار، قوللىنىشچان سۇ تېجەش ھۈنەر-سەنئىتى، تېخنىكىسى، جابدۇقى، مەھسۇلاتى ۋە ماتېرىياللىرىنى كېڭەيتىشكە تەشكىللىشى، قوللىنىشى، سانائەت كېرەكسىز سۈيىنى بايلىققا ئايلاندۇرۇپ پايدىلىنىشنى ئالغا سۈرۈشى، كارخانىلارنىڭ سۇ ئىشلىتىش مىقدارىنى ئۆلچىشى ۋە سۇ تېجەش تېخنىكىسىنى ئۆزگەرتىشىگە مەدەت بېرىشى، سانائەت باغچە رايونىدىكى كارخانىلارنىڭ چاتما سۇ ئىشلىتىش سىستېمىسى ۋە ئايلانما سۇ ئىشلىتىش سىستېمىسىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشىغا مەدەت بېرىشى كېرەك،
ئېنېرگىيە، خىمىيە سانائىتى، قۇرۇلۇش ماتېرىياللىرى قاتارلىق سۇ سەرپىياتى يۇقىرى كەسىپلەردە سۇ تېجەشنى ئىلگىرى سۈرۈش كېرەك.
سۇ سەرپىياتى يۇقىرى سانائەت كارخانىلىرى سۇ ئىشلىتىش مىقدارىنى ئۆلچەش ۋە سۇ تېجەش تېخنىكىسىنى ئۆزگەرتىشنى يولغا قويۇشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شەھەر-يېزىلاردىكى كونا سۇ بىلەن تەمىنلەش ئەسلىھەلىرى ۋە تۇرۇبا تورىنى ئۆزگەرتىشنى تەشكىللەپ يولغا قويۇپ، سۇ تېجەش سايمانلىرىنى كېڭەيتىپ، ئومۇملاشتۇرۇپ، ئاممىۋى ئاپپاراتلارنىڭ سۇ تېجەش تېخنىكىسىنى ئۆزگەرتىشنى قانات يايدۇرۇپ، سۇ سەرپىياتى يۇقىرى مۇلازىمەتچىلىككە ئىشلىتىلىدىغان سۇنى تىزگىنلەپ، يېزىلارنى مەركەزلىك سۇ بىلەن تەمىنلەش ۋە سۇ تېجەش يانداش ئەسلىھەلىرىنى مۇكەممەللەشتۈرۈشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى سۇ تېجەش تەشۋىق-تەربىيەسى ۋە پەننى ئومۇملاشتۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئاممىنىڭ سۇ تېجەش ئېڭىنى ئۆستۈرۈپ، ياخشى سۇ تېجەش كەيپىياتى يارىتىشى كېرەك.

56-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇنى تېجەپ ئىشلىتىشنى ئىلگىرى سۈرىدىغان سۇ باھاسى سىستېمىسىنى بەرپا قىلىدۇ.
شەھەر-بازار ئاھالىسىنىڭ تۇرمۇشقا ئىشلىتىدىغان سۈيى ۋە شارائىتى ھازىرلانغان يېزا ئاھالىسىنىڭ تۇرمۇشقا ئىشلىتىدىغان سۈيىدە پەلەمپەيسىمان سۇ باھاسى يولغا قويۇلىدۇ، سۇ سەرپىياتى يۇقىرى سانائەت ۋە مۇلازىمەتچىلىك سۇ باھاسىدا يۇقىرى سوممىلىق جەملىمە باھا قوشۇش يولغا قويۇلىدۇ، ئاھالە تۇرمۇشىدىن باشقا ئىشلارغا ئىشلىتىلىدىغان سۇ باھاسىدا نورمىدىن ئاشۇرۇپ تەكرار باھا قوشۇش يولغا قويۇلۇپ، يېزا ئىگىلىك سۇ باھاسى ئۇنىۋېرسال ئىسلاھاتى ئالغا سىلجىتىلىدۇ.

دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇ تېجەش يوشۇرۇن كۈچى زور، ئىشلىتىش دائىرىسى كەڭ سۇ مەھسۇلاتلىرىغا قارىتا سۇ ئۈنۈم بەلگىسى بويىچە باشقۇرۇشنى يولغا قويۇپ، سۇ ئۈنۈم دەرىجىسى بىرقەدەر تۆۋەن سۇ مەھسۇلاتلىرىنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە شاللىۋېتىپ، سۇ تېجەش توختامى قاتارلىق سۇ تېجەش بازارلىرىنى يېتىشتۈرىدۇ.

57-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى مۇھىم ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى تىزىملىكىنى تۈزۈشى كېرەك.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ باشقا ئىچىدىغان سۇ مەنبەسى تىزىملىكىنى تۈزۈشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداش رايونىنى بېكىتىشكە تەشكىللەپ، ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، ئىچىدىغان سۇ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلدى.
خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئىچىدىغان سۇ مەنبەسىدىن سۇ ئېلىش ئېغىزىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇپ، ئىچىدىغان سۇغا جىددىي تاقابىل تۇرۇش سۇ مەنبەسى، زاپاس سۇ مەنبەسى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىشى كېرەك.

58-ماددا دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ سۇ بايلىقى شارائىتى، ئىقتىسادىي، ئىجتىمائىي تەرەققىيات ئېھتىياجى ۋە ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى قوغداش تەلىپىنى ئۇنىۋېرسال ئويلىشىپ، يۆتكەش رايونى بىلەن يۆتكەش رايونىنىڭ سۇ بايلىقى بىخەتەرلىكى ۋە ئېكولوگىيە بىخەتەرلىكىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، ۋادى ھالقىپ سۇ باشلاش ۋە زور سۇ مەنبەسى قۇرۇلۇشىنى ئىلمىي دەلىللەپ، پىلانلاپ ۋە قۇرۇپ، دۆلەت سۇ تورىنى تېز بەرپا قىلىپ، سۇ بايلىقىنى تەقسىملەشنى ياخشىلاپ، سۇ بايلىقىنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرىدۇ.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى رايونلارنىڭ سۇ بايلىقىنى تەقسىملەش قۇرۇلۇشىنى تەشكىللەپ يولغا قويۇپ، شەھەر-يېزىلارنى سۇ بىلەن تەمىنلەشكە كاپالەتلىك قىلىش دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

59-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى پاسكىنا سۇنى بايلىققا ئايلاندۇرۇپ پايدىلىنىشنى ئالغا سۈرۈشى، دۆلەت مۇناسىۋەتلىك ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى قوللىشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ھاسىلىي سۇ، يامغۇر سۈيى، قىرتاق، تۇزلۇق سۇ، كان سۈيى قاتارلىق پەۋقۇلئاددە سۇنى سۇ بايلىقىنى بىرتۇتاش تەقسىملەش دائىرىسىگە كىرگۈزۈپ، پەۋقۇلئاددە سۇدىن پايدىلىنىش نىسبىتىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.
مەنزىرە كۆكەرتىش، سانائەت ئىشلەپچىقىرىشى، بىناكارلىق قۇرۇلۇشى قاتارلىقلارغا سۇ ئىشلىتىشتە، تەلەپكە ئۇيغۇن كېلىدىغان ھاسىلىي سۇنى ئاۋۋال ئىشلىتىش كېرەك.

5-باب سۇ-قۇمنى تەڭشەش-تىزگىنلەش ۋە كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش بىخەتەرلىكى

60-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئۇنىۋېرسال يىرىك پىلانى، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇ، قۇملۇقنى تەڭشەش-تىزگىنلەش ۋە كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، ئاپەت زىيىنىنى ئازايتىش قۇرۇلۇشى سىستېمىسىنى تەشكىللەپ قۇرۇپ، سۇ، قۇمنى تەڭشەش-تىزگىنلەش، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، مۇز كەپلىشىشتىن مۇداپىئەلىنىش بويىچە ئورۇنلاشتۇرۇش مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، سۇ رايى ۋە ھاۋارايىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش، ئالدىن مەلۇمات بېرىش، ئالدىن سىگنال بېرىش، سۇ، قۇمنى كۆزىتىش ۋە دەريا ۋەزىيىتىنى تەكشۈرۈشنى كۈچەيتىپ، نۇقتىلىق سۇ ئامبارلىرى ۋە دەريا بۆلەكلىرىدىكى لاي-لاتقىلارنى تازىلاش، راۋانلاشتۇرۇش، ساھىل رايونىدىكى لاي-لاغلارنى قويۇپ بېرىشنى يولغا قويىدۇ،
دەريا يوللىرىنىڭ كەلكۈن ئاققۇزۇش، قۇم يەتكۈزۈش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈپ، دەريا يولى ئاساسىي ئوقۇرى ھاسىل قىلىپ، دەريا ۋەزىيىتىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاپ، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.

61-ماددا دۆلەت غول سۇ ئامبىرى قاتارلىق مۇھىم، زور سۇ قۇرۇلۇشلىرىنى ئاساس قىلغان سۇ بىلەن قۇمنى تەڭشەش-تىزگىنلەش سىستېمىسىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، بىرلىشىپ سۇ يۆتكەش، قۇم يۆتكەش، لاي-لاتقىلارنى ئۇنىۋېرسال بىر تەرەپ قىلىش ۋە ئۇنىڭدىن پايدىلىنىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، قۇم توسۇش، قۇم يەتكۈزۈش ئىقتىدارىنى ئۆستۈردى.
سۇ-قۇمنى تەڭشەش-تىزگىنلەش سىستېمىسىغا كىرگۈزۈلگەن قۇرۇلۇش تىزىملىكىنى گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى بېكىتىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول-تارماق ئېقىنلىرىدىكى تىزگىنلەش خاراكتېرلىك سۇ قۇرۇلۇشى، ئۆلچەملەشكەن توسما، دەريا سۈيىنىڭ ئېقىش يۆنىلىشىنى تىزگىنلەش، يېتەكلەش قۇرۇلۇشى قاتارلىق كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش قۇرۇلۇشى سىستېما قۇرۇلۇشى ۋە ئۇنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، خەۋپ-خەتەر ساقلانغان سۇ ئامبارلىرىدىكى خەتەرنى تۈگىتىپ پۇختىلاش ۋە قىيان، لاتقا-شېغىللىق ئېقىن ئاپىتىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەشنى يولغا قويۇشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى ھەم خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش قۇرۇلۇشىنى يۈرۈشتۈرۈش، باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، قۇرۇلۇشنىڭ بىخەتەر، مۇقىم يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

62-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇ ۋە قۇمنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول، تارماق ئېقىنىدىكى سۇ ئامبىرى توپىنى بىرتۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇشنى تەشكىللەپ يولغا قويۇپ، سۇ-قۇمنى تەڭشەش-تىزگىنلەش لايىھەسىنى تۈزۈپ، نۇقتىلىق سۇ ئامبارلىرىنىڭ سۇ-قۇملۇقنى تەڭشەش-تىزگىنلەش، قوللىنىش كۆرسەتكۈچى، قوللىنىش ئۇسۇلى، تەڭشەش-تىزگىنلەشنىڭ باشلىنىش-ئاخىرلىشىش ۋاقتىنى بېكىتىپ، ئورۇنلاشتۇرۇش بۇيرۇقى چۈشۈرۈشى كېرەك.
سۇ-قۇمنى تەڭشەش-تىزگىنلەشتە تەدبىر قوللىنىپ، سۇ جانلىقلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ماكانىغا بولغان تەسىرىنى ئىمكانقەدەر ئازايتىش كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى، سۇ ئامبىرى مەسئۇل تارمىقى ۋە باشقۇرۇش ئورنى خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇش بۇيرۇقىنى ئىجرا قىلىشى كېرەك.

63-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسىدىكى كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش لايىھەسىنى تۈزۈشكە تەشكىللەپ، دۆلەت كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش-قۇرغاقچىلىققا تاقابىل تۇرۇش قوماندانلىق ئاپپاراتى تەكشۈرۈپ بېكىتكەندىن كېيىن، گوۋۇيۈەنگە تەستىقلىتىدۇ.

خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە تەستىقلىغان خۇاڭخې دەرياسىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش لايىھەسىگە ئاساسەن، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى ۋە مۇھىم تارماق ئېقىنى، مۇھىم سۇ قۇرۇلۇشىنىڭ كەلكۈننى ئورۇنلاشتۇرۇش لايىھەسىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ تەستىقلىشىغا يوللىشى ھەمدە دۆلەتنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، قۇرغاقچىلىققا تاقابىل تۇرۇش قوماندانلىق ئاپپاراتى ۋە گوۋۇيۈەننىڭ جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش-باشقۇرۇش تارمىقىغا كۆچۈرۈپ يەتكۈزۈپ، مەسئۇلىيىتى بويىچە تەشكىللەپ يولغا قويۇشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى خۇاڭخې دەرياسىنىڭ باشقا تارماق ئېقىنى، سۇ قۇرۇلۇشىنىڭ كەلكۈننى ئورۇنلاشتۇرۇش لايىھەسىنى تۈزۈشكە ۋە يولغا قويۇشقا تەشكىللەيدۇ ھەمدە بىر دەرىجە يۇقىرى خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، قۇرغاقچىلىققا تاقابىل تۇرۇش قوماندانلىق ئاپپاراتى ۋە ئالاقىدار مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئەنگە ئېلىشىغا يوللايدۇ.

64-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى مۇز كەپلىشىپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش بويىچە يىللىق ئورۇنلاشتۇرۇش لايىھەسىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئەنگە ئېلىشىغا يوللاپ، مەسئۇلىيىتى بويىچە تەشكىللەپ يولغا قويىدۇ.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى مۇز تاشقىنىدىن مۇداپىئەلىنىش ۋەزىپىسى بار ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى مۇز تاشقىنىدىن مۇداپىئەلىنىشنى شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش يىرىك پىلانىغا كىرگۈزۈشى كېرەك.

65-ماددا خۇاڭخې دەرياسىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، قۇرغاقچىلىققا تاقابىل تۇرۇش قوماندانلىق ئاپپاراتى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، ئاپەتكە تاقابىل تۇرۇش خىزمىتىگە قوماندانلىق قىلىشقا مەسئۇل بولىدۇ، ئۇنىڭ ئىش بېجىرىش ئاپپاراتى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىدا تەسىس قىلىنغان بولۇپ، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئە كۆرۈش، قۇرغاقچىلىققا تاقابىل تۇرۇپ قوماندانلىق ئاپپاراتىنىڭ كۈندىلىك خىزمىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ.

66-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش يىرىك پىلانىغا ئاساسەن، خۇاڭخې دەرياسى ساھىل رايونى تىزىملىكى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقىغا تەستىقلىتىشى كېرەك.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ساھىل رايونىدىكى ئاھالىلەرنى كۆچۈرۈش-قۇرۇشنى تەرتىپلىك ئورۇنلاشتۇرۇپ، ساھىل رايونىغا دائىملىق نوپۇسنى كۆچۈرۈپ كېلىشنى قاتتىق تىزگىنلەپ، ساھىل رايونىنى ھەر تەرەپلىمە دەرىجىسىنى ئۆستۈرۈش، تۈزەش قۇرۇلۇشىنى يولغا قويۇشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ساھىل رايونىدا يەردىن پايدىلىنىش، ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ۋە ئېكولوگىيەنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشتە، دەريا يوللىرىنىڭ كەلكۈن ئاققۇزۇش ئېھتىياجىنى قاندۇرۇپ، ساھىل رايونىنىڭ كەلكۈن قاچىلاش، قۇمنى تىندۇرۇش فۇنكسىيەسىنى جارى قىلدۇرۇش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ساھىل رايونىدا شەھەر-بازار قۇرۇلۇش يېرىنى يېڭىدىن پىلانلاشقا، يېڭى كەنت-بازار قۇرۇشقا بولمايدۇ، پىلانلانغان ۋە تەسىس قىلىنغان بولسا، دائىرىسىنى كېڭەيتىشكە بولمايدۇ؛
مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىزنى يېڭىدىن بېكىتىشكە بولمايدۇ، مەڭگۈلۈك ئاساسىي ئېتىز قىلىپ ئايرىلىپ بولغان، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش بىخەتەرلىكىگە تەسىر يەتكۈزگەنلەرنى تەدرىجىي چېكىندۈرۈش كېرەك؛
يېڭىدىن بوز يەر ئېچىشقا، ئىشلەپچىقىرىش توسمىسىنى يېڭىدىن سېلىشقا يول قويۇلمايدۇ، ياسىلىپ بولغان ئىشلەپچىقىرىش توسمىسى كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش بىخەتەرلىكىگە تەسىر يەتكۈزسە ۋاقتىدا چېقىۋېتىش، باشقا ئىشلەپچىقىرىش توسمىلىرىنى تەدرىجىي چېقىۋېتىش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ساھىل رايونىدا تەبىئىي كەلكۈن ئاققۇزۇش، كەلكۈن قاچىلاش قاتارلىقلار تۈپەيلىدىن سۇ بېسىپ كېتىپ زىيان كېلىپ چىققانلارغا دۆلەتنىڭ ئالاقىدار بەلگىلىمىسى بويىچە تولۇقلىما بېرىلىدۇ.

67-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا، كۆللەرنى باشقۇرۇش ۋە قوغداشنى كۈچەيتىدۇ.
دەريا يولى، كۆل باشقۇرۇش دائىرىسىدە كەلكۈن ئاققۇزۇشقا توسالغۇ بولىدىغان ئىمارەت، قۇرۇلما سېلىش، شۇنىڭدەك دەريا ئەھۋالىنىڭ مۇقىملىقىغا تەسىر يەتكۈزىدىغان، دەريا قىرغىقىدىكى توسما بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزىدىغان ۋە دەريا يولىنىڭ كەلكۈن ئاققۇزۇشىغا توسقۇنلۇق قىلىدىغان باشقا ھەرىكەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىش مەنئى قىلىنىدۇ.
دەريا، كۆل، سۇ ۋە قىرغاق لىنىيەسىدىن قانۇنغا خىلاپ پايدىلىنىش، ئۇنى ئىگىلىۋېلىش مەنئى قىلىنىدۇ.
دەريا يولى، كۆل باشقۇرۇش دائىرىسىنى خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى قانۇن بويىچە ئىلمىي بېكىتىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.

دەريا ھالقىغان، دەريانى كېسىپ ئۆتىدىغان، توسمىنى كېسىپ ئۆتىدىغان، دەرياغا يېقىن قۇرۇلۇش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇشتا، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش ئۆلچىمى قاتارلىق تەلەپلەرگە ئۇيغۇن كېلىش كېرەك، توسما بىخەتەرلىكىگە تەھدىت سېلىشقا، دەريا ۋەزىيىتىنىڭ مۇقىملىقىغا تەسىر يەتكۈزۈشكە، سۇ رايونى ۋە ساھىلنىڭ ئىشلىتىلىش ئورنىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئۆزگەرتىۋېتىشكە، كەلكۈن ئاققۇزۇش ۋە تەڭشەش-ساقلاش ئىقتىدارىنى تۆۋەنلىتىۋېتىشكە، سۇ رايونىنىڭ كۆلىمىنى تارايتىۋېتىشكە بولمايدۇ؛
كەلكۈننى ئاققۇزۇش ۋە تەڭشەش-ساقلاش ئىقتىدارىنى تۆۋەنلىتىۋېتىشتىن، سۇ رايونى كۆلىمىنى تارايتىۋېتىشتىن ساقلانغىلى بولمىسا، بىرلا ۋاقىتتا تەڭ ئۈنۈملۈك قۇرۇلۇش قىلىش ياكى باشقا فۇنكسىيەلىك قۇتقۇزۇش تەدبىرلىرىنى قوللىنىش كېرەك.

68-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا يولىنى تۈزەشتە، شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ دەريا يولىدىكى توسالغۇلارنى تازىلاش، لاي-لاتقىلارنى تازىلاش، قىرغاقنى تۈزەش، توسمىنى مۇستەھكەملەش، سۇ مەنبەسىنى ساقلاش ۋە سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، دەريا-كۆللەرنى باشقۇرۇش-ئاسراش قاتارلىق تۈزەش تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، ئاسما دەريا ۋە كۆچمە دەريا يوللىرىنى تۈزەشنى كۈچەيتىپ، دەريا، كۆل، سۇ ئامبارلىرىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش ئىقتىدارىنى كۈچەيتىش كېرەك.

دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىدىكى ئالاقىدار يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ دەريا ۋەزىيىتىنى مۇقىملاشتۇرۇش، ئېقىن يوللىرىنى قېلىپلاشتۇرۇش، كەلكۈن ئاققۇزۇش ئىقتىدارىغا كاپالەتلىك قىلىشنى ئالدىنقى شەرت قىلىپ، دەريا يولى قىرغاق لىنىيەسىنى قوغداش، ئەسلىگە كەلتۈرۈش، تېرىلغۇدىن سۇلۇق يەرگە قايتۇرۇشنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، ئېكولوگىيەنى قوغداش قاتارلىق فۇنكسىيەلەر بىر گەۋدە قىلىنغان يېشىل ئېكولوگىيە كارىدورى قۇرۇشىنى قوللايدۇ.

69-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريادىن شېغىل ئېلىشنى پىلانلاش ۋە ئۇنىڭغا ئىجازەت بېرىش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريادىن قۇم قېزىشتا قانۇن بويىچە قۇم قېزىش ئىجازىتى ئېلىش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى قانۇن بويىچە قېزىش مەنئى قىلىش رايونىنى ئايرىپ، قېزىش مەنئى قىلىش مەزگىلىنى بەلگىلەيدۇ ھەمدە جەمئىيەتكە ئېلان قىلىدۇ.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى قېزىش مەنئى قىلىنغان رايون ۋە قېزىش مەنئى قىلىنغان مەزگىلدە دەريادىن قۇم قېزىش ھەرىكىتى بىلەن شۇغۇللىنىش مەنئى قىلىنىدۇ.

70-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى بىلەن بىرلىكتە لۇڭياڭشيا، ليۇجياشيا، سەنمېنشيا، شياۋلاڭدى، گۇشيەن ناھىيەسى، لۇخۇن، خېكوۋ كەنتى قاتارلىق غول، تارماق ئېقىنلاردىكى غول سۇ ئامبارلىرى رايونلىرىنى باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، سۇ ئامبارلىرىنىڭ سۇ ئورنىنى ئىلمىي تەڭشەپ تىزگىنلەپ، ئامبار رايونىدا سۇ-تۇپراقنى ساقلاش، ئېكولوگىيەنى قوغداش ۋە گېئو ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش خىزمىتىنى كۈچەيتىشى كېرەك.

سەنمېنشيا، شياۋلاڭدى، گۇشيەن ناھىيەسى، لۇخۇن، خېكوۋ كەنتىدىكى سۇ ئامبىرى ئامبار رايونىدا باقمىچىلىق قىلىشتا، سۇ، قۇمنى تەڭشەش-تىزگىنلەش ۋە كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش تەلىپىنى قاندۇرۇش كېرەك، تور ساندۇقى، تور قورشاش ۋە دەريانى توسۇپ تور تارتىش ئۇسۇلى بىلەن باقمىچىلىق قىلىش مەنئى قىلىنىدۇ.

71-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شەھەرلەرنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش ۋە سۇ چىقىرىۋېتىش خىزمىتىنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، شەھەرلەرنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، سۇ چىقىرىش ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشى ۋە باشقۇرۇشىنى كۈچەيتىپ، شەھەرلەرنىڭ كەلكۈن-ھۆلچىلىك ئاپىتىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش، سىگنال بېرىش مېخانىزمىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، شەھەرلەرنىڭ ئاپەتتىن مۇداپىئەلىنىش، ئاپەت زىيىنىنى ئازايتىش سىستېمىسىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، شەھەرلەرنىڭ كەلكۈن، ھۆلچىلىك ئاپىتىدىن مۇداپىئەلىنىش ۋە تاقابىل تۇرۇش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى كەلكۈن، ھۆلچىلىك ئاپىتىدىن مۇداپىئەلىنىش تەشۋىق-تەربىيەسى ۋە جەمئىيەت سەپەرۋەرلىكىنى كۈچەيتىپ، جىددىي ئىشلارغا تاقابىل تۇرۇش مانېۋىرىنى قەرەللىك تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، جەمئىيەت مۇداپىئەلىنىش ئېڭىنى كۈچەيتىشى كېرەك.

6-باب بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش

72-ماددا دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ يېزا ئىگىلىكىدىكى دائىرىلىك بۇلغىنىش، سانائەتتىن بۇلغىنىش، شەھەر-يېزا تۇرمۇشىدىن بۇلغىنىش قاتارلىقلارنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەش، سىستېمىلىق تۈزەش، مەنبەدىن تۈزەشنى كۈچەيتىپ، نۇقتىلىق دەريا-كۆللەرنىڭ مۇھىتىنى ھەر تەرەپلىمە تۈزەشنى ئالغا سىلجىتىدۇ.

73-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىنى بېكىتىپ، دۆلەتنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىدە بەلگىلەنمىگەن تۈرلەرگە قوشۇمچە بەلگىلىمە چىقارسا بولىدۇ؛
دۆلەتنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىدە بەلگىلەنگەن تۈرلەرگە قارىتا تېخىمۇ قاتتىق بەلگىلىمە چىقىرىشقا بولىدۇ.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىنى تۈزۈشتە، گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىدىن پىكىر ئېلىش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىدىن قاتتىق بولغان يەرلىك سۇ مۇھىتى سۈپەت ئۆلچىمىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقىنىڭ ئەنگە ئالدۇرۇشىغا يوللىسا بولىدۇ.

74-ماددا دۆلەتنىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمى بولمىغان خاس كەسىپلەر، خاس بۇلغىمىلار، شۇنىڭدەك دۆلەتنىڭ ئېنىق تەلىپى بولغان سۇ بۇلغىمىسى مەنبەسى ياكى سۇ بۇلغىمىسى توغرىسىدا خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يەرلىك سۇ بۇلغىمىسى چىقىش ئۆلچىمىنى تولۇقلاپ تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك.

تۆۋەندىكى ئەھۋاللارنىڭ بىرى كۆرۈلسە، خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى دۆلەتنىڭ سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىدىن قاتتىق بولغان يەرلىك سۇ بۇلغىمىسى چىقىش ئۆلچىمىنى تۈزۈپ، گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقىغا ئەنگە ئالدۇرۇشى كېرەك :

( 1 ) كەسىپلەر زىچ، سۇ مۇھىتى مەسىلىسى گەۋدىلىك بولۇش؛

( 2 ) ھازىر بار بولغان سۇ بۇلغىمىلىرىنى چىقىرىش ئۆلچىمى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىتى سۈپەت تەلىپىنى قاندۇرالمايدۇ؛

( 3 ) ۋادى ياكى رايوننىڭ سۇ مۇھىتى ۋەزىيىتى مۇرەككەپ بولغاچقا، بىرلىككە كەلگەن سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىش ئۆلچىمىنى تەتبىقلىغىلى بولمايدۇ.

75-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى سۇ مۇھىتى سۈپىتىنى ياخشىلاش نىشانى ۋە سۇ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش تەلىپىگە ئاساسەن، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك ھەرقايسى مەمۇرىي رايونلارنىڭ نۇقتىلىق سۇغا بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنى بېكىتىدۇ.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىت سۈپىتى ئۆلچەمگە يەتمىگەن سۇ فۇنكسىيەلىك رايونلىرىدا ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقى سۇ بۇلغىمىسى قويۇپ بېرىش ئومۇمىي مىقدارىنى ئازايتىشتا تېخىمۇ قاتتىق تەدبىرلەرنى يولغا قويۇشى، سۇ مۇھىت سۈپىتىنى ئۆلچەمگە يەتكۈزۈشنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئىشقا ئاشۇرۇشى كېرەك.
سۇغا بۇلغىما چىقىرىدىغان كارخانا، كەسپىي ئورۇنلار تەلەپ بويىچە سۇغا بۇلغىما چىقىرىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش تەدبىرىنى قوللىنىشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى پاسكىنا سۇ، قاتتىق تاشلاندۇقلارنى يىغىپ بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىق مۇھىت ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ ۋە بىر تۇتاش پىلانلاپ، ئەسلىھەلەرنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىپ، يېزىلارنىڭ ھاجەتخانىلىرىنى ئۆزگەرتىش، تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى بىرتەرەپ قىلىش ۋە پاسكىنا سۇنى تۈزەشنى شارائىتىغا قاراپ ئالغا سۈرۈپ، قارا-سېسىق سۇنى تۈگىتىشى كېرەك.

76-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا، كۆللەرنى بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىش ياكى كېڭەيتىشتە، باشقۇرۇش تەۋەلىكى ھوقۇقىغا ئىگە ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتىغا تەستىقلىتىش كېرەك.
كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش، سۇ بىلەن تەمىنلەش، توسما بىخەتەرلىكى، دەريا ۋەزىيىتىنىڭ مۇقىملىقىغا تەسىر يەتكۈزۈش ئېھتىمالى بولغان بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزلىرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىش ياكى كېڭەيتىشتە، تەستىقلىغاندا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىدىن پىكىر ئېلىش كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ سۇ مۇھىت سۈپىتى ئۆلچەمگە يەتمىگەن سۇ فۇنكسىيەلىك رايونلىرى شەھەر-يېزا پاسكىنا سۈيىنى مەركەزلىك بىر تەرەپ قىلىش ئەسلىھەسى قاتارلىق مۇھىم خەلق تۇرمۇشى قۇرۇلۇشىدىكى بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزلىرىدىن باشقا، بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىش ياكى كېڭەيتىشنى قاتتىق تىزگىنلىشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ مەمۇرىي رايوندىكى دەريا، كۆللەرنىڭ بۇلغىما چىقىرىش ئېغىزلىرىنى بىرمۇبىر تەكشۈرۈپ تۈزەشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى، مەسئۇلىيەت سۇبيېكتىنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ، تۈرگە ئايرىپ باشقۇرۇشنى يولغا قويۇشى كېرەك.

77-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى دەريا، كۆل بويىدىكى ئەخلەت تىندۇرۇش مەيدانى، ماي قاچىلاش پونكىتى، نېفىت ساقلاش ئامبىرى، كان، قالدۇق قېزىلما ئامبىرى، خەتەرلىك تاشلاندۇقلارنى بىر تەرەپ قىلىش مەيدانى، خىمىيە سانائىتى رايونى ۋە خىمىيە سانائىتى تۈرى قاتارلىق يەر ئاستى سۈيىنىڭ نۇقتىلىق بۇلغىنىش مەنبەسى ھەمدە ئەتراپتىكى يەر ئاستى سۈيىنىڭ مۇھىت خەۋپ-خەتەر يوشۇرۇن خەۋپىنى تەكشۈرۈش-باھالاشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، خەۋپ-خەتەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە تۈزەش تەدبىرلىرىنى قوللىنىشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا رايون تەسىس قىلىنغان شەھەر دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارماقلىرى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئالاقىدار تارماقلىرى بىلەن كېڭىشىپ، يەر ئاستى سۈيى بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەش بويىچە نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىدىغان ئورۇنلار تىزىملىكىنى تۈزىدۇ ھەمدە ئېلان قىلىدۇ.
يەر ئاستى سۈيى بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشتىكى نۇقتىلىق بۇلغىما چىقىرىدىغان ئورۇنلار قانۇن بويىچە سۇ بۇلغىمىسى چىقىرىشنى ئاپتوماتىك كۆزىتىش-ئۆلچەش ئۈسكۈنىسىنى ئورنىتىپ، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت مەسئۇل تارمىقىنىڭ كۆزىتىش-تىزگىنلەش ئۈسكۈنىسى بىلەن تورلاشتۇرۇشى ھەمدە كۆزىتىش-ئۆلچەش ئۈسكۈنىلىرىنىڭ نورمال يۈرۈشۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

78-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ئېقىن رايونىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقى شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىيىتى، تەبىئىي بايلىق قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ يەر ئاستى سۈيى بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تىزگىنلەش ئېھتىياجىغا ئاساسەن، يەر ئاستى سۈيى بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەشتىكى نۇقتىلىق رايونلارنى ئايرىپ، مۇھىت ئىجازىتى، يوشۇرۇن خەۋپنى رەتكە تۇرغۇزۇپ تەكشۈرۈش، خەۋپ-خەتەرنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش قاتارلىق باشقۇرۇش تەلەپلىرىنى ئايدىڭلاشتۇرۇشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى نېفىت-گاز ئېلىش رايونى قاتارلىق يەر ئاستى سۈيىنىڭ بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش-تۈزەشنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىشى كېرەك.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا كۆمۈر قاتلىمى گازى، ھىم گاز قاتارلىق ئادەتتىن تاشقىرى تەبىئىي گازنى ئېچىشتا، ئۇنىڭدىن ھاسىل بولغان بېسىم بىلەن يېرىش سۇيۇقلۇقى، ئېلىنغان سۇنى بىر تەرەپ قىلىش كېرەك، تۇپراقنى ۋە يەر ئاستى سۈيىنى بۇلغاشقا بولمايدۇ.

79-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ تۇپراق ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، يېڭىدىن كۆپىيىدىغان تۇپراق بۇلغىنىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ ئىش كۆرۈپ، تۇپراق بۇلغىنىش خەۋپ-خەتىرىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى تۈرگە ئايرىپ ئالغا سۈرۈشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى خۇاڭخې ۋادىسىدىكى قاتتىق تاشلاندۇقنىڭ مۇھىتنى بۇلغىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى كۈچەيتىپ، قاتتىق تاشلاندۇقنى قانۇنسىز يۆتكەش ۋە تۆكۈۋېتىشتىن ئىبارەت بىرلىشىپ ئالدىنى ئېلىش ۋە بىرلىشىپ تىزگىنلەشنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

80-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا ئاتموسفېرا، سۇ، تۇپراق، جانلىقلاردىكى زەھەرلىك، زىيانلىق خىمىيەلىك ماددىلارنى تەكشۈرۈش-كۆزىتىپ ئۆلچەشنى قەرەللىك تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇشى ھەمدە گوۋۇيۈەننىڭ سەھىيە-ساغلاملىق قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى زەھەرلىك، زىيانلىق خىمىيەۋى ماددىلارنىڭ مۇھىت خەۋپ-خەتىرىنى باھالاش ۋە باشقۇرۇش-تىزگىنلەشنى قانات يايدۇرۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ ئېكولوگىيە-مۇھىت قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئۇزاق مۇددەتلىك ئورگانىك بۇلغىما قاتارلىق يېڭى بۇلغىمىلارنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش، تۈزەشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

81-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى دېھقانچىلىق دورىسى، خىمىيەۋى ئوغۇت قاتارلىق يېزا ئىگىلىك سېلىنما بۇيۇملىرىنىڭ ئىشلىتىلىش ئومۇمىي مىقدارىنى تىزگىنلەش، ئىشلىتىشكە يېتەكچىلىك قىلىش ۋە تېخنىكا مۇلازىمىتىنى كۈچەيتىپ، كېسەل-ھاشارات زىيىنىنىڭ يېشىل ئالدىنى ئېلىش-تىزگىنلەش قاتارلىق ئىلغار، ئەسقاتىدىغان تېخنىكىلارنى كېڭەيتىپ، سۇغىرىش رايونلىرىدىكى ئېتىزلاردىن سۇنى قايتۇرۇپ ئايلانما پايدىلىنىشنى يولغا قويۇشى، يېزا ئىگىلىكىنىڭ بۇلغىما مەنبەسىنى كۆزىتىش-ئۆلچەش، سىگنال بېرىشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى يېزا ئىگىلىك ئىشلەپچىقىرىش تىجارەتچىلىرى دېھقانچىلىق دورىسى، خىمىيەۋى ئوغۇت، ھايۋانات دورىسى قاتارلىق يېزا ئىگىلىك سېلىنما بۇيۇملىرىنى ئىلمىي، مۇۋاپىق ئىشلىتىپ، يېزا ئىگىلىك سېلىنما بۇيۇملىرى ئورالمىسىدىكى تاشلاندۇق، يېزا ئىگىلىكىگە ئىشلىتىلىدىغان سولياۋ يوپۇق قاتارلىق يېزا ئىگىلىك تاشلاندۇقلىرىنى ئىلمىي بىر تەرەپ قىلىشى، بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك، دېھقانچىلىق زىرائەتلىرىنىڭ شاخ-شۇمبىلىرىدىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىپ، چارۋا-قۇش، سۇ مەھسۇلاتلىرى باقمىچىلىقىدىن بۇلغىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى تۈزەشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

7-باب يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتنى ئىلگىرى سۈرۈش

82-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈشتە يېڭى تەرەققىيات ئىدىيەسىدە چىڭ تۇرۇپ، تەرەققىيات ئۇسۇلىنى يېشىللاشتۇرۇشنى تېزلىتىپ، ئېكولوگىيەنى قوغداشنى ئالدىنقى شەرت قىلىپ رايون ئىقتىسادى ۋە ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنىڭ جايلىشىشىنى ياخشىلاش، تەڭشەش كېرەك.

83-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىيات ئىستراتېگىيەسى بىلەن يېزا-كەنتلەرنى گۈللەندۈرۈش ئىستراتېگىيەسى، يېڭىچە شەھەر-بازارلاشتۇرۇش ئىستراتېگىيەسى ۋە ئوتتۇرا قىسىمنى يۈكسەلدۈرۈش، غەربىي قىسىمنى كەڭ ئېچىش قاتارلىق رايونلارنى ماس تەرەققىي قىلدۇرۇش ئىستراتېگىيەسىنى يولغا قويۇشنى ماس ئالغا سۈرۈشى، شەھەر-يېزا ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشى ۋە كەسىپ تەرەققىياتىنى بىرتۇتاش پىلانلىشى كېرەك،
شەھەر-يېزىلارنىڭ ياشاش مۇھىتىنى ياخشىلاپ، ئاساسىي ئاممىۋى مۇلازىمەت سىستېمىسىنى تاكامۇللاشتۇرۇپ، شەھەر-يېزىلارنىڭ يۇغۇرما تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش كېرەك.

84-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئېكولوگىيە-مۇھىت، سۇ بايلىقى قاتارلىق چەكلىمىلەرنى ۋە شەھەر-بازارلارنى ئېچىش پاسىلىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەشنى كۈچەيتىپ، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ يۇقىرى، ئوتتۇرا ئېقىن رايونلىرىدا يېڭىدىن تۈرلۈك تەرەققىيات رايونلىرىنى قاتتىق تىزگىنلەپ، سۇ تېجەش تىپىدىكى شەھەر، بۇلۇت شەھەر قۇرۇلۇشىنى ئالغا سىلجىتىپ، شەھەرنىڭ ئۇنىۋېرسال كۆتۈرۈش ئىقتىدارى ۋە ئاممىۋى مۇلازىمەت ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

85-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى يېزا-كەنتلەرنىڭ جايلىشىشىنى ئىلمىي پىلانلاپ، ئېكولوگىيەنى قوغداش بىلەن يېزا-كەنتلەرنى تەرەققىي قىلدۇرۇشنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، يېزا ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، يېزا كەسىپلىرىنىڭ يۇغۇرما تەرەققىياتىنى ئالغا سۈرۈپ، يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق ئېنېرگىيەنى ئىشلىتىشكە ئىلھام بېرىپ، دېھقان ئۆيلىرى ۋە كەنت قۇرۇلۇشىنى زامانىۋىلاشتۇرۇشنى تېز ئالغا سىلجىتىپ، يېزا-كەنت قىياپىتى يارىتىشى كېرەك،
ئېكولوگىيىسى ئولتۇراقلىشىشقا ماس كېلىدىغان گۈزەل يېزا ـ كەنت بەرپا قىلىش.

86-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ كەسىپ قۇرۇلمىسى ۋە جايلىشىشى خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيە سىستېمىسى ۋە بايلىق، مۇھىتنىڭ كۆتۈرۈش ئىقتىدارىغا ئۇيغۇنلىشىشى كېرەك.
خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىغا سۇ سەرپىياتى يۇقىرى، بۇلغىشى ئېغىر ياكى ئېنېرگىيە سەرپىياتى يۇقىرى تۈرلەرنى ئورۇنلاشتۇرۇشقا قاتتىق چەك قويۇش كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى كۆمۈر، ئوت ئېلېكتىر، پولات-تۆمۈر، كوكس، خىمىيە سانائىتى، رەڭلىك مېتال قاتارلىق ساھەلەر پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى قانات يايدۇرۇشى، مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك پاكىز ئىشلەپچىقىرىشنى قانۇن بويىچە تەكشۈرۈشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى تەدبىر قوللىنىپ، كارخانىلارنىڭ پاكىزلاشتۇرۇپ ئۆزگەرتىشىگە تۈرتكە بولۇپ، سانائەتتە ئېنېرگىيە تېجەش، بايلىقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىش قاتارلىق ئىلغار، قوللىنىشچان تېخنىكا جابدۇقلىرىنى كېڭەيتىش ۋە قوللىنىشقا تەشكىللەپ، يېشىل ياسىمىچىلىق سىستېمىسىنى مۇكەممەللەشتۈرۈشى كېرەك.

87-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ يېڭىچە ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىنى قانات يايدۇرۇشىغا ئىلھام بېرىدۇ، قاتناش-تىرانسپورت، سۇچىلىق، ئېنېرگىيە، ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىش-ئاپەت زىيىنىنى ئازايتىش قاتارلىق ئۇل ئەسلىھە تورىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ياسىمىچىلىقنىڭ يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىغا ۋە بايلىق تىپىدىكى كەسىپلەرنىڭ تىپىنى ئۆزگەرتىشكە تۈرتكە بولۇپ، ئۆزگىچە، ئەۋزەل زامانىۋى كەسىپلەر ۋە پاكىز، تۆۋەن كاربونلۇق ئېنېرگىيەنى شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ تەرەققىي قىلدۇرۇپ، كەسىپ قۇرۇلمىسى، ئېنېرگىيە قۇرۇلمىسى، قاتناش-تىرانسپورت قۇرۇلمىسى قاتارلىقلارنى ياخشىلاش، تەڭشەشكە تۈرتكە بولۇپ، كاربوننى چوققا قىممەتكە يەتكۈزۈش ۋە كاربوننى نېيتراللاشتۇرۇش خىزمىتىنى ئالغا سىلجىتىشى كېرەك.

88-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا يۇقىرى ئۆلچەملىك ئېتىز، زامانىۋى چارۋىچىلىق ئىشلەپچىقىرىش بازىسى، شۇنىڭدەك ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقى ۋە ئۇرۇق ئىشلەپچىقىرىش بازىسى قۇرۇشقا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، شورلۇق يەرلەردە يېزا ئىگىلىك تېخنىكىسىنى تەتقىق قىلىش، ئېچىش ۋە قوللىنىشنى شۇ جاينىڭ شارائىتىغا قاراپ قانات يايدۇرۇپ، يەرلىك سورتلارنىڭ جۇغراپىيەلىك بەلگىگە ئىگە مەھسۇلاتلارنى قوغداشنى ئىلتىماس قىلىشىغا مەدەت بېرىپ، زامانىۋى يېزا ئىگىلىك مۇلازىمەتچىلىكىنى تەرەققىي قىلدۇرىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى يېزا ئىگىلىك كەسىپ قۇرۇلمىسىنى تەڭشەشكە تەشكىللىشى، يېزا ئىگىلىك كەسىپلىرىنىڭ جايلىشىشىنى ئەلالاشتۇرۇشى، رايون ئەۋزەل يېزا ئىگىلىك كەسىپلىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشى، دۆلەتنىڭ ئاشلىق بىخەتەرلىكى ئىستراتېگىيەسىگە مۇلازىمەت قىلىشى كېرەك.

89-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ پەن-تېخنىكىدا يېڭىلىق يارىتىشىغا ئىلھام ۋە مەدەت بېرىشى، جەمئىيەت مەبلىغىنى پەن-تېخنىكا نەتىجىلىرىنى يارىتىش ۋە كېڭەيتىش، قوللىنىشقا قاتنىشىشقا يېتەكلەپ، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ پەن ۋە تېخنىكىدا يېڭىلىق يارىتىش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشى كېرەك.

دۆلەت جەمئىيەت مەبلىغىدە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسى پەن-تېخنىكا نەتىجىلىرىنى ئايلاندۇرۇش فوندى تەسىس قىلىشنى قوللاپ، پەن-تېخنىكىغا مەبلەغ سېلىش، مەبلەغ يۈرۈشتۈرۈش سىستېمىسىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ھۆكۈمەت بىرتۇتاش سېتىۋېلىش، تېخنىكا ئۆلچىمى، رىغبەتلەندۈرۈش مېخانىزمى قاتارلىقلاردىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىپ، پەن-تېخنىكا نەتىجىلىرىنىڭ ئايلىنىشىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

90-ماددا خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللىنىپ، شەھەر-يېزا ئاھالىسىنىڭ شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتى، بايلىق ئەۋزەللىكىگە بولغان تونۇشىنى ئۆستۈرۈپ، ئاھالىنىڭ يېشىل، تۆۋەن كاربونلۇق تۇرمۇش ئۇسۇلى شەكىللەندۈرۈشىگە مەدەت بېرىشى ۋە يېتەكچىلىك قىلىشى كېرەك.

8-باب خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى قوغداش، ۋارىسلىق قىلىش ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇش

91-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مەدەنىيەت ۋە ساياھەت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى قوغداش، ۋارىسلىق قىلىش ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇش يىرىك پىلانىنى تۈزۈپ ھەمدە يولغا قويۇپ، بىرتۇتاش پىلانلاپ ماسلاشتۇرۇشنى كۈچەيتىپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتى سىستېمىسى قۇرۇلۇشىغا تۈرتكە بولۇشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مەدەنىيەت ۋە ساياھەت قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى قوغداش، ۋارىسلىق قىلىش، ئەۋج ئالدۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئەلا سۈپەتلىك ئاممىۋى مەدەنىيەت مۇلازىمىتى قىلىپ، شەھەر-يېزا ئاھالىسىنىڭ مەنىۋى مەدەنىيەت تۇرمۇشىنى بېيىتىشى كېرەك.

92-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مەدەنىيەت ۋە ساياھەت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې مەدەنىيىتى ۋە دەريانى ئىدارە قىلىش تارىخى تەتقىقاتىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنىڭ ئىجادىي ئايلىنىشى ۋە ئىجادىي تەرەققىياتىغا تۈرتكە بولۇشى كېرەك.

93-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مەدەنىيەت ۋە ساياھەت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې دەرياسى مەدەنىيەت بايلىقىنى تەكشۈرۈش ۋە بېكىتىشكە تەشكىللەپ ۋە يېتەكچىلىك قىلىپ، مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى-ئاسارئەتىقىلەر، غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرى، قەدىمكى كىتاب، ھۆججەت-ماتېرىيال قاتارلىق مۇھىم مەدەنىيەت مىراسلىرىنى خاتىرىلەپ، ئارخىپ تۇرغۇزۇپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتى بايلىقى ئۇل سانلىق مەلۇمات ئامبىرى قۇرۇپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتى بايلىقىدىن بىرىكتۈرۈپ پايدىلىنىش ۋە ئاممىۋى سانلىق مەلۇماتلارنى ئېچىۋېتىپ تەڭ پايدىلىنىشقا تۈرتكە بولۇشى كېرەك.

94-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى تارىخىي مەدەنىيەتكە ئىگە داڭلىق شەھەر، داڭلىق بازار، داڭلىق كەنت، تارىخىي مەدەنىيەت كوچا-رايونى، مەدەنىيەت يادىكارلىقى، تارىخىي ئىمارەت، ئەنئەنىۋى كەنت، ئاز سانلىق مىللەت ئالاھىدىلىكىگە ئىگە كەنت-قورۇق ۋە قەدىمىي دەريا يولى، قەدىمىي توسما، قەدىمىي سۇغىرىش قۇرۇلۇشى قاتارلىق سۇ مەدەنىيىتى مىراسلىرى، شۇنىڭدەك تېرىقچىلىق مەدەنىيەت مىراسلىرى، يەر-جاي نامى مەدەنىيەت مىراسلىرى قاتارلىقلارنى قوغداشنى كۈچەيتىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ تۇرالغۇ ۋە شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى، مەدەنىيەت ۋە ساياھەت، مەدەنىيەت يادىكارلىقى قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى ۋە دەرىجە بويىچە قوغداش، تۈر بويىچە يولغا قويۇش پىرىنسىپىغا ئاساسەن، نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنى كۈچەيتىدۇ.

دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرىنى قوغداشنى كۈچەيتىدۇ.
گوۋۇيۈەننىڭ مەدەنىيەت ۋە ساياھەت قاتارلىق مەسئۇل تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى خۇاڭخې ۋادىسىدىكى غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرىنىڭ ۋەكىللىك تۈرلەر تىزىملىكى سىستېمىسىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ۋارىسلىق قىلىش، سىناش ئەسلىھەلىرى قۇرۇلۇشىنى ئالغا سىلجىتىپ، ۋەكىللىك تۈرلەرنى قوغداش ۋە ئۇنىڭغا ۋارىسلىق قىلىشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

95-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئىنقىلابىي خاتىرە ئەھمىيىتىگە ئىگە مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى ۋە يادىكارلىقلارنى قوغداشنى كۈچەيتىپ، ئىنقىلابىي ئەنئەنە تەربىيەسى، ۋەتەنپەرۋەرلىك تەربىيە بازىسى قۇرۇپ، خۇاڭخې دەرياسى قىزىل مەدەنىيىتىگە ۋارىسلىق قىلىدۇ ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرىدۇ.

96-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى دۆلەت مەدەنىيەت باغچىسى قۇرۇپ، مەدەنىيەت مىراسلىرى ئورنى، شۇنىڭدەك مۇزېي، خاتىرە سارىيى، كۆرگەزمىخانا، تەربىيە بازىسى، سۇ قۇرۇلۇشى قاتارلىق بايلىقلاردىن بىرتۇتاش پايدىلىنىپ، ئۇچۇرلاشتۇرۇش ۋاسىتىسىنى ئۇنىۋېرسال قوللىنىپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى سىستېمىلىق نامايان قىلىدۇ.

گوۋۇيۈەننىڭ تەرەققىيات ۋە ئىسلاھات تارمىقى، مەدەنىيەت ۋە ساياھەت مەسئۇل تارمىقى خۇاڭخې دەرياسى دۆلەت مەدەنىيەت باغچىسى قۇرۇلۇشىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرىدۇ.

97-ماددا دۆلەت ھۆكۈمەت مۇلازىمەتنى سېتىۋېلىش قاتارلىق تەدبىرلەرنى قوللىنىپ، ئورۇن ۋە شەخسلەرنىڭ خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئالاھىدىلىكىنى ئەكس ئەتتۈرىدىغان، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنىڭ روھىنى نامايان قىلىدىغان، ئومۇملاشتۇرۇش، كېڭەيتىشكە باب كېلىدىغان ئاممىۋى مەدەنىيەت مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلەشكە قاتنىشىشىنى قوللايدۇ.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى شەھەر-يېزا قۇرۇلۇشى ۋە سۇچىلىق قۇرۇلۇشى قاتارلىق ئۇل ئەسلىھە قۇرۇلۇشىغا سىڭدۈرۈشكە تەشكىللىشى كېرەك.

98-ماددا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى قوغداش، ۋارىسلىق قىلىش ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇشنى مۇھىم نۇقتا قىلىپ، مەدەنىيەت كەسپىنىڭ تەرەققىياتىغا تۈرتكە بولۇپ، مەدەنىيەت كەسپىنىڭ يېزا ئىگىلىكى، سۇچىلىق، ياسىمىچىلىق، قاتناش-تىرانسپورت كەسپى، مۇلازىمەتچىلىك قاتارلىقلار بىلەن چوڭقۇر يۇغۇرۇلۇشىنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەك.

گوۋۇيۈەننىڭ مەدەنىيەت ۋە ساياھەت مەسئۇل تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى بىلەن بىرلىكتە خۇاڭخې مەدەنىيىتى، ۋادى سۇ مەنزىرىسى ۋە سۇ قۇرۇلۇشى قاتارلىق بايلىقلارنى بىرتۇتاش پىلانلاپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتى ساياھەت بەلبېغى بەرپا قىلىشى كېرەك.
خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مەدەنىيەت ۋە ساياھەت مەسئۇل تارمىقى شۇ جاينىڭ ئەمەلىيىتىگە بىرلەشتۈرۈپ، شۇ مەمۇرىي رايوننىڭ ساياھەتچىلىك تەرەققىياتىغا تۈرتكە بولۇپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى نامايان قىلىشى ۋە ئەۋج ئالدۇرۇشى كېرەك.

خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ساياھەت پائالىيىتى خۇاڭخې دەرياسىنىڭ كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش ۋە دەريا يولى، كۆللەرنى باشقۇرۇش تەلىپىگە ئۇيغۇن كېلىشى، ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ۋە مەدەنىيەت مىراسلىرىنى بۇزۇۋېتىشتىن ساقلىنىشى كېرەك.

99-ماددا دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى تېمىسىدىكى ئەدەبىيات-سەنئەت ئەسەرلىرى ئىجادىيىتىنى قانات يايدۇرۇشقا ئىلھام بېرىدۇ.
خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى خۇاڭخې دەرياسى تېمىسىدىكى ئەدەبىيات-سەنئەت ئەسەرلىرى ئىجادىيىتىنى قوللاش ۋە قوغداشنى كۈچەيتىشى كېرەك.

دۆلەت خۇاڭخې مەدەنىيىتى تەشۋىقاتىنى كۈچەيتىپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنىڭ خەلقئارا تارقىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتى ئالاقىسى ۋە ھەمكارلىقى قاتارلىق پائالىيەتلەرنى ئۆتكۈزۈشكە ئىلھام ۋە مەدەت بېرىپ، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنىڭ تەسىر كۈچىنى ئاشۇرىدۇ.

9-باب كاپالەتلەندۈرۈش ۋە نازارەت قىلىش

100-ماددا گوۋۇيۈەن ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىغا مالىيە سېلىنمىسىنى ئاشۇرۇشى كېرەك.

گوۋۇيۈەن ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى مەركەز بىلەن يەرلىك مالىيەنىڭ ئىش ھوقۇقى ۋە چىقىم مەسئۇلىيىتىنى ئايرىش پىرىنسىپى بويىچە، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداشقا ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىغا مەبلەغ ئورۇنلاشتۇرىدۇ.

دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش فوندى تەسىس قىلىشنى قوللاپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى ئېكولوگىيەنى قوغداش ۋە ئەسلىگە كەلتۈرۈش، بايلىق، ئېنېرگىيەدىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىش، ئىستراتېگىيەلىك گۈللىنىۋاتقان كەسىپلەرنى يېتىلدۈرۈش، خۇاڭخې مەدەنىيىتىنى قوغداش، ۋارىسلىق قىلىش ۋە ئۇنى ئەۋج ئالدۇرۇش قاتارلىقلارغا مەخسۇس ئىشلىتىدۇ.

101-ماددا دۆلەت سۇ تېجەش، ئېنېرگىيە تېجەش، ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى ئاسراش ۋە بايلىقتىن ئۇنىۋېرسال پايدىلىنىشقا پايدىلىق باج سىياسىتىنى يولغا قويۇپ، يېشىل كىرېدىت، يېشىل زايوم، يېشىل سۇغۇرتا قاتارلىق پۇل مۇئامىلە مەھسۇلاتلىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشقا ئىلھام بېرىپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىياتىنى مەدەت بىلەن تەمىنلەيدۇ.

دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇ، توك، گاز قاتارلىق بايلىق خاراكتېرلىك مەھسۇلاتلاردىن تېجەشلىك، تۈجۈپىلىك پايدىلىنىشقا پايدىلىق باھا مېخانىزمى ئورنىتىپ، بايلىق سەرپىياتى يۇقىرى ساھەلەردىكى چەكلەش تۈرىدىكى تۈرلەرگە قارىتا چەك قويۇش خاراكتېرلىك باھا سىياسىتىنى يولغا قويىدۇ.

102-ماددا دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش تولۇقلىمىسى تۈزۈمىنى ئورنىتىدۇ ۋە تاكامۇللاشتۇرىدۇ.

دۆلەت مالىيە يۆتكىمە چىقىم سالمىقىنى زورايتىپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئېكولوگىيەلىك فۇنكسىيەسى مۇھىم رايونلارغا تولۇقلىما بېرىدۇ.
كونكرېت چارىنى گوۋۇيۈەننىڭ مالىيە تارمىقى گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى بىلەن بىرلىكتە تۈزىدۇ.

دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىدىكى مەمۇرىي رايونلار ئارا ئېكولوگىيەنى ئاسراش تولۇقلىمىسىنى بىرتۇتاش يېتەكلەش-ماسلاشتۇرۇشنى كۈچەيتىپ، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ يۇقىرى-تۆۋەن ئېقىنى، ئوڭ-سول قىرغىقى، غول-تارماق ئېقىنىدىكى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ئارا كېڭىشىش ياكى بازار قائىدىسى بويىچە، مەبلەغ تولۇقلىمىسى بېرىش، كەسىپ ئارقىلىق يۆلەش قاتارلىق كۆپ خىل شەكىللەرنى قوللىنىپ، توغرا يۆنىلىشلىك ئېكولوگىيەنى قوغداش تولۇقلىمىسىنى قانات يايدۇرۇشقا يېتەكچىلىك قىلىدۇ ۋە مەدەت بېرىدۇ.

دۆلەت جەمئىيەت مەبلىغىنىڭ بازارلاشتۇرۇپ يۈرۈشتۈرۈلىدىغان خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش تولۇقلىما فوندى تەسىس قىلىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.
دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا سۇ ئىشلىتىش ھوقۇقىنى بازارلاشتۇرۇش سودىسىنى قانات يايدۇرۇشنى قوللايدۇ.

103-ماددا دۆلەت خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش مەسئۇلىيەت تۈزۈمى ۋە سىناش-باھالاش تۈزۈمىنى يولغا قويىدۇ.
يۇقىرى دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتى تۆۋەن دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ بايلىقى، سۇ-تۇپراقنى ساقلاشقا مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك چەكلەش-تىزگىنلەش كۆرسەتكۈچىنىڭ ئەمەلىيلىشىش ئەھۋالى قاتارلىق ئېكولوگىيەنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىيات نىشانىنىڭ ئورۇندىلىش ئەھۋالىنى باھالىشى كېرەك.

104-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى، خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى، خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى، خۇاڭخې ۋادىسى ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ تۈرلۈك ئىشلەپچىقىرىش، تۇرمۇش، ئېچىش-قۇرۇش پائالىيەتلىرىنى نازارەت قىلىدۇ، تەكشۈرىدۇ، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلىدۇ،
خۇاڭخې دەرياسىنى قوغداش خىزمىتىگە ئالاقىدار ئۇچۇرلارنى ئاشكارىلاپ، ئاممىنىڭ قاتنىشىش تەرتىپىنى مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئورۇن ۋە شەخسلەرنىڭ خۇاڭخې دەرياسىنى باشقۇرۇش خىزمىتىگە قاتنىشىشى ۋە ئۇنى نازارەت قىلىشىغا قولايلىق يارىتىپ بەردى.

ئورۇن ۋە شەخسلەر خۇاڭخې دەرياسىنى قوغداش خىزمىتىگە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارغا قانۇن بويىچە ئېرىشىپ، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشلارنى پاش قىلىش ۋە ئەرز-شىكايەت قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

105-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى، خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى، خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى خۇاڭخې دەرياسىنى ئاسراش بويىچە نازارەت قىلىش-باشقۇرۇشنىڭ ئىقتىدار قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، پەن-تېخنىكىلىشىش، ئۇچۇرلىشىش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، قانۇن ئىجراسىنى ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى بەرپا قىلىشى كېرەك،
مەمۇرىي رايون ھالقىغان، ئېكولوگىيەسى سەزگۈر رايونلار، شۇنىڭدەك قانۇنغا خىلاپ ئېغىر، زور دېلولارغا قارىتا قانۇن بويىچە بىرلىشىپ قانۇن ئىجرا قىلىشنى قانات يايدۇرۇش.

دۆلەت خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ قانۇن يۈرگۈزۈش كاپالىتى قۇرۇلۇشىنى كۈچەيتىپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى قانۇن يۈرگۈزۈش ھەمكارلىقىنى تەشكىللەپ قانات يايدۇرۇپ، مەمۇرىي قانۇن ئىجرا قىلغۇچى ئورگان بىلەن قانۇن يۈرگۈزۈش ئورگىنىنىڭ ھەمكارلىشىشى، ھەمكارلىشىشىنى ئالغا سىلجىتىپ، ئالاقىدار ئورۇنلارنى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى ئېكولوگىيەلىك مۇھىتنى قوغداشقا قانۇن مۇلازىمىتى قىلىشقا ئىلھاملاندۇرىدۇ.

106-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى ۋە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئۆلكە دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى خۇاڭخې دەرياسىنى قوغداش كۈچلۈك بولمىغان، مەسىلىلەر گەۋدىلىك، ئاممىنىڭ ئىنكاسى مەركەزلەشكەن رايونلارنى شۇ رايوندىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇللىرى بىلەن كېلىشىپ قويۇپ سۆزلىشىپ، ئۇلاردىن تەدبىر قوللىنىپ ۋاقتىدا تۈزىتىشنى تەلەپ قىلسا بولىدۇ.
چاقىرتىپ سۆزلىشىش ۋە تۈزىتىش ئەھۋالىنى جەمئىيەتكە ئېلان قىلىش كېرەك.

107-ماددا گوۋۇيۈەن مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىغا خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى ئاسراش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش خىزمىتى ئەھۋالىنى قەرەللىك دوكلات قىلىشى كېرەك.

خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتى شۇ دەرىجىلىك خەلق قۇرۇلتىيى ياكى ئۇنىڭ دائىمىي كومىتېتىغا شۇ دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەسىنى قوغداش ۋە يۇقىرى سۈپەتلىك تەرەققىي قىلدۇرۇش خىزمىتى ئەھۋالىنى قەرەللىك دوكلات قىلىشى كېرەك.

10-باب قانۇن جاۋابكارلىقى

108-ماددا گوۋۇيۈەننىڭ مۇناسىۋەتلىك تارمىقى، خۇاڭخې ۋادىسىدىكى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى ۋە ئۇنىڭ مۇناسىۋەتلىك تارماقلىرى، خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى، خۇاڭخې ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىنى نازارەت قىلىش-باشقۇرۇش ئاپپاراتى مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلسا،
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە ئاگاھلاندۇرۇش، گۇناھ يېزىش، چوڭ گۇناھ يېزىش ياكى دەرىجىسىنى چۈشۈرۈش جازاسى بېرىلىدۇ؛
ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلارغا ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ تاشلاش ياكى خىزمەتتىن ھەيدەش جازاسى بېرىلىدۇ، ئۇلارنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى ئەيىبنى بوينىغا ئېلىپ ئىستېپا بېرىشى كېرەك :

( 1 ) مەمۇرىي ئىجازەت شەرتىگە ئۇيغۇن كەلمىسە، مەمۇرىي ئىجازەتكە رۇخسەت قىلىش؛

( 2 ) ئىش توختىتىش، تاقىۋېتىشكە بۇيرۇش قاتارلىقلار توغرىسىدا قانۇن بويىچە قارار چىقارغان بولسىمۇ، چىقارمىغانلار؛

( 3 ) قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى بايقىغان ياكى پاش قىلغان مەلۇماتنى تاپشۇرۇۋالغاندىن كېيىن قانۇن بويىچە تەكشۈرۈپ بىر تەرەپ قىلمىغانلار؛

( 4 ) خىزمەتتە بىپەرۋالىق قىلىش، خىزمەت ھوقۇقىدىن كەلسە-كەلمەس پايدىلىنىش، نەپسانىيەتچىلىك قىلىشتەك باشقا قىلمىشلارنى سادىر قىلغانلار.

109-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارنى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىت، تەبىئىي بايلىق تارمىقى قاتارلىق مەسئۇل تارمىقى مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە، قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە چۇۋۇپ تاشلاشقا ياكى ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈشكە بۇيرۇيدۇ، 500 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 5 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ،
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىمغا ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ چۇۋۇمىسا ياكى ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈپ بەرمىسە، مەجبۇرىي چېقىۋېتىدۇ ياكى ۋاكالىتەن ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈپ بېرىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىنى تەستىقلىتىش ھوقۇقى بار خەلق ھۆكۈمىتىگە تەستىقلىتىپ تاقىۋېتىشكە بۇيرۇيدۇ :

( 1 ) خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول-تارماق ئېقىن لىنىيەسىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش دائىرىسىدە خىمىيە سانائىتى باغچە رايونى ياكى خىمىيە سانائىتى تۈرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، كېڭەيتىش؛

( 2 ) خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى قىرغاق لىنىيەسى ياكى مۇھىم تارماق ئېقىنى قىرغاق لىنىيەسىنى باشقۇرۇش-تىزگىنلەش دائىرىسىدە قالدۇق قېزىلما بايلىق ئامبىرىنى يېڭىدىن قۇرۇش، ئۆزگەرتىپ قۇرۇش، كېڭەيتىپ قۇرۇش؛

( 3 ) ئېكولوگىيەلىك مۇھىت ئىجازىتى تىزىملىكىدىكى بەلگىلىمىگە خىلاپ ھالدا ئىشلەپچىقىرىش، قۇرۇلۇش پائالىيىتى قىلىش.

110-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې ۋادىسىدا يانتۇلۇقتىن يۇقىرى تىك يانتۇلۇقتا بوز يەر ئېچىپ زىرائەت تېرىش مەنئى قىلىنغان بولسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىيىتى مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا، تېرىلغۇنى قايتۇرۇش، يېپىنچا ئۆسۈملۈكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش قاتارلىق قۇتقۇزۇش تەدبىرلىرىنى قوللىنىشقا بۇيرۇيدۇ؛
بوز يەر ئېچىش كۆلىمى بويىچە، ئورۇنغا ھەر كىۋادرات مېتىر يەرگە 100 يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلسا، شەخسكە ھەر كىۋادرات مېتىر ئۈچۈن 20 يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا قايما توسمىنى بۇزۇۋەتكەن، ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئىگىلىۋالغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزەشكە ياكى قۇتقۇزۇش تەدبىرى قوللىنىشقا بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ تۈزەتمىسە ياكى قۇتقۇزۇش تەدبىرى قوللانمىسا، ۋاكالىتەن تۈزەپ قويىدۇ ياكى قۇتقۇزۇش تەدبىرى قوللىنىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې ۋادىسىدا ئىشلەپچىقىرىش-قۇرۇلۇش پائالىيىتى بىلەن شۇغۇللىنىپ سۇ-تۇپراقنىڭ ئېقىپ كېتىشىنى تىزگىنلىمىگەن ياكى تۈزەش دۆلەت بەلگىلىگەن مۇناسىۋەتلىك ئۆلچەمگە ئۇيغۇن كەلمىگەن بولسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزەشكە بۇيرۇيدۇ،
ئورۇنغا 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 200 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ، شەخسكە 20 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جازا قويۇلسا بولىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ تۈزەتمىگەنلەرنى ۋاكالىتەن تۈزەشكە كېتىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

111-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى، مۇھىم تارماق ئېقىنلىرىدىكى سۇ قۇرۇلۇشلىرىدا ئېكولوگىيەگە ئىشلىتىلىدىغان سۇنى تەڭشەپ ئورۇنلاشتۇرۇشنى كۈندىلىك يۈرۈشتۈرۈش، تەڭشەپ ئورۇنلاشتۇرۇش قائىدىسىگە كىرگۈزمىگەنلەرنى ئالاقىدار مەسئۇل تارماق مەسئۇلىيىتى ۋە ئىش تەقسىماتى بويىچە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىدۇ ھەمدە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

112-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، بېلىق تۇتۇشنى مەنئى قىلىش مەزگىلى ئىچىدە خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى نۇقتىلىق سۇ رايونلىرىدا تەبىئىي بېلىقچىلىق بايلىقى بويىچە ئىشلەپچىقىرىش خاراكتېرلىك بېلىق تۇتقانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى بېلىق تۇتىدىغان نەرسە، قانۇنغا خىلاپ تاپاۋەت، شۇنىڭدەك قانۇنغا خىلاپ ھەرىكەتكە ئىشلىتىدىغان بېلىقچىلىق كېمىسى، بېلىقچىلىق سايمانلىرى ۋە باشقا سايمانلارنى يىغىۋالمىغان بولسا، قوشۇمچە 10 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
توك بېلىق، زەھەرلىك بېلىق، ياغدا پىشۇرۇلغان بېلىق قاتارلىق ئۇسۇللار بىلەن تۇتقانلارغا ياكى باشقا ئېغىر قىلمىشى بارلىرىغا قوشۇمچە 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى ئېچىۋېتىلگەن سۇ رايونىدا باقمىچىلىق قىلغان، سىرتتىن كىرگەن تۈرلەرنى ياكى باشقا يەرلىكتە بولمىغان تۈرلەرنىڭ ئۇرۇق پىلازمىسى بايلىقىنى قويۇپ بەرگەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۇتۇپ كېلىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ تۇتۇپ كېلەلمىسە، ۋاكالىتەن تۇتۇپ كەلسە ياكى سەلبىي تەسىرنى تۆۋەنلىتىش تەدبىرى قوللانسا، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، سەنمېنشيا، شياۋلاڭدى، كونا ناھىيە، لۇ خۇنلار، خېكوۋدىكى كەنت سۇ ئامبىرى سۇ ئامبىرىدا تور ساندۇقى، تور قورشاش ياكى دەريانى توسۇپ تور يېيىش ئۇسۇلىنى قوللىنىپ باقمىچىلىق قىلىپ، سۇ-قۇملۇقنى تەڭشەش-تىزگىنلەش ۋە كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىشكە توسقۇنلۇق قىلغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ يېزا ئىگىلىكى-يېزا مەسئۇل تارمىقى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا، تور ساندۇقىنى چۇۋۇپ تاشلاشقا، تور قورشاشنى ياكى دەريادىن تور يىغىشقا بۇيرۇيدۇ،
قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
ئېغىر ئاقىۋەت پەيدا قىلغانلارغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 1 مىليون يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ.

113-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تەستىقلاتماي تۇرۇپ ئۆز مەيلىچە سۇ ئالغان ياكى تەستىقلانغان سۇ ئېلىش ئىجازىتىدە بەلگىلەنگەن شەرت بويىچە سۇ ئالغانلارنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرىنىڭ سۇ مەمۇرىيىتى مەسئۇل تارماقلىرى ياكى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا، بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە قۇتقۇزۇش تەدبىرى قوللىنىشقا بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ سۇ ئېلىش ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنىدۇ.

114-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې ۋادىسى، شۇنىڭدەك خۇاڭخې دەرياسى ئېقىپ ئۆتىدىغان ئۆلكە، ئاپتونوم رايوندىكى باشقا خۇاڭخې دەرياسى سۇ بېرىدىغان رايونلاردىكى مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايوندىكى سۇ ئىشلەتكۈچى ئورۇنلار ئىشلىتىدىغان سۇنى مەجبۇرلاش خاراكتېرلىك سۇ ئىشلىتىش نورمىسىدىن ئاشۇرۇپ، سۇ تېجەش تېخنىكىسىنى ئۆزگەرتىشتە بەلگىلەنگەن مۆھلەتكە ئەمەل قىلمىغانلار
ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىيىتى مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ، سۇ ئېلىش ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنىدۇ.

115-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې ۋادىسى، شۇنىڭدەك خۇاڭخې دەرياسى ئېقىپ ئۆتىدىغان ئۆلكە، ئاپتونوم رايوندىكى باشقا خۇاڭخې دەرياسى سۇ بىلەن تەمىنلەش رايونىدىكى مۇناسىۋەتلىك ناھىيە دەرىجىلىك مەمۇرىي رايوندىن ئېلىنغان سۇ مىقدارى سۇ ئېلىش كۆلىمىدىن ئاشقان ئورۇنلار تور ئۆلچەش ئەسلىھەسى ئورناتمىغان بولسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئورنىتىشقا بۇيرۇيدۇ،
ھەمدە كۈندىلىك ئەڭ زور سۇ ئېلىش ئىقتىدارى بويىچە ھېسابلانغان سۇ ئېلىش مىقدارىغا ئالاقىدار ھەق ھېسابلاپ ئېلىنىپ، 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ، سۇ ئېلىش ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنىدۇ.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، توردىكى ئۆلچەم ئەسلىھەلىرى لاياقەتسىز بولسا ياكى يۈرۈشۈشى نورمال بولمىسا، ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە ئالماشتۇرۇش ياكى ئەسلىگە كەلتۈرۈشكە بۇيرۇيدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ ئالماشتۇرمىغان ياكى ئەسلىگە كەلتۈرمىگەنلەرگە كۈندىلىك ئەڭ زور سۇ ئېلىش ئىقتىدارى بويىچە ھېسابلانغان سۇ ئېلىش مىقدارىغا ئاساسەن مۇناسىۋەتلىك ھەق ھېسابلاپ ئېلىنىدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىر بولغانلىرىنىڭ سۇ ئېلىش ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنىدۇ.

116-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى يېزا ئىگىلىكىدە سۇغىرىشقا چوڭقۇر قاتلاملىق يەر ئاستى سۈيىنى ئالغان ۋە ئىشلەتكەنلەرنى ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىيىتى مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويسا بولىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ، سۇ ئېلىش ئىجازەتنامىسى بىكار قىلىنىدۇ.

117-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې ۋادىسىدىكى سۇ ئامبىرىنى باشقۇرغۇچى ئورۇنلاردىن خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتىنىڭ سۇ-قۇمنى ئورۇنلاشتۇرۇش بۇيرۇقىنى ئىجرا قىلمىغانلىرىنى خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرغۇچى ئاپپارات ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى تۈزىتىشكە بۇيرۇيدۇ، ئاگاھلاندۇرۇش جازاسى بېرىدۇ ھەمدە 20 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 100 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
قىلمىشى ئېغىرلىرىغا قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويۇلىدۇ؛
بىۋاسىتە جاۋابكار مەسئۇل خادىم ۋە باشقا بىۋاسىتە جاۋابكارلارغا قانۇن بويىچە چارە كۆرۈلىدۇ.

118-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، تۆۋەندىكى قىلمىشلارنىڭ بىرىنى سادىر قىلغانلارغا ناھىيە دەرىجىلىكتىن يۇقىرى يەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ سۇ مەمۇرىي مەسئۇل تارمىقى ياكى خۇاڭخې ۋادىسىنى باشقۇرۇش ئاپپاراتى ۋە ئۇنىڭغا قاراشلىق باشقۇرۇش ئاپپاراتى قانۇنغا خىلاپ قىلمىشىنى توختىتىشقا، قانۇنغا خىلاپ ئىمارەت، قۇرۇلمىلارنى بەلگىلەنگەن مۆھلەتتە چۇۋۇپ تاشلاش ياكى ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈشكە بۇيرۇيدۇ، 50 مىڭ يۈەندىن يۇقىرى، 500 مىڭ يۈەندىن تۆۋەن جەرىمانە قويىدۇ؛
مۇددەت ئۆتسىمۇ چۇۋۇمىسا ياكى ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرمىسە، مەجبۇرىي چېقىۋېتىدۇ ياكى ۋاكالىتەن ئەسلىي ھالىتىگە كەلتۈرۈپ بېرىدۇ، كېرەكلىك خىراجەتنى قانۇنغا خىلاپلىق قىلغۇچى ئۈستىگە ئالىدۇ :

( 1 ) دەريا يولى، كۆل باشقۇرۇش دائىرىسىدە كەلكۈن ئاققۇزۇشقا توسالغۇ بولىدىغان ئىمارەت، قۇرۇلما سېلىش ياكى دەريا ئەھۋالىنىڭ مۇقىملىقىغا تەسىر يەتكۈزىدىغان، دەريا قىرغىقىدىكى توسما بىخەتەرلىكىگە خەۋپ يەتكۈزىدىغان ۋە دەريا يولىنىڭ كەلكۈن ئاققۇزۇشىغا توسقۇنلۇق قىلىدىغان باشقا ھەرىكەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىش؛

( 2 ) خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا يولى، كۆل سۇ رايونى ۋە قىرغاق لىنىيەسىدىن قانۇنغا خىلاپ پايدىلىنىش، ئۇنى ئىگىلىۋېلىش؛

( 3 ) دەريادىن ھالقىغان، دەريانى كېسىپ ئۆتىدىغان، توسمىنى كېسىپ ئۆتىدىغان، دەرياغا يېقىن قۇرۇلۇش ئەسلىھەلىرىنى قۇرۇش، كەلكۈن ئاققۇزۇش ۋە تەڭشەش-ساقلاش ئىقتىدارىنى تۆۋەنلىتىش ياكى سۇ رايونى كۆلىمىنى تارايتىش، قۇرۇلۇش قىلىش قاتارلىق ئۈنۈملۈك سەپلىمە قۇرۇلۇش قىلماسلىق ياكى باشقا فۇنكسىيەلىك قۇتقۇزۇش تەدبىرلىرىنى قوللىنىش؛

( 4 ) خۇاڭخې دەرياسىنىڭ دېڭىزغا قۇيۇلىدىغان زاپاس يولىنى ئىگىلىۋېلىش.

119-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدا تەبىئىي بايلىق ۋە ئېكولوگىيەگە، مۇھىتنى بۇلغاشقا، كەلكۈندىن مۇداپىئەلىنىش بىخەتەرلىكىگە دەخلى يەتكۈزۈش، مەدەنىيەت مىراسلىرىنى بۇزۇش قاتارلىق مەشغۇلاتلارنى قىلىپ باشقىلارغا زىيان سالغان بولسا، ھوقۇققا چېقىلغۇچى ھوقۇققا چېقىلىش جاۋابكارلىقىنى قانۇن بويىچە ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك.

مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ، خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتىغا زىيان سالغان بولسا، دۆلەت بەلگىلىگەن ئورگان ياكى قانۇندا بەلگىلەنگەن تەشكىلات ھوقۇققا چېقىلغۇچىدىن ئەسلىگە كەلتۈرۈش جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئېلىشنى، زىياننى ۋە مۇناسىۋەتلىك خىراجەتنى تۆلەپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا ھوقۇقلۇق.

120-ماددا مۇشۇ قانۇندىكى بەلگىلىمىگە خىلاپلىق قىلىپ جىنايەت شەكىللەندۈرگەنلەر قانۇن بويىچە جىنايى جاۋابكارلىققا تارتىلىدۇ.

11-باب قوشۇمچە پىرىنسىپ

121-ماددا بۇ قانۇندا ئىشلىتىلىدىغان تۆۋەندىكى سۆزلەرنىڭ مەنىسى :

( 1 ) خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنى خۇاڭخې دەرياسىنىڭ مەنبەسىدىن خۇاڭخې دەرياسىنىڭ دېڭىزغا قۇيۇلۇش ئېغىزىغىچە بولغان، چىڭخەي ئۆلكىسى، سىچۇەن ئۆلكىسى، گەنسۇ ئۆلكىسى، نىڭشيا خۇيزۇ ئاپتونوم رايونى، ئىچكى موڭغۇل ئاپتونوم رايونى، سەنشى ئۆلكىسى، شەنشى ئۆلكىسى، خېنەن ئۆلكىسى، شەندۇڭ ئۆلكىسىدىن ئېقىپ ئۆتىدىغان خۇاڭخې دەرياسىنىڭ ئاساسىي دەريا بۆلىكى ( دېڭىزغا قۇيۇلىدىغان يولنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ) نى كۆرسىتىدۇ؛

( 2 ) خۇاڭخې دەرياسىنىڭ تارماق ئېقىنى خۇاڭخې دەرياسىنىڭ غول ئېقىنىغا بىۋاسىتە ياكى ۋاسىتىلىك قۇيۇلىدىغان دەريا ئېقىنىنى كۆرسىتىدۇ، تارماق ئېقىن 1-دەرىجىلىك تارماق ئېقىن، 2-دەرىجىلىك تارماق ئېقىم دەپ ئايرىلسا بولىدۇ؛

( 3 ) خۇاڭخې دەرياسىنىڭ مۇھىم تارماق ئېقىنى خۇاڭشۈي دەرياسى، تاۋخې دەرياسى، زۇلى دەرياسى، چىڭسىخوزا دەرياسى، داخېيخې دەرياسى، خۇاڭپۇچۇەن دەرياسى، دۇڭيېخې دەرياسى، ۋۇدىڭخې دەرياسى، فېنخې دەرياسى، ۋېيخې دەرياسى، يىلو دەرياسى، چىنخې دەرياسى، داۋېنخې دەرياسى قاتارلىق 1-دەرىجىلىك تارماق ئېقىننى كۆرسىتىدۇ؛

( 4 ) خۇاڭخې دەرياسى ساھىل رايونى خۇاڭخې دەرياسى ۋادىسىدىكى دەريا يولىنى باشقۇرۇش دائىرىسىدە كەلكۈننى ئاققۇزۇش، كەلكۈن قاچىلاش، قۇم تىندۇرۇش فۇنكسىيەسى بار بولغان، تارىخىي سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ئامما ئولتۇراقلاشقان، تېرىقچىلىق قىلغان ساھىلنى كۆرسىتىدۇ.

122-ماددا بۇ قانۇن 2023-يىل 4-ئاينىڭ 1-كۈنىدىن باشلاپ يولغا قويۇلىدۇ.